Табиғи радиоактивтiк. Радиоактивтiк ыдырау заңдары

Сабақ жоспары:

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Атом ядросының физикасы		«Бейнеу политехникалық колледжі»МКҚК
Күні:    27 мамыр 2022ж		Мұғалімнің аты-жөні:  Г.Р.Маркабаева
Тобы:ГЖЖ9-221		Қатысқандар саны:		Қатыспағандар саны:
Сабақ тақырыбы:		Табиғи радиоактивтiк. Радиоактивтiк ыдырау заңдары
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)		α,β және γ – сәулеленудің табиғаты мен қасиеттерін түсіндіру. Радиоактивтілік құбылысын түсіндіру. α,β және γ сәулелерін салыстыру.
Сабақ  мақсаттары		Радиактивтік құбылысын, радиактивті сәуле шығарудың түрлерін, олардың бір-бірінен   айырмашылық   қасиеті туралы біледі және есеп шығара алады 1.      радиоактивтіліктің ашылу тарихы туралы ақпарат алу. 2.      Радиоактивтілік құбылысын түсіндіру.  α,β және γ сәулелерін салыстыру.
Тілдік мақсат		Пәнге тән лексика мен терминология Академиялық тілді меңгерту үшін, «радиоактивтілік, α,β, γ сәулелері» терминдерін орынды қолдануға дағдыландыру.
Бағалау критерийлері		Радиактивтік құбылысын тақырыбын біледі. радиактивті сәуле шығарудың түрлерін біледі радиактивті сәуле шығарудың түрлеріне  есеп шығара алады α,β және γ сәулелерін салыстырып, ажыратады.
Құндылықтарды дарыту		Еңбек және шығармашылық, ынтымақтастық, өмір бойы білім алу
Пәнаралық байланыстар		Математика, информатика, химия  т.б.
АКТ қолдану дағдылары		Ноутбук, проектор.
Бастапқы білім		Атом құрылысы
Сабақ барысы
Сабақтың жоспарланған кезеңдері	Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет					Ресурстар
Сабақтың басы	А) Ұйымдастыру §  Сәлемдесу. Түгендеу. §  «Лимон және марғау» эмоциялық қысымды босаңсытуға арналған жаттығу 1,2,3 сандар көмегімен топқа бөлу
	Б )  Үй тапсырмасын тексеру: « Сұрақ- жауап » әдісі Жаңа тақырыпты игеруге қажетті білімді қайталау   Тапсырма: « Сіздерге берілген сурет бойынша атом құрылысына және атом бөлшектерінің массалық үлесіне сипаттама беріңіз.» Дескриптор: ·         Атомның ядро мен электроннан тұратынын айтады ·         Ядро құрамында  протон мен нейтрон бар екенін біледі ·         Ядро массасының электрон массасынан үлкен екенін түсіндіреді. Бағалау: «Комментарий әдісі»
	А) «Радиоактивті қауіп»  белгісінің суретін көрсету арқылы  уәж тудыру         «Миға шабуыл» әдісі -Жол жүру ережесінде қандай белгілер бар? - Мына белгі таныс па? -Қай жерде кездестіңдер? -Нені ескертіп  тұр? Сонымен бүгін сабағымыздың тақырыбы қандай? Бүгінгі сабақтан не нәтиже күтеміз?					«Радиоактивті қауіп»  белгісінің суреті
Сабақтың ортасы Сабақтың соңы Бағалау.   Рефлексия. Үй тапсырмасы:	Жаңа тақырыпты игеру Б)  Видеоролик көру   «Түртіп алу әдісі» , Диалог    «Радиоактивтіліктің ашылу тарихы» Альфа-ыдырау          α-бөлшегінің табиғатын 1908 жылы Резерфорд көптеген эксперименттік зерттеулер нәтижесінде анықтады. Альфа-ыдырауы кезінде ядродан өздігінен α-бөлшек — гелий атомының ядросы Не (екі протон және екі нейтрон) ұшып шығады және жаңа химиялық элементтің туынды ядросы пайда болады. 1-суретте альфа-ыдыраудың процесі көрсетілген. Альфа-ыдырау кезінде атом ядросы зарядтың саны екіге және массалық саны төртке кем туынды ядроға түрленеді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жуйенің бас жағына қарай екі орынға ығысады: мұндағы  X-аналық ядроның белгісі, Y— туынды ядроның таңбасы. Гелий атомының ядросы болып табылатын α-бөлшек үшін белгісін пайдаландық. Альфа-ыдырау кезінде ыдырайтын ядроның заряды екіге, ал массалық саны төртке кемиді.     +     + Бета-ыдырау            β-сәулесінің табиғатын 1899 ж Резерфорд ашқан болатын. Ол шапшаң қозғалатын электрондар ағыны. β-бөлшекті деп белгілейді. Массалық санның болуы, электронның массасы массаның атомдық бірлігімен салыстырғанда елеусіз аз екенін көрсетеді. Ығысу ережесін бета-ыдырауға қолданайық.             Бета-ыдырау кезінде атом ядросының зарядтық саны бір заряд бірлігіне артады, ал массалық сан өзгермейді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің соңына қарай бір орынға ығысады: мұндағы — ᵛ электрлік заряды нөлге тең, тыныштық массасы жоқ электрондық антинейтрино деп аталатын бөлшек.             Ядроның зарядтық саны бірлік зарядқа кемиді, нәтижесінде элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің бас жағына қарай бір орынға ығысады: Бета-ыдырау формуласы –  мұндағы позитрон, электронның антибөлшегі, массасы электронның массасына тең. Аналық және туынды ядролар — изобаралар. Гамма-ыдырау             Гамма-сәулелер (ү-сәулелер) — табиғи және жасанды радиоактивті элементтер ядросынан ұшқындайтын қысқа толқынды электрмагнитті сәулелер. Альфа- немесе бета-сәулелер мен салыстырғанда Гамма сәулелердің ұшқыңдауы кезінде ядроның заряд көрсеткіші, атомдық нөмірі және масса саны өзгермейді.             1900 жылы Вилaрд ядролық сәуле шығарудың құрамындағы үшінші компоненттің бар екенін тапты, оны гамма (у)-сәуле шығару деп атаған. Гамма-сәуле шығару магнит өрісінде ауытқымайды, демек, оның заряды жоқ. Гамма-сәуле шығару радиоактивтік ыдыраудың жеке бір түрі емес, ол альфа және бета-ыдыраулармен қабаттаса өтетін процесс. Жоғарыда айтқанымыздай, туынды ядро қозған күйде болады. Қозған күйдегі ядро атом сияқты, жоғарғы энергетикалық деңгейден төменгі энергетикалық деңгейге өткенде, энергиясы бар гамма-квантын шығарады, мұндағы —қозған, — қалыпты күйдегі энергиялар (3-сурет). Ядродан шығатын ү-сәулелері дегеніміз — фотондар ағыны болып шықты.                 Гамма-ыдыраудың формуласын жазайық: мұндағы — қозған аналық ядро, — оның қалыпты күйдегі нуклиді. 2-суретте бор ядросынық β-ыдырауынық сызбасы көрсетілген. γ-сәулесінің толқын ұзындығы өте қысқа болып келеді: λ = 10-8 / 10-11 см. Сондықтан радиоактивті сәулелердің ішінде γ-сәулесінің өтімділік қабілеті ең жоғары, ол 4-суретте көрсетілгендей қалыңдығы 10 см қорғасын қабатынан өтіп кетеді. Гамма-кванттың өтімділік кабілеті өте жоғары, ауадағы еркін жүру жолының ұзындығы 120 м.  Гамма -сәулелердің ерекшеліктері: v  Толқын ұзындығы еі қысқа v  Қозған атом ядросында және радиоактивті ыдырау құбылысы кезінде шығарылады. v  Гамма- сәуле шығарудың өте көп бөлігі Жер атмосферасынның озон қабатында жұтылады. v  Оның корпускулалық қасиеті басым. В)  Топпен жұмыс                      1- «Альфа» тобының  тапсырмасы         1.      Висмут () элементін 2 рет альфа ыдырауы кезіндне қандай ядро пайда болады? 2.      Кюрий ) элементін 1 рет альфа және 2 рет бета-ыдырауға түсір.                                  2-« Бета» тобының  тапсырмасы 3.      Франций ) элементін 2 рет  альфа ыдырауы кезіндне қандай ядро пайда болады? 4.      Күміс ) элементін 1 рет альфа және 2 рет бета-ыдырауға түсір.    3- «Гамма» тобының  тапсырмасы 5.      Неодим  элементін 2 рет  альфа ыдырауы кезіндне қандай ядро пайда болады? 6.      Қорғасын  ) элементін 1 рет альфа және 2 рет бета-ыдырауға түсір. «Қара жәшік»  «Қара жәшіктің»  ішінде массалық саны 238, реттік нөмірі  92, массалық саны 226, реттік нөмірі 88, массалық саны 232, реттік нөмірі 90 болатын   химиялық элементті тап.  Студенттердің білімдерін бағалау Кері байланыс «Жетістік күнделігі» әдісі бойынша Нені білдім?    Не үйрендім?  Нені қайталау керек?   & 8.5  Табиғи радиоактивтiк. Радиоактивтiк ыдырау заңдары Тақырып есептері (5-9)					Видеоролик «Радиоактив- ность» Оқулық, таратпа материалдар 1-      Сурет      2-сурет 3-      сурет Бағалау парағы Әр студенттің «Жетістік күнделігі»
Саралау – студенттерге  қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары студенттерге қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?		Бағалау – студенттердің материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?	Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы.		Сабақ бойынша рефлексия
Қосымша оқулық пен жұмыс: Үлгере алмай жатқан студенттерге А деңгейлі есеп Дарынды студенттерге С деңгейлі есептері		ФБ- Жеке балл жинау арқылы, мақтау.	Студенттердің жеке  жұмыс және топтық жұмыс жүргізіледі		Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Студенттердің барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе неліктен? Сабаққа дұрыс саралау жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?
Жалпы баға: Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақ барысында топ туралы немесе жекелеген студенттердің жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?