Статья на тему "Олонхо -саха норуотун тылынан уус уран айымньытын урдуку чыпчаала"

Олонхо туьунан биьиги тугу билэбитий.

Саллар саас тухары олонхо

Саханы урдэтиэ олонхо:

Кэс тылбыт кэскилин кордоруо,

Кэхтибэт кэрэтин сохторуо.

Куннук Уурастыырап.

2006 сылаахха Саха республикатын президенин В.А.Штыров уураа5ынан сэтинньи ый 25 кунэ Олонхо кунунэн биллэриллибитэ.

ЮНЕСКО туох – ханнык иннинэ олонхону аан дойду культуратын шедеврын быьыытынан уйэтитэри, харыстыыры, киэн эйгэ5э таьаарары ирдиир, уонна аан дойду культуратын шедевринэн билиммитэ.

Олонхо – саха норуотун тылынан уус – уран айымньытын саамай урдук чыпчаала, уйэттэн уйэлэр тухары колуонэттэн колуонэ5э бэриллэн испит дирин ис хоьоонноох айымньыта буолар.

Олонхо биьиги обугэлэрбит, торуттэрбит былыргы олох костуутун уустаан – ураннаан кэпсээьиннэрэ буолар. Сырдык –харана куурсуутэ, киьи модун санаатын, кууьун – уо5ун, кыа5ын «айыы –айма5ын» араначчылыыр урдук аналын хоьуйуу костор.

Олонхо киьи чиэьин урдуктук тутарга,киьини сыаналыырга,норуот угэстэрин,сиэрин — туомун тутуьарга, ыччаты куустээх – уохтаах, дьулуурдаах буоларга, сиэргэ – майгыга иитэр.

Былыр норуот олонхо5о умсугуйуута, тардыьыыта тубэьиэхчэ буолбатах. Оччолорго уорэх – сайды намыьах кэрдиискэ турар кэмигэр олонхолооьун улахан культурнай суолталаа5а. Олонхоьут – айылҕаттан суду талааннаах киьи. Ылбычча киьи санаата да олонхолоон барбата биллэр. Онуоха эбии олонхоьут буоларга угус сыра, эрэй, дьулуур, баҕа наада. Уопсайынан олонхоьут бары оттунэн дэгиттэр талааннаах буолара. Кини дор5оонноох тойуксут уонна алгысчыт, сээркээн сэьэнньит уонна алыптаах остуоруйаьыт, чабыр5ахсыт уонна угэьит — киьи. Уус ураннык хоьуйан, кэпсээн, ойуулааьын искусствотын баьылаан, сахалыы тойугулаан, кылыьахтаах ырыаны дьиэрэтэн толоруу, ону таьынан олонхоьут хас биирдии геройун санатын, тойугун, тус туьунан уратылаахтык оруолга киирэн толорор буолаллара.

Билигин тоьо олонхоьут тороон – уоскээн ааспытын этэр олус уустук, кучумэ5эй. Урукку оттугэр, Г.В.Ксенофонтов суруйарынан, хас нэьилиэк аайы уонунан аа5ыллар олонхоьуттар бааллара. Ол эрэн хомойуох иьин билигин олонхоьут ахсаана сэдэхсийдэ. Саха норуота элбэх аатырбыт олонхоьуттаах, ол курдук: Прокопий Ядрихинскай (Нам), Сергей Зверев (Сунтаар),И.Г. Тимофеев – Теплоухов (Чурапчы),Д.М.Говоров – олонхоьут Миитэрэй (Уус–Алдан),Е.И.Иванова (Амма),Табаахырап (Таатта), Т.В.Захаров – Чээбий (Амма),Н.Степанов – Ноорой (Мэнэ —Ханалас),Абрамов – Кынат (Мэнэ — Ханалас) буолаллар.

 Билинни уйэ Ийэ Олонхоьуттар —Томская Дарья Андреевна – Чайка (Уоьээ Дьааны).

 П.Е.Решетников (Таатта) буолбуттара .

Саха суруйааччыларыттан П.А.Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур»,С.С.Васильев «Эрчимэн Бэргэн», В.М.Новиков Куннук Уурастыырап «Нуо5алдьын Кугас Аттаах Тойон Дьа5арыма», И.Т.-Теплоухов «Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур» уо д.а. олонхолору суруйан хаалларбыттара.

Торут тылым

Маннайгы о5ото-

Эн бааргын

Сахам олонхото.

Утумэн угус

Сыллары унуордаан

Умнуллубакка кэлбиккин

Уруйдаан

Саха саналаах барыта

Эйиэхэ абылаппыта…

Дирин да силистээх

Эбиккин олохтон

Эгэлгэ силиктээх,

Улуу олонхом.

История

Дирин далайыттан

Куорэйэн тахсыбыт эбиккин,

Орто дойду

Кумахтаах куйаарыттан

Умнуллубакка

Тиийэн кэлбиккин-

Бары мэьэйи кыа-хото

Сахам уйэлээх олонхото!

С.М.Трофимова саха торут культууратын учуутала.