Сочинение на адыгейском языке "Мой язык - мой мир" ученицы Схаплок С. Руководитель Гонежук А.М.

Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств

Сочинение

«Сыбзэ- си Дунай»

Зыгъэцэк1агъэр:

Шъхьаплъэкъо Суанд

я11 гурыт еджап1эм

я 9-рэ «В» классым иеджак1у

К1элэегъаджэр:

Гъонэжьыкъо Асиет

къ. Мыекъуапэ

2016 илъ.

Мы  дунай  нэфым  апэрэ  псалъэр

Щыщ  пфэзыш1ыгъэр  синыдэлъфыбз.

Гур  зыгъэгушхоу  сигугъэ  хаплъэ

Илъэгэ   1уатэу  бгъэгум  дизыбз.

 Мэщбаш1э  И.

      Дунаим  тет  ц1ыф  лъэпкъ  пэпчъ  бзэ  шъхьаф  1улъ.  Бзэм  тищы1ак1э  мэхьанэшхо  щыри1,  ц1ыфхэр  зэлъы1эсынхэмк1э  ар  амал  ш1эгъо дэд.

       Ц1ыфым  ищы1эныгъэ  бзэм  епхыгъ.  Сабый  лъэпц1э  ц1ык1оу  апэрэ  лъэбэкъухэр  зыдзырэм  апэрэ  гущы1эу   «нан» къе1о.  Янэ  гупсэ  икушъэ  орэдхэмрэ иубзэ гущы1эхэмрэ  сабыим  дунаир  къыфызэ1уахы.  Уашъом  илъэгагъи, тыгъэм  ифэбагъи,  ц1ыфыгъэм  идэхагъи  ным  сабыим  фе1уатэ.

          К1элэц1ык1ум  хахъо  къэс,  ыбзэ  нахь  бай  зэрэхъурэм  дак1оу, къыгуры1орэр,  зэхиш1ык1ырэр  нахьыбэ  мэхъу.  Ц1ыфыр  ц1ыфы  зыш1ыгъэр  лэжьэныр,  бзэр  ары.  Зэк1э  псэушъхьэу  дунаим  тетхэм  ащыщэу  бзэ  зы1улъыр  ц1ыф  закъор  ары  ны1эп.

Набгъом  ис  щыр  ц1ык1ур  сыд  фэдизэу  чъы1э  л1агъэми  е  ытамэ  узми,  янэу  къэбыбыжьыгъэм зи  ри1он  ылъэк1ыщтэп.

         Ныдэлъфыбзэр, хышхом  фэдэу,  гъунэнчъэ.  Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох,  зы   ц1ыфым  игупшысэ – гулъытэхэр   адрэм   лъегъэ1эсых.

         Шъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, зэкъошыныгъэр егъэпытэ. Мыщ фэдэу зы щысэ къэсхьы сш1оигъу. Тиадыгэ тхэк1о усэк1о инэу Мэщбэш1э Исхьакъ ироманэу «Гъэрит1у» зыфи1орэм тащы1ок1э герой шъхьа1эу, тхылъыр зыц1эк1э щытхэу бэш1агъэу дзэм хэтэу дзэк1ол1эу, къушъхьэч1эс адыгэхэм зао зараш1ыл1эм гъэры хъугъагъэу, адыгэхэм къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри яшэн-зэхэтык1эхэри ыгу рихьэу щытэу урысыл1 хэк1отагъэу Федор ык1и адыгэ пшъэшъэжъыеу Урыс-Кавказ заом гъэр щыхъугъэу Афипсэ. Афипсэ урысыбзэр ыш1эрэп. Ятэрэ янэрэ ыпашъхьэ къыраук1ыхьагъ. Урысыдзэм щыщ дзэк1ол1ым частым пшъэшъэжъыер къещэ.

Дахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.

         Мыщ дэжьым агу къэк1ыжьы, а часть шъыпкъэу Афипсэ гъэры зыщыхъугъэм идзэк1ол1эу Федор адыгабзэ дэгъоу зэриш1эрэр. Федор псынк1эу къащэ, пшъэшъэжъыем икъэбар ра1о, унэм къызэрихьагъэм тетэу адыгэбзэ бзэ гъэш1огъэ дахэк1э Афипсэ дэгущы1э: - «Сыдэу хьэк1э дэхэ дэдэ ти1, тыдэ укъитфик1ыгъ сипшъэшъэ дэхэ ц1ык1у?»- ы1озэ адыгэ макъэр зэрэзэхихыгъэм тетэу, джырэ нэс къямыплъэу щыхьагъэу щысыгъэ Афипсэ, щэм фэдэу, псынк1эу къызщэлъэты, Федор ыбгъэ зык1едзэ. Джа мафэм щегъэжьагъэу Федоррэ Афипсэрэ зэгупсэ шъыпкъэм фэдэу зэпэблагъэ мэхъух.        

         Адыгабзэм  фэмыусагъэу,  идахэ ымы1уагъэу  тиусак1охэм ык1и  титхак1охэм къахэк1ыщтыр мак1э.  Ахэтэпщтын ащ  фэдэ.  Сыда  п1омэ къежьэп1эш1ухэм  алъапсэр  ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр  ары.

         Угук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.

         Хьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:

О плъэпкъы бзэу 1улъыр — гъаш1о

Арымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун

Лъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,

Сыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.

         Къуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.

         Нэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къыпщэхъу.

         Бэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.

Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,

О къыпфэсэш1ы зы дэо закъо

Пфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ  

Пфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр? 

        Адыгабзэр  ш1эныгъэ гъогум  тещэгъэнымк1э  мыпшъыжьэу  1оф  дэзыш1агъэхэр Бэрсэй  Умар,  Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу  бзэ  ш1эныгъэм  дэлэжьагъэхэр:  К1эрэщэ Зайнаб,  Шъаукъо   Аскэр, Тхьаркъохъо  Юныс,  Гъыщ  Нухь,  Абрэдж  Ачэрдан,  Блэгъожъ  Зулкъарин, ахэм  анэмык1хэри.

         1853-рэ илъэсым Бэрсэй Умары итхылъэу «Черкес букварь» зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр.        

         Адыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.   

         Бзэр  ц1ыфым  1умылъыгъэмэ,  лъэпкъыри  щы1эщтыгъэп,  хэхъоныгъэхэр  ыш1ынхи ылъэк1ыщтыгъэп.

        Ц1ыф лъэпкъым  ык1уач1э  ныдэлъфыбзэми ык1уач1,  ныдэлъфыбзэм  иамалхэр  ц1ыф  лъэпкъым  и1ашэх.

       Непэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.

       Илъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу  дунаим тет.

       Тэ зэк1эми къыдгуры1он фаер - бзэр зык1одк1э лъэпкъыр зэрэк1одрэр.

       Ащ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.

Сыбзэ сэгъэлъап1э. Ар сян, си Дунай.

Синэнэ 1эш1оу синэнэ к1асэм 

Сэ къыс1уилъхьагъэр сиадыгабз

Сыдэу тхьэр еуи зыбзэ к1осагъэм

Лъэпкъым ынапэр иныдэлъфыбз.