Статья на тему: "1-4 класстарга класстан дашкаар номчулганын методиказы"

1-4 класстарга класстан дашкаар номчулга методиказы.

Класстан дашкаар номчулга-уругларны чечен чогаалга хандыкшыдарынын бир аргазы, литературлуг номчулганын чарылбас кезээ.Класстан дашкаар номчулганын кол сорулгалары оореникчилерни уруглар чогаалы-биле таныштырбышаан,номга ынак болурун чедип алыр;уран чогаал дамчыштыр угаан-бодалынын деннелин бедидер;эстетиктиг мозу-будужун хевирлеп,ниити сайзыралын чедип алыры;сагыш-сеткил культуразын бугу талалыг байыдары болур.

Класстан дашкаар номчулга оореникчинин назы-харын амыдыралчы дуржулгазын шынгыы барымдаалаар болганда,номчуурунга сумелеп турар шын шилиттинген турар ужурлуг.Уругларнын номчулгазын шын чурумчудуп,ажыктыг кылдыр чорударынга башкынын медерелдиг шилилгези албан негеттинер.Кол черни улустун аас-чогаалы,тыва чечен чогаал,орус болгаш оске-даа хой национал улустун чогаалдары,даштыкы классика ээлээн турарын чугула деп сумелеп турар.

Тыва улустун аас-чогаалынын эн-не дээре улегерин эге кластарга ооредип тура , ук чогаалынын эн-не дээре улегерин эге класстарга ооредип тура,ук чогаалдарда улусчу чанчыл сагылгаларны уругларга билиндирип база уруглар боттары ону эскерип билиринге чанчыктырар аргаларны ажыглаар.Программада айыткан кол-кол темалар,чогаалдын хевирлери,авторлар,чогаалдардан ангыда,класстан дашкаар номчулгага кайы авторларны,кандыг номнарны,чогаалдарны сумелээри башкыдан улуг хамааржыр.Оон-биле чергелештир башкы уругларнын кандыг чогаалдарга сонуургалдыын,ук чогаалчынын амгы уе-чадада,ниитилитературада ээлеп турар туружун барымдаалап коору база чугула.

Класстан дашкаар номчулга программазынын база бир кол хевири,кол озээ-оон хой янзылыг болуп турары.Ол чрук башкыдга уругларнын номчулга хереглел-сонуургалын болгаш бот-тускайлан номчуп база сайгарып шыдаар,шыдавазын тодарадып алырын тускайлан номчуп база сайгарып шыдаар,шыдавазын тодарадып алырынга дузалаар,уругларга чогумчалыг хостуг шилип номчуурунга таарымчалыг байдалды тургузар.

Класстан дашкаар номчуур чогаалдарнын темалары
(уенин аайы-биле),жанрлары янзы-буру болур.Бугу салгалдын тыва чогаалчыларынын уруглар чогаалынга хамаарышкан чогаалдарын башкы назы-хар аайы-биле оваарымчалыг шилип, чогаалдын дыл-домманче,кижизидикчи утказынче кичээнгей салыр

Клаастан дашкаар номчулганын тематиказы,болуктери колдуунда класска номчулга-биле дугжуп турар.Болук бурузун болгаш ында кирип турар чогаалдарны ол-ла хевээр дес-дараалаштыр,чурум-чыскаал аайы-биле эгезинден тончузунге чедир ооредири болгаш номчууру албан эвес.

1-ги класска класстан дашкаар номчулга бижикке ооредири-биле болгаш класска номчулга-биле чергелештир башкынын удуртулгазы-биле чоруттунар.Ону чорударда орус дылдын класстан дашкаар номчулгазы-биле аралаштыр      болгаш кичээлдин чугле 10-20 минутазын чарыгдаар.1-ги класска уруглар  бот-номчулганын баштайгы базымнарын кылып эгелээр чуве болганда,номчулга материалдарынын шилилгезинче,тематиказынче (эки ажыл- херектер,чараш аажы-чан ,биче сеткилдиг,дузааргак , кээргээчел,хундулээчел,сагыш –човангыр,эш-оорзурек болуру…)кичээнгейни угландырар.

1-ги класстан эгелеп класстан дашкаар номчулга кичээлдеринге уругларнын аразында шын харылзажыпбилирин сайзырадырынче угланган дараазында ажылдарны чорудуп эгелээр;ажык чугааларга хостуг киржири;бодунун бодалдарын шын ,тода илередири болгаш шынзыдып шыдаары :эш-оорунун берген саналдарынга,харыыларынга эдилге болгаш чазалгаларны киирери дээш оон-даа оске.Ынчангаш кайы-даа класска кичээл-отчеттар,аас журналдарын шын организистап эрттирерин сумелеп турар.

2-ги класска башкынын удуртулгазы азы хайгаарылы ёзугаар уругларлитературазынга хамаарышкан номнар болгаш уруглар номчулгазынын бугу-ле темаларынга хамаарышкан чечен чогаалдар-биле таныштырар.Оон-биле чергелештир башкы уругларнын шыдаптар шыдаптар шаа-биле бот-номчулгага сонуургалын куштелдирер.Хуузунда тып алган болгаш номчаан номнарынга хамаарыштыр солчулгаларны,дыннадыгларны бот-боттарынын аразынга чорудар.Номчаан чогаалдарнын сайгарылгазын чорудуп тургаш уругларны номчукчу кылдыр белеткээри,ог-буленин номчулгазынга киржилгезин чедип алыры.

3-ку класска тыва.орус болгаш оске-даа хой национал база даштыкы авторларнын чечен чогаалдары,уруглар номнары-биле таныжылга кол черни ээлээр.Ушку Классчылар периодиктиг парлалга-биле таныжып,уругларсолуннардан.журналдардан чогаалдарны.солун дыннадыгларны номчуурунга баштайгы чанчылдарны алыр.Бот-номчулгага сонуургалын бедидип,номчукчуга алган билиглерин,чанчылдарын бирги,ийиги классчыларны шефке ап,оларнын –биле коллективтиг номчулгалар организаастаарынга,кичээлдер эрттирерин белеткежиринге башкы ушку классчыларынга хаара тудуп.чанчыктырар ужурлуг.Ол ышкаш ушку классчыларнын боттарынын номчаан чогаалдарындан узундулерни шиижидип алгаш,бичии класстарнын оореникчилеринге коргузуп бээринге идепкейин башкы чедип алыр.

4-ку классчыларнын бот-номчулгазынга эртем –нептерелдиг, документалдыг чогаалдар;ужуралдарлыг тоогулуг тоожулар немежир. Сураглыг кижилернин чогаадыкчы намдары,чагаалары, демдеглелдери-биле таныштырар.

Башкы уругларнын хууда сонуургалын углап башкарбышаан ,оларнын сагыш-сеткилин,бодалдарын тода илередип билиринге ооредир болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын дашкаар ажылдарга уругларнын идепкеймн кодуруп.литературалуг викториналар болгаш оюннар,эскурсиялар,турнирлер эрттиреринге киржилгезин чедип алыр.