Татар теле. ФДББС. Туры һәм күчерелмә мәгънә.

Тема: Лексикология. Туры һәм күчерелмә мәгънәле сүзләр.

Максат: 1.Лексикология турындагы белемнәрен тирәнәйтү.

2.Сүзләрнең туры яки күчерелмә мәгънәле булуларын төшендерү. Күчерелмә мәгънәле сүзләрнең үзенчәлекләрен билгеләү.

3. Сүзнең лексик мәгънәсен аңлатуда аңлатмалы сүзлекләрнең урынын ассызыклау..

4. Төркемнәрдә һәм мөстәкыйль эшләү күнекмәләрен ныгыту.

5. Туган як табигатенә мәхәббәт хисләрен үстерү.

Дәрес тибы: Яңа белем бирү.

Җиһазлау: дәреслек, ярдәмлек, схема

Дәрес этаплары	Укытучы эшчәнлеге+	Укучы эшчәнлеге	Уку-укыту гамәлләре
Мотивация	Укучыларны саләмләү, уңышлар теләү. Тәрәзәдән кояш карый, Елмая,көлә. Нинди рәхәт, нинди якты, Елмайыйк без дә. Хәерле иртә.	Саләмне тыңлау, бер-берләренә яхшы кәеф теләп эшкә керешү.	Тыңлаган әсәрләр буенча сораулар бирә белү; әхлакый-этик бәяләү социаль һәм шәхси бәяләрдән чыгып,шәхеснең мораль сайланышында үзләштерү эчтәлеген бәяләү
Актуализация	Өй эшләре белән танышу, нәтиҗәләр чыгару.  226нчы күнегүне тикшерү, сыйныфка сөйләтү. 1.     Яңа зур тел теманы кабул итәргә әзерләү, укучыларга сораулар  биреп: -         Сүзнең лексик мәгънәсен ничек белеп була? -         Татар телендә сүзләр берничә мәгънәле була аламы? -         Берничә лексик мәгънәсе булган сүзләр ничек атала?	Укучылар өй эшләрен сыйныфка тәкъдим итәләр. Сорауларга җавап бирәләр.	Соңгы нәтиҗәләрне исәпкә алып, максатларның эзлеклелеген билгеләү.план төзү һәм эшнең эзлеклелеге Прогнозлау(алдан фаразлау) Нәтиҗәгә соклану һәм аның үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү,аның вакытлы характеристикалары
Укучы нинди авырлыклар белән очраша? Дәреснең максатларын ачу.	Укучылар туры һәм күчерелмә мәгънәле сүзләрнең үзенчәлекләрен аңлата белмиләр. Мисал бирү, дәреснең максатын билгеләү өчен проблемалы ситуация тудыру. Чикләвек вату – баш вату. -         Вату сүзенең мәгънәсе ике сүзтезмәдә дә бер төрлеме? -         Кайсы мисалда туры, кайсында юк? -         Без бүген нинди эш белән шөгыльләнербез?	Аңлатмалы сүзлек белән эшләү. Мисалны өйрәнү, дәрес темасын билгеләү.	Укучылар тарафыннан белгән яки әлегәчә белмәгән күнекмәләрне үзара бәйләү;       Планлаштыру;
Авырлык тан чыгу юллары.	Аңлатмалы сүзлек белән эшләү.	Сүзлекләр белән эшлиләр. Сорауларга җавап бирәләр, аңлаталар.	- проблеманың әйтелеше яки бирелеше -эзләнүле һәм иҗади характердагы проблемаларны чишү юлларын мөстәкыйль табу.
Яңа материалны аңлату.	1.     Укучылар белән сүзнең бер һәм күп мәгънәле сүзләр турында күзаллау булдыру. 228нче күнегүне карарга, проблемалы ситуация тудырып, аны хәл итәргә, сорауга җавап табу: -         Сүзтезмәләрне чагыштыру, сүзтезмәләрне ике төркемгә аеру. -         Туры мәгънә дип кайсы мәгънәне атап була? -         Күчерелмә мәгънә ничек барлыкка килә? -         Мисалларның охшашлык нигезен аңлатыгыз.	Укучылар алда өйрәнгәннәрен искә төшерәләр, аңлатмалы сүзлектән карыйлар. Нәтиҗә чыгару. Кагыйдә белән чагыштыру (101б.)  Сүзлекләрне карыйлар, төзелеш үзенчәлеген күзәтәләр, нәтиҗә ясыйлар. Үзләре теләгән 3 сүзтезмә белән җөмләләр төзиләр. Сыйныфка тәкъдим итәләр?	-кирәкле информация туплау; - билге-символлар - модельләштерү Логик - билгеләрне табу максатыннан чыгып, анализлау  - җитмәгән компонентларны тулыландырып,синтезлау; - чагыштыру,объектларны классларга бүлү, серияләү өчен критерийлар сайлау;
Материал ны беренчел ныгыту.	1.     Дәреслектәге кагыйдәне укып чыгу (101б.) Укучыларның нәтиҗәләре белән чагыштыру. 2.      Кагыйдә ярдәмендә модель төзү. 229нчы күнегү ярдәмендә мисаллар өстәү:                   Сүз   Туры мәгънәле        Күчерелмә сүзләр.                    мәгънәле сүзләр	Укыйлар, фикер уртаклашып нәтиҗә ясыйлар, мәгънәсен аңлаталар. Сүзлек белән эшлиләр. Схеманы өйрәнәләр, алдагы сыйныфларда өйрәнгәннәрне искә төшерәләр. Фикерләрен сыйныфка әйтәләр. Мисаллар ярдәмендә дәлиллиләр.	Төрле фикерләрне исәпкә алу, үз позициясен нигезләү. сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен ачыклау,  - логик фикерләү чылбырын төзү, - исбатлау. Телдән аңлату.
Физкультминутка	Ак куян басып тора, Колакларын селкетә. Менә шулай, менә шулай Колакларын селкетә. Ак куян басып тора, Ул кулларын җылыта. Менә шулай, менә шулай Ул кулларын җылыта. Ак куян басып тора, Аякларын җылыта. Менә шулай, менә шулай Аякларын җылыта.	Тыңлыйлар, хәрәкәтләрне башкаралар.	Ишетеп аңлау
Мөстә кыйль эш.	230нчы күнегүне башкару. -         Укучыларга эшләү рәвешен аңлату; -         Сәнгатьле уку, эчтәлеге буенча әңгәмә кору;	Туган сүзенең мәгънәсен аңлаталар, нәтиҗә ясыйлар. -         Укучылар сәнгатьле укыйлар, истә калдыралар; -         Күчерелмә мәгънәле сүзләрне сайлап  язу; -         Язма эшләрен үрнәк буенча тикшерәләр. -	Үрнәк буенча тикшерәләр, үзбәя. Нәтиҗәгә соклану һәм аның үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү ,аның вакытлы характеристикалары.       Контроль;
Кабатлау һәм ныгыту күнегүләре.	Төркемдә эшләү: 231нче күнегү өстендә эшләү. Телдән аңлату күнекмәләрен булдыру.	Сүзлекчәдән карау. Татар теленең җөмлә төзелеше  үзенчәлеген исләренә төшерәләр. Бергәләп эшлиләр, чагыштыралар. Сорауларга җавап бирәләр, киңәшеп  төркемдә эшлиләр.	Төркемдә эшләү Төрле фикерләрне исәпкә алу, үз позициясен нигезләү.   логик фикерләү чылбырын төзү, Тикшерү, коррекцияләү, иптәшеңнең эшчәнлеген бәяләү,үз фикереңне тулы әйтә
Рефлексия. Өй эше.	Дәрескә йомгак ясау. -         Нинди эш башкардык? -         Нинди яңалык белдегез? -         Кайсы эш катлаулы булды? -         Үзегезнең эшегезне ничек бәяләр идегез?	Үзбәя. 1.232нче күнегү. 2. Кагыйдәне ятлагыз 101-102б. 3. Иҗади эш. Күчерелмә мәгънәле сүзләрне кулланып 5 җөмлә төзегез.	Үз эшен,  иптәшләренең җавапларын, үз хезмәтен бәяли белү.