Статья "Алим Айдамакъ хакънынъ хатырасында"

Статья «Алим Айдамакъ халкънынъ хатырасында»

Эр бирхалкънынъ, эр бирмиллетнинъозькъараманлары бар. Бизимхалкъ да озьэфсаневийкъараманларыненгъурурлана.Булар- Чорабатыр, Эдигей, Тогъайбей,Ахметакъай, АлимАйдамакъ,Аметхан-хан Султан, АлимеАбденнановаведигерлери. Мен исеАлимАйдамакъакъкъындасёзюрьсетмекистейим. Бизшимдиземаневийдевирдеяшасакъта, тарихымызны, кешмишимизнивекъараманларымызныбильмейип, келеджекникъурмакъкъыйынолур.

ХалкъымызАлимАзаматогълуакъкъындачокътан-чокъйырлар, риваетлеряраткъан. Билемизки, риваетлердеакъикъийвакъиаларвешахыслартасвирлене. Оларданэнъбеллилери: «КъулакъсызАлим», «Алимтойда», «Къаракъулакъ», «Къаравуллармейданында» «Алимнинъкъапалмасы», «Сизге ким керек?» ведигерлери. ХалкъкъараманыАлимАзаматогълубуриваетлердефакъыр-фукъарекойлюлернинъкъорчалайджысы, ярдымджысыоларакъ, костериле, онынъмераметли, озьхалкъынасадыкълыгъы, йигитлиги,чеберлиги, эфсаневийбатырлыгъычешитмеракълыадиселерде, арекетлердеайдынвеифаделиачыла.

АлимАзаматогълуКефеуездиндекиКопюрликойдефакъырАзаматакъайнынъкъорантасындадогъгъан. Алимкъачынджыйылдадогъгъаныкимсегемалюмдегиль. 1813-1815 сенелеридогъгъандырдегенфикирлер бар. Алим – халкъкъараманы, яманлыкъненбирозюкурешип, мешурола.Къырымда эр кесАлимакъкъында биле эди. АлимАзаматогълуозьдевириндехалкъмызнынъайтувлыджигитиолып, адыялынъызКъырымдадегиль, та Санкт-ПетербурдакиЭкинджиАлександрнынъозюне де яхшы беллиолгъан. Алимнинъджесюрлиги, алидженаплыгъы, факъыр-фукъарелергеярдымлары, эйиликлериичюнхалкъарасындатакъдирленип, алгъышланып, заманымызгъакъадартиллердеанълыпкельмектедир. АдийкойлюлерАлимни севе векъорчалайлар, душманлардансакълайлар, Алимозюнеатвесилятапыштыравеёлданкечкензенгинлернинъ, бай, мырзаларнынъогюнечыкъыпбашлай, олардантутыпалгъанпараларныфакъыр-фукъарелергетаркъата. Байларисе, онынъадыныэшиткенде, къоркъанларынданкъалтырапбашлайэкенлер.

Шуныкъайдэтмеккерекки, не къадардушмангъаАлимнефретдуйгъуларынысезседе, о, акъикъий мусульман оларакъ, йыллардевамындабиркеребирадамныольдюрмеди. Алимяманлыкъкъакъаршыкурешеэди.Алимбайларныджезалайэди, оларнынъджеблеринибошатаэди, адалетсизликненкъазангъанмулькюнитутып ала эди, аммакимсениольдюрмеди. ОнынъичюнбашкъакъараманларданАлимфаркъланаэди, айырылып тура эди.

    Чар укюмети, Алимникъолгъаалмакъичюн, полис веаскерлерниишкекъоя, лякинчокъйыллардевамындаоларАлимнитуталмайлар.

Алимнинъ, Тоза тору деген, ель кибиучкъанаты бар экен. Буат оны чокъкерелербеляданкъуртаргъан. ШунынъичюнАлим, озюнинъсадыкъдостуолгъан, Тозлаторусынданбирвакъытайрылмагъан, нафилеайтмагъанлар: «Атсыз эр – къанатсызкъуш».Алимни «къушкъанатлы» дейэдилер. Чюнки о излериникъалдырмай, айныбиркуньдеярымаданынъчешиткошелериндеайдутлыгъыныяпыпетиштирген. СабаКезлевнизияретэте, акъшамисеКъарасувбазарнынъ я да Перекопнынътозуныкъакъа. О, шеэргекъоркъмайыпкире. Эалининъдеерликэписи, шу джумледенпомещиклер де оны пек яхшытаныйэдилер. Алимбутюн татар тойларындаола, келин-киёвгебахшышларалыпкеле, ойнай, шенъленеве – гъайыпола! Алимтатарлардансакъынмай, олар оны туттырмайджакълары, о якътатурсын, кереколсакъаякибитурып оны къорчалайджакъларыны биле. О,татарларарасында тек къарамандегиль де3, алидженаполаракътанылды. Факъыр-фукъарелерондан тек ярдымкорьдилер. Сёзсырасы, ярдымэтерек, о адамнынъмиллетинебакъмайэди. Алимфукъарелернинъэписинеавесненярдымэтетургъан.

Алимкимдир: бугуньайдут, ярынисекъараман, эйилликяпкъанинсан. Алимкимлергетапмаджа, кимлергефедакярлыкънынътемеливе эр кезге – фелякет, дешетоларакъкорюнеэди. Халкъичюнджесюр, юреклиарекетлериАлимни батыр къараманоларакъкосьтере. Алимни эм къаргъайэдилер, эм алгъышлайэдилер, эм онынъичюндуваларокъуйэдилер, аллакъорчаласындеп. Онынъадыныэшиткенде, эм къалтырайэдилер,эмбуюкурьмет, севги дуя эдилер.

    Эр бирикяеАлимакъкъында,онынъйигитлиги, джесаретлигидинълейджилернисарарыпсолмагъамеджбурэтеэди. Шу йылларыхалкъарасындаАлимакъкъындачокъэфсаневийикяелер, риваетлертаркъала.АлимниКъырымнынъбутюнхалкъы биле ве севе. О, акъикъийхалкъкъараманыола. Алимбизимтасавурларымыздагъаеткучлюведжесюр, фукъарелернинъджаныныагъыртмагъан, зайыфларныкъорчалагъанинсанола.

Земаневийнокътаийназардан, инсанийкъадриетлергегъайырданкъыйметкескенимде, Алим ким олгъан – дост я да душманмы, мераметли я да мераметсизми, буны айтмакъкъыйын, лякин мен биршейнибилем: халкъхатырасы оны адалетлиинсаноларакъсакълапкъалды, демек, асырларбуаднысилиполамайджакълар. Алимяшагъан 19 асырдакиКъырымдавеондантыштаяшагъанулькешынасларнынъэписибирфикиргекельдилер: о – къырымтатархалкънынъмиллийкъараманы. АлимАйдамакъхалкънынъхатырасындансилинмей. Белли языджымыз Юсуф Болатнынъ «Алим» романы 1982 сенесинеширэтильди. Романнынъ баш къараманыреальшахыс, къырымтатархалкъынаАлимАйдамакънамынен белли олгъанинсан. Къарасувбазар – КефеёлуустюндеКопюрликойянындаАлимАзаматогълуна 2005сене хатыраабидеситикленильген. КъырымдабизимхалкътоплуяшагъанкъасабалардасокъакъларАлимАзаматнынъадыныташый.АлимАйдамакъакъкъындачыкъарылгъанвесикъалыкъаралы-беязлы фильмбуйыл 90-йыллыгъыны къайдэте. Мен беллесем, АлимАзаматнынъадыхалкънынъхатырасындаэбедийкъаладжакъ, чюнки о-акъикъийкъараман.