Статья "Работа с текстом"

Министерство образования и науки Республики Казахстан

Восточно –Казахстанская область

Город Усть-Каменогорск, технический лицей

Уланский район,поселок Огневка, «Средняя школа имени Сейфуллина»КГУ

Работа с текстом

Мәтінмен жұмыс

         Шакенова Д.Н., Рустемова Р.С.-  қазақ тілі пәнінің оқытушылары

Өскемен техникалық колледжі

Шакенова Б.Н –қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәні мұғалімі

«Сейфуллин атындағы орта мектеп», Ұлан  ауданы

Мәтінмен жұмыс

Орыс дәрісханасында қазақ тілін жүргізу оқытушылардан көп дайындықты талап етеді. Орыс мектебінде қазақ тілінен сабақ беретін мұғалімдер еңбегінің табысты болуының қайнар көзі оқушының ана тілі мен қазақ тілінің арасындағы әр қилы ұқсастықтарын, айырмашылықтарын еске ала отырып, соларға негіздей оқытқанда ғана сабақ табысты да тиімді болады. Орыс мектебіндегі қазақ тілі мұғалімдерден екі тілді де жетік, жақсы білуді талап етеді. Қазіргі таңда өз пәнін терең білетін, тәсілшілдік шеберлігі шындалған әрбір мұғалімнің алға қойған мақсаты – шәкірттерінің ой-өрісін кеңейтуге, биік адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға мән беруінде.

Орыс дәрісханасында оқытылатын қазақ тілі пәнінің түпкі мақсаты – оқушыларға қазақ тілін меңгерту, туған республикасының тыныс тіршілігімен жан-жақты, терең таныстыру. Сондықтан да сабақ өткізу, оқыту барысында өткізілетін ең күрделі жұмыс түрлерінің бірі – кітаппен жұмыс, кітаптағы жаттығулармен және мәтінмен жұмыс.

Мәтінмен жұмыс істеу кезеңінде біз интерактивті әдістерді кеңінен қолданамыз. Ондағы мақсатымыз – оқушылардың білімге деген құштарлығын арттыру, қиын мәселелерді шешуге талпындыру, өз бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру. Оқыту үрдісінде  оқушыларды жұмыс істеу қабілеттеріне және білім деңгейлеріне қарай топтарға бөліп, әр топқа лайықты тапсырмалар береміз, мәтінді дұрыс және шапшаң, толық түсініп оқуға дағдыландырамыз.

Өз іс-тәжірибемізде мәтінмен мынадай жұмыстар атқарамыз:

-         топтағы оқушылардың санына байланысты мәтіндер үлестіріледі;

-         әр оқушы өз мәтінін оқып, аударып, мәтін бойынша 5 сұрақ құрастырады;

-         10 минуттан кейін қасында отырған балаға оқып береді, не одан түсінгенін сұрайды, сұрақтарын қояды;

-         айтса, баға қояды, айта алмаса мәтінді беріп, дайындалуын тосады;

-         өзі оның мәтінімен жұмыс істейді; тапсырмаларын орындағаннан соң, басқалардың мәтінімен жұмыс істейді.

Сонымен қоса мәтінмен жұмыстың  мынадай түрлерін өткіземіз:

Мәтінді аяқта. «Өнідірістік оқыту сабағында біз колледж асханасына тамақ ішуге барамыз...».

Мәтіннің соңы берілген, басын жаз. «.......... Сонымен, біз ІІ курсқа көштік».

Мәтіннің ортасы берілген, басы мен соңын жаз. «...... Шеберіміз келіп, тапсырма берді. .........».

 Студенттерді ұжымда жұмыс істеуге үйрету үшін, мәтін бойынша сұхбат құрастыру жұмыстарын жүргіземіз де, «Ең үздік сұхбат» сайысын, «Сұрақ-жауап», «Ең алғыр» ойындарын өткіземіз.

Біздің ойымызша, қазақ тілі сабақтарында үнемі топпен жұмыс жүргізу қажет. Өйткені бұл жұмыс түрі оқушылардың өз-өзіне сенімін арттырып, бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Мысалы, «Жай септеу», «Етістік», «Етіс» тақырыптарын өткен кезде әр топша жеке тапсырма алып,  жаттығулар орындап, топ алдында өз бетімен алған білімін қорғайды. Әр көшбасшы өз топшасының мүшелерінің жеке бас жұмыстарын бағалайды.

Мәтінмен жұмыстың тағы да бір түрі – деңгейлік тапсырмалар. Мысалы:

І деңгей: мәтінді оқып, аудар және 5 сұрақ құра.

ІІ деңгей: мәтінді оқып, аудар және сұхбат құра.

ІІІ деңгей: мәтінді оқып, аудар; 2-3 сөйлеммен толықтыр және сұхбат құра.

Менің мамандығым өңдеуші.  Менің ұстаздарым жан-жақты  білім беруде. Өңдеушілер тұсқағаз жапсырады, ағартады, сырлайды, плита жапсырады. Мамандық бойынша теория сабақтарын және өндірістік оқыту  сабақтарын оқимыз. Өндірістік тәжірибеден өтеміз. Колледжде өңдеуші  мамандығын үш жыл меңгереміз. Білікті өңдеуші болу үшін мамандықты жақсы меңгеру керек. Менің мамандығым қазіргі заман сұранысында. Сондықтан өңдеуші  мамандығын таңдадым. Мен өз мамандығымды ұнатамын.

Осындай мәтіндер бойынша студенттің қабілетіне байланысты шығармашылық тапсырмалар да беріледі. Мысалы, мәтін бойынша сурет сал, мамандығың туралы өлең жаз, фото-этюд немесе слайд-шоу жаса.

Нәтижесі:

-         студенттер көбірек мәтін оқуға тырысады;

-         сөздіктермен жұмыс жасайды;

-         есте сақтау қабілеттері дамиды;

-         емтиханда мәтін аударғанда көп қиналмайды, өйткені сөздік қоры молаяды.

Қорыта келе,  мәтінмен жұмыс істеу кезінде интерактивті әдістер қолдану қазақ тіліне қызығушылығын арттыруға болады.

Использованная литература

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

«Қазақ тілі мен әдебиеті» №3 1994 Қ.Шоразова «Мәтінмен жұмыс», 80-84бет.

«Русский язык и литература в казахской школе» №5, 2004 Е.Умеркулова «Интерактивные методы обучения на уроках литературы», с. 18-22.