Сүйінбай Аронұлының өмірі мен шығармашылығы

СҮЙІНБАЙ АРОНҰЛЫНЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Ертасова Гүлдана Ерболатқызы

Қазалы аграрлы – техникалық колледжінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы

Мақсаты:  а)білімділік: Сүйінбай Аронұлының өмірін, ақындық жолға түсуі, шығармаларының тақырыбы, айтыс өнеріндегі өшпес орны туралы студенттерге түсіндіру

б) дамытушылық: Студенттерді  ізденуге, зерттеуге жетелеу, сөздік қорын , тіл байлығын жетілдіру, әдеби теориялық ұғымдарды талдай алуға, ақпараттық құзіреттілігін қалыптастыруға  дағдыландыру.

в) тәрбиелік: Жас ұрпақты ақын шығармаларындағы адамгершілік, өрлік, адалдық, әділеттілік сияқты адамзат бойында болуы тиіс асыл қасиеттерге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Сүйінбайдың өміріне, шығармашылығына  байланысты интернет желісінен алынған деректер, Сүйінбайдың суреттері, кітап көрмесі

Сабақтың типі: Аралас

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, топтық жұмыс, сөздік жұмыс, ой толғаныс.

Пәнаралық байланыс: тарих, география, қазақ тілі, математика   т.б.

Пайдаланылған әдебиет: С.Қирабаев, З.Қабдолов, Х.Әдібаев  «Қазақ әдебиеті 10 сынып».Алматы «Мектеп»,2007 жыл; З.Қабдолов «Сөз өнері» , Алматы баспасы 2011жыл, Аронұлы Сүйінбай. Ақиық. Толғаулар, сын-сықақтар, айтыстар. Алматы,1975 жыл.

Күтілетін нәтиже: Ақынның өмірі мен шығармашылығын толық меңгеру, өлеңдерін талдай алу, студенттердің бойында әділеттілік , адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.

Сабақтың барысы : 

Реттік №	Сабақ / оқу  кезеңі	Мазмұны
1	Ұйымдастыру кезеңі ( 3-5минут)	-          Студенттермен амандасу,түгелдеу -          Сыныптың тазалығына көңіл бөлу -          Студенттердің  зейінін сабаққа аудару. -          Студенттерді топқа бөлу «Тарихшылар», «Ақындар», «Айтыскерлер» Психологиялық тренинг 3 топқа 3 майшам беріледі, сол арқылы бір- бірлеріне (жаз, күз, көктем) жыл мезгілдеріне теңей отырып ,жылы лебіздерін білдіреді.
2	Өткен сабақтар бойынша білім деңгейлерін тексеру (үй тапсырмасын  сұрау)       (7-10минут)	Ойлан тап. Топ студенттері жекелей отырып топ ішінде кестені орындайды, топ басшысы тексеріп, бағалап отырады. № Сұрақтары Иә Жоқ 1 1818жылы Ш.Қанайұлы Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан жерінде туған ν 2 «Бала зары», «Опасыз жан», «Осынша азды ел неден?» атты өлеңдері бар ν 3 Орынбай, Шөже Асан Бұғымен айтысқан ν 4 1880жылы «Бала зары» жинағы Қазан қаласында басылып шықты ν 5 Ақын «Иман – жанның жарығы» - деген ойды түйеді ν 6 Молдадан сауат ашып, Шаяндағы медресені тамамдайды ν 7 Ақынның шығармаларын тұңғыш бастырып шығарушы В.В.Радлов ν 8 Ақынның 2(екі) дастаны бар - 9 Ақын өлеңдерінің тақырыбы заман шындығы ν 10 1881жылы дүние салды ν  Талдау жасау «Тарихшылар», «Ақындар», «Айтыскерлер» тобына 3 өлеңнен үзінді беріледі.Өлеңді құрылысына қарай талдау жұмысын жүргізеді.
3	Жаңа сабақты түсіндіру.        (12-15минут)	В А Л Е О Л О Г И Я С Ү Й І Н Б А Й М Е Г Е О М Е Т Р И Я Н А Р О Н Ұ Л Ы Г Е О Г Р А Ф И Я Ө М І Р І Б И О Л О Г И Я Ш Ы Ғ А Р М А Ш Ы Л Ы Ғ Ы А Н А Т О М И Я Балалар бүгін анаграммаларды шешу арқылы тақырыбымызды анықтап алып, жаңа сабағымызды бастайық. «ИЯ» сөзінен анықталатын өтіліп жатқан пән атауларын тауып, кестеден белгілеу қажет, артық қалған сөздер арқылы тақырып анықталады Анаграммаларды шешу 1.      Денсаулық туралы зерттейтін ғылым 2.      Денелердің қасиеттерін зерттейтін ғылым 3.      Жердің табиғатын, халқын, шаруашылығын зерттейтін ғылым 4.      Тіршілік туралы зерттейтін ғылым 5.      Ағза мен мүшелердің құрылысын зерттейтін ғылым Кітаппен жұмыс 1.Сүйінбай ақынның өмір жолы (өмірі туралы ) 2.Сүйінбай — шебер тілді, жүйрік ақын.(өлеңдеріне) 3.Айтыс өнерінің майталман жүйрігі.(айтыстары) 1.Сүйінбай Аронұлы Алатау бөктеріндегі Алматы облысының Жамбыл ауданы, Қарақыстақ ауылының Бұлақ деген жерінде 1815 жылы туылып, 14-15 жасынан бастап ақындық өнерді машық ете бастаған. Ел аузындағы қисса дастандарды жаттап алып, жиын – тойларда айтып жүрген.Жетісу ақындары айналасына топтасқан. Ақын – әлеуметтік өмірді халық мүддесі тұрғысынан жырлап, хан, төрелерді көріп, жырын соларға қарсы құрал етіп отырған. 2.Өлеңдері:1935жылы «Сүйінбай ақын», 1975жылы «Ақиық»деген атпен жинақтары басылып шығады. «Төрелерге»(хандардың парақорлығын, арсыздығын ), «Үмбетәліге»(Әділетсіз биді халықты қолдамайтындығы туралы айтады), «Әділеттік орнаса»(шындықты, ақиқатты тануға шақырады, елі үшін өмірін қиған ерлерді мадақтайды), «Бөрілі менің байрағым»(Қазақтың көк бөріге сиынғандығын , басын ту етіп ,тұлпар мініп елін қорғағандығын, сонау заманнан бергі халықтың қаны сінген рухы туралы айтылады.) «Бала Жамбылға бата» (жас балаға берген батасы) 3. 1. Тезек төремен айтысы (Мал ұрлауға жіберген 2 ұрысы  жоспарды орындай алмай үйге келіп жатқанда ұрыс үстіне Сүйінбай да келе қалады, сол кезде екеуі айтысқа түсіп,төренің ел тонаушылығын әшкерелей отырып, жеңіске жетеді) 2. Қатағанмен айтысы 1847 жылы қырғыз ханы Орман хан ас беріп сол асқа Сүйінбай шақырылып екі елдің алпауыт ақыны сайысқа түседі, айтыс 4447 жол , 98 беттен тұрады.Сүйінбай жеңіп шығады. М.Әуезов «Айтыс өнерінің алтын діңгегі »деп баға береді. 1898 жылы 83 жасында дүние салған. Бейне материалдар көрсету
4	Өтілген сабақты  бекіту    7-10минут	Өмірі Өлеңдері Айтыстары Еңбектері 1.Тарихшылар тобы кестені толықтырады 2.Ақындар тобы «Бөрілі менің байлығым » өлеңіне талдау жасайды.  Бөрілі байрақ астында 8 а  Бөгеліп көрген жан емен. 8 б  Бөрідей жортып кеткенде,  8а  Бөлініп қалған жан емен. 8а  Қарасайлап шабамыз?  Қызыл қанға батамыз Бөрілі байрақ астында Ту түсіріп, жау алған Қазыбек,Қастек атамыз! Идеясы: дүниені дүр сілкіндіріп, тау мен тасты теңселтіп, жауға қарсы аттанып бара жатқан қазақтың қаһармандық бейнесі. Аллитерация – б,б,б,б (бөрілі, бөгеліп, бөрідей, бөлініп) Ұйқас түрі – шалыс ұйқас Бунақ – 2 Шумақ – 3 Эфипора – көрген, қалған жан емен Бөрілі байрақ – шапырашты руының қасқырдың бас суреті салынған жебелі туы мен найзасы. 3. Айтыскерлер  тобына ХІХ ғасырдың І жартысындағы ақындар мен ХХІ ғасырдағы ақындардың айтысын салыстыру Кешегі Ортақтығы Бүгінгі Хан, би патшаларды мінеу көбіне Қарапайым халықта бостандық жоқ Өткен нәрсе өткен заманның еншісінде 2 адамның ортасында Қазақы домбырамен Бір – бірін шалып, сөз қайтарап отырады Астарлап айту Қоғамдағы әлеуметтік мәселелер Қолда бар нәрсені құрметтеу Шүкіршілік айту керек
5	Қорытындылау    (3-минут)	Кім жылдам? 1.Қатаған мен Сүйінбай айтысы – 1847жылы   (500*2)+(900-53) = 1847 2. «Сүйінбай ақын» жинағы басылып шықты – 1935жылы   (700*2)+(300+235) = 1935 3.Дүниеден өткен жылы – 1898жылы   (2000/2)+(400+498) =1898
6	Бағалау   (2-минут)	Берілген тапсырмаларға топ басшылары жетондар беріп отырады, солардың саны бойынша студенттерді бағалау
7	Үйге тапсырма (1-минут)	1.Ақынның өмірі мен шығармашылығын оқып, түсінік айту 2. «Бөрілі менің байрағым» атты өлеңін жаттау