Инфоурок Начальные классы Другие методич. материалыТатарча-русча, русча-татарча антонимнар сүзлеге.

Татарча-русча, русча-татарча антонимнар сүзлеге.

Скачать материал

Ф. С. Сафиуллина

 

 

 

 

Татарча-русча,

русча-татарча

антонимнар

сүзлеге

 

 

 

 

 

 

КАЗАН – ТаРИХ - 2003


Сафиуллина Ф. С.

С 24        Татарча-русча, русча-татарча антонимнар сүз­леге. — Казан: Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты (ТаРИХ), 2003.— 128 б. ISBN 5-94113-178-Х

Учебное  издание

Сафиуллина Флера Садриевна

ТАТАРСКО-РУССКИЙ, РУССКО ТАТАРСКИЙ СЛОВАРЬ АНТОНИМОВ

(на татарском и русском языках)

Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты (ТаРИХ)

Нәшриятка 184 нче номерлы лицензия 1997 елның 16 апрелендә

бирелгән. Оригинал-макеттан басарга кул куелды 30.10.2003.

Форматы 84x1081/32. Офсет кәгазе. «Школа» гарнитурасы. Офсет

басма. Басма табагы 4,0. Тиражы 3 000 данә. Заказ

Татарское Республиканское издательство

«Хәтер» (ТаРИХ)

420014, Казань, Кремль. А\я 54.


ISBN 5-94113-178-Х


Ф ТаРИХ,2003

©Ф. С. Сафиуллина, 2003


АНТОНИМНАР

Капма-каршы мәгънәдәге сүзләр антонимнар (грек, anti каршы, опута исем) дип атала. Антоним­нарның үсеше кешенең чынбарлыктагы капма-каршы күренешләрне танып белүенә бәйле: төче ачы, ак кара, керү чыгу, иртэ кич, салкын җылы, дус дошман, күпчелек азчылык һ.б.

Бөтен сүзләрнең дә антонимнары була алмый. Мон­дый үзенчәлек, иң беренче чиратта, ниндидер билгене белдергән сүзләргә хас: озын кыска, киң тар, зур — кечкенә, яхшы яман, куп аз, туры кыек, күмәк ялгыз, куе сыек, батыр — куркак. Сүз төркемнәре ара­сында сыйфатлар һәм рәвешләрнең антонимнары аеру­ча күп. Әйбернең эш-хәл буенча билгесен фигыльләр дә белдерә, шуңа күрә аларның да антонимнары шактый: тору яту, эшләү тик тору, ачу — ябу. Билге мәгънәсе исемнәрдә дә бар: караңгылык яктылык, ут су, эч тыш, гыйлемлек наданлык һ.б.

Антонимнарны мәгънәләре ягыннан берничә төр­кемчәгә бүләргә мөмкин:

1)             күренешләрнең, предметларның, кешеләрнең сый­фатларын тасвирлыйлар: чиста пычрак, юмарт саран, бай ярлы, таза ябык, дөрес ялган, тәм­ле тәмсез, авыр җиңел, зур кечкенә, ачы тат­лы һ.б. Алар:

2)                          вакыт төшенчәсен белдерәләр: көн төн, иртә кич, элек хәзер, быел былтыр, бүген иртәгә, бүген кичә, быел киләсе ел, җәен кышын һ. б.;

3)             күренешләрнең озынлыгын, күләмен, урнашуын ачыклыйлар: аз мул, озын кыска, киң тар, якын ерак, нечкә юан, артык ким, югары түбән, уң сул, ас өс, озак тиз, якын ерак һ.б.;

4)             табигать күренешләрен күрсәтәләр: җылы сал­кын (суык), аяз болытлы, җир — су, сай тирән, коры юеш, җир күк һ.б.;

3


5)                          процессларны каршы куялар: бару кайту, яту тору, туу үлү, арту кимү, кыскару озы­наю, чыгу керү, туңу җылыну, яндыру сүндерү, авыру савыгу һ. б.;

6)                          гомумирәк төшенчәләрне белдерәләр: яшәү үлем, байлык ярлылык, азатлык бәйлелек, караңгы­лык яктылык, тынычлык сугыш, хис акыл һ. б.

7)                          урын төшенчәсен белдерәләр: аста өстә, якын ерак, уңда сулда, алда артта.

Капма-каршы мәгънәле сүзләргә халык авыз иҗаты гаять бай. Мәкальләрдә, табышмакларда һәм җырлар­да алар бигрәк тә күп кулланыла: «Яхшы тел — яз кебек, яман тел көз кебек», «Батыр даны ил телен­дә куркак уе гел үлемдә», «Картлар сүзен капчыкка сал, яшьләр сүзен янчыкка сал», «Өең кысан булса да, күңелең иркен булсын», «Иртә килер, кич китәр», «Ак сыер торып китә, кара сыер ятып кала».

Антонимнар полисемия күренеше белән дә тыгыз бәй­ләнгән. Бер сүз, төрле мәгънәләрдә килеп, төрле анто-нимик парлар тәшкил итә ала: каты урын йомшак урын; каты чәй сыек чәй.

Антоним парларның үз синонимик рәте булырга мөмкин. Мәсәлән, дәү бәләкәй антонимнары мәгъ­нәдәш сүзләрдән синонимик рәт төзи: дәү олы, олуг, зур; бәләкәй кечкенә, нәни, кечтеки, вак.

Антонимнарны тел (даими) антонимнарына һәм контекстуаль антонимнарга бүлеп йөртәләр. Тел анто­нимнары контексттан тыш та антоним буларак кабул ителәләр, аларның капма-каршы мәгънәле сүзләр икә­нен бу телдә сөйләшүче һәр кеше җиңел тоя. Контек­стуаль антонимнар билгеле бер ситуациядә, контекстта гына антоним булып киләләр. Аерым кулланганда, ан-тонимик мөнәсәбәтләр юкка чыга:

Агыйделдән көймә килә Чит-чите буйлап кына.3 Ак йөзләрем сары булды Гел сине уйлап кына. (Җыр)

Ачы булгач күңелем, шигърем ачы чыга, Бәгъзан пешкән дип уйласам да, чи чыга; Очырмакчы булсам былбыл күкрәгемн3ән, Әллә ничек, мыр-мыр итеп, мәче чыга. (Г. Тукай)

Тик ни файда, көчең филдәй булып, Эшең булса чыпчык тезеннән. (М. Җәлил)

Көчлелегең белән горурланма! Кешелегең белән горурлан! (М. Җәлил)

4


Әдәби әсәр исемнәре еш кына антонимнарга ни­гезләнә: «Сугыш һәм солых» (Л. Н. Толстой), «Кызыл һәм кара» (Стендаль), «Аталар һәм балалар» (И.С.Тур­генев), «Мәкер һәм мәхәббәт» (Ф. Шиллер), «Җинаять һәм җәза» (Ф. И. Достоевский), «Исәннәр һәм үлеләр» (К. Симонов), «Яшәү белән үлем арасында» (Н.Дәүли), «Ут һәм су» (Ә. Баянов).

Цитаталарга һәм афоризмнарга әйләнеп киткән ан-тонимик мөнәсәбәтләр дә бар: «Үзең турында уйлама, илең турында уйла» (Ф. Кәрим), «Исәннәрнең кадерен бел, үлгәннәрнең каберен бел» (Ш. Галиев).

Антонимнар татар телендә парлы сүзләр ясауда да ни­гез булып торалар: керделе-чыктылы, юк-бар, ут-су, аллы-артлы, акны-караны (күрмичә), килделе-киттеле, уңлы-суллы, ачлы-туклы, иртә-кич, ачы-төче, азмы-күпме, олы-сы-кечесе, аркылыга-буйга, кайта-китә, иртә-кич, көне-төне, ут-су, юк-бар, ир-ат, аерым-аерым, аллы-гөлле, аклы-каралы, ары-бире, вак-төяк, буй-аркау һ. б.

Антонимнар, халыкның иҗтимагый-мәдәни тормы­шында барлыкка килеп, җанлы сөйләм телендә гасыр­лар буе яшәп киләләр. Н. Исәнбәт төзегән татар халык мәкальләренең тупламасында меңнәрчә мәкальләр анто­нимнар ярдәмендә формалашканнар. Каланың зурын, авылның кечесен макта (Татар халык мәкальләре, III томда, алга таба — ТХМ). Шәһәрнең тавыгы булганчы, авылның әтәче бул (ТХМ, II). Авыр туфрагы җиңел бул­сын (ТХМ, II). Авырлыгын күрми, җиңеллек күреп бул­мый (ТХМ, III). Ялкаулыктан авырырсың, тырыш­лыктан савыгырсың (ТХМ, III). Аекның күңелеңдә, исе­рекнең телендә (ТХМ, II). Аз сөйлә, күп тыңла (ТХМ, III). Яманлыгыңны азсынма, яхшылыгыңны күпсенмә (ТХМ, III). Кара тула юган саен карала, ак тула юган саен агара (ТХМ, I). Акрын армас, кызу бармас (ТХМ, III). Ахмак бирер, акыллы алыр (ТХМ, III). Бай мак­танса, табылыр, юк мактанса, чабылыр (ТХМ, III). Бе­лемсез дустыңнан белемле дошманың артык (ТХМ, III.) Чир күп — саулык бер (ТХМ, II). Бер ялган мең ха­кыйкатьне боза (ТХМ, III). Бүген бар, иртәгә юк (ТХМ, II). Ит ашасаң — дару, күп ашасаң — агу (ТХМ, II). Ачы дөрес татлы ялганнан яхшырак (ТХМ, III). Дусың­ның утын сүндермә, дошманның утын яндырма (ТХМ, III). Җәен актан киен, кышын карадан киен (ТХМ, II). Атлы җәяүлегә юл бирмәс (ТХМ, III). Дусны табу җи­ңел, саклавы авыр (ТХМ, III). Күктән эзләгәнне алла җирдән бирә (ТХМ, III). Ни агу түгел, ни дару түгел (ТХМ, III).


Антонимнар фразеологик берәмлекләрдә дә гаять күп урын алганнар: астын-өскә китерү; тышы гөл кебек, әче көл кебек; уң кулы алып салганны сулы белми; югары очып түбән кун; әллә гайбәт, әллә чын; әлеге дә баягы; әллә угры, әллә тугры; өем тар булса да, күңелем киң; өстән кармый, астан тырный; түбән төкерсәм — сака­лыма, югары төкерсәм — мыегыма; үзе бирде, үзе алды һ.б.

Антоним сүзләр кулланып сурәт ясау әдәбият беле­мендә антитеза дип атала. Нигезе халык авыз иҗатына барып тоташа торган бу алым хәзерге поэзиядә гаять ак­тив кулланыла. Мәсәлән:

Мин үзем дә белми торган Бер сәерлектә яшим. Челләләрдә кайчак өшим, Кышларын ярсып яшьним. Үзем дә кайчак төшенмим Күңелемнең хәлләрен. Көтәм җылы ләйсән яңгыр, Чыга зилзиләләре. (Р. Фәйзуллин) Җырлый белмиләр бөркетләр, Сугыша белми былбыл. Җырдан сызланмый бөркетләр, Сагышта үлми былбыл. Муса кайсы шул кошларның? Җанына сыйган җир, күк... Сугыша белгән былбыл ул Һәм җырлый белгән бөркет. (Зөлфәт)

Кеше —  үз күңеленең беренче һәм соңгы могиканы. (М. Галиев)

...Юллар безне елатып аердылар, еллар очраштырып яратты. (Р. Гаташ)

Кайгырасы кайгыларым бардыр, Шатлыклар да, бәлки, язгандыр. (X. Әюпов)

Бик бай булсаң — аталар,

Ярлы булсаң — саталар (И. Гыйләҗев)

Сөйләмдә кайчак антоним сүзләр үзара бәйләнешкә керәләр һәм бер сүзтезмә булып йөри башлыйлар. Мон­дый күренеш оксюморон (грек, охутогоп—тапкыр, ах­мак сүз) дип атала. Сакаллы сабый, күзле сукыр, чын ял­ган, надан галим, бай хәерче, камыр батыр, коры диңгез тезмәләре шундыйлардан. Шагыйрьләр, язучылар, мон­дый тезмәләрнең зур сурәт көченә ия булуын аңлап, еш кына аларны әсәр исемнәре дә итәләр: «Тере мәет» (Л. Толстой), «Оптимистик трагедия» (В. Вишневский). Та­тар әдәбиятыннан кайбер мисаллар китерик: «Хәзер менә шушында мин язучы фантазиясе, матур ялган дип

6


бәяләнергә тиешле хәл турында сөйлим. (Ә. Баянов) Мәрьям, олы сабыйның баягынак караватта юашланып, буйсынып утыруыннан көлгән сыман, чын күңелдән көлеп куйды. (Н. Фәттах) Дүрт-биш секунд барган сүзсез, атышсыз дуэльдә баш. миләреннән, электр тогыдай, әнә шулар йөгереп үтте. (М. Мәһдиев)

Картлык яшьлегемә кердем, Кирәк түгел артыгы. (3. Нури)

Мин Иделгә кайттым... Җиремдә дә Сагынам таулар илен, яшермим... Үзәннәрдә таулар җырын җырлыйм, Мин ирекле Кавказ әсире. (Р. Гаташ)

Фаҗигале бәхет көз төсендә,

Кабер түгел бәгырь өстендә. (Зөлфәт)

Оксюмороннарны бер үк сүздә капма-каршы мәгъ­нәләр булу белән бутарга ярамый. Мәсәлән, татар телендә дару сүзе дәва һәм агу мәгънәләрен белдерә ала. Буяу, өрү, икеләнү сүзләре шулай ук капма-каршы мәгънәләрне белдерергә мөмкиннәр. Колакка сак дигән фразеологизм яхшы ишетә һәм ишетми мәгънәләрен бирә. Тәти егет, аксөяк, асыл кош тезмәләре дә уңай һәм кире мәгъ­нәләрдә кулланылалар. (Ханбикова Ш.С. Сүздәге анто-нимик мәгънәләр // Лексика и стилистика татарского языка.— Казань, 1982.— С. 3—6.) Тану кешене тану һәм гаепне тану кебек сүзтезмәләрдә капма-каршы мәгънә белдерелә. Тону сүзендә дә (су тону) һәм то­нык сүзендә дә шул ук хәл. Телебездәге ур сүзе чокыр мәгънәсен дә, өелгән таучык мәгънәсен дә аңлата. Шу­лай итеп, энантиосемия бер сүзнең ике капма-каршы мәгънәсен белдерсә, оксюморон ике антоним сүзнең бер сүзтезмәгә берләшүен аңлата.

Антонимнарның бу төреннән катахреза күренешен дә аерып карарга кирәк. Катахреза — каршылыклы төшенчәләрне бергә кушу, сүзнең лексик мәгънәсенә игъ­тибар итмичә куллану, сүзнең башка сүзләр белән сәер мөнәсәбәтләргә керүе ул. Мәсәлән: кызыл кара, зәңгәр кара, кара аккош., утсыз яну, сусыз юу; «Гыйшык төтенсез ут, ачкычсыз йозак, дәвасыз сырхау, тәмле шәраб, йөксез авырлык, йокысыз сәфәрдер».

Сүзлек укучыларны антонимнар дөньясына алып ке­реп, сөйләмне матурларга, баетырга ярдәм итәр, татар һәм рус антонимнарын чагыштырырга мөмкинлек биреп, тәрҗемәдә ярдәмче булыр дип уйлыйбыз.

Ф.С.Сафиуллина

7


Татарча - русча антонимнар сүзлеге

Абруйлы — АБРУЙСЫЗ авторитетный - неавторитетный

АБСТРАКТ - КОНКРЕТ   абстрактный - конкретный АБЫЙ - АПА 1. старший брат - старшая сестра;   2.дядя - тетя

АБЫЙ — ЭНЕ старший брат - младший брат

АВУ - ТОРУ падать - вставать

АВЫЛ — КАЛА (шәһәр) село (деревня) - город

АВЫЛЧА - ШӘҺӘРЧӘ по-деревенски - по-городскому

АВЫР - ҖИҢЕЛ 1. тяжелый - легкий; 2. тяжело -

легко; 3. трудный - легкий; 4. трудно - легко

АВЫРАЮ - ҖИҢЕЛӘЮ становиться тяжелым -становиться легким

АВЫРЛЫК - ҖИҢЕЛЛЕК (ансатлык) 1. тяжесть - легкость; .2. трудность - легкость

АВЫРУ — САУ (сәламәт) больной - здоровый

АВЫРУ - САУЛЫК болезнь - здоровье

АВЫРУ - СӘЛАМӘТЛӘНҮ (савыгу, терелү) заболеть - поправиться (выздороветь)

АГА — ЭНЕ старший брат - младший брат

АГАРТУ — КАРАЛТУ побелить - покрасить черным

АГАРУ - КАРАЛУ побелеть - почернеть

АГАРУ - КЫЗАРУ бледнеть - краснеть, побледнеть - покраснеть

АГУ - ДАРУ яд - лекарство

АГУ - ТУКТАУ течь - остановиться

АГУЛЫ - АГУСЫЗ ядовитый - не ядовитый

АГЫП КЕРҮ - АГЫП ЧЫГУ втекать - вытекать

АДРЕСАТ - АДРЕСАНТ адресат - адресант

8


АЕК (айнык) — ИСЕРЕК (сәрхуш) ↔ трезвый - пьяный

АЕРУ - БЕРЛӘШТЕРҮ ↔ отделять - объединять

АЕРУ - КАВЫШТЫРУ (күрештерү) ↔ разводить - соединять

АЕРЫЛУ - КУШЫЛУ ↔ отделяться – соединяться (объединятъся)

АЕРЫЛУ (аерылышу) - КҮРЕШҮ расставаться - встречаться

АЕРЫЛЫШУ - КАВЫШУ ↔ разъехаться - встретиться

АЕРЫЛЫШУ - КУШЫЛУ ↔ расходиться, разойтись - соединиться, сойтись

АЕРЫМ (аеры) - БЕРГӘ ↔ отдельно (разделъно) -вместе

АЗ - АРТЫК ↔ мало - лишнее

АЗ — КҮП ↔ мало - много

АЗ — ОЗАК ↔ мало - долго

АЗ ДА ТҮГЕЛ - КҮП ТӘ ТҮГЕЛ ↔ немало - немного

АЗ САНЛЫ - КҮП САНЛЫ ↔ малочисленный - многочисленный

АЗАТ - БӘЙЛЕ ↔ свободный - зависимый

АЗАТ ИТҮ - КОЛ ИТҮ ↔ освобождать - порабощать

АЗАТЛЫК - КОЛЛЫК ↔ свобода - рабство

АЗАЮ - КҮБӘЮ ↔ уменьшаться - увеличиваться

АЗЛЫК - КҮПЛЕК ↔ малое количество – большое количество

АЗСЫНУ - КҮПСЕНҮ ↔ преуменьшать - преувеличивать

АЗЧЫЛЫК - КҮПЧЕЛЕК ↔ меньшинство - большинство

АЙГЫР - БИЯ ↔ конь - кобыла

АЙНУ - ИСЕРҮ ↔ трезветь - пьянеть

АЙНЫК - ИСЕРЕК ↔ трезвый - пьяный

АК - КАРА ↔ 1. белый - черный; 2. белое - черное

АК ЯК - КАРА ЯК ↔ светлица, горница - кухня

АКЛАМА (ак) - КАРАЛАМА (кара) ↔ беловик - черновик

АКЛАР - КЫЗЫЛЛАР ↔ белые -  красные

АКЛАУ - КАРАЛАУ ↔ белить  - чернить

9


АКРЫН (әкрен) - ҖИТЕЗ медлительный - быстрый

АКРЫН (әкрен) - ТИЗ (кызу, йәт) медленно - быстро

АКРЫН (әкрен) - КАТЫ медленно - быстро

АКРЫН (әкрен) - ШӘП медленно - быстро

АКРЫНАЙТУ - ТИЗЛӘТҮ замедлить - ускорить

АКРЫНАЮ - ШӘБӘЮ замедляться - усилиться

АКТИВ - ПАССИВ активный - пассивный

АКТИВЛАШУ    -    ПАССИВЛАШУ        становиться активным - становиться пассивным

АКЧАЛЫ - АКЧАСЫЗ денежный - безденежный

АКЫЛ - ЙӨРӘК ум - сердце

АКЫЛ - МАТУРЛЫК ум - красота

АКЫЛ - МАЛ ум - богатство

АКЫЛ - ХИС ум - чувство

АКЫЛЛЫ - АҢГЫРА умный (толковый, смекалистый, смышленый) неглупый - глупый

АКЫЛЛЫ - ТИЛЕ (ахмак, тинтж) умный - дурак

АКЫЛЛЫЛЫК - АХМАКЛЫК ум   (мудростъ) - глупость

АЛ - АРТ перед (передняя часть) - зад (задняя часть)

АЛАЙ - БОЛАЙ так - вот так, эдак

АЛАМА - ӘЙБӘТ (яхшы) плохой - хороший

АЛАМА - ТАЗА 1. рваный - целый; 2. рваный - нормальный

АЛАЧАК — БИРӘЧӘК то, что нужно получить - долг

АЛАЧЫК - САРАЙ лачуга - дворец

АЛГА - ҮТКӘНГӘ вперед - к прошлому

АЛГА БАРУ - АРТКА КАЛУ идти вперед - отставать

АЛГЫ - АРТКЫ передний - задний

АЛДА - АРТТА впереди - позади

АЛДАГЫ - АРТТАГЫ передний - задний

АЛДАН - АРТТАН 1. вначале (сначала) – потом (после); 2. спереди - сзади

АЛДАН - СОҢЫННАН вначале, сначала - потом

АЛДАУ - АЛДАНУ обманывать, обмануть - быть обманутым

10


АЛДАУЛЫ - АЛДАУСЫЗ ↔ обманный - без обмана (честный)

АЛДЫ БЕЛӘН - АРТЫ БЕЛӘН ↔ передом - задом

АЛДЬШГЫ - АРТТА КАЛГАН ↔ передовой - отстающий

АЛДЫНДА - АРТЫНДА ↔ впереди (перед кем-то) - позади (сзади)

АЛДЫНДАГЫ - АРТЫНДАГЫ ↔ передний - задний

АЛДЫННАН - АРТЫННАН ↔ спереди - сзади

АЛКОГОЛЬЛЕ - АЛКОГОЛЬСЕЗ    ↔ алкогольный - безалкогольный

АЛКУШЫМЧА    -    АРТКУШЫМЧА    ↔    приставка (префикс) - постфикс

АЛКЫШ – КАРГЫШ ↔ аплодисменты (овация) - проклятие

АЛЛА - АДӘМ ↔ бог - человек

АЛМАЗ - ГАДИ ПЫЯЛА ↔ алмаз - стекло (простое)

АЛПАВЫТ - ЯЛЧЫ ↔ помещик - слуга (холоп)

АЛТЫН - БАКЫР ↔ золото - медь

АЛУ — БИРҮ ↔ брать (взять) - отдать (дать)

АЛУ    - КУШУ ↔ отнять (вычитатъ) – прибавить (сложитъ)

АЛУ - КУЮ ↔ брать, взять - ставить, поставить

АЛУ — САЛУ ↔ брать, взять - класть, положить (обратво)

АЛУ — САТУ ↔ покупать, купить - продавать, продать

АЛУ  - ТАШЛАУ ↔ брать (взять) - бросить, бросать

АЛУЧЫ    - БАРУЧЫ ↔ тот, кто женится - тот, кто выходит замуж

АЛУЧЫ - БИРҮЧЕ ↔ берущий - дающий

АЛЫНУ (эшкә) - ТӘМАМЛАУ (бетерү) ↔ взяться - закончить

АЛЫП — КӘРЛӘ ↔ великан (богатырь) - карлик

АЛЫП КЕРҮ - АЛЫП ЧЫГУ ↔ занести - унести, вынести

АЛЫП КИТҮ - АЛЫП КАЙТУ ↔ уносить - приносить

АМАНЛЫК - ЯМАНЛЫК ↔ благополучие - зло

АНА — АТА ↔ мать - отец

АНА   — БАЛА ↔ мать - дитя (ребенок)

11


АНА  - ҮГИ АНА ↔ мать - мачеха

АНАКАЙ - АТАКАЙ ↔ матушка - папенька, батенька

АНАЛИЗ - СИНТЕЗ ↔ анализ - синтез

АНДА - БИРЕДӘ (монда) ↔ там - здесь

АННАН - МОННАН ↔ оттуда - отсюда

АНСАТ - КЫЕН (авыр) ↔ легкий (нетрудный) - трудный

АНТИЦИКЛОН - ЦИКЛОН ↔ антициклон - циклон

АНЫК - ТОМАНЛЫ ↔ ясный;  понятный - туманный; непонятный

АНЫКЛАГЫЧ - АНЫКЛАНМЫШ ↔ поясняющее (уточняющее) слово - поясняемое (уточняемое) слово

АНЫСЫ - МОНЫСЫ ↔ то, тот - это, этот

АҢГЫРА - ГАЛИМ ↔ тупой, глупый - ученый

АҢЛАЕШЛЫ - АҢЛАЕШСЫЗ ↔ понятный - непонятный

АҢЛЫ - АҢСЫЗ (тинтәк) ↔ понятливый, сознательный - непонятливый, глупый

АПА — СЕҢЕЛ ↔ старшая сестра - младшая сестра

АП-АК БУЛУ - КАРАЛУ ↔ побелеть - почернеть

АРБА - ЧАНА ↔ телега - сани

АРГАМАК - АЛАША ↔ аргамак - мерин

АРГЫ - БИРГЕ ↔ в том конце (дальний) - в этом конце (ближний)

АРГЫ ЯК - БИРГЕ ЯК ↔ та сторона - эта сторона

АРЗАН - КЫЙБАТ (кыйммәт) ↔ дешевый - дорогой

АРКАУ - БУЙ ↔ 1. поперечный - продольный, 2. ширина - длина

АРКТИКА - АНТАРКТИКА ↔ Арктика - Антарктика

АРКЫЛЫГА - БУЙГА ↔ поперек - вдоль

АРТКА - АЛГА ↔ назад - вперед

АРТТА КАЛДЫРУ - АЛГА БАРУ ↔ оставить позади - продвигаться вперед

АРТТЫРУ - КИМЕТҮ ↔ увеличивать - уменьшать

АРТУ - КИМҮ ↔ увеличиваться - уменьшаться

АРТЫК - КИМ ↔ лишний - неполный (недостаточный)

АРТЫКЛЫК - КИМЛЕК ↔ излишество - недостаточность, нехватка

12


АРУ - ПЫЧРАК ↔ чистый - грязный

АРУ - ЯЛ ИТҮ ↔ уставать - отдыхать

АРХАИЗМ - НЕОЛОГИЗМ // иске сүз - яца сүз ↔ архаизм - неологизм // устаревшее - новое (слово)

АРЫ - БИРЕ ↔ туда - сюда

АРЫК — СИМЕЗ ↔ худой   - жирный ( полный)

АРЬЕРГАРД - АВАНГАРД ↔ арьергард - авангард

АС — ӨС ↔ низ - верх

АСКА - ӨСКӘ ↔ вниз - вверх (наверх)

АСКЫ - ӨСКЕ ↔ нижний - верхний

АСИММЕТРИЯ - СИММЕТРИЯ ↔ асимметрия - сим­метрия

АССИМИЛЯЦИЯ - ДИССИМИЛЯЦИЯ ↔ охшашлану -охшашсызлану

АСТА - ӨСТӘ ↔ внизу - наверху

АСТАН - ӨСТӘН ↔ снизу - сверху

АСТЫНДА - ӨСТЕНДӘ ↔ под (...) - над (...)

АТ — ЯМАНАТ ↔ доброе имя - дурная слава

АТА - АНА // ӘТИ - ӘНИ ↔ отец - мать // папа -мама

АТА — БАЛА ↔ отец - дитя (ребенок)

АТА - УЛ ↔ отец - сын

АТА КАЗ - АНА КАЗ ↔ гусак - гусыня

АТАКА - КОНТРАТАКА ↔ атака - контрһөҗүм, контр­атака

АТАЛЫ - АНАЛЫ ↔ имеющий отца - имеющий мать

АТАСЫЗ — АНАСЫЗ ↔ не имеющий отца - не имею­щий мать

АТЛАУ - ЙӨГЕРҮ ↔ шагать - бегать (бежать)

АТЛЫ - ҖӘЯҮЛЕ ↔ всадник - пеший

АЧ — ТУК ↔ голодный - сытый

АЧЛЫК -ТУКЛЫК ↔ голод - сытость

АЧУ - ТӨРҮ ↔ развернуть - завернуть (свернуть)

АЧУ — ЯБУ ↔ открыть (отпереть, отворить, отом­кнутъ) - закрыть (заперетъ, затворить, замкнутъ)

АЧУЛАНУ - МАКТАУ ↔ ругать - хвалить

АЧУЛАНЫШУ - КИЛЕШҮ ↔ ругаться - мириться

13


АЧЫ  - БАЛЛЫ, ТАТЛЫ ↔ кислый - сладкий

АЧЫ   - ТӨЧЕ ↔ кислый - пресный

АЧЫГУ - ТУЮ ↔ проголодаться - насытиться

АЧЫК    - ЙОМЫКЫЙ ↔ открытый - замкнутый (очеловеке)

АЧЫК    - ЯШЕРЕН ↔    1. открытый - скрытый; 2.открыто (явно) - тайно

АЧЫК - КАРАҢГЫ ↔ светлый - темный

АЧЫК - СОРЫ ↔ ясный - серый

АЧЫК - ТӨССЕЗ ↔ светлый - бесцветный

АЧЫК - ЯБЫК ↔ открытый - закрытый

АЧЫЛУ — ЯБЫЛУ ↔ открыться - закрыться

АШЫГУ - ӘКРЕН КЫЛАНУ ↔ торопиться - меддить

АШЫГУ - САБЫР ИТҮ ↔ торопиться - потерпеть, обоҗдать

АЯЗ — БОЛЫТЛЫ ↔ ясный - облачный, пасмурный

АЯЗ - БУРАН ясно - буран

АЯЗ - ЯВЫМ ↔ ясный день - ненастье

АЯЗ - ЯҢГЫРЛЫ ↔ ясный - дождливый

АЯК — БАШ ↔ нога - голова

АЯНЫЧЛЫ - КУАНЫЧЛЫ ↔ вызывающий жалость - радостный

ӘБИ — БАБАЙ ↔ бабушка - дедушка

ӘДӘПЛЕ - ӘДӘПСЕЗ ↔ вежливый (воспитанный, учтивый, любезный, деликатный) - невежливый (неучтивый, неделикатный, нелюбезный)

ӘДӘПЛЕ - ДОРФА ↔ вежливый - грубый

ӘЗ (аз) — КҮП ↔ мало - много

ӘЙБӘТ - ЯМАН ↔ хороший - плохой

ӘЙЕ - ТҮГЕЛ ↔ да - не

ӘЙЕ - ЮК ↔ да - нет

ӘЙЛӘНЕЧ - ТУРЫ ↔ в обход - прямо

ӘКРЕН - ТИЗ ↔ 1. медленно - быстро; 2.неторопливый, медленный -  торопливый, быстрый

ӘТӘЧ - ТАВЫК ↔ петух - курица

ӘТИ - ӨНИ ↔ мама - папа (отец)

14


ӘТКӘЙ - ӘНКӘЙ ↔ мамочка - папочка

ӘҮВӘЛ — АННАН (соңыннан, аннан соң) ↔ прежде, вначале - потом

ӘҮВӘЛГЕСЕ - СОҢГЫСЫ ↔ начальный - последний

ӘХЛАКЛЫ - ӘХЛАКСЫЗ ↔ нравственный (воспитанный) - безнравственный (аморалъный)

ӘЧЕ — БАЛЛЫ ↔ кислый, горький - сладкий, приятный

ӘЧЕ — ТӘМЛЕ ↔ кислый, горький - вкусный

ӘЧЕ — ТӨЧЕ ↔ дрожжевой - пресный

БАБАЙ - ӘБИ ↔ дед (дедушка) - баба (бабушка)

БАЕТУ - БӨЛДЕРҮ ↔ обогатить -  разорить 

БАЗЫК - ОЗЫН БУЙЛЫ ↔ коренастый - долговязый

БАЗЫМЛЫ — БАЗЫМСЫЗ ↔ решительный - несмелый, застенчивый

БАЙ — БАТРАК, ялчы ↔ богатый - батрак, слуга

БАЙ - ХӘЕРЧЕ ↔ богатый, богач - нищий

БАЙ — ЯРЛЫ (фәкыйрь) ↔ богатый (богач, состоятелъный) - бедный (убогий, нищий)

БАЙЛЫК - МАТУРЛЫКбогатство - красота

БАЙЛЫК - ФӘКЫЙРЬЛЕКбогатство - бедность

БАЙЛЫК - ЮКЛЫК  ↔ богатство - бедность

БАЙЛЫК - ЯРЛЫЛЫК ↔ богатство - бедность

БАКЫЙ — ФАНИ ↔ вечный — преходящий

БАЛАЛЫ - БАЛАСЫЗ ↔ имеющий ребенка - не имею­щий ребенка

БАЛКУ - СҮНҮ ↔ сиять - гаснуть, тухнуть

БАЛЛЫ - ӘЧЕ ↔ сладкий - кислый, горький

БАР - ЮК ↔ есть - нет

БАР ИТҮ - ЮК ИТҮ ↔ сотворить - уничтожить

БАР НӘРСӘ ДӘ - БЕРНӘРСӘ ДӘ ↔ все - ничего

БАРЛЫК - ЮКЛЫК ↔ 1. наличие - отсутствие; 2.утвердительный - отрицательный

БАРЛЫККА КИЛҮ - ЮККА ЧЫГУ (югалу) ↔ появиться — исчезнуть

БАРУ — КАЙТУ ↔ идти - возвращаться

БАРУ - ТОРУ ↔ идти - стоять

15


БАРУ - ТУКТАУ ↔ идти - остановиться

БАРЧА - ЮКЧА ↔ все - ничего

БАРЫМТА - КАРЫМТА ↔ поход с целью наживы ответный поход с целью  отомщения

БАСУ - УТЫРУ ↔ вставать (встать) - сидеть (сесть)

БАСЫМЛЫ - БАСЫМСЫЗ ↔ ударный - безударный

БАТУ - ЙӨЗҮ ↔ тонуть - плавать

БАТУ - КАЛКУ ↔ тонуть - всплывать

БАТУ - ЧЫГУ ↔ утонуть - выходить (появиться, вылезать)

БАТЫР - КУРКАК храбрец (смелый) - трус (трусливый)

БАТЫРЛЫК - КУРКАКЛЫК ↔ храбрость (смелость, отвага) - трусость

БАШ - АЗАКначало - конец

БАШАЯКголова - нога

БАШ - КОЙРЫКголова - хвост

БАШ - ТӨП ↔ вершина - корень

БАШ(ы) - АХЫР, актыгы, соңы ↔ начало - конец

БАШЛАНУ - БЕТҮ ↔ начинаться - заканчиваться

БАШЛАУ - БЕТЕРҮ, тәмам итү ↔ начинать (приступатъ, приниматъся) - заканчивать ( завершать)

БАШЛЫ - БАШСЫЗ ↔ умный - бестолковый

БАШЛЫ - НАДАН ↔ умный - глупый

БАШТА - АННАН ↔ сначала - потом

БАШТА — СОҢЫННАН (ахырдан) ↔ сначала, вначале - потом, в конце

БАШТАГЫ — АХЫРГЫ (соңгы) ↔ первый - последний

БАШТАН - АЗАКТАН ↔ сначала - в конце

БАШТАН - АХЫРДАН ↔ сначала - в конце

БАШЫНДА -АХЫРЫНДА (азагында) в начале - в конце

БАШЫНДА - КОЙРЫГЫНДАв начале - в конце

БАШЫННАН - ТӨБЕННӘНс вершины - с корня

БАЮ — БӨЛҮ (ярлылану, фәкыйрьләнү) ↔ разбогатеть - обнищать, беднеть

БАЮ — КАЛКУ (чыгу) ↔ заходить - всходить (о солнце, луне)

16


БӘЙЛӘҮ - СҮТҮ ↔ вязать - распускать

БӘЙЛӘҮ - ЧИШҮ ↔ связывать, завязывать - развязывать

БӘЙРӘМ - КАРА ЭШпраздник - черная работа

БӘЙРӘМ - МАТӘМпразднйк - траур

БӘЙРӘМЧӘ - ГАДӘТИ ↔ празднично - как обычно

БӘЛӘКӘЙ - ЗУР (олы) ↔ маленький - большой

БӘЛӘКӘЙЛӘНҮ - ЗУРАЮ    уменьшаться - увеличиваться

БӘНДӘ   - АЛЛАчеловек - бог (аллах)

БӘНДӘАДӘМжалкое существо - человек

БӘХӘСЛӘШҮ - КИЛЕШҮспорить - мирйться

БӘХЕТ - БӘХЕТСЕЗЛЕК ↔ счастье - несчастье

БӘХЕТ - ГАЗАП ↔ счастье - мука

БӘХЕТ - КАЙГЫ ↔ счастье - горе

БӘХЕТЛЕ - БӘХЕТСЕЗ ↔ счастливый - несчастный

БӘХЕТЛЕ - МЕСКЕН ↔ счастливый - несчастный

БЕЗ - БҮТӘННӘР ↔ мы - другие

БЕЗ - СЕЗ ↔ мы - вы

БЕЗНЕКЕЛӘР - СЕЗНЕКЕЛӘР ↔ нашй - ваши

БЕЛДЕКЛЕ - БЕЛДЕКСЕЗ знающий - незнающий

БЕЛЕКЛЕ - БЕЛЕКСЕЗ ↔ толковый – бестолковый (неопытный)

БЕЛЕМ - НАДАНЛЫКзнание - нөграмотность

БЕЛЕМЛЕ - НАДАН образованный- неграмотный

БЕР - БАРодин - все

БЕР - БАШКАодин - другой

БЕР - КҮПодин - много

БЕР - МЕҢодинтысяча

БЕР - МЕҢ ДӘ БЕРодин - тысяча один

БЕР КӨНЛЕК - ГОМЕРЛЕКоднодневный - вечный

БЕР КӨНЛЕК - МӘҢГЕЛЕК ↔ однодневный - вечный

БЕРӘҮ - ИКЕНЧЕ ↔ один - другой

БЕРӘҮ - КҮМӘК ↔ один - все (коллектив)

БЕРӘҮ - МЕҢӘҮ ↔ один - тысячи

БЕРГӘ - АЕРЫЛГАН вместе - отдельно

БЕРГӘ - АЕРЫМ вместе - отдельно

17


БЕРГӘ БУЛУ - АЕРЫЛЫШУ ↔ быть вместе - расходиться

БЕРДӘМ - БЕРДӘМСЕЗ ↔ единый - разобщенный

БЕРДӘМ - ТАРКАУ ↔ единый - разрозненный

БЕРДӘМ (тату) - ГАУГАЛЫ ↔ единый (дружный) - неспокойный   (спорный)

БЕРЕБЕЗ - БАРЫБЫЗ ↔ один из нас - все (мы)

БЕРЕГҮ - АЕРЫЛУ ↔ объединяться - расходиться

БЕРЕНЧЕ - АЗАККЫ (соңгы) ↔ первый - последний

БЕРЕНЧЕ - АХЫРГЫ первый - последний

БЕРЕНЧЕ - СОҢ (кат) ↔ первый - последний

БЕРЕНЧЕ - СОҢГЫ ↔ первый - последний

БЕРЕНЧЕЛ - ИКЕНЧЕЛ ↔ первичный - вторичный

БЕРЕНЧЕСЕ - СОҢГЫСЫ ↔ первый - последний

БЕРКЕМ ДӘ - БАРЫСЫ ДА ↔ никто - все

БЕРЛӘШТЕРҮ - ТАРКАТУ ↔ объединять - разъединять

БЕРЛӘШҮ - АЕРЫЛЫШУ ↔ объединяться - расходиться

БЕРЛЕК - КҮПЛЕК единственное (число) - множественное (число)

БЕРЛЕК - ТАРКАУЛЫК единство - разобщенность

БЕРТӨРЛЕ - КҮПТӨРЛЕ ↔ одинаковый – различный (разнообразный)

БЕРЬЕЛЛЫК - КҮПЬЕЛЛЫК ↔ однолетний - многолетний

БЕРЬЯКЛЫ - КҮПЬЯКЛЫ ↔ односторонний - многосторонний

БИ - КОЛ ↔ бек - раб

БИЕГӘЮ - ТҮБӘНӘЮ ↔ 1. подниматься - снижаться; 2. возвышаться - опускаться

БИЕК - ТӘБӘНӘКвысокий - низкий

БИЕК — ТҮБӘН ↔ высокий - низкий; высоко - низко

БИЕКЛЕК — ТҮБӘНЛЕК ↔ возвышенность - низменность

БИЗӘҮ - БОЗУ украшать - портить

БИКЛӘҮ - АЧУ ↔ запирать - открывать

БИЛГЕЛЕ - БИЛГЕСЕЗ ↔ известный - неизвестный

БИЛГЕЛЕЛЕК - БИЛГЕСЕЗЛЕК ↔ определенность - неопределенность

БИР - МӘ ↔ дай - на

18


БИРӘЧӘК - АЛАЧАК ↔ долг (вернуть) - долг (взять)

БИРГЕ - АРГЫ ↔ близкий - далекий

БИРЕ - АРЫ сюда - туда

БИРЕДӘ    - ТЕГЕНДӘ ↔ здесь - там

БИРҮ - АЛУ ↔ отдавать - брать

БОЕГУ - ШАТЛАНУ ↔ поникнуть (огорчаться) - радоваться

БОЗ - ЯЛКЫН ↔ лед - пламень

БОЗУ - ТӨЗӘТҮ ↔ портить - исправлять

БОЛАЙ - ТЕГЕЛӘЙ так - эдак

БОЛГАНУ - ТОНУ ↔ мутнеть, помутнеть - оседать,очиcтиться

БОЛЫТЛЫ   - БОЛЫТСЫЗ, аяз ↔ облачный - ясный

БОЛЫТЛЫ - КОЯШЛЫ 1. облачный - солнечный; 2. облачно - солнечяо

БОРЧЫЛУ - ТЫНЫЧЛАНУбеспокоиться - успокоиться

БОРЫНГЫ - БҮГЕНГЕдревний - сегодняшний

БОРЫНГЫ - ЗАМАНЧАдревний - современный

БОРЫНГЫӨР-ЯҢАдревний - совершенно новый

БӨГЕЛҮ - ТУРАЮгорбиться - выпрямляться

БӨГҮ - ТУРАЙТУсогнуть - выпрямить

БӨЕК - КЕЧКЕНӘвеликий - маленький

БӨЕК - ТҮБӘНвозвышенный - низкий (о человеке)

БӨЕКЛЕК - ТҮБӘНЛЕК о величие - низость

БӨКРЕ - ТУРЫгорбатый - прямой

БӨРКЕТ - БЫЛБЫЛорел - соловей

БӨТЕН - ЯРТЫцелое - половина

БӨТЕНЛӘЙГӘ - ВАКЫТЛЫЧА насовсем - временно

БУ - ТЕГЕ ↔ этот - тот

БУ - УЛ ↔ этот - тот

БУАЗ — КЫСЫР ↔ стельная - яловая

БУЕНЧА - КАРШЫ ↔ по - против

БУЙ — ИҢ ↔ длина - ширина

БУЛГАН ХӘЛ - УЙДЫРМА действительность, быль вымысел

БУЛДЫКЛЫ - БУЛДЫКСЫЗ ↔ способный - неспособный

БУЛЫРДАЙ - БУЛМАСТАЙ ↔ способный - неспособный

19


БУУ — ЕРУ ↔ прудить - открыть

БУШ - ТУК ↔ пустой - полный

БУШ - ТУЛЫ пустой - полный.

БУШ - ТЫГЫЗ ↔ свободный - тесный

БУШАТУ - ТӨЯҮ ↔ разгрузить - нагрузить

БУЯУ - СӨРТҮ ↔ красить - вытереть

БҮГЕН - ИРТӘГӘ (иртәгәсен) ↔ сегодня - завтра

БҮГЕН - КИЧӘ ↔ сегодня - вчера

БҮГЕНГЕ - ИРТӘГӘГЕ сегодняшний - завтрашний

БҮГЕНГЕ - КИЛӘЧӘК сегодняшний - будущий

БҮГЕНГЕ - КИЧӘГЕ ↔ сегодняшний - вчерашний

БҮГЕНГЕ - МӘҢГЕЛЕК ↔ сегодняшний - вечный

БҮГЕНГЕ - ҮТКӘН ↔ сегодняшний - прошедший

БҮЛӘК - ҖӘЗА ↔ подарок- наказание

БҮЛӘК ИТҮ - ҖӘЗА БИРҮ ↔ дарить - наказывать

БҮЛҮ - ТАПКЫРЛАУ ↔ 1. деление - умножение; 2. делить - умножать

БЫЕЛ - ҮТКӘН ЕЛ ↔ в этом году  - в прошлом году

БЫЕЛ - ЯРЕНГӘ ↔ в этом году - на будущий год

БЫЕЛГЫ - ҮТКӘН ↔ то, что было в этом году - прошедший  

БЫЛБЫЛ - КАРГА ↔ соловей - ворона

БЫЛТЫР — БЫЕЛ ↔ в прошлом году - в нынешнем году

БЫЛТЫР - ИКЕНЧЕ (киләсе)

ЕЛГА в прошлом году - на следующий год

ВАГАЮ - ЭРЕЛӘНҮ ↔ 1. мельчать - укрупняться; 2. мелочиться — возгордиться

ВАЕМЛЫ — ВАЕМСЫЗ ↔ заботливый – беззаботный (беспечный)

ВАК — ЗУР ↔ мелкий - большой

ВАК - ЭРЕ ↔ мелкий (маленький, измельченный, моросящий, бисерный (о письме)) - крупный (большой, кусковой, проливной)

ВАКЛАНУ - ЭРЕЛӘНҮ ↔ мелочиться - важничать

ВАКЫТЛЫ - ВАКЫТСЫЗ вовремя - не ко времени

20


ВАКЫТЛЫ - ГОМЕРЛЕК ↔ временный - на всю жизнь

ВАКЫТЛЫ - ДАИМИ ↔ временный - постоянный

ВАКЫТЛЫЧА - ГОМЕРЛЕККӘ ↔ временно - на всю жизнь

ВАКЫТЛЫЧА - ДАИМИ ↔ временно - постоянно

ВАКЫТЛЫЧА - МӘҢГЕЛЕККӘ ↔ временно - навечно

ВАТАН - ЧИТ ҖИР (чит ил) ↔ Родина (отчизна) - чужбина (чужая страна)

ВАТУ - ТӨЗҮ ↔ разрушать - стройга.

ВАТЫК - БӨТЕН ↔ разбитый - целый

ВАТЫК - ТӨЗЕК ↔ сломанный - исправный

ВӘГЪДӘЛЕ - ВӘГЪДӘСЕЗ ↔ обязательный - не обязательный

ВЕРТИКАЛЬ - ГОРИЗОНТАЛЬ вертикальиый - горизонтальный      

ВОКАЛИЗМ - КОНСОНАНТИЗМ ↔ вокализм (сузыклар системасы) - консонантизм (тартыклар системасы)

ВӨҖДАНЛЫ - ВӨҖДАНСЫЗ совестливый - бессовестный

Гадәтле - гадәтсез  ↔  имеющий  привычку (воспитанный) - невоспитанный

ГАДЕЛ - ГАДЕЛСЕЗ ↔ справедливый - несправеддивый

ГАДЕЛ - ЗАЛИМ ↔ справедливый - злой

ГАДЕЛЛЕК - ГАДЕЛСЕЗЛЕК ↔ справедливость - несправедливость

ГАДИ - АВЫР простой - трудный

ГАДИ — БӨЕК ↔ простой - великий (незаурядный)

ГАДИ - ГАЛИ ↔ простой - великий

ГАДИ — ДАҺИ ↔ простой - гений

ГАДИ - КАТЛАУЛЫ    ↔   простой (незатейливый, немудреный) - сложный (затейливый, мудреный)

ГАДИ - КУШМА ↔ простой - сложный

ГАДИ - ТӘКЪВА ↔ простой (бесхитростный) - надутый (заносчивый, высокопарный)

ГАДИ ХАЛЫК - ТҮРӘ ↔ простолюдин - начальник

ГАДИЛӘНҮ - КАТЛАУЛАНУ ↔ упрощаться - усложняться

21


ГАДИЛӘШТЕРҮ - КАТЛАУЛАНДЫРУ ↔ упрощать - усложнять

ГАДИЛЕК - ЯСАЛМАЛЫК ↔ простота - искусственность

ГАЕПЛӘҮЧЕ - ГАЕПЛӘНҮЧЕ ↔ обвинитель - обвиняемый

ГАЕПЛЕ - ГАЕПСЕЗ ↔ виноватый - невиновный, невиниый

ГАЕПЛЕ - ХАКЛЫ ↔ виновный - правый

ГАЗАП - ЛӘЗЗӘТ ↔ мука - наслаждение

ГАЗАПЛАНУ - ЛӘЗЗӘТЛӘНҮ ↔ мучиться - наслаждаться

ГАЗАПЛЫ - ТАТЛЫ ↔ мучительный - сладкий

ГАЙРӘТЛЕ - ГАЙРӘТСЕЗ ↔ сильный (могучий) - слабый

ГАЛИ — ХАЛИ ↔ великий - пустой

ГАЛИМ - АХМАК ↔ ученый - глупый

ГАЛИМ - ГАЛИМӘ ↔ ученый - ученая (редко)

ГАЛИМ - НАДАН ↔ ученый - неуч

ГАМӘЛИ - НӘЗАРИ ↔ практйческий - теоретический

ГАРЕП-  ШӘРЫК ↔ запад - восток    

ГАРМОНИЯ - ДИСГАРМОНИЯ ↔ гармония - дис­гармония

ГАРЬЛЕ — ГАРЬСЕЗ ↔ стеснительный, застенчивый - бесстыжий, беспардонный

ГАЯРЬ - КУРКАК ҖАНЛЫ ↔ смелый - трусливый

ГИГАНТ - ПИГМЕЙ ↔ гигант - пигмей

ГИДАЙ — БАЙ ↔ бедный (простолюдин) - богатый

ГИМН - РЕКВИЕМ ↔ гимн - реквием

ГОМЕРЛЕК - БЕР КӨНЛЕК на всю жизнь - на один день

ГОМУМИ - КОНКРЕТ ↔ общий - конкретный

ГОМУМИ - ХОСУСЫЙ ↔ общий - частный

ГОРУРЛАНУ - ОЯЛУ гордиться - стыдиться

ГӨЛСТАН — ГҮРСТАН ↔ Гулистан (цветущая страна) - могила

ГӨНАҺ - САВАП ↔ грех - благодеяние

ГӨНАҺЛЫ - ГӨНАҺСЫЗ ↔ грешный - безгрешный

ГҮР - ҖИР ↔ могила - земля

ГЫЙЛЕМ - НАДАНЛЫК ↔ знание - тупость

22


Давыллы — ТЫНЫЧ ↔  ураганный, бурный - спокойный

ДАЛА - ТАУ ↔ степь - гора

ДАН - МАТӘМ ↔ слава - траур

ДАН - ОЯТ ↔ слава - стыд

ДАН - ХУРЛЫК ↔ слава - позор

ДАН КАЗАНУ - ЯМАНАТКА КАЛУ ↔ добиваться славы - покрывать себя позором

ДАНЛАУ — КАРГАУ ↔ воспевать славу - проклинать

ДАНЛЫКЛЫ - ХУРЛЫКЛЫ ↔ славный - позорный

ДАРУ — АГУ ↔ лекарство - яд

ДӘЛИЛЛӘҮ - КИРЕ КАГУ ↔ доказывать - отрицать

ДӘЛИЛЛЕ - ДӘЛИЛСЕЗ ↔ доказуемый - недоказуемый

ДӘНИ (түбән) — ӘГЪЛА (югары) низкий - высокий

ДӘРТ - ДӘРМАН ↔ желание - сила

ДӘРТЛЕ - ДӘРТСЕЗ ↔ страстный - бесстрастный

ДӘРТЛЕ - МОҢЛЫ ↔ ободряющий - грустный

ДӘҮЛӘТ - ЯРЛЫЛЫК ↔ богатство - бедность

ДӘШМӘҮ - СӨЙЛӘҮ ↔ молчать - говорить

ДИВАНА - ТАБИБ ↔ душевнобольиой - врач

ДИНДАР - ДИНСЕЗ ↔ религиозный - безбожник

ДИНЛЕ — ДИНСЕЗ (диндар) религиозный - неверующий

ДОГА - БӘДДОГА ↔ молитва - проклятие

ДӨНЬЯ - ГҮР ↔ свет - могила

ДӨРЕС - ХАТА (ялгыш) ↔ 1. правильный - ошибочный; 2. правильно - ошибочно

ДӨРЕСЛЕК - ГАЙБӘТ ↔ правда - сплетни

ДӨРЕСЛЕК - ЯЛГАН (алдау) правда - ложь

ДӨРЛӘҮ - СҮНҮ ↔ пылать - погаснутъ

ДУЛКЫН - ТЫМЫЗЫК волна - спокойствие

ДУЛКЫНЛАНУ - ТЫНУ ↔ волноваться - успокоиться

ДУС - ДОШМАН ↔ друг (товарищ, приятелъ, дружище) - враг (недруг, неприятель, противник)

ДУС - КӨНДӘШ ↔ друг - соперник

ДУС - ЯТ ↔ друг - чужой

ДУС-ИШ - ҖИДЕ ЯТ ↔ друзья - чужие

28


ДУСЛЫК - ДОШМАНЛЫК ↔ дружба - вражда ДЫМЛЫ - КОРЫ ↔ влажный - сухой

ЕВРОПАЛЫ - АЗИАТ ↔ европеец - азиат

ЕГЕТ - КАРТ ↔ парень - старик

ЕГЕТ - КЫЗ ↔ парень - девушка

ЕГЫЛУ - КАЛКЫНУ (күтәрелү) ↔ падать - подниматься

ЕГЫЛУ - ТОРУ ↔ падать - вставать

ЕЛАТУ - КӨЛДЕРҮ ↔ заставлять плакать - смеяться

ЕЛАТУ — ЮАТУ ↔ заставить расплакаться - успокаивать

ЕЛАУ - КӨЛҮ ↔ плакать - смеяться

ЕЛАУ-СЫКТАУ - УЙНАУ-КӨЛҮ ↔ расплакаться -рассмеяться (шутитъ)

ЕЛМАЮ - ЕЛАУ ↔ улыбаться - плакать

ЕЛМАЮ — МОҢАЮ ↔ улыбаться - грустить

ЕЛМАЮ - ТУРСАЮ (чырае (йөзе) җимерелү) ↔ улы­баться - кукситься, хмуриться

ЕЛМАЮ - ҮКСҮ ↔ улыбаться - реветь

ЕЛМАЮ - ЧЫРАЙ СЫТУ ↔ улыбаться - морщиться

ЕРАГАЮ — ЯКЫНАЮ ↔ отдаляться - сближаться

ЕРАК - ЯКЫН ↔ 1. далеко - близко; 2. далекий -близкий

ЕРАКЛАШТЫРУ - ЯКЫНАЙТУ ↔ отдалять - приб­лижать

ЕРАКЛАШУ - ЯКЫНАЮ ↔ отдаляться - приближаться

ЕРАКТА - ЯКЫНДА ↔ далеко - близко

ЕРАКТАГЫ - ЯКЫНДАГЫ далекий - близкий

ЕРАКТАН - ЯКЫННАН ↔ издалека - сблизи

ЕРТУ - ТЕГҮ ↔ рвать - зашивать

ЕРТУ — ЯМАУ ↔ рвать - штопать (наложшпъ заплатку)

ЕШ - СИРӘК ↔ часто - редко

ЕШАЮ - СИРӘГӘЮ ↔ учащаться - становиться реже

ҖавАПЛЫЛЫК - ҖАВАПСЫЗЛЫК ↔ ответствен-ность  - безответственность

ҖАЙЛЫ - ҖАЙСЫЗ ↔ 1. удобный - неудобный; 2. удобно - неудобно

24


ҖАН - РУХ ↔ сердце - душа

ҖАН - ТӘН ↔ душа - тело

ҖАН БИРҮ - ТЕРЕЛҮ ↔ отдать душу - возродиться, поправиться

ҖАН ИЯСЕ - ГҮР ИЯСЕ ↔ жилец на этом свете (живой) - покойник

ҖАНЛЫ — ҖАНСЫЗ одушевленный - неодушевленный

ҖӘЕН - КЫШЫН летом - зимой

ҖӘЙ - КӨЗ ↔ лето - осень

ҖӘЙ - КЫШ ↔ лето - зима

ҖӘЙ КӨНЕ - КЫШ КӨНЕ ↔ летом - зимой

ҖӘЙЛӘҮ - КЫШЛАУ ↔ 1. летнее пастбище - зимовье; 2. провести лето - перезимовать

ҖӘННӘТ - ҖӘҺӘННӘМ ↔ рай - ад

ҖӘННӘТ - КЫЯМӘТ (ут) ↔ рай - столпотворение (ад)

ҖӘННӘТ - ТӘМУГ ↔ рай - ад

ҖӘФА - РӘХӘТ ↔ мука - нега

ҖӘЯҮЛЕ - АТЛЫ ↔ пеший - всадник

ҖЕГӘРЛЕ - КОРЫШКАН ↔  человек в силе - обессиленный (старый)

ҖЕП - АРКАН ↔ нитка-аркан

ҖИГҮ - ТУГАРУ ↔ запрягать - распрягать

ҖИЛЛЕ - ҖИЛСЕЗ ↔ ветреный - безветреный

ҖИМЕШЛЕ - ҖИМЕШСЕЗ ↔ плодоносящий - неплодоносящий

ҖИҢЕЛ - АВЫР ↔ 1. легкий (нетрудный, простой, пустяковый) - тяжелый (сложный, непростой, мудреный, хитрый); 2. җиңел - читен

ҖИҢЕЛӘЙТҮ - АВЫРАЙТУ ↔ облегчить – сделать тяжелым (утяжелить)

ҖИҢЕЛЛЕК - АВЫРЛЫК↔ легкость - тяжесть (трудностъ)

ҖИҢҮ - ҖИҢЕЛҮ побеждать - быть побежденным

ҖИҢҮЧЕ - ҖИҢЕЛҮЧЕ ↔ победитель - побежденный

ҖИР - КҮК ↔ земля - небо

ҖИР - СУ ↔ земля - вода

25


ҖИР - ҺАВА ↔ земля - воздух ( небо)

ҖИР АСТЫНДАГЫ - ҖИР ӨСТЕНДӘГЕ ↔ подземный - наземный

ҖИСЕМ - ИСЕМ ↔ тело - название

ҖИТДИ - ҖИЛБӘЗӘК ↔ серьезный - ветреный

ҖИТДИ - ШАЯН ↔ серьезный - шутливый

ҖИТЕЗ - АКРЫН (әкрен) ↔ 1. быстрый - медленный; 2. быстро - медленно

ҖИТЕЗ - ҖЕБЕГӘН ↔ быстрый, шустрый - раззява

ҖИТЕШСЕЗЛЕК - ӨСТЕНЛЕК ↔ недостаток (порок, недочет, минус) - достоинство (добродетель, плюс)

ҖИТЕШТЕРҮ - ФАЙДАЛАНУ ↔ производить - пользоваться

ҖИТМӘҮ - АРТЫП КАЛУ ↔ 1. не хватать - оставаться; 2. недостача - избыток

ҖИТМӘҮЧЕЛЕК - АРТЫП КАЛУ ↔ недостаток (нехватка, недостача) - излишек

ҖӨП - ТАК ↔ четный - нечетный

ҖУЕЛУ - ТАБЫЛУ ↔ потеряться - найтись

ҖУЮ - ТАБУ ↔ терять - находить

ҖҮЛӘР - АКЫЛЛЫ ↔ глупый - умный

ҖҮН - КЫЙММӘТ (кыйбат, бәя) ↔ дешёвый - дорогой

ҖЫЕЛУ - ТАРАЛУ ↔ собираться - расходиться

ҖЫЙНАК   -   ҖӘЕНКЕ   ↔   нераспространенный   - распространенный

ҖЫЙНАК - ҖЫЙНАКСЫЗ ↔ собранный (аккуратный) - несобранный (неаккуратный)

ЕЛАУ - КӨЛҮ ↔ плакать - смеяться

ҖЫЛЫ - БОЗЛЫ ↔ теплый - ледяной

ҖЫЛЫ - САЛКЫН ↔ теплый - холодный

ҖЫЛЫ - СУЫК ↔ теплый - холодный

ҖЫЛЫНУ - СУЫНУ ↔ согреваться - охлаждаться

ҖЫЛЫНУ - ТУҢУ (өшү) ↔ согреваться - мерзнуть

ҖЫЛЫТУ - СУЫТУ ↔ согреть - охлаждать, остужать

ҖЫРЛАТУ - ЕЛАТУ ↔ заставлять петь – заставлять плакать

ҖЫЮ - СҮТҮ ↔ собирать - разобрать

26


ҖЫЮ - ТАРАТУ ↔ собирать - раздавать

ҖЫЮ - ТУЗДЫРУ ↔ собирать - рассыпать

ЗАКОНЛЫ - ЗАКОНСЫЗ ↔ законный - незаконный

ЗАРАР - ФАЙДА ↔ вред - польза

ЗАРАРЛЫ - ЗАРАРСЫЗ ↔ вредный - безвредный

ЗАРАРЛЫ - ФАЙДАЛЫ ↔ вредный - полезный

ЗАТЛАНЫШЛЫ - ЗАТЛАНЫШСЫЗ ↔ личный - безличный

ЗАТЛЫ - ЗАТСЫЗ ↔ роскошный - простой

ЗӘГЫЙФЬ - КӨЧЛЕ ↔ слабый - сильный

ЗӘМҺӘРИР СУЫК - ЯЗ ↔ рождёствевские морозы - весна

ЗӘҢГӘР ХЫЯЛ - МӨМКИНЛЕК ↔ голубая мечта -возможность

ЗИҺЕНЛЕ - ЗИҺЕНСЕЗ ↔ сообразительный, способный - неспособный

ЗУР - БӘЛӘКӘЙ (кечкенә, кече) ↔ большой (гигантский, громадный, огромный) - маленький

ЗУР — ВАК, вак-төяк ↔ большой- мелкий

ЗУР - КЕЧЕ ↔ взрослый - маленький

ЗУР ИТҮ - ХУР ИТҮ ↔ уважать - позорить

ЗУРАЙТУ - КЕЧЕРӘЙТҮ ↔ увеличивать - уменьшать

ЗУРАЮ - КЕЧЕРӘЮ ↔ увеличиваться - уменыпаться

ЗУРГА КУЮ - ТҮБӘН САНАУ ↔ считать выше всех - не считать за человека

ЗУРЛАУ - ХУРЛАУ ↔ уважать (возвеличивать) - опозорить, позорить

ЗЫЯН - ФАЙДА ↔ вред - польза

ЗЫЯНЛЫ - ЗЫЯНСЫЗ ↔ вредный - безвредный

 

Игелек - имгәк ↔ добро - вред

ИГЕЛЕК - НАЧАРЛЫК (яманлык, усаллык) ↔ добро - зло

ИГЕЛЕКЛЕ - ИГЕЛЕКСЕЗ ↔ благодарный - неблагодарный, никчемный

ИГЕЛЕКЛЕ - УСАЛ ↔ добрый - злой

ИГЪТИБАРЛЫ - БИТАРАФ ↔ внимательный -равндушный (бездушный)

27


ИГЪТИБАРЛЫ - ИГЪТИБАРСЫЗ ↔ внимательный - невнимательный

ИДЕАЛЬ — ЧЫН (хакыйкый) ↔ идеальный - действительный (реальный)

ИДИОТ - ДАҺИ ↔ идиот - гений, геңиальный

ИЗГЕ - УСАЛ ↔ добродетельный (святой) - злой

ИЗГЕ - ЯМАН (явыз) ↔ добрый - дурной (злой)

ИЗГЕЛЕК - ВӘХШИЛЕК ↔ добро - варварство

ИЗГЕЛЕК - ЯВЫЗЛЫК (яманлык) ↔ добро - зло

ИЗҮ - ИЗЕЛҮ ↔ угнетать - быть угнетенным

ИЗҮЧЕ - ИЗЕЛҮЧЕ ↔ утнетающий - угнетенный

ИКЪРАР ИТҮ - ИНКЯР ИТҮ ↔ признавать - отрицать

ИЛӘК - КҮН ↔ решка - орел

ИЛӘК ЯГЫ - БӨРКЕТ ЯГЫ ↔ решка - орел

ИЛТИФАТЛЫ - ИЛТИФАТСЫЗ ↔ внимательный - невнимательный

ИЛТҮ - КИТЕРҮ ↔ относить - приносить

ИМПОРТ - ЭКСПОРТ ↔ импорт - экспорт

ИНДУКТИВ - ДЕДУКТИВ ↔ индуктиввый - дедуктивный      

ИНДУКЦИЯ - ДЕДУКЦИЯ ↔ индукция - дедукция

ИНДУСТРИАЛЬ - АГРАР ↔ индустриальный - аграрный

ИНСАФЛЫ - ИНСАФСЫЗ ↔ воспитанный - невоспитанный

ИНТЕГРАЛ - ДИФФЕРЕНЦИАЛ ↔ интеграл - диффе­ренциал

ИНТЕГРАЦИЯ - ДЕЗИНТЕГРАЦИЯ ↔ интеграция - дезинтеграция

ИНТЕГРАЦИЯ - ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ ↔ интеграция - дифференциация

ИНФЛЯЦИЯ - ДЕФЛЯЦИЯ ↔ инфляция - дефляция

ИҢ - БУЙ ↔ ширина - длина

ИҢ ЭЛЕК - АННАН СОҢ ↔ прежде всего - затем

ИҢ ЭЛЕК - АННАРЫ ↔ раныне - затем

ИПЛЕ — ИПСЕЗ ↔ 1. покладистый - неудобный (о человеке); 2. удобный - неудобный

ИР - ХАТЫН ↔ муж - жена

ИР БАЛА - КЫЗ БАЛА ↔ мальчик - девочка

28


ИР-АТ - ХАТЫН-КЫЗ ↔ мужчины - женщины

ИР-ЕГЕТ - ХАТЫН-КЫЗ ↔ мужчины - женщины

ИРЕК - КОЛЛЫК ↔ свобода - рабство

ИРЕК - ТОТКЫНЛЫК ↔ свобода - заточение

ИРЕКЛЕ - ИРЕКСЕЗ свободный - зависимый

ИРЕКЛЕ - МӘҖБҮРИ добровольный - обязательный; добровольно - обязательно

ИРЕНҮЧӘН - ТЫРЫШУЧАН ↔ ленивый - старательный

ИРКӘ - ДОРФА ↔ ласковый - грубый (неласковый)

ИРКӘК - ТЕШЕ ↔ самёц - самка

ИРКӘЛӘҮ - АЧУЛАНУ ↔ ласкать - ругать

ИРКӘЛӘҮ - КОРЫ КЫЛАНУ ↔ баловать - бьтъ строгим

ИРКЕН - КЫСАН ↔ просторный - тесный

ИРКЕН - ТАР ↔ просторно - тесно; просторный - тесный    

ИРЛЕ - ИРСЕЗ ↔ замужняя - без мужа (не замужняя)

ИРГӘ - АХШАМ ↔ утро –вечер

ИРТӘ - КИЧ ↔ утро – вечер

ИРТӘ - КИЧ ↔ утром – вечером

ИРТӘ - СОҢ ↔ рано –поздно

ИРТӘ БЕЛӘН - КИЧ БЕЛӘН ↔ утром – вечером

ИРТӘДӘН - КИЧТӘН ↔ с утра - с вечера 

ИРТӘЛӘҮ - СОҢЛАУ ↔ приходить рано - приходить поздно

ИРТӘН - КИЧ (кичен) ↔ утром - вечером

ИРТӘН - ТӨНЛӘ ↔ утром - ночью

ИРТӘНГЕ - КИЧКЕ ↔ утренний - вечерний

ИСӘН - КОРБАН ↔ живой - жертва

ИСӘН - ҮЛГӘН ↔ жив(а) - умер(ла)

ИСӘНЛӘШҮ - САУБУЛЛАШУ ↔ здороваться - попрощаться

ИСӘНМЕ! - ХУШ (сау бул)! ↔ здравствуй! - прощай!

ИСӘНМЕСЕЗ! - ХУШЫГЫЗ! ↔ здравствуйте - прощайте

ИСӘП - СЫЙФАТ ↔ количество - качество

ИСӘПЛЕ - ИСӘПСЕЗ ↔ 1. считанное - несметное количёство; 2. расчетливый - нерасчетливый

ИСЕМ - ҖИСЕМ ↔ название - тело

ИСЕМЛЕ - ИСЕМСЕЗ ↔ 1. именуемый, по имени - безымянный: 2. именитый - безвестный, неизвестный

29


ИСЕРҮ - АЙНУ ↔ пьянеть - трезветь

ИСКЕ - ЯҢА ↔ старый - новый

ИСКЕ ЕЛ - ЯҢА ЕЛ ↔ старый год - новый год

ИСКЕЛЕК - ЯҢАЛЫК ↔ старое - новое

ИСКЕРГӘН - ЯҢА устаревший - новый

ИСКЕЧӘ - ЯҢАЧА ↔ по-старому - по-новому

ИСЛЕ —ИССЕЗ ↔ пахнущий - без запаха

ИТ - СӨЯК ↔ мясо - кость

ИТЛЕ -   ИТСЕЗ ↔ мясной - постный

ИХЛАС - ИКЕ ЙӨЗЛЕ ↔ искренний - двуличный

ИХТИРАМ - ИХТИРАМСЫЗЛЫК уважение - отсутствие уважения

ИХТИРАМ - ХУРЛЫК ↔ уважение - позор

ИХТЫЯРИ - МӘҖБҮРИ ↔ 1. добровольно - обязательно; 2. добровольный - обязательный

ИХТЫЯРЛЫ - ИХТЫЯРСЫЗ ↔ волевой - безвольный

ИШЕК ТӨБЕ - ТҮР ↔ порог - красный угол

Йоклату - уяту ↔ усыплять - будить

ЙОКЛАУ — УЯНУ ↔ спать - просыпаться

ЙОКЫ - ЙОКЫСЫЗЛЫК сон - бессонница

ЙОКЫГА КИТҮ - УЯНУ ↔ засыпать- просыпаться

ЙОКЫЛЫ - УЯУ ↔ сонный - проснувшийся

ЙОМРЫ - ЯССЫ ↔ круглый - плоский

ЙОМШАК - КАТЫ ↔ 1. мягкий - твердый; 2. слабый - жесткий

ЙОМШАК - НЫК слабый - тугой

ЙОМШАК - УСАЛ ↔ мягкий - злой

ЙОМШАК - ҮТКЕН ↔ слабый - предприимчивый

ЙОМШАК КҮҢЕЛЛЕ - КАТЫ КҮҢЕЛЛЕ ↔ мягко­сердечный - жестокий

ЙОМШАУ — КАТУ ↔ размягчаться - твердеть

ЙОМЫЛУ — АЧЫЛУ ↔ закрываться - открываться

ЙӨГЕРҮ - АТЛАУ бежать - шагать

ЙӨЗТҮБӘН - ЧАЛКАН ничком - навзничь

ЙӨРГӘН - УТЫРГАН ходящий - сидящий

ЙӨРГӘН - ЯТКАН ↔ ходящий - лежащий

30


ЙӨРҮ - БАСЫП ТОРУ ↔ ходить - стоять

ЙӨРҮ - ЯТУ ↔ ходить - лежать

КАБЫЗУ - СҮНДЕРҮ ↔ зажигать - потушить

КАБЫНУ - СҮНҮ ↔ зажигаться - вотухать

КАБЫНУ - СҮРЕЛҮ ↔ зажигаться - потухнуть

КАВЫШУ - АЕРЫЛУ ↔ встречаться (сойтись) - разъехаться (разойтисъ)

КАГУ - СУЫРУ забивать - вытащить (о гвоздях)

КАДӘР - СОҢ ↔ до (...) - досле (...)

КАЗУ - КҮМҮ ↔ рыть - закопать

КАЙГЫ - БӘХЕТ ↔ горе - счастье

КАЙГЫ - КУАНЫЧ (шатлык, сөенеч) ↔ горе - радость

КАЙГЫЛЫ - КАЙГЫСЫЗ ↔ горестный - беззаботный

КАЙГЫЛЫ - ШАТЛЫКЛЫ ↔ горестный - радостыый

КАЙГЫРУ - ШАТЛАНУ (куану) ↔ горевать - радоваться

КАЙНАР - БОЗ КЕБЕК ↔ горячий - как лед

КАЙНАР - САЛКЫН ↔ горячий - холодвый

КАЙНАШУ - БУЛМАУ  участвовать - отсутствовать

КАЙТУ — КАЛУ ↔ возвращаться обратно - оставаться

КАЙТУ — КИЛҮ возвращаться (вернуться) - приходить, приехать

КАЙТУ - КИТҮ ↔ возвращаться - уезжать

КАЙЧАК - ҺӘРВАКЫТ ↔ иногда - всегда

КАЛА - САЛА (авыл) город - деревня

КАЛКУ - БАТУ ↔ выныривать - тонуть

КАЛУ - КАЙТУ ↔ оставаться - возвращаться

КАЛУ - КИТҮ ↔ оставаться - уходить

КАЛУ - ОНЫТЫЛУ ↔ оставаться - забываться

КАН АЛУ - КАН БИРҮ ↔ брать кровь - сдавать кровь

КАН КОЮ - ТОРМЫШ ↔ кровопролитие - жизнь

КАНАТЛЫ - КАНАТСЫЗ ↔ крылатый - бескрылый

КАНӘГАТЬЛЕК - КӨНЧЕЛЕК удовлетворенность - зависть

КАНЛЫ - КАНСЫЗ ↔ кровавый - бескровный

КАПЛАУ - АЧУ ↔ покрывать - открывать

КАПЧЫК - ЯНЧЫК ↔ мешок - кисет (мешочек)

31


КАР - ЛӘЙСӘН ЯҢГЫР ↔ снег - солнечный дождь

КАРА - АК ↔ черный - белый

КАРА - АКЛЫК ↔ черное - белое

КАРА - ТҮРӘ ↔ простолюдин - начальник

КАРА - ЯКТЫЛЫК мрак - свет

КАРА АКЫЛ - ЯҢА АКЫЛ ↔ опыт – современный взгляд

КАРАҢГЫ - ЯКТЫ ↔ 1. темный - светлый; 2. темно - светло

КАРАҢГЫЛАНУ - ЯКТЫРУ ↔ темнеть - рассветать

КАРАҢГЫЛЫК - ЯКТЫЛЫК ↔ темнота - свет (светло)

КАРГАУ - МАКТАУ проклинать - хвалить

КАРГАУ - ЯРЛЫКАУ ↔ проклинать - прощать

КАРГЫШ - МӘДХИЯ ↔ проклятие - хвала

КАРДӘШ - ҖИДЕ ЯТ ↔ родной - чужой

КАРСАК - ОЗЫН ↔ низкий (коренастый) - высокий

КАРТ - КАРЧЫК ↔ старик - старуха

КАРТ - ЯШЬ (яшүсмер) ↔ старый - молодой

КАРТАЙТУ - ЯШӘРТҮ ↔ старить - омолаживать

КАРТАЮ - ЯШӘРҮ стареть - молодеть

КАРТЛЫК - ЯШЬЛЕК ↔ старость - молодость

КАРШЫ - (...) ЯКЛЫ ↔ против - за (...)

КАРШЫ АЛУ (каршылау) - ОЗАТУ ↔ встречать - провожать

КАРШЫЛАУ - ОЗАТУ ↔ встречать - провожать

КАРЫЙ - САБЫЙ ↔ старик (старец) - дитя (младенец)

КАТОД - АНОД ↔ катод - анод

КАТУ — ЭРҮ ↔ твердеть - таять

КАТЫ - ЙОМШАК ↔ твердый - мягкий

КАТЫ - СЫЕК ↔ густой - жидкий

КАТЫ - ЧЕРЕГӘН ↔ твердый - сгнивший

КАЧУ - КАБУ ↔ убегать - попадаться

КАЧУ - ЯБЫШУ ↔ убегать - приставать

КӘКЕРӘЮ - ЯЗЫЛУ ↔ искривляться - выпрямляться

КӘКРЕ - ТУРЫ (төз) ↔ кривой - прямой

КӘЛӘШ - КИЯҮ ↔ невеста - жених

КЕРЕМ - ЧЫГЫМ ↔ доход - расход

32


КЕРЕШҮ - ТӘМАМЛАУ ↔ начинать - завершать (закончить)

КЕРЛӘНҮ - ПАКЬЛӘҮ ↔ пачкаться - чистить

КЕРТҮ - ЧЫГАРУ ↔ 1. вводить - выводить; 2. заносить - выносить

КЕРҮ - ЧЫГУ ↔ 1. входить - выходить; 2. вход - выход

КЕЧЕ - ЗУР ↔ малый (маленький) - большой

КЕЧЕ (кечек) — ОЛЫ ↔ маленький - взрослый

КЕЧЕРӘЮ - ҮСҮ ↔ уменыпаться - расти

КЕЧКЕНӘ — ДӘҮ ↔ маленький (крохотный, малюсенький, микроскопический) - большой

КЕЧКЕНӘ - ЗУР ↔ маленький - большой

КЕЧКЕНӘ - ОЗЫН ↔ короткий - длинный

КЕЧКЕНӘ - ӨЛКӘН ↔ маленький - старший

КЕШЕНЕКЕ - ҮЗЕҢНЕКЕ ↔ чужой - свой

КИБҮ - ЮЕШЛӘНҮ ↔ сохнуть - мокнуть

КИЕНДЕРҮ - ЧИШЕНДЕРҮ ↔ одевать - раздевать

КИЕНҮ - ЧИШЕНҮ ↔ одеваться - раздеваться

КИЕРТҮ - САЛДЫРУ ↔ одевать - снимать

КИЛӘЧӘК - ҮТКӘН ↔ будущее - прошлое

КИЛӘЧӘКТӘГЕ - ҮТКӘНДӘГЕ ↔ то, что будет в будущем - то, что было в прошлом

КИЛЕН - КИЯҮ ↔ невеста - жених

КИЛЕП ЧЫГУ - ЮГАЛУ ↔ появляться - исчезать

КИЛЕШ - КИТЕШ ↔ приход - уход

КИЛЕШҮ - СУГЫШУ ↔ мириться - воевать (драться)

КИЛҮ - КИТҮ ↔ приходить - уходить

КИМ - АРТЫК ↔ меньше - болыне

КИМ - ТУЛЫ ↔ 1. неполный - полный; 2. недостаточный - полный

КИМҮ - АРТУ ↔ уменьшаться - увеличиваться

КИМЧЕЛЕК - ӨСТЕНЛЕК (дәрәҗә) недостаток   - достоинство

КИНӘНҮ - ҮПКӘЛӘҮ ↔ радоваться - обижаться

КИҢ - КЫСАН ↔ просторный - тесный

КИҢ — ТАР ↔ широкий - узкий

КИҢӘЙТҮ - ТАРАЙТУ ↔ расширять - суживать

33


КИҢӘЮ — ТАРАЮ ↔ расширяться - сужаться

КИҢЛЕК - ТАРЛЫК ↔ простор - теснота

КИРӘК - КИРӘКМИ (кирәкмәс) надо (нужно) - не надо (не нужно)

КИРӘКЛЕ - КИРӘКСЕЗ ↔ нужный - ненужный

КИРЕ - УҢАЙ ↔ 1. обратный - прямой; 2. отри­цательный - положительный

КИСӘК - БӨТЕН ↔ часть - целое

КИСҮ - ЯМАУ ↔ отрезать - латать

КИТҮ - КАЙТУ уходить - возвращаться

КИТҮ - КАЛУ ↔ уходить - оставаться

КИТҮ - КИРЕ КАЙТМАУ уходить - не возвращаться

КИТҮЧЕ - КАЙТУЧЫ ↔ уходящий - приходящий

КИЧ - ИРТӘ ↔ вечер - утро

КИЧ - ИРТӘН ↔ вечером - утром

КИЧ - ТАҢ ↔ вечер - заря

КИЧ - ТАҢ АТУ ↔ вечер - заря

КИЧӘ - БҮГЕН ↔ вчера - сегодня

КИЧӘГЕ - БҮГЕНГЕ ↔ вчерашний - сегодняшний

КИЧЕН - ИРТӘН вечером - утром

КИЧКЕ - ИРТӘНГЕ ↔ вечерний - утренний

КИЮ — САЛУ ↔ надевать (одевать) - снимать

КОДА - КОДАГЫЙ сват - сваха (сватья)

КОЛ - КОЛБИЛӘҮЧЕ ↔ раб - рабовладелец

КОЛ - ТИРАН ↔ раб - тиран

КОЛ - ХУҖА ↔ раб - хозяин

КОЛАК ТОНДЫРГЫЧ - ТАВЫШСЫЗ ↔ оглушитель­ный - бесшумный

КОЛЛЕКТИВИСТ - ИНДИВИДУАЛИСТ ↔ коллек­тивист - индивидуалист

КОЛЛЫК - ИРЕК ↔ рабство - свобода

КОНТАКТЛЫ - ДИСТАНТЛЫ //янәшәдәш - арадаш ↔ контактный - дистантный

КОРАЛЛЫ - КОРАЛСЫЗ ↔ вооруженный - безоружный

КОРУ - ҖИМЕРҮ ↔ строить - разрушать

КОРУ - СҮТҮ строить -разбирать

КОРЫ - ДЫМЛЫ сухой - влажный

34


КОРЫ - ПЫЧРАК ↔ сухо - грязно

КОРЫ - ЧИ ↔ сухой - сырой

КОРЫ - ЮЕШ ↔ сухой - мокрый

КОТКАРУ - ХАРАП ИТҮ ↔ спасать - губить

КОТЫЛУ- ТОТЫЛУ спасаться - попасться

КОТЫП - ЧҮЛ ↔ полюс - пустыня

КОЯШ БАЕШЫ - ТАҢ ↔ заход солнца - заря

КОЯШ ЧЫГУ - КОЯШ БАТУ ↔ восход солнца – заход солнца

КОЯШ ЧЫГЫШЫ - КОЯШ БАЕШЫ ↔ восход солнца - заход солнца

КӨЕНЕЧ - СӨЕНЕЧ ↔ горе - радость

КӨЕНҮ - СӨЕНҮ ↔ огорчаться - радоваться

КӨЗ - ЯЗ ↔ осень - весна

КӨЗГЕ - ЯЗГЫ ↔ осенний - весенний

КӨЗЕН - ЯЗЫН ↔ осенью - весной

КӨЙЛЕ - КӨЙСЕЗ ↔ покладистый - капризный

КӨЙРӘК - САБЫР ↔ беспокойный - терпеливый

КӨЛДЕРҮ - ЕЛАТУ (җылату) ↔ смешить – заставить плакать

КӨЛҮ - ЕЛАУ (җылау) смеяться - плакать

КӨЛҮ - НӘФРӘТЛӘНҮ ↔ смеяться - ненавидеть

КӨЛҮ - ҮКСҮ ↔ смеяться - рыдать

КӨН - ТӨН ↔ день - ночь

КӨН БУЕНА - ТӨНГЕЛЕККӘ ↔ на весь день - на ночь

КӨН КҮРҮ - ҮЛҮ ↔ проживать - умирать

КӨН ТУУ - КОЯШ БАТУ ↔ рождение дня – закат солнца

КӨНБАТЫШ - КӨНЧЫГЫШ ↔ запад - восток

КӨНДЕЗ - КИЧ (кичен) ↔ днем - вечером

КӨНДЕЗ - ТӨНЛӘ (төннәрен) ↔ днем - ночью (ночами)

КӨНДЕЗГЕ - КИЧКЕ ↔ дневной - вечерний

КӨНДЕЗГЕ - ТӨНГЕ ↔ дневной - ночной

КӨНДЕЗЕН - КИЧЕН ↔ днем - вечером

КӨНЛӘП - ЕЛЛАП ↔ каждый день - по годам

КӨНЬЯК - ТӨНЬЯК ↔ юг - север

КӨР - АРЫК ↔ крепкий - худой

35


КӨЧ - ХӘЛСЕЗЛЕК ↔ сила - бессилие

КӨЧӘЙТҮ - ЙОМШАРУ ↔ усиливать - ослаблять

КӨЧӘЮ - ӘКРЕНӘЮ ↔ усиливаться - уменьшаться

КӨЧЛЕ - КӨЧСЕЗ ↔ сильный - слабый

КӨЧЛЕ - ТАЛГЫН ↔ сильный - слабый

КӨЧЛЕ - ХӘЛСЕЗ ↔ сильный - бессильный

КУАНЫЧ - КЫЗГАНЫЧ ↔ радость - жалость

КУАНЫЧ - ХӘСРӘТ ↔ радость - горе

КУЕ - ЕШ ↔ 1. густой - частый; 2. густо - часто

КУЕ — СИРӘК ↔ 1. густой - редкий; 2. густо - редко

КУЕ - СЫЕК ↔ густой - жидкий

КУНАК - ХУҖА ↔ гость - хозяин

КУНУ - ОЧЫП КИТҮ ↔ садиться - улететь

КУРКАК - БАТЫР ↔ трусливый - храбрый

КУРКАК - КЫЮ ↔ трусливый - смелый

КУРКАКЛЫК - КЫЮЛЫК ↔ трусость - смелость

КУРКУ - КЫЮ ТОТУ испугаться - держаться смело

КУРКЫНЫЧ - КУРКЫНЫЧСЫЗ (имин) ↔ опасный - безопасный

КУШЫЛУ - АЕРЫЛУ ↔ сливаться - расходиться

КҮБРӘК - АЗРАК ↔ больше - меныне

КҮЗ АЛДЫНДА - АРТЫНДА при всех - за глазами

КҮЗ ЙОМУ - КҮЗ АЧУ ↔ закрывать глаза – открывать глаза

КҮККӘ ЧӨЮ - ЭТТӘН АЛЫП ЭТКӘ САЛУ возносить на небеса - ругать как последнюю собаку

КҮЛМӘКЛЕ - КҮЛМӘКСЕЗ ↔ в рубашке - без рубашки

КҮМӘК - БЕР вместе - один

КҮМӘКЛӘП - БЕРӘМ-БЕРӘМ ↔ вместе - по-одному

КҮҢЕЛ АЧУ - БОРЧЫЛУ (күңелсезләнү) ↔ веселиться - печалиться

КҮҢЕЛ БУЛУ - ХӘТЕР КАЛУ ↔ быть довольным – обижаться

КҮҢЕЛ ТАБУ - КҮҢЕЛ КАЛУ ↔ угодить - обижаться

КҮҢЕЛЛЕ - КҮҢЕЛСЕЗ ↔ веселый - невеселый, грустный

КҮҢЕЛЛЕ - МОҢСУ (борчулы) веселый - печальный

КҮҢЕЛЛЕ - САГЫШЛЫ ↔  весело - грустно

36


КҮП - АЗ ↔ много -мало

КҮП - БЕР ↔ много - один

КҮПЕРҮ - ШИҢҮ ↔ разбухать - вянуть

КҮПЛӘР - ЯЛГЫЗ ↔ многие - один

КҮРЕКЛЕ - КҮРЕКСЕЗ видный, представительный - непритязательный, незаметный

КҮРЕШҮ - ЮГАЛУ (юкка чыгу) ↔ встречаться - исчезать

КҮТӘРЕЛҮ - ТӨШҮ ↔ 1. подниматься - опускаться; 2. подъем - спуск

КҮТӘРЕШҮ - ТӨШЕРЕШҮ ↔ помочь поднимать - помочь опускать

КҮТӘРҮ - ТӨШЕРҮ ↔ поднимать - опускать

КЫЕК - ТӨЗ ↔ кривой - стройный

КЫЕК - ТУРЫ ↔ 1. кривой - прямой; 2. ложь - правда

КЫЕН - АНСАТ ↔ 1. трудно - легко; 2. трудный - легкий

КЫЕШ - ТУРЫ ↔ кривой - прямой

КЫЗ - ЕГЕТ ↔ девушка - парень

КЫЗ - МАЛАЙ ↔ девочка - мальчик

КЫЗ - УЛ ↔ дочь - сын

КЫЗ - ХАТЫН ↔ девушка - женщина

КЫЗ БАЛА - ИР БАЛА ↔ девочка - мальчик

КЫЗУ - САЛКЫН ↔ 1. жарко - холодно; 2. горячий - холодный

КЫЗУ — СУЫК жарко - холодно

КЫЗУ - СУЫНУ ↔ 1. нагреваться - охлаждаться; 2. разгорячиться - остывать

КЫЗЫК - КЫЗГАНЫЧ ↔ смешно - жалко

КЫЗЫКЛЫ - КЫЗЫКСЫЗ ↔ интересный - неинтересный

КЫЗЫЛ - КАРА ↔ красный - черный

КЫЙБАТ - АРЗАН (очсыз) ↔ дорогой - дешевый

КЫЙБЛА - ТӨНЬЯК юг- север

КЫЙММӘТ - АРЗАН (очсыз) дорогой - дешевый

КЫР КАЗЫ - ЙОРТ КАЗЫ ↔ дикий гусь - домашний гусь

37


КЫРГЫЙ - МӘДӘНИ ↔ дикий - культурный

КЫРГЫЙЛЫК - ЦИВИЛИЗАЦИЯ ↔ дикость - циви­лизация

КЫРУ - ТОРГЫЗУ ↔ разрушать - восстанавить

КЫРЫЙ - УРТА ↔ край - середина

КЫРЫЛУ - ТОРГЫЗЫЛУ ↔ уничтожаться - восстанавливаться

КЫРЫЛУ - ТӨЗЕЛҮ ↔ разрушаться - строиться

КЫСАН - КИҢ (иркен) ↔ тесный - широкий (просторный)

КЫСКА - ОЗЫН ↔ 1. короткий (краткий,  непродолзки телъный, мгновенный) - долгий (длительный, продол­жителъный); 2. короткий (куцый, короткополый) -длинный (длиннущий, длиннополый, долгополый)

КЫСКАРТУ - ОЗАЙТУ ↔ укоротить - удлинять

КЫСКАРУ - ОЗЫНАЮ ↔ укорачиваться - удлиняться

КЫТЛЫК - БАЙЛЫК ↔ бедность - богатство

КЫТЫРШЫ - ЙОМШАК ↔ шершавый - мягкий

КЫТЫРШЫ - ШОМА ↔ шершавый - гладкий

КЫЧКЫРУ - ПЫШЫЛДАУ ↔ кричать - шептать

КЫЧКЫРУ - ЭНДӘШМӘҮ ↔ орать (кричать) - молчать

КЫШ - ҖӘЙ ↔ зима - лето

КЫШ - ЯЗ ↔ зима - весна

КЫШКЫ - ҖӘЙГЕ ↔ зимний - летний

КЫШКЫ ЧЕЛЛӘ - ҖӘЙГЕ ЧЕЛЛӘ ↔ зимняя стужалетний зной

КЫШЛАУ - ҖӘЙЛӘҮ ↔ зимовать - провести лето

КЫШЫН - ҖӘЕН ↔ зимой - летом

КЫЮ - КУРКАК ↔ 1. смелый - трусливый; 2. смельчак - трус

КЫЮ - КЫЮСЫЗ ↔ смелый, храбрый, мужественный, отважный, неустрашимый, бесстрашный, безбоязнен­ный, не робкого десятка - несмелый, боязливый, пуг­ливый, трусливый

КЫЮЛЫК - КУРКАКЛЫК ↔ смелость - трусость

КЫЮЛЫК - КЫЮСЫЗЛЫК ↔ смелость - стесни­тельность

38


Лаеклы — ЛАЕКСЫЗ достойный - недостойный

ЛӘ ТӘРКЫЯ - ЛӘ ГАРБИЯ ↔ восток - запад

ЛӘЗЗӘТ — ГАЗАП ↔ наслаждение, блаженство - мука

ЛӘЗЗӘТ - ЛӘГЪНӘТ ↔ наслаждение - проклятие

ЛӘЙСӘН ЯҢГЫР - ЗИЛЗИЛӘ ↔ солнечный дождь - буря, ливень

ЛӘЙСӘН ЯҢГЫР - КАР ↔ солнечный дождь - снег

ЛИБЕРАЛ - КОНСЕРВАТОР ↔ либерал - консерватор

ЛИБЕРАЛИЗМ - КОНСЕРВАТИЗМ ↔ либерализм - консерватизм

ЛИЛИПУТ - ГУЛЛИВЕР ↔ лилипут - Гулливер

ЛИТОТА - ГИПЕРБОЛА ↔ литота - гипербола

МАЙНА - ВИРА ↔ майна - вира

МАКРОКЛИМАТ - МИКРОКЛИМАТ ↔ макроклимат - микроклимат

МАКРОСТРУКТУРА - МИКРОСТРУКТУРА ↔ макро­структура - микроструктура

МАКСАТЧАН - МАКСАТСЫЗ ↔ целеустремленный - бесцельный

МАКСИМАЛЬ - МИНИМАЛЬ максимальный - минимальный

МАКСИМУМ - МИНИМУМ ↔ максимум - минимум

МАКТАЛУ - ТИРГӘЛҮ ↔ заслуживать похвалу – быть отруганным

МАКТАЛУ - ХУРЛАНУ ↔ заслуживать похвалу - бытьотруганным; опозориться, стыдиться

МАКТАУ - БИТӘРЛӘҮ ↔ хвалить - корить

МАКТАУ - ТАПТАУ ↔ хвалить - истоптать

МАКТАУ - ТИРГӘҮ ↔ хвалить - ругать

МАКТАУ — ХУРЛАУ ↔ хвалить - охаивать (хулить)

МАКТАУ - ШЕЛТӘ ↔ похвала - выговор

МАКТАУ - ЯМАНЛАУ хвалить - хулить

МАКТАУ (күкләргә күтәрү) — СҮГҮ ↔ хвалить (возноситъ до небес) - ругать

МАКТАУЧЫ - ТИРГӘҮЧЕ (сүгүче, яманлаучы) ↔ кто хвалит - кто ругает

39


МАЛ - ҖАН ↔ богатство - душа

МАЛ БАЕ - ГЫЙЛЕМ БАЕ кто богат вещами - кто богат знаниями

МАЛАЙ - БАБАЙ мальчик - дедушка

МАЛЛЫ - МАЛСЫЗ ↔ богатый - бедный

МАТӘМ КИЧЕРҮ - БӘЙРӘМ ИТҮ ↔ перенести траге­дию - праздновать

МАТЕРИАЛИЗМ - ИДЕАЛИЗМ материализм -идеализм

МАТУР - КОТСЫЗ ↔ красивый - урод

МАТУР - ЯМЬСЕЗ (шыксыз, коточкыч) ↔ красивый -уродливый, страшкый, некрасивый

МАТУРЛЫК - ЯМЬСЕЗЛЕК прекрасное - уродливое

МӘГЪЛҮМ - БИЛГЕСЕЗ ↔ 1. известно - неизвестно; 2. известный - неизвестный

МӘГЪРИФӘТЛЕ - МӘГЪРИФӘТСЕЗ ↔ 1. просвещен­ный - непросвещенный; 2. образованный - необра­зованный

МӘҢГЕЛЕК - МИЗГЕЛ ↔ вечность - мгновение

МӘХӘББӘТ - НӘФРӘТ ↔ любовь - ненависть

МӘХӘББӘТ - ХЫЯНӘТ ↔ любовь - предательство

МЕНӘ - ӘНӘ ↔ вот - вон

МЕНДЕРҮ (менгерү) - ТӨШЕРҮ ↔ поднимать - опускать

МЕНҮ _ ТӨШҮ (иңү) ↔ подниматься - спускаться (опускаться)

МЕНЬШЕВИК - БОЛЬШЕВИК ↔ меньшевик - боль­шевик

МЕТАФИЗИКА - ДИАЛЕКТИКА ↔ метафизика - диа­лектика

МЕТРОПОЛИЯ - КОЛОНИЯ ↔ метрополия - колония

МИЗГЕЛ - ГАСЫР ↔ мгновение - век

МИКРОКОСМ - МАКРОКОСМ ↔ микрокосм - мак­рокосм

МИЛИТАРИЗАЦИЯ - ДЕМИЛИТАРИЗАЦИЯ ↔ мили­таризация - демилитаризация

МИН - АНТИМИН ↔ я - анти-я

МИН - БЕЗ я-мы

40


МИН - СИН я - тат

МИНЕКЕ - СИНЕКЕ ↔ мой - твой

МИНИМАЛИЗМ - МАКСИМАЛИЗМ ↔ минимализм - максимализм

МИНОР - МАЖОР ↔ минор - мажор

МИХНӘТ - РӘХӘТ ↔ мучение - благодать

МОНДА - АНДА ↔ здесь - там

МОНДА - ТЕГЕНДӘ ↔ здесь - там

МОНДАГЫ - ТЕГЕНДӘГЕ ↔ здешний - тамошний

МОНИЗМ - ДУАЛИЗМ ↔ монизм - дуализм

МОННАН - ТЕГЕННӘН ↔ отсюда - оттуда

МОНОЛОГ - ДИАЛОГ ↔ монолог - диалог

МОНЫСЫ - ТЕГЕСЕ ↔ этот - другой, тот

МОҢ — ШАТЛЫК ↔ переживание - радость

МОҢАЮ - ШАТЛАНУ ↔ грустить - радоваться

МОҢЛАНДЫРУ - СӨЕНДЕРҮ ↔ вызывать грусть - радовать

МОҢЛЫ — МОҢСЫЗ ↔ 1. мелодичный - неприятныи; 2. озабоченный - беззаботный

МОҢСУ - ШАТ ↔ грустный - веселый

МОҢСУ - ШАЯН ↔ грустный - шутливый

МОХТАҖЛЫК - МУЛЛЫК ↔ нужда - изобилие

МӨГЕЗЛЕ - МӨГЕЗСЕЗ ↔ рогатый - безрогий

МӨСЕЛМАН - КӨФЕР ↔ мусульманин - гяур

МӨСТӘКЫЙЛЬ - БӘЙЛЕ ↔ самостоятельный - связанный

МУЛЛЫК - ҖИТЕШСЕЗЛЕК ↔ богатство - бедность

МУЛЛЫК - МОХТАҖЛЫК ↔ изобилие - нужда

МЫЕКЛЫ - МЫЕКСЫЗ ↔ усатый - безусый

МЫСКАЛЛАП - ПОТЛАП ↔ в золотниках - в пудах

ПА! - ТРР! ↔ но!  - тпру!

НАДАН - АКЫЛЛЫ ↔ неграмотный - умный

НАДАН - ГАЛИМ ↔ неграмотный - ученый

НАЗЛАУ - ЭТӘРҮ ↔ ласкать (нежить) - отталкивать

НАЗЛЫ - КЫРЫС ↔ ласковый - суровый

НАМУСЛЫ - НАМУССЫЗ честный - нечестный

41


НАМУСЛЫ - ОЯТСЫЗ ↔ честный - подлый

НАМУСЛЫ - ПЫЧРАК ↔ честный - грязный

НАЧАР - ЯХШЫ (әйбәт) плохо - хорошо

НАЧАРЛЫК - ЯХШЫЛЫК скверность - добро

НӘНИ — ЗУР ↔ маленький - большой

НӘФИС - ДОРФА ↔ нежный - грубый .,

НЕЧКӘ - ЮАН ↔ тонкий - толстый

НЕЧКӘ БИЛЛЕ - ЮАНТЫК ↔ тоненький - полноватый

НОВАТОР - КОНСЕРВАТОР ↔ новатор - консерватор

НОВАТОР - РУТИНЕР ↔ новатор - рутинер

НЫГУ - ЙОМШАРУ ↔ 1. укрепляться - ослабнуть; 2. крепчать- ослабляться

НЫГЫТУ - ЙОМШАРТУ ↔ укреплять – ослаблять

Объектив - субъектив ↔ объективный - субъективный

ОЕШТЫРУ - ТАРКАТУ ↔ организовать – распускать

ОҖМАХ - ТӘМУГ (җәһәннәм) ↔ рай – ад

ОЗАК - ТИЗ ↔ долго - быстро

ОЗАККА СУЗЫЛГАН - КЫСКА ВАКЫТЛЫ ↔ продолжительный - кратковременный

ОЗАТУ - КАРШЫ АЛУ ( каршылау) провожать - встречать

ОЗАЮ — КЫСКАРУ ↔ удлиняться - укорачиваться

ОЗЫН — КЫСКА ↔ длинный - короткий

ОЗЫН - ЧИКЛЕ ↔ долгий - ограниченный

ОЛЫ - БӘЛӘКӘЙ ↔ старший - маленький

ОЛЫ - КЕЧЕ ↔ старший - младший

ОЛЫЛЫК - КЕЧЕЛЕК ↔ 1. благосклонность - добродетель; 2. зрелость - младенчество

ОНЫТУ - ИСКӘ АЛУ ↔ забывать - вспоминать

ОНЫТУ - ИСКӘ ТӨШЕРҮ забывать - вспомнить

ОНЫТУ - ИСТӘ ТОТУ (хәтердә тоту) ↔ забывать - держать в памяти

ОНЫТУ - ХӘТЕРДӘ (истә) ТОТУ ↔ забывать - помнить

ОНЫТЫЛУ - ИСТӘ КАЛУ ↔ забываться – оставаться в памяти

42


ОПТИМИЗМ - ПЕССИМИЗМ ↔ оптимизм - пессимизм

ОРИГИНАЛЬ - БАНАЛЬ ↔ оригинальный - банальный

ОСТАЗ - ШӘКЕРТ ↔ наставник - ученик

ОТУ — ОТТЫРУ ↔ выигрывать - проигрывать

ОТЫШЛЫ - ОТТЫРЫШЛЫ ↔ выигрышный - проигрышный

ОХШАШ — АЕРМАЛЫ ↔ похожий - отличный (несходный, непохожий)

ОХШАШЛАНУ - ОХШАШСЫЗЛАНУ ↔ 1. уподобление - расподобление; 2. ассимиляция - диссимиляция

ОХШАШЛЫК - АЕРМА ↔ сходство - различие

ОЧ — АХЫР ↔ начало - конец

ОЧ — ТӨП конец - основание

ОЧЛЫ - ОЧСЫЗ ↔ острый - тупой

ОЧРАШУ - АЕРЫЛУ ↔ встреча - расставание

ОЧРАШУ - АЕРЫЛЫШУ (хушлашу) ↔ расставаться - встречаться

ОЧСЫЗ - КЫЙММӘТ (кыйбат) дешевый - дорогой

ОЧУ - КУНУ ↔ летать - садиться на (...)

ОЧЫНУ — ПОШЫНУ ↔ радоваться – беспокоиться (переживать)

ОЧЫП КИЛҮ - ОЧЫП КИТҮ ↔ прилетать - улетать

ОЯЛЧАН - ОЯТСЫЗ ↔ стеснительный - бесстыжий

ӨЗЕЛҮ - ЯЛГАНУ ↔ прерываться - соединяться

ӨЗҮ — ТӨЙНӘҮ ↔ разрывать - связывать

ӨЗҮ — ЯЛГАУ ↔ рвать - соединять

ӨЙДӘ - ТЫШТА ↔ дома - на улице

ӨЙЛӘНГӘН - БУЙДАК ↔ җенатый - холостой

ӨЙЛЕ — ӨЙСЕЗ ↔ имеющий дом - бездомный

ӨЙРӘНҮ - ӨЙРӘТҮ ↔ обучаться - обучать

ӨЙРӘНЧЕК - ОСТА ↔ ученик - мастер

ӨЛЕШЛӘП - БӨТЕН КИЛЕШ ↔ частично - целиком

ӨМЕТ - ӨМЕТСЕЗЛЕК ↔ надежда - безнадежность

ӨН — МИРАЖ (хыял) ↔ явь - мираж (мечта)

ӨН - ТӨШ ↔ явь - сон

ӨН — ХЫЯЛ ↔ явь (реалъность) - мечта

43


ӨС - АС ↔ верх - низ

ӨСКӘ - АСКА ↔ наверх -вниз

ӨСКӘ - ТҮБӘНГӘ ↔ наверх - вниз

ӨСКЕ - ЭЧКЕ ↔ верхний (наружный) - внутренний

ӨСТӘ - АСТА ↔ наверху - внизу

ӨСТӘЛҮ — КИМҮ ↔ добавляться - уменьшаться

ӨСТӘН - АСТАН сверху - снизу

ӨСТӘН - ТИРӘННӘН ↔ сверху - из глубины

ӨСТӘҮ - АЛУ ↔ добавлять - убирать

ӨСТӘҮ - КИМЕТҮ ↔ добавлять - уменыпать

ӨСТЕН - ТҮБӘН ↔ выше - ниже

ӨСТЕНЛЕК - КИМЧЕЛЕК ↔ преимущество - недостаток

ӨСТЕННӘН - АСТЫННАН ↔ 1. над - под; 2. с (...)- из-под (...)

ӨШУ - ПЕШҮ ↔ замерзать - жариться

Пакь - пычрак ↔ чистый - грязный

ПАЛАТАЛЬ - ВЕЛЯР // КАЛЫН - НЕЧКӘ ↔ палатальный - велярный

ПАЛАТАЛЬЛӘШҮ - ВЕЛЯРЛАШУ // НЕЧКӘРҮ -КАЛЫНАЮ ↔ палатализация - веляризация

ПАРЛЫ - ПАРСЫЗ ↔ парный - непарный

ПАРТИЯЛЕ - ПАРТИЯСЕЗ ↔ партийный - беспартийный

ПАТРИАРХАТ - МАТРИАРХАТ ↔ патриархат - мат­риархат

ПӘЙГАМБӘР - ИБЛИС ↔ пророк - Иуда

ПЕРИГЕЙ - АПОГЕЙ ↔ перигей - апогей

ПЕРСПЕКТИВАЛЫ - ПЕРСПЕКТИВАСЫЗ ↔ перспективный - бесперспективный

ПЕШКӘН - ЧИ ↔ вареный - сырой

ПЛЕБЕЙ - АРИСТОКРАТ ↔ плебей - аристократ

ПЛЮС - МИНУС ↔ плюс - минус

ПОЗИТИВ - НЕГАТИВ ↔ 1. позитивный - негативный; 2. положительный - отрицательный

ПОЛИГАМИЯ (күп хатынлылык) - МОНОГАМИЯ (бер хатынлылык) полигамия - моногамия

44


ПОЛИСЕМИЯ - МОНОСЕМИЯ // КҮПМӘГЪНӘЛЕЛЕК -БЕРМӘГЪНӘЛЕЛЕК ↔ полисемия - моносемия

ПОТЛАП - МЫСКАЛЛАП ↔ в пудах - в золотниках

ПӨХТӘ — ШАПШАК (җыйнаксыз) ↔ аккуратный (опрятный) - неопрятный (несобранный)

ПРОГРЕСС - РЕГРЕСС ↔ прогресс - регресс

ПРОГРЕССИВ - КОНСЕРВАТИВ ↔ прогрессивный - консервативный

ПРОГРЕССИВ - РЕАКЦИОН ↔ прогрессивный - реакционный

ПРОГРЕССИВ - РЕГРЕССИВ ↔ прогрессивный - регрессивный

ПРОЗА - ПОЭЗИЯ ↔ проза - поэзия

ПРОЗАИК - ШАГЫЙРЬ ↔ прозаик - поэт

ПРОФЕССИОНАЛ - ДИЛЕТАНТ ↔ профессионал - дилетант

ПРОФИЛЬ - АНФАС ↔ профиль - анфас

ПЫСКУ - КАБЫНУ ↔ тлеть - вспыхнуть

ПЫШЫЛДАУ - КЫЧКЫРУ ↔ шептать - кричать

РАС - ЯЛГАН ↔ правдивый - ложный

РАСЛАУ - ИНКЯР ИТҮ ↔ 1. утверждение - отрицание; 2. утверждать - отрицать

РАЦИОНАЛИЗМ - ИРРАЦИОНАЛИЗМ ↔ рациона­лизм - иррационализм

РӘТЛӘҮ - БОЗУ ↔ поправлять - портить

РӘТЛЕ - РӘТСЕЗ ↔ нормальный (толковый) - ненормальный (бестолковый)

РӘХӘТ — АВЫР ↔ приятно - тяжело; трудно

РӘХӘТ - ҖӘФА ↔ приятно- мучительно

РӘХӘТ - КҮҢЕЛСЕЗ ↔ приятно - невесело

РӘХӘТ - КЫЕН (читен) ↔ приятно - трудно

РӘХӘТ - МӘШӘКАТЬ ↔ приятно - неспокойно

РӘХӘТ - МИХНӘТ ↔ приятно - мучительно

РӘХИМЛЕ - РӘХИМСЕЗ ↔ милосердный - безжалостный

РӘХМӘТ! - ЛӘГЪНӘТ! (каргыш) ↔ спасибо! - проклятие!

45


РӘХМӘТ ЯУГЫРЫ! - ЛӘГЪНӘТ ОРГЫРЫ! ↔ спасибо! - проклятие!

РЕАЛЬ - НОМИНАЛЬ ↔ реальный - номинальный

РЕАЛЬ - ФАНТАСТИК реальный - фанявстический

РЕВОЛЮЦИОНЕР - РЕАКЦИОНЕР ↔ революционер - реакционер

РЕВОЛЮЦИЯ - КОНТРРЕВОЛЮЦИЯ ↔ революция - контрреволюция

РЕСПУБЛИКА - МОНАРХИЯ ↔ республика - мо­нархия

РИЗА - КАРШЫ ↔ согласен - против

РӨХСӘТ ИТҮ - ТЫЮ ↔ разрешать - запрещать

САБЫЙ - ИЛ КАРТЫ дитя - старейшина

САБЫЙ -ОЛЫ КЕШЕ ↔ дитя - взрослый

САБЫР - ТҮЗЕМСЕЗ (сабырсыз) ↔ терпеливый - нетерпеливый

САБЫР ИТҮ - АШЫГУ ↔ терпение - торопливостъ

САБЫРЛЫК - КЫЗУЛЫК ↔ терпение - спешка

САБЫРЛЫК - САБЫРСЫЗЛЫК терпение - нетерпение

САВАП - ГӨНАҺ ↔ благодеяние - грех

САВАП - ЯЗЫК ↔ богоугодный - грепшый

САВАПЛЫ - ГӨНАҺЛЫ богоугодный -  грепшый

САГЫШ - ШАТЛЫК (сөенеч) ↔ тоска - радость

САЙ — ТИРӘН ↔ мелкий (неглубокий, мелководный) - глубокий (бездонный, глубоководный)

САКЛАУ - ЮГАЛТУ ↔ беречь - потерять

САЛА — КАЛА ↔ деревня - город

САЛАЧА - КАЛАЧА ↔ по-деревенски - по-городскому

САЛКЫН - ҖЫЛЫ холодный - теплый

САЛКЫН - КАЙНАР ↔ холодный - горячий

САЛКЫН - ЭССЕЛЕК ↔ холод -жара

САЛКЫН - ЯЛКЫН ↔ холод - пламя

САЛКЫНЧА - ҖЫЛЫ ↔ прохладный (холодный, свежий) - теплый

САЛУ - ҖИМЕРҮ ↔ строить - разрушать

46


САЛУ - СҮТҮ (күпер, йорт) ↔ строить - разбирать

САН— СЫЙФАТ ↔ количество - качество

САНЛЫ - САНСЫЗ ↔ уважаемый, почитаемый -непорядочный (о человеке)

САРАН - ЮМАРТ ↔ жадный - щедрый

САТУ - АЛУ ↔ продавать - покупать

САТЫЛУ - АЛЫНУ ↔ покупаться - продаваться

САУ - АВЫРУ (каста, сырхау, хаста) ↔ здоровый - больной

САУ — ҮЛЕ  ↔ живой - мертвый

САУ — ХАСТА (сырхау, авыру) ↔ здоровый - больной

САУБУЛЛАШУ - КАРШЫЛАУ ↔ прощаться - встречать

САУЛЫК - ХӘСТӘЛЕК ↔ здоровье - болезнь

САУЛЫК - ЧИР ↔ здоровье - болезнь

САФ - БОЛГАНЧЫК ↔ чистый - мутный

САФ - ПЫЧРАК ↔ чистый - грязный (испорченный, затхлый)

СӘЛАМӘТ - АВЫРУ (хаста) ↔ здоровый - больной

СӘЛАМЛӘҮ - ХУШЛАШУ ↔ приветствовать - прощаться

СӘЛӘТЛЕ  -   СӘЛӘТСЕЗ ↔ 1. одаренный – бездарный 2. способный - неспособный (бесталанный)

СИБЕЛҮ - ТУПЛАНУ ↔ рассыпаться - объединятъся

СИКЕРЕП МЕНҮ - СИКЕРЕП ТӨШҮ ↔ 1. вскакивать - соскакивать; 2. впрыгнуть - выпрыгнуть

СИМЕЗ - АРЫК (ябык) ↔ жирный (толстый, тучный, раскормленный) - худой

СИММЕТРИЯ - АСИММЕТРИЯ ↔ симметрик - асимметрия

СИМПАТИЯ - АНТИПАТИЯ ↔ симпатия - антипатия

СИН - МИН ↔ я - ты

СИН - СЕЗ ↔ ты - вы

СИНЕКЕ - МИНЕКЕ ↔ твой - мой  

СИНТАГМАТИКА   -   ПАРАДИГМАТИКА   ↔ синтагматика - парадигматика

СИНХРОНИЯ - ДИАХРОНИЯ ↔ синхрония - диахрония

СОКЛАНУ - КӨНЛӘШҮ ↔ восхищаться - ревновать

СОЛЫХ - СУГЫШ ↔ мир - война

47


СОҢЫННАН - ӘҮВӘЛ ↔ потом - вначале

СОРАУ - ҖАВАП ↔ вопрос - ответ

СОРАУ - ҖАВАП БИРҮ ↔ спрашивать - отвечать

СӨЕНДЕРҮ - КӨЕНДЕРҮ ↔ радовать - огорчать

СӨЕНЕЧ - КӨЕНЕЧ ↔ радость - горесть (беда)

СӨЕНҮ - КӨЕНҮ ↔ обрадоваться - огорчаться

СӨЕШТЕРҮ - СУГЫШТЫРУ заставлять любить - заставлять драться

СӨЗӘК — ТЕКӘ ↔ отлогий; пологий - крутой

СӨЙГӘН - ЯТ ↔ любимый - чужой

СӨЙДЕРҮ - БИЗДЕРҮ ↔ влюбить в себя – отталкивать от себя

СӨЙДЕРҮ - КӨЙДЕРҮ ↔ влюбить в себя – заставлять переживать

СӨЙЛӘҮ - ТИК ТОРУ ↔ говорить - молчать

СӨЙЛӘҮ - ТЫҢЛАУ ↔ говорить - слушать

СӨЙЛӘҮ - ЭНДӘШМӘҮ ↔ говорить - молчать

СӨЙЛӘҮЧЕ - ТЫҢЛАУЧЫ ↔ говорящий - слушающий

СӨЙЛӘШҮ - ДӘШМӘҮ говорить -. молчать     

СӨТЛЕ - СӨТСЕЗ с молоком - без молока

СӨЮ - КӨЮ ↔ любить - мучиться

СӨЮ - НӘФРӘТ ↔ любовь - ненависть

СӨЮ - ҮКЕНЕЧ ↔ любовь - сожаление

СӨЮ — ХЫЯНӘТ ↔ любовь - предательство

СТАЛАКТИТ - СТАЛАГМИТ ↔ сталактит - сталагмит

СУ — УТ ↔ вода - огонь

СУГЫШ - ТЫНЫЧЛЫК ↔ война - мир

СУГЫШУ - ЯРАШУ ↔ драться - мириться

СУЗЫК - ТАРТЫК ↔ гласный - согласный

СУКМАК — ОЛЫ ЮЛ ↔ тропинка - большак

СУКЫР - КҮЗЛЕ ↔ слепой - зрячий

СУКЫРАЮ - КҮЗЕ АЧЫЛУ о слепнуть - прозреть (о глазах)

СУЛ ЯК - УҢ ЯК ↔ правая сторона - левая сторона

СУЛЛАР - УҢНАР ↔ левые - правые    

СУПЕР ЕГЕТЛӘР - СУПЕР КЫЗЛАР ↔ суперребята - супердевочки

48


СУЫК - ҖЫЛЫ ↔ 1. холодно - тепло; 2. холодный - теплый

СУЫК — ЭССЕ ↔ 1. холодно - жарко; 2. холодный - жаркий

СҮЗДӘ - ЭШТӘ ↔ на словах - на деле

СҮЗЧӘН (тел бистәсе) - АЗ СҮЗЛЕ ↔ разговорчивый (болтливый, говорливый) - малословный

СҮНДЕРҮ - ЯНДЫРУ ↔ тушить, гасить - сжигать

СҮНҮ - ЯНУ ↔ угасать - гореть

СҮРӘН - УТ-ЯЛКЫН ↔ ярохладный - как огонь

СҮТҮ - ЯМАУ ↔ шить - латать

СЫЕК - КУЕ ↔ җидкий - густой

СЫЕР - ҮГЕЗ ↔ бык - корова

СЫНДЫРУ - ЯЛГАУ ↔ ломать - соединить

СЫНЫК - БӨТЕН ↔ сломанный - целый

СЫҢАР - ПАР ↔ один - пара

СЫРХАУ - ТАЗА (сау) ↔ больной - здоровый

ТАБИГЫЙ - ЯСАЛМА ↔ естественный - искусственный

ТАБЫЛУ - ЮГАЛУ ↔ найтись - потеряться

ТАБЫШ - ЮГАЛТУ ↔ находка - потеря

ТАВЫК - ӘТӘЧ ↔ курица - петух

ТАЗА — АВЫРУ (чирле) ↔ здоровый - больной

ТАЗА — НАЧАР ↔ здоровый - плохой

ТАЛАНТЛЫ (сәләтле)- ТАЛАНТСЫЗ (сәләтсез)   ↔ талантливый - бесталанный

ТАЛАШТЫРУ - ДУСЛАШТЫРУ ↔ поссорить - помирить

ТАЛАШУ - ЯРАШУ ↔ ругаться - мириться

ТАЛГЫН - ЯРСУ ↔ спокойный - яростный

ТАЛЫМЛЫ - ТАЛЫМСЫЗ ↔ разборчивый - неразборчивый

ТАНА - ҮГЕЗ ↔ телка - бык (бычок)

ТАНТАНА - МАТӘМ ↔ торжество - траур

ТАНТАНА - ФАҖИГА ↔ торжество - скорбь

ТАНЫШ - ҖИДЕ ЯТ ↔ знакомый - совсем чужой

49


ТАНЫШ - ЯТ (чит) ↔ знакомый - чужой

ТАҢ - КИЧ ↔ заря - вечер

ТАҢ АТУ - ЭҢГЕР-МЕҢГЕР ↔ рассвет - сумерки

ТАҢ АТУ- КОЯШ БАЮ ↔ рассвет - закат

ТАП — АК ↔ пятно - белое

ТАПЛАНУ - САФЛАНУ ↔ пачкаться - очищаться

ТАПЛАУ — АКЛАУ ↔ запятнать -оправдать (реабилитировать)

ТАР - ИРКЕН ↔ тесный - свободный; просторный

ТАР — КИҢ ↔ узкий - широкий

ТАРАЛУ - ҖЫЕЛУ ↔ расходиться - собираться

ТАРИХ - КИЛӘЧӘК ↔ история - будущее

ТАРКАУ - ОЕШКАН ↔ разрозненный - организованный

ТАРЛЫК - КИҢЛЕК ↔ узость - широта

ТАРТУ - ТӨРТҮ (этү) ↔ тянуть - толкать

ТАРТУ - ЭТҮ ↔ притягивать - отталкивать

ТАТУЛАШУ - ЫЗГЫШУ ↔ мириться - ссориться

ТӘБӘНӘК (кечкенә буйлы) - БИЕК (озын буйлы) ↔ низкий (низкорослый, маленький) - высокий (рослый,долговязый)

ТӘКӘББЕРЛЕК - ТЫЙНАКЛЫК ↔ высокомерие - скромность

ТӘМУГ - ОҖМАХ (җәннәт) ↔ ад - рай

ТӘН - ҖАН тело - душа

ТӘРӘКЪКЫЯТЬ - РЕГРЕСС ↔ прогресс - регресс

ТӘРБИЯЛЕ - ТӘРБИЯСЕЗ ↔ воспитанный - невоспитанный

ТӘРТИП - ТӘРТИПСЕЗЛЕК ↔ порядок - беспорядок

ТӘҮГЕ - СОҢГЫ ↔ первый - последний

ТЕГҮ - СҮТҮ ↔ шить - распускать (распарыватъ)

ТЕЗИС - АНТИТЕЗИС ↔ тезис - антитезис

ТЕЗҮЛЕ - ИЯРТҮЛЕ сочинительная (связъ) - подчинительная (связъ)

ТЕЛӘКТӘШ - КАРШЫ КИЛҮЧЕ соратник - противник

ТЕЛЛЕ - ТЕЛСЕЗ ↔ умеющий говорить - немой

ТЕРГЕЗҮ - ҮТЕРҮ ↔ возрождать - уничтожать (убить)

50


ТЕРЕ - ҮЛӘКСӘ ↔ җивой - падаль

ТЕРЕ - ҮЛГӘН ↔ живой - умерший

ТЕРЕ - ҮЛЕ (үлек) ↔ живой - мертвый

ТЕРЕК — ҮЛЕК ↔ живой - мертвый

ТИЗ - ОЗАК ↔ быстро - долго

ТИРӘН - САЙ ↔ 1. глубокий - мелкий; 2. глубоко - мелко

ТИСКӘРЕ - УҢАЙ ↔ 1. отрицательный - положительный; 2. упрямый - сговорчивый

ТОРМЫШ - ҮЛЕМ ↔ жизнь - смерть

ТОРУ - ЯТУ ↔ вставать - ложиться

ТОТАШТЫРУ - СҮНДЕРҮ ↔ включать - выключать

ТОТНАКЛЫ - ТОТНАКСЫЗ ↔ сдержанный - развязный

ТОТЫЛУ - КОТЫЛУ попадаться - спасаться

ТӨЗӘЙТҮ - КӘКРӘЙТҮ ↔ выпрямлять - гнуть

ТӨЗӘТҮ - БОЗУ ↔ иснравлять - портить

ТӨЗЕКЛЕК - БОЗЫКЛЫК ↔ исправность - неисправность

ТӨЗҮ - БОЗУ ↔ строить - портить

ТӨЗҮ - ҖИМЕРҮ ↔ строить - разрушать

ТӨЗҮ - СҮТҮ ↔ строить - разбирать

ТӨЗҮЧЕ - ҖИМЕРҮЧЕ ↔ строитель - разрушитель

ТӨЙМӘДӘЙ - ДӨЯДӘЙ   ↔ 1. как пуговица- как верблюд; 2. маленький - огромный

ТӨЙНӘҮ - ЧИШҮ ↔ завязывать - развязывать

ТӨНЛӘ - КӨНДЕЗ ↔ ночью - днем

ТӨРҮ — АЧУ ↔ заворачивать - открывать; заворачивать - разворачивать

ТӨСЛЕ - ТӨССЕЗ ↔ цветной - бесцветный

ТӨШ ВАКЫТЫ - ТӨН УРТАСЫ ↔ полдень - полночь

ТӨШЕРҮ - КҮТӘРҮ ↔ опускать - поднимать

ТӨЯҮ - БУШАТУ ↔ грузить - выгружать

ТРАГЕДИЯ - КОМЕДИЯ (кәмит) ↔ трагедия - комедия

ТРАГИЗМ - КОМИЗМ ↔ трагизм - комизм

ТРАГИК - КОМИК ↔ трагик - комик

ТУГАН - ЧИТ ↔ родной - чужой

ТУГАН - ЯТ ↔ родной - чужой

ТУГАН ИЛ (җир) - ЧИТ ҖИР ↔ родина - чужбина

51


ТУГАН ЯК - ГОРБӘТЛЕК ↔ родина - чужбина

ТУГРЫ - УГРЫ ↔ честный - нечестный

ТУГРЫ ЮЛ КҮРСӘТҮ - ЮЛДАН ЯЗДЫРУ ↔ указывать праведный путь - сворачивать с пути истинного

ТУЗДЫРУ - ҖЫЕП АЛУ ↔ разбрасывать - собирать

ТУЙ - МАТӘМ ↔ свадьба (праздник) - траур

ТУКЛЫК - АЧЛЫК ↔ сытость - голод

ТУЛЫ - БУШ ↔ полный (наполненный, целый)- пустой (порожний)

 ТУЛЫ ТӘНЛЕ - ЯБЫК ↔ полный (толстый, упитанный, жирный) - худой (тощий, кожа да кости, тонкий)

ТУҢДЫРУ - ЭРЕТҮ ↔ замораживать - размораживать

ТУҢУ - ҖЫЛЫНУ ↔ замерзать - согреваться

ТУҢУ - ЭРҮ ↔ твердеть - таять

ТУПАС - НЕЧКӘ ↔ грубый - тонкий; изящный

ТУРЫ - БОРМАЛЫ ↔ прямой - обходной

ТУРЫ - КЫЕК ↔ прямой - косой; кривой

ТУРЫ - КЫҢГЫР ↔ 1. правое - неправое (дело); 2.честно- нечестно

ТУРЫ - КЫРЫН ↔ 1. прямо - на сторону; 2. прямо - криво

ТУРЫ - УРАУ ↔ прямой - обходной

ТУРЫ - ЧАЛЫШ ↔ прямо - криво

ТУРЫ — ЯЛГАН ↔ правдивый - ложный

ТУРЫ СӨЙЛӘМ - КЫЕК СӨЙЛӘМ ↔ прямая речь -косвенная речь

ТУРЫДАН - КЫЕКЛАП ↔ прямиком – обходным путем

ТУРЫЛЫК - ХӘЙЛӘКӘРЛЕК ↔ прямота, честность  - хитрость

ТУРЫЛЫКЛЫ - ЯЛГАНЧЫ ↔ 1. правдивый - лживый; 2. справедливый (честный) - обманщик (лжец)

ТУТАШ — ХАНЫМ ↔ барышня - госпожа

ТУУ - ҮЛҮ ↔ родиться - умереть

ТҮБӘ - АЯК ↔ голова - ноги

ТҮБӘН - БИЕК ↔ низкий - высокий

52


ТҮБӘН - ЮГАРЫ ↔ низко - высоко

ТҮБӘН - ЮГАРЫ (оч)↔ один конец - другой конвц

ТҮБӘНГӘ - ЮГАРЫГА ↔ вниз - наверх

ТҮБӘНГЕ - ЮГАРЫ ↔ нижний - верхний

ТҮБӘНДӘ - ӨСТӘ ↔ внизу - наверху

ТҮБӘННӘН - ЮГАРЫДАН ↔ снизу - сверху

ТҮЛӘҮЛЕ - ТҮЛӘҮСЕЗ (бушка) ↔ платный - бесплатный

ТҮМГӘК - ТАУ ↔ бугорок - гора

ТҮР - ИШЕК ТӨБЕ ↔ красный угол - порог

ТЫЙНАК - МАКТАНЧЫК ↔ скромный - хвастун

ТЫЙНАКЛЫК - ӘРСЕЗЛЕК ↔ скромность - наглость

ТЫЙНАКЛЫК - МАКТАНЧЫКЛЫК  ↔ скромность - хвастовство

ТЫНЛЫК - ЗИЛЗИЛӘ (давыл) ↔ тишина - буря

ТЫНЛЫК - ШАУ-ШУ ↔ тишина - шум

ТЫНУ - ДАВЫЛЛАП АЛУ ↔ стихнуть - разбушеваться

ТЫНУ — ШАУЛАУ ↔ затихать (успакаиватъся) - шуметь

ТЫНЫЧ - БОРЧУЛЫ ↔ спокойный - тревожный

ТЫНЫЧ - СУГЫШ ↔ мир - война

ТЫНЫЧ - ТЫНЫЧСЫЗ ↔ спокойный - беспокойный

ТЫНЫЧ - ШАУЛЫ ↔ тихий - шумный

ТЫНЫЧЛЫК - БОРЧУ ↔ спокойствие - беспокойство

ТЫНЫЧЛЫК - СУГЫШ ↔ мир - война

ТЫНЫЧЛЫК - ТЫНЫЧСЫЗЛЫК ↔ спокойствие - беспокойство

ТЫРЫШ — ЯЛКАУ ↔ старательный - ленивый

ТЫРЫШЛЫК - ЯЛКАУЛЫК ↔ старательность - лень

ТЫШ — ЭЧ ↔ 1. верх - внутренняя часть (подкладка); 2.  снаружи - внутри

ТЫШКА - ЭЧКӘ ↔ наружу - вовнутрь (в себя)

ТЫШКЫ - ЭЧКЕ ↔ внешний - внутренний

ТЫШЛЫК - ЭЧЛЕК ↔ внешняя часть - подкладка

ТЫШТА - ӨЙДӘ ↔ на улице - дома

ТЫШТА - ЭЧТӘ ↔ снаружи - внутри

ТЫШТАН - ЭЧТӘН ↔ снаружи - изнутри

53


УЕН — ЧЫН ↔ игра - реальность

УЗГАН - БҮГЕНГЕ ↔ прошлое - сегодняшнее

УЙНАП - ЧЫНЛАП ↔ шутя - серьезно

УКЫГАН - УКЫМАГАН ↔ грамотный - неграмотный

УЛ — БУ он (тот) - этот

УЛ - КЫЗ ↔ сын - дочь

УЛЛЫ — УЛСЫЗ ↔ имеющий сына - не имеющий сына

УҢ - ТИСКӘРЕ ↔ положительный - отрицательный

УҢ (га) — СУЛ (га)   ↔ правый (направо) – левый (налево)

УҢ ЯКТА - СУЛ ЯКТА (сулда) ↔ на правой стороне - на левой стороне

УҢАГАЙ - СУЛАГАЙ ↔ правша - левша

УҢАЙ — КЫЕН (читен) ↔ удобно - трудно

УҢАЙГА -КАРШЫ ↔ 1. в спину - навстречу (против); 2. вдоль - поперек

УҢАЙЛЫ - УҢАЙСЫЗ ↔ удобный - неудобный

УҢГА — СУЛГА ↔ направо — налево

УҢГАН — УҢМАГАН (ялкау) мастер(-ица) - неумейка (ленивый)

УҢГАН — ЮНЬСЕЗ ↔ умелый - бестолковый

УНДА - СУЛДА ↔ направо - налево

УҢДЫРЫШЛЫ - УҢДЫРЫШСЫЗ ↔ плодородный - неплодородный

УҢНАН - СУЛДАН ↔ справа - слева

УҢЫШ - УҢЫШСЫЗЛЫК ↔ успех - неудача

УҢЫШЛЫ - УҢЫШСЫЗ ↔ успешный - безуспешный

УРТАК - ЯЛГЫЗ ↔ общий - свой

УТ - БОЗ ↔ огонь - лед

УТ - САЛКЫН ↔ огонь - холод

УТ - СУ ↔ огонь - вода

УТ АЛУ - СҮНДЕРҮ ↔ зажигать -  гасить

УТЫРТУ - АЛУ ↔ сажать - выкапывать

УТЫРУ - ТОРУ (басу) ↔ сидеть - вставать

УЯУ БУЛУ - ЙОКЛАУ ↔ бодроствовать - спать

54


ҮГИ - ҮЗ ↔ неродной - свой

ҮЗ - БАШКА ↔ свой - другой

ҮЗ - ҮГИ ↔ родной - неродной

ҮЗ - ЧИТ (ят) ↔ свой - чужой

ҮЗ - ЯТ ↔ свой - чужой

ҮЗ АНА - ҮТИ АНА ↔ мать - мачеха

ҮЗ ИРКЕННӘН - ИРЕКСЕЗДӘН ↔ по своей воле - невольно

ҮЗ ИТҮ -   ҮГИ (ят) ИТҮ ↔ считать своим –считать чужим

ҮЗ ИТҮ - ЧИТКӘ ТИБҮ ↔ считать близким – не приближать (отвергать)

ҮЗӘК - ПЕРИФЕРИЯ ↔ центр - периферия

ҮЗӘКТӘ - КЕШТӘКТӘ ↔ в центре - на стороне

ҮЗӘКТӘ - УРЫННАРДА ↔ в центре - на местах

ҮЗӘН - БИЕКЛЕК ↔ долина - возвышенность

ҮЗӘН - ҮР ↔ долина - возвышенность

ҮЗЕМ - КЕШЕ ↔ сам - другой

ҮЗЕНЕКЕ - КЕШЕНЕКЕ ↔ свой - чужой

ҮЗЕНЕКЕ - ЧИТ ↔ свой - чужой

ҮЗЕНЧӘ - КЕШЕЧӘ ↔ по-своему - по-другому

ҮЛГӘН - ИСӘН (тере) ↔ умерший - живой

ҮЛЕ - ТЕРЕ ↔ 1. умерший - живой;    2. мертвый - живой

ҮЛЕК - ТЕРЕ ↔ мертвый - живой

ҮЛЕК - ТЕРЕК ↔ мертвый - живой

ҮЛЕМ - ГОМЕР ↔ смерть - жизнь

ҮЛЕМ - ҮЛЕМСЕЗЛЕК ↔ смерть - бессмертие

ҮЛҮ - ТЕРЕЛҮ ↔ умирать - выздороветь (воскреснутъ)

ҮЛҮ - ЯҢАДАН ТУУ ↔ умирать - воскреснутъ

ҮЛҮ - ЯШӘҮ ↔ умереть - жить (существовать)

ҮЛҮЧЕ - ҮТЕРҮЧЕ ↔ умирающий - убийца

ҮПКӘЛӘШҮ - КИЛЕШҮ ↔ обижаться - мириться

ҮР — ТАУ ↔ возвышенность - гора

ҮРЕЛҮ - ИЕЛҮ ↔ тянуться - наклониться

ҮРҮ - СҮТҮ ↔ заплетать - расплетать

ҮСЕШ - ИНКЫЙРАЗ ↔ прогресс - исчезновение

55


ҮСТЕРҮ - КИСҮ ↔ растить - вырубить (отрезатъ)

ҮСҮ - КЕЧЕРӘЮ ↔ расти - укорачиваться

ҮСҮ - КИМҮ ↔ расти - уменьшаться

ҮСҮ - СУЛУ ↔ расти - вянуть

ҮТЕРҮ - ТЕРГЕЗҮ ↔ убивать - оживать

ҮТКӘН - БҮГЕН ↔ прошлое - сегодняшнее

ҮТКӘН - ИРТӘГӘ ↔ прошлое - завтра

ҮТКӘН - КИЛӘЧӘК ↔ прошлое - будущее

ҮТКӘН - ЯҢА ЗАМАН ↔ прошлое - новые времена

ҮТҮ - ҖИТҮ ↔ проходить - наступать

Файда - ЗАРАР ↔ польза - вред

ФАЙДА - ЗЫЯН ↔ польза - вред

ФАЙДА ИТҮ - ЗЫЯН ИТҮ ↔ помочь - вредить

ФАЙДА КҮРҮ - ЗЫЯН КҮРҮ ↔ пользоваться на здоровье - нести потерю

ФАЙДАЛЫ - ЗАРАРЛЫ ↔ полезный - вредный

ФАЙДАЛЫ - ФАЙДАСЫЗ ↔ полезный - бесполезный

ФАНИ ДӨНЬЯ - АХИРӘТ ↔ этот бренный мир - потусторонний мир

ФАНИ ДӨНЬЯ - ТЕГЕ ДӨНЬЯ этот  бренный мир - другой мир

ФАШИСТ - АНТИФАШИСТ ↔ фашист - антифашист

ФӘКЫЙРЬЛЕК - БАЙЛЫК ↔ бедность - богатство

ФӘКЫЙРЬЛЕК - ЗИННӘТЛЕК ↔ бедность - роскошь

ФӘРЕШТӘ - ҖЕН ↔ ангел - бес

ФӘРЕШТӘ - ИБЛИС ↔ ангел - Иуда

ФӘРЕШТӘ - ШАЙТАН ↔ ангел - черт

ФИЗИК - АКЫЛ ↔ физический - умственный

ФИЗИК - ӘХЛАКЫЙ ↔ физический - моральный

ФИЗИК - ИДЕАЛЬ ↔ физический - идеальный

ФИЛАНТРОП (кеше яратучы) - МИЗАНТРОП (кеше­ләрне күрә алмаучы) ↔ филантроп - мизантроп

ФИНИШ - СТАРТ ↔ финиш - старт

ФОРМА - ЭЧТӘЛЕК ↔ форма - содержание

ФРОНТ - ТЫЛ ↔ фронт - тыл

56


ХАК - НАХАК ↔ 1. справедливо - несправедливо; 2. правильно - неправильно

ХАК - ХАТА ↔ 1. правда - ошибка; 2. правильно - ошибочно

ХАК - ЯЛГАН ↔ справедливо - ложно

ХАК СҮЗ - ГАЙБӘТ ↔ правда - сплетни

ХАКЛЫ - ХАКСЫЗ ↔ 1. справедливый - несправедливый; 2. прав - не прав

ХАКЛЫК - ГАДЕЛСЕЗЛЕК ↔ справедливость - несправедливость

ХАКЛЫК - ЯЛГАН ↔ справедливость - обман

ХАКЫЙКАТЬ - ЯЛГАН ↔ истина - ложь

ХАН - ХАНЫМ ↔ хан - ханум (госпожа)

ХАНЫМ - ТУТАШ ↔ ханум - девушка

ХАТЫН-КЫЗ - ИР-АТ ↔ женщины - мужчины

ХӘЕРЛЕ - ХӘЕРСЕЗ ↔ добрый - недобрый

ХӘЕРЧЕ - БАЙ (тормышлы) ↔ нищий - богач

ХӘЗЕР - АННАРЫ ↔ сейчас (теперь) - затем

ХӘЗЕРГЕ - КИЛӘЧӘК ↔ настоящее - будущее

ХӘЗЕРГЕ - ҮТКӘН ↔ настоящее - прошлое

ХӘЙЛӘКӘР - БЕРКАТЛЫ ↔ хитрый - наивный

ХӘЛӘЛ — ХӘРӘМ ↔ дозволенный - запретный

ХӘЛЛЕ — ХӘЛСЕЗ ↔ в силах - обессиленный

ХӘРӘКӘТ - ХӘРӘКӘТСЕЗЛЕК ↔ движение - неподвижность

ХӘСРӘТ - ШАТЛЫК ↔ горе - радость

ХӘСРӘТЛӘНҮ - ШАТЛАНУ ↔ горевать - радоваться

ХӘСРӘТЛЕ - ШАТЛЫКЛЫ ↔ горестный - радостный

ХӘЯТ - МӘМАТ ↔ жизнь - смерть

ХЕЗМӘТ - ЭШСЕЗЛЕК ↔ работа - безработица

ХЕЗМӘТ - ЯЛКАУЛЫК ↔ труд - лень

ХЕЗМӘТ ИЯЛӘРЕ - СОРЫ КОРТЛАР ↔ трудящиеся - тунеядцы

ХИРЫСЛЫ - ХИРЫССЫЗ ↔ корыстолюбивый - бесхитростный

ХОДАЙ - ИБЛИС ↔ бог - дьявол

ХӨКЕМ ИТҮ - АЗАТ ИТҮ ↔ осуждать - освободить

67


ХӨКЕМ ИТҮ - ЯРЛЫКАУ ↔ осудить - помиловать

ХӨР — БӘЙЛЕ ↔ свободный - зависимый

ХӨРЛЕК - КОЛЛЫК ↔ свобода - рабство

ХӨРМӘТ - ХУРЛЫК ↔ уважение - позор

ХУҖА - КУНАК ↔ хозяин - гость

ХУҖА - ХЕЗМӘТЧЕ ↔ хозяин - слуга

ХУҖА - ЧИТ КЕШЕ ↔ хозяин - чужой

ХУПЛАУ - ХУРЛАУ ↔ одобрять - хулить

ХУПЛАУ - ШЕЛТӘ ↔ одобрение - выговор

ХУРЛАУ- ЗУРЛАУ ↔ позорить - уважать

ХУШ - ЯМАН ↔ добрый - плохой

ХУШ КИЛДЕҢ! - ХӘЕРЛЕ ЮЛ! ↔ Добро пожаловать! - Доброго пути!

ХЫЯЛ - ЧЫНБАРЛЫК ↔ мечта - действительность

Һәйбәт - яман ↔хороший - плохой

ҺӘРВАКЫТ - БЕРКАЙЧАН ДА ↔ всегда - никогда

ҺӨҖҮМ - КОНТРҺӨҖҮМ ↔ наступление - контрнаступление

ҺӨҖҮМ - ОБОРОНА ↔ наступление - оборона

ҺӨҖҮМ — ЧИГЕНҮ ↔ наступление - отступление

ҺӨҖҮМ ИТҮ - КАРШЫ ТОРУ нападать - обороняться

ҺӨҖҮМ ИТҮ - ЧИГЕНҮ ↔ наступать - отступать

ҺӨНӘРЛЕ - ҺӨНӘРСЕЗ ↔ способный - бездарный

БАКЫРУ - КУУ ↔ пригласить - прогнать

ЧАКЫРЫЛГАН - ЧАКЫРЫЛМАГАН ↔ приглашенный - неприглашенный

ЧАНА - АРБА ↔ сани - телега

ЧАП - ЯМАНАТ ↔ слава - плохая молва

ЧАРА - БИЧАРА ↔ средство (способ) – отсутствие средств (способов)

ЧӘЧӘК АТУ - ТАРКАЛУ ↔ расцветать - распадаться

ЧӘЧӘК АТУ - ЧӘЧӘК КОЮ ↔ расцветать - отцветать

ЧӘЧЕЛҮ - ТУПЛАУ ↔ рассыпаться - собрать

ЧӘЧЛЕ - ЧӘЧСЕЗ ↔ волосатый - безволосый

ЧӘЧҮ - ҖЫЕП АЛУ ↔ сеять - убирать

58


ЧӘЧҮ - ҖЫЮ ↔ сеять - собирать (об урожае)

ЧӘЧҮ - УРУ ↔ сеять - жать

ЧЕЛЛӘ (җәйге) - ЗӘМҺӘРИР ↔ жара - сильный мороэ

ЧЕЛЛӘ (кышкы) -ХУТ ↔ стужа - весна

ЧЕМЕТЕП - УЧЛАП ↔ щепотка - пригоршнями

ЧИ - ПЕШКӘН ↔ сырой - вареный

ЧИБӘР - ЯМЬСЕЗ ↔ красивый - некрасивый

ЧИКЛЕ - МӘҢГЕ ↔ ограниченный - вечный

ЧИКЛЕ - ЧИКСЕЗ ↔ 1. конечный - бесконечный; 2. ограниченный - бескрайний

ЧИРЛЕ - СӘЛАМӘТ (таза) ↔ больной - здоровый

ЧИСТА - КЕРЛЕ ↔ чистый - засаленный

ЧИСТА - ПЫЧРАК ↔ чистый - грязный

ЧИТ - ӨЙ ↔ чужбина - родной дом

ЧИТ - ТАНЫШ ↔ чужой - знакомый

ЧИТ - ТУГАН ↔ чужой - родной

ЧИТ - УРТА ↔ 1. край - середина; 2.окраина — середина

ЧИТ - ҮЗ ↔ чужой - свой

ЧИТ - ЯКЫН ↔ чужой - близкий

ЧИТ ҖИР - ТУГАН ИЛ ↔ чужая страна - родная  страна (отчизна, родина)

ЧИТЛЕК - ИРЕК ↔ клетка - свобода

ЧӨЮ - ОРУ ↔ бросать вверх - ударять об землю

ЧУМУ - КИРЕ ЧЫГУ бросаться в воду - вьшлывать

ЧҮП - АЛТЫН ↔ мусор - золото

ЧЫГУ - БАТУ ↔ 1. восход - заход (солнца); 2, вылезать - утонуть

ЧЫГУ - КЕРҮ ↔ выходить - входить ЧЫГЫП КИТҮ - КАЙТЫП КЕРҮ ↔ уходить - возвращаться; прходить

ЧЫДАУ — СЫНУ ↔ терпеть - ломаться

ЧЫЛАТУ - КИПТЕРҮ ↔ мочить - сушить

ЧЫН - ӘКИЯТ (уйдырма, фантастика) ↔ правда - сказка (вымысел, фантастика)

ЧЫН - ГАЙБӘТ ↔ правда - сплетни

ЧЫН — УЕН ↔ реальность - шутка

ЧЫН - ЮРИ ↔ на самом деле - нарочно

59


ЧЫН - ЯЛГАН истина - ложь

ЧЫН - ЯЛГЫШ ↔ истинно - нечаянно (по ошибке)

ЧЫН - ЯСАЛМА ↔ натуральный - искусственный

ЧЫНБАРЛЫК - АЛ ХЫЯЛ ↔ действительность - розовая мечта

ЧЫНБАРЛЫК - ТӨШ ↔ действительность - сон

ЧЫНЛАП - КӨЛЕП ↔ серьөзно - шутя

ЧЫНЛАП — ЮРИ ↔ действительно - нарочно

ЧЫНЛАП - ЯЛГЫШЫП ↔ реально - по ошибке

ЧЫНЛЫК - ӘКИЯТ ↔ реальность - сказка

ЧЫНЛЫК - ЯЛГАН о истина - ложь

Шат КӘЙ — МАТӘМ МАРШЫ ↔ радостная мелодия - траурный марш

ШАТ ЯРАТУ - ЯТ ЯРАТУ ↔ рождаться на счастье - быть чужим

ШАТЛАНДЫРУ - АЧУ КИТЕРҮ ↔ радовать - злить

ШАТЛАНДЫРУ - БОРЧУ ↔ радовать - беспокоить

ШАТЛАНУ - БОРЧЫЛУ (кәефсезләнү) ↔ радоваться - беспокоиться

ШАТЛАНУ - МОҢЛАНУ ↔ радоваться - грустить

ШАТЛАНУ - СЫКРАНУ ↔ радоваться - огорчаться

ШАТЛАНУ- КАЙГЫРУ ↔ радоваться - горевать

ШАТЛЫК - БӘХЕТСЕЗЛЕК ↔ радость - горе

ШАТЛЫК - ГАЗАП ↔ радость - мучение (мука)

ШАТЛЫК - КАЗА ↔ радость - беда

ШАТЛЫК — КАЙГЫ, кайгы-хәсрәт // хәсрәт ↔ радость - горе

ШАТЛЫК - НӘФРӘТ ↔ радость - ненависть

ШАТЛЫК - САГЫШ ↔ радость - грусть

ШАТЛЫК - УЙЧАНЛЫК ↔ радость - задумчивость

ШАТЛЫКЛЫ - БӘХЕТСЕЗ ↔ радостный - несчастный

ШАТЛЫКЛЫ - САГЫШЛЫ ↔ радостный - грустный

ШАУЛАУ - ТЫНУ ↔ шуметь - стихать

ШАЯН - ҖИТДИ шаловливый - серьезный

ШАЯНЛЫК - ҖИТДИЛЕК ↔ шаловливость - серьезность

ШӘБӘЮ — АКРЫНАЮ усиливаться — замедляться

60


ШӘКЕРТ - ОСТА ↔ ученик - мастер

ШӘКЕРТ - ОСТАЗ ↔ ученик - наставник

ШӘКЕРТ - ХӘЛФӘ ↔ ученик - учитель

ШӘП — АЗ ↔ обильно - мало

ШӘП — НАЧАР ↔ отличный - плохой

ШӘРЫК - ГАРЕП ↔ восток - запад

ШӘФКАТЬ - АЧУ ↔ милосердие - злость

ШӘҺӘР - АВЫЛ ↔ город - деревня

ШИҢҮ — ТЕРЕЛҮ ↔ вянуть - оживиться (ожить)

ШОМАРУ - МҮКЛӘНҮ ↔ становиться гладким - обрастать мхом

ШӨҺРӘТ - БИЛГЕСЕЗЛЕК ↔ слава - безызвестность

ЫШАНУ - ЫШАНЫЧСЫЗЛЫК ↔ доверие - недоверие

ЫШАНЫЧ - ӨМЕТСЕЗЛЕК ↔ надежда - отчаяние (безнадежность)

ЭВФОНИЯ - КАКОФОНИЯ ↔ эвфония - какофония

ЭГОИЗМ - АЛЬТРУИЗМ ↔ эгоизм - альтруизм

ЭЗЛӘНҮ - ТАБУ ↔ искать - найти

ЭКСКЛЮЗИВ - ИНКЛЮЗИВ ↔ эксклюзивный - инклюзивный

ЭКСПЛИЦИТ - ИМПЛИЦИТ ↔ эксплицитный - имплицитный

ЭКСПОРТ - ИМПОРТ ↔ экспорт - импорт

ЭКСТЕНСИВ -ИНТЕНСИВ ↔ экстенсивный - интенсивный

ЭЛГӘРЕ - СОҢГЫ ↔ ранний - поздний

ЭЛЕК — АННАН (аннары, соңыннан) ↔ прежде - затем

ЭЛЕК - ИНДЕ ↔ прежде - уже

ЭЛЕК - СОҢ ↔ рано - поздно

ЭЛЕК - ХӘЗЕР ↔ раньше - теперь

ЭЛЕК КИЛГӘН - СОҢГА КАЛГАН ↔ придти раньше - опоздать

ЭЛЕККЕ - ШУЛ УК ↔ прежний - тот же

ЭЛЕККЕ - ЯҢА ↔ прежний - новый

61


ЭМИГРАНТ - ИММИГРАНТ ↔ эмигрант - иммигрант

ЭМИГРАЦИЯ - ИММИГРАЦИЯ ↔ эмиграция - им­миграция

ЭМОЦИОНАЛЬ - ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬ ↔ эмоциональный - интеллектуальный

ЭНӘ - ДӨЯ ↔ иголка - верблюд

ЭНЕ - СЕҢЕЛ ↔ младший брат - младшая сестра

ЭНКЛИТИКА - ПРОКЛИТИКА ↔ энкликтика - проклитика

ЭПИЛОГ - ПРОЛОГ ↔ эпилог - пролог

ЭРЕ - ВАК ↔ крупный - мелкий

ЭРЕГӘН - КАТКАН ↔ растаявший - замерзший

ЭССЕ - ЗӘМЬӘРИР СУЫК ↔ жара - стужа

ЭССЕ - САЛКЫН (суык) ↔ 1. жарко - холодно; 2. жаркий - холодный

ЭССЕ — СҮРӘН ↔ жарко - прохладно

ЭЧ — ТЫШ ↔ нутро - наружность

ЭЧЕНДӘ - ТЫШЫНДА ↔ внутри - снаружи

ЭЧКӘРЕ - ТЫШКАРЫ ↔ внутренний - внешний

ЭЧКЕ - ТЫШКЫ ↔ внутренний - наружный

ЭЧТӘН - ТЫШТАН ↔ изнутри - снаружи

ЭШ - ЭШСЕЗЛЕК ↔ работа - безделие (безработица)

ЭШ — ЯЛ ↔ работа - отдых

ЭШ КӨНЕ - ЯЛ КӨНЕ ↔ рабочий день - выходной день

ЭШЛӘҮ — АРУ ↔ работать - устать (уставать)

ЭШЛӘҮ - ТИК ТОРУ работать - ничего не делать

ЭШЛӘҮ - ЯЛ ИТҮ ↔ работать - отдыхать

ЭШЛЕ - ӘРӘМТАМАК ↔ работающий - паразит

ЭШЛЕ — ЭШСЕЗ ↔ работающий - не имеющий работы

ЭШЛЕКЛЕ - ЭШЛЕКСЕЗ ↔ деятельный - лентяй

Юан - НЕЧКӘ (нәзек) ↔ толстый - тонкий

ЮАНАЮ — ЯБЫГУ поправляться - худеть

ЮАШ — УСАЛ ↔ кроткий (смирный) - злой

ЮГАЛТУ - ТАБУ ↔ терять - находить

ЮГАЛУ - КИЛЕП ЧЫГУ ↔ исчезать - появляться

ЮГАРЫ (нечкә) — ТҮБӘН (калын) ↔ высокий (тонкий, писклявый) - низкий (густой, басовитый)

62


ЮГАРЫГА - ТҮБӘНГӘ ↔ наверх - вниз

ЮГАРЫГЫ - ТҮБӘНГЕ ↔ верхний - ңижний

ЮК - БАР ↔ нет - есть

ЮК БУЛУ - БАР БУЛУ ↔ исчезать - иметь место (быть)

ЮКА - КАЛЫН ↔ тонкий - толстый

ЮКЛЫК - БАЙЛЫК нищета - богатство

ЮКЛЫК - ТУКЛЫК ↔ бедность - сытость

ЮКНЫ БАР ИТҮ - БАРНЫ ЮК ИТҮ ↔ сделать из ничего что-то - уничтожать то, что есть

ЮКТА - БАРДА ↔ когда нет - когда есть

ЮЛӘР - АКЫЛЛЫ ↔ глупый - умный

ЮЛДАН ЧЫГУ - ЮЛГА КЕРҮ ↔ сходйть с пути - входить в колею

ЮЛЫГУ - КОТЫЛУ ↔ попадаться - спасаться

ЮМАРТ - САРАН ↔ щедрый - жадный

ЮНЬСЕЗ - ЮНЬЛЕ ↔ плохой - хороший

ЯБЫГУ - ТАЗАРУ ↔ худеть - поправиться

ЯБЫК - ТАЗА (симез) ↔ худой - толстый (жирный)

ЯГЫМЛЫ - АЧУЛЫ ↔ ласковый - сердитый

ЯЗ — КӨЗ ↔ весна - осень                                            '

ЯЗ — КЫШ ↔ весна - зима

ЯЗ КӨНЕ - КӨЗ КӨНЕ ↔ весной - осенью

ЯЗГЫ - КӨЗГЕ ↔ весенний - осенний

ЯЗУ - ИСТӘ КАЛДЫРУ ↔ писать - запоминать

ЯЗЫКЛЫ - ЯЗЫКСЫЗ виноватый - невинный

ЯКЛАНУ - ҺӨҖҮМ ИТҮ ↔ защищаться - нападать

ЯКЛАУ - ГАЕПЛӘҮ ↔ защищать - обвинять

ЯКЛАУ - ҺӨҖҮМ ИТҮ ↔ защищать - нападать

ЯКЛАУЧЫ - КАРШЫ КИЛҮЧЕ ↔ защитник - противник

ЯКТЫ - КАРА ↔ светло - темно

ЯКТЫ - КАРАҢГЫ ↔ светлый - темный

ЯКТЫ - КАРАҢГЫЛЫК ↔ 1. свет - темнота; 2. светло - темно

ЯКЫН - ЕРАК ↔ близкий -далекий; блйзко - далеко

68


ЯКЫН - ЧИТ (ят) ↔ близкий - чужой

ЯКЫН КҮРҮ - ЧИТ ИТҮ ↔ считать близким – считать чужим

ЯКЫНАЙТУ - ЭТҮ ↔ приближать - отталкивать

ЯКЫНАЮ - ЕРАГАЮ ↔ приближаться - отдаляться

ЯКЫНДА - ЕРАКТА ↔ вблизи (близко, рукой подать, под самым носом) - вдали

ЯКЫНДАГЫ - ЕРАКТАГЫ ↔ близкий - далекий

ЯКЫНЛЫК - ЕРАКЛЫК ↔ близость - дальность

ЯКЫННАН - ЕРАКТАН ↔ с близкого расстояния - издалека

ЯЛАНГАЧ - КИЕМЛЕ ↔ голый - одетый

ЯЛГАН - ХАКЫЙКАТЬ ↔ ложь - истина

ЯЛГАНЛАУ -    ТУРЫСЫН    СӨЙЛӘҮ   ↔   лгать    - говорить правду

ЯЛГЫЗ - БЕРГӘ(ләп) ↔ одиноко - вместе

ЯЛГЫЗ - ИШЛЕ ↔ один - много

ЯЛГЫЗ - КҮМӘК ↔ один - совместно

ЯЛГЫЗ - ПАРЛЫ ↔ 1. одинокий - женатый (замужняя); 2. одинокий -   парный

ЯЛГЫЗЛЫК - БЕРГӘЛЕК ↔ одиночество - совместность

ЯЛГЫЗЛЫК - КҮМӘКЛЕК ↔ 1. одиночество - множество; 2. собственный - нарицательный

ЯЛГЫШУ - ТӨЗӘТҮ ↔ ошибаться - исправляться

ЯЛКАУ - ҖИТЕЗ ↔ ленивый - быстрый

ЯЛКАУ - ТЫРЫШ ↔ ленивый - старательный

ЯЛКАУ - УҢГАН ↔ ленивый - умелый (ловкий)

ЯЛКАУЛЫК - ТЫРЫШЛЫК ↔ лень - старательность

ЯЛКЫН - БОЗ ↔ пламя - лед

ЯЛКЫН - САЛКЫН пламя - холод

ЯЛКЫН - СУ ↔ пламя - вода

ЯЛЧЫ — БАЙ ↔ слуга - богач (богатпый)

ЯМАН - ДӨРЕСЛЕК ↔ ложь - правда

ЯМЬЛЕ - ЯМЬСЕЗ ↔ красивый - неприятный

ЯМЬСЕЗ - ЧИБӘР ↔ некрасивый - приятный (кра­сивый)

ЯНА БАШЛАУ - ЯНЫП БЕТҮ ↔ загореться - сгореть

64


ЯНДЫРУ - СҮНДЕРҮ ↔ зажигать - гасить; поджигать - тушить

ЯНДЫРУ (көйдерү) -  ӨШЕТҮ (туңдыру) ↔ зажигать (обжигатъ) - охладить

ЯНУ - КҮШЕГҮ ↔ гореть - замерзать

ЯНУ - СҮНҮ ↔ гореть - потухать

ЯНУ - ТУҢУ ↔ гореть - замерзать

ЯНЧЫК - КАПЧЫК ↔ кошелек - мешок

ЯҢА - БОРЫНГЫ ↔ новый - древний

ЯҢА — ИСКЕ ↔ 1. новый - старый; 2. свежий (новый-последний) - старый (несвежий)

ЯҢА — СОҢГЫ ↔ новый - последний

ЯҢА ЕЛ - ИСКЕ ЕЛ ↔ Новый год - Старый год

ЯҢА КИЛГӘН (укытучы) -   ЭЛЕККЕ (укытучы) ↔ новый (учитель) - прежний (учителъ)

ЯҢА ОЕТКАН (катык) - ӘЧЕГӘН (катык) ↔ свежий (катык) - несвежий (катык)

ЯҢА ӨЛГЕРГӘН (кыяр) - САРГАЙГАН (кыяр) ↔ свежий (огурец) - пожелтевший огурец

ЯҢА ПЕШКӘН (аш) - ИСКЕРГӘН (аш) ↔ свежий (суп) - старый (суп)

ЯҢА ПЕШКӘН (икмәк) - ИСКЕ ↔ свежий (хлеб) - черствый (хлеб)

ЯҢА САУГАН СӨТ - ИСКЕ СӨТ ↔ свежее (молоко) - несвежее (молоко)

ЯҢА СУЙГАН (ит) - КҮПТӘНГЕ ( ит) ↔ свежее (мясо) - несвежее (мясо)

ЯҢА ТУГАН (бозау) - ЗУР (бозау) ↔ только что родившийся теленок - большой теленок

ЯҢА ЯЗГАН (май) - ИСКЕ (май) ↔ свежее (масло) -старое (несвежее)(масло)

ЯҢАРУ - ИСКЕРҮ ↔ обновляться - устаревать

ЯҢАЧА — ИСКЕЧӘ ↔ по-новому - по-старому

ЯҢГЫР - КАР ↔ дождь - снег ЯҢГЫР - ЧЕЛЛӘ  ↔ дождь - жара

ЯРАЛАУ - ДӘВАЛАУ ↔ ранить - лечить

ЯРАТУ - ДОШМАН КҮРҮ ↔ любить - считать врагом

65


ЯРАТУ - КҮРӘ АЛМАУ ↔ любить - ненавидеть

ЯРАШУ - ТАЛАШУ ↔ приноровиться- ругаться

ЯРДӘМ ИТҮ - КОМАЧАУЛАУ ↔ помогать - мешать

ЯРЛЫ - БАРЛЫ ↔ бедный - богатый

ЯРЛЫЛЫК - ДӘҮЛӘТ ↔ бедность - богатство

ЯРСУ — САБЫР ↔ яростный - терпеливый

ЯРСУ — ТЫНУ ↔ разгорячиться - успокаиваться

ЯРЫЙ - ЯРАМЫЙ ↔ можно- нельзя

ЯТУ - ЙӨРҮ ↔ ложиться - ходить

ЯТУ - КАЛКУ (тору) ↔ 1. ложиться - вставать; 2. лечь - встать

ЯТУ - ТОРУ ↔ ложиться - вставать

ЯТУ — УЯНУ ↔ ложиться - проснуться

ЯФРАК ЯРУ - ЯФРАК КОЮ ↔ распускать листья - листопад

ЯХШЫ - КАБИХ ↔ хороший - подлый

ЯХШЫ - КОЙТЫ о хороший - плохой

ЯХШЫ - ТҮБӘН ↔ хороший - низкий (о человеке)

ЯХШЫ - УСАЛ ↔ хороший - злой

ЯХШЫ — ШАКШЫ ↔ хороший - плохой (грязный)

ЯХШЫ (әйбәт, шәп) — ЯМАН (начар, юньсез, койты) хороший (славный, отличный, замечатпелъный, прекрасный) - плохой (дурной, скверный, нехороший, гадкий, протпивный, ужасный)

ЯХШЫ АТ — ЯМАНАТ ↔ честное имя - плохое имя

ЯХШЫЛЫК - НАЧАРЛЫК (әшәкелек) ↔ доброта - подлость

ЯХШЫЛЫК — ЯВЫЗЛЫК (яманлык) ↔ добро - зло

ЯХШЫРТУ - НАЧАРЛАТУ ↔ улучшать - ухудшать

ЯХШЫРУ - НАЧАРЛАНУ ↔ улучшаться - ухудшаться

ЯШӘРҮ - КАРТАЮ ↔ молодеть - стареть

ЯШӘҮ - ҮЛЕМ (үлү) ↔ жизиь - смерть

ЯШЕРЕН - АЧЫКТАН-АЧЫК ↔ скрытно (тайно) - открыто

ЯШЕРТЕН - АЧЫКТАН-АЧЫК ↔ тайно - открыто

ЯШЕРҮ - ФАШ ИТҮ ↔ скрывать - разоблачать

ЯШҮСМЕР - КАРТ ↔ подросток - старик

66


ЯШЬ - КАРТ ↔ молодой - старый

ЯШЬ — ОЛЫ (өлкән) ↔ молодой - старший

ЯШЬ БУЛУ - КАРТАЮ ↔ быть молодым - постареть

ЯШЬ ТҮГҮ — КӨЛҮ ↔ проливать слезы - смеяться

ЯШЬЛӘР - КАРТЛАР ↔ молодежь - старики

ЯШЬЛЕК - КАРТЛЫК ↔ молодость - старость

ЯШЬНӘҮ - СҮНҮ ↔ сверкать - потухать


Русско-татарский словарь антонимов

АБОРИГЕН - ИНОЗЕМЩ ↔ җирле кеше - чит (ят) кеше

АБСОЛЮТНЫЙ - ОТНОСИТЕЛЬНЫЙ ↔ абсолют - нисбәти; чагыштырма

АБСТРАКТНЫЙ - КОНКРЕТЛЫЙ ↔ абстракт - конкрет

АВАНГАРД - АРЬЕРГАРД ↔ авангард - арьергард

АВЕРС - РЕВЕРС ↔ күн - иләк

АВТОНИМ - ПСЕВДОНИМ ↔ үз исеме - псевдоним

АВТОТРОФНЫЙ - ГЕТЕРОТРОФНЫЙ ↔ неорганик матдәләр белән тукланучы - органик матдәләр белән тукланучы

АГРАРНЫЙ - ИНДУСТРИАЛЬНЫЙ ↔ аграр - индус­триаль

АД — РАЙ ↔ тәмуг - җәннәт (оҗмах)

АДРЕСАНТ - АДРЕСАТ ↔ адресант - адресат

АЖИО - ДИЗАЖИО ↔ ажио - дизажио

АЗИАТ - ЕВРОПЕЕЦ ↔ азиат - европалы

АККУРАТНЫЙ - НЕАККУРАТНЫЙ ↔ пөхтә - җый­наксыз (җыйнак)

АКТИВНЫЙ - ПАССИВНЫЙ ↔ актив - пассив

АКТИВНОСТЬ - ПАССИВНОСТЬ ↔ активлык - пассивлык

АКТИВИЗИРОВАТЬСЯ - СТАНОВИТЬСЯ ПАССИВНЫМ ↔ активлашу - пассивлашу

АКТУАЛЬНЫЙ - НЕАКТУАЛЬНЫЙ ↔ актуаль - актуаль булмаган

АКТУАЛЬНЫЙ - ПОТЕНЦИАЛЬНЫЙ ↔ актуаль - потенциаль

АЛКОГОЛЬНЫЙ - БЕЗАЛКОГОЛЬНЫЙ ↔ алкогольле -алкогольсез

68


АЛЛОПАТИЯ - ГОМЕОПАТИЯ ↔ аллопатия - гомеопатия

АЛЬСЕККО - АЛЬФРЕСКО ↔ альсекко - альфреско

АНТИНАРОДНЫЙ - НАРОДНЫЙ ↔ халыкка каршы - халыкчан

АНТИНАУЧНЫЙ - НАУЧНЫЙ ↔ фәнни булмаган - фәнни

АНТИПАТИЯ - СИМПАТИЯ ↔ кабул итмәү (анти­патия) - симпатия

АНТИТЕЗИС - ТЕЗИС ↔ антитезис - тезис

АНТИФАШИСТ - ФАШИСТ ↔ антифашист - фашист

АНТИЦИКЛОН - ЦИКЛОН ↔ антициклон - циклон

АПОГЕЙ - ПЕРИГЕЙ ↔ апогей - перигей

АРИСТОКРАТ - ПЛЕБЕЙ ↔ аристократ - плебей; аксөяк - кара халык

АРКТИКА - АНТАРКТИКА ↔ арктика - антарктика

АРОМАТ — ВОНЬ ↔ хуш ис - сасы ис; аромат - начар ис

АРТЕРИЯ - ВЕНА ↔ артерия - вена

АРХАИЗМ - НЕОЛОГИЗМ ↔ иске сүз - яңа сүз; архаизм - неологизм

АСИММЕТРИЯ - СИММЕТРИЯ ↔ асимметрия - сим­метрия

АССИМИЛЯЦИЯ - ДИССИМИЛЯЦИЯ ↔ ассимиляция - диссимиляция; охшашлану - охшашсызлану

АССОЦИАЦИЯ - ДИССОЦИАЦИЯ ↔ ассоциация - диссоциация

АТАКА - КОНТРАТАКА ↔ атака - контратака; һө­җүм — контрһөҗүм

АХРОМАТИЧЕСКИЙ   -   ХРОМАТИЧЕСКИЙ ↔ ахро­матик - хроматик; төссез - төсле

БАБА -  МУЖИК ↔ хатын - ир кеше

БАБКА (бабушка) — ДЕД (дедушка) ↔ әби - бабай; дәү әни - дәү  әти

БАБУШКА - ВНУЧКА ↔ әби - онык

БАЗИС - НАДСТРОЙКА ↔ базис - өскорма

БАЛАНС - ДИСБАЛАНС ↔ баланс — дисбаланс

БАРИН - МУЖИК ↔ барин - мужик

69


БАРИН - СЛУГА барин - хезмәтче

БАРЕЛЬЕФ - ГОРЕЛЬЕФ ↔ барельеф - горельеф

БАС - ДИСКАНТ ↔ бас - дискант

БАТЮШКА - МАТУШКА ↔ әткәй - әнкәй; атакай - анакай

БАШКОВИТЫЙ - БЕЗМОЗГЛЫЙ ↔ башлы - башсыз

БДИТЕЛЬНОСТЬ - РОТОЗЕЙСТВО ↔ сак булу – ачык авызлылык

БЕДНЕТЬ - БОГАТЕТЬ ↔ ярлылану - баю

БЕДНОСТЬ - БОГАТСТВО ярлылык - байлык

БЕДНЫЙ - БОГАТЫЙ ↔ ярлы - бай

БЕДНЯК - БОГАЧ ↔ ярлы - бай

БЕЗБОЖНИК - ВЕРУЮЩИЙ ↔ динсез - динле

БЕЗБОЯЗНЕННЫЙ - ТРУСЛИВЫЙ ↔ куркусыз - куркак

БЕЗБРЕЖНЫЙ - ОГРАНИЧЕННЫЙ ↔ чиксез - чик­ләнгән

БЕЗВЕСТНЫЙ - ЗНАМЕНИТЫЙ ↔ исемсез - атаклы

БЕЗВЕТРИЕ - ВЕТЕР ↔ җил юклык - җил

БЕЗВИННЫЙ - ВИНОВАТЫЙ  ↔ гаепле - гаепсез

БЕЗВОЛОСЫЙ - ВОЛОСАТЫЙ ↔ чәчсез - чәчле

ББЗВОЛЬНЫЙ - ВОЛЕВОЙ ↔ ихтыярсыз - ихтыярлы

БЕЗВРЕДНЫЙ   -   ВРЕДНЫЙ ↔ зарарсыз - зарарлы; зыянлы - зыянсыз

БЕЗДАРНЫЙ - ОДАРЕННЫЙ ↔ сәләтсез - сәләтле

БЕЗДЕЙСТВИЕ - ДЕЙСТВИЕ ↔ хәрәкәтсез булу - хәрәкәт // эшчәнлек

БЕЗДЕЛЬЕ - ДЕЛО ↔ ялкаулык - эш

БЕЗДЕЛЬНИЧАТЬ - РАБОТАТЬ ↔ эшләмәү - эшләү

БЕЗДЕТНОСТЬ - МНОГОДЕТНОСТЬ ↔ бала булмау - күп балалы булу

БЕЗЛЕСНЫЙ - ЛЕСИСТЫЙ ↔ урмансыз - урманлы

БЕЗЛИЧНЫЙ - ЛИЧНЫЙ ↔ затланышсыз - зат­ланышлы

БЕЗНРАВСТВЕННЫЙ - ВЫСОКОНРАВСТВЕННЫЙ ↔ әхлаксыз - югары әхлаклы

БЕЗОБЛАЧНЫЙ - ОБЛАЧНЫЙ ↔ болытсыз - болытлы

70


БЕЗОПАСНЫЙ - ОПАСНЫЙ ↔ куркынычсыз - кур­кыныч

БЕЗОРУЖНЫЙ - ВООРУЖЕННЫЙ ↔ коралсыз - ко­раллы

БЕЗОТЧЕТНЫЙ - ОСОЗНАННЫЙ аңсыз - аңлы

БЕЗРАССУДНЫЙ - РАЗУМНЫЙ ↔ акылсыз; дуамал - акыллы

БЕЗРОГИЙ - РОГАТЫЙ ↔ мөгезсез (мүкләк) - мөгезле

БЕЗРОДНЫЙ - РОДОВИТЫЙ ↔ нәселсез - затлы

БЕЗРОПОТНЫЙ - НЕПОКОРНЫЙ ↔ юаш (буйсынучан) - буйсынмаучан

БЕЗУДАРНЫЙ - ПОДУДАРНЫЙ ↔ басымсыз - ба­сымлы

БЕЗУСПЕПШЫЙ - УСПЕПШЫЙ ↔ уңышсыз - уңышлы

БЕЗУСЫЙ - УСАТЫЙ ↔ мыексыз - мыеклы

БЕЗЫЗВЕСТНЫЙ    -    ИЗВЕСТНЫЙ ↔ таныш түгел (булмаган) - таныш (мәгълүм)

БЕЗЫНИЦИАТИВНЫЙ - ПРЕДПРИИМЧИВЫЙ ↔ инициативасыз - инициативалы

БЕЗЫНТЕРЕСНЫЙ - ИНТЕРЕСНЫЙ ↔ кызыксыз - кызыклы

БЕЛЕТЬ - ЧЕРНЕТЬ ↔ агару - каралу

БЕЛЕЦ - ЧЕРНЕЦ ↔ монастырьда әле монах булырга өлгермәгән кеше - монах

БЕЛОВИК - ЧЕРНОВИК ↔ ак - каралама

БЕЛОВОЙ - ЧЕРНОВОЙ ↔ ак - каралама

БЕЛОКУРЫЙ - ЧЕРНОВОЛОСЫЙ ↔ аксыл чәчле - кара чәчле

БЕЛЫЙ - ЧЕРНЫЙ ↔ ак - кара

БЕЛЫЕ - КРАСНЫЕ ↔ аклар - кызыллар

БЕМОЛЬ - ДИЕЗ ↔ бемоль - диез

БЕРЕЖЛИВОСТЬ - МОТОВСТВО ↔ сак тоту – саксыз тоту (акча тотуда)

БЕСКОНЕЧНЫЙ - КОНЕЧНЫЙ ↔ чиксез – чикле (чикләнгән)

БЕСКОНТРОЛЬНЫЙ - КОНТРОЛИРУЕМЫЙ ↔ конт­рольсез - контроль астындагы

71


БЕСКОРЫСТИЕ - КОРЫСТОЛЮБИЕ ↔ хәерхаклылык -эчкерлелек

БЕСКОРЫСТНЫЙ - КОРЫСТНЫЙ ↔ хәерхаклы - эчле (эчкерле)

БЕСКРОВНЫЙ - КРОВАВЫЙ ↔ 1. кансыз - канлы; 2. аз канлы - канлы

БЕСКРЫЛЫЙ - КРЫЛАТЫЙ ↔ канатсыз - канатлы

БЕСПАРТИЙНЫЙ - ПАРТИЙНЫЙ ↔ партиясез -партияле

БЕСПЕРСПЕКТИВНЫЙ - ПЕРСПЕКТИВНЫЙ ↔ перс­пективасыз - перспективалы

БЕСПЛАТНЫЙ - ПЛАТНЫЙ ↔ түләүсез - түләүле

БЕСПЛОДНЫЙ - ПЛОДОРОДНЫЙ ↔ уңдырырсыз -уңдырышлы

БЕСПОЗВОНОЧНЫЙ - ПОЗВОНОЧНЫЙ ↔ умыртка­сыз - умырткалы

БЕСПОКОЙНЫЙ - СПОКОЙНЫЙ ↔ тынгысыз - ты­ныч

БЕСПОРЯДОК - ПОРЯДОК ↔ тәртипсезлек - тәртип

БЕСПРАВНЫЙ - ПОЛНОПРАВНЫЙ ↔ хокуксыз -тулы хокуклы

БЕССИЛЬНЫЙ -ВСЕМОГУЩИЙ ↔ көчсез - куәтле (көчле)

БЕСПРИНЦИПНЫЙ - ПРИНЦИПИАЛЬНЫЙ ↔ прин­ципсыз (аумакай) - принципиаль

ВЕСПРИСТРАСТНЫЙ - ПРИСТРАСТНЫЙ ↔ гадел (риясыз)- объектив булмаган (берьяклы)

БЕСПРИЧИННЫЙ - ОБОСНОВАННЫЙ ↔ сәбәпсез -нигезле

БЕССЛАВИТЬ - СЛАВИТЬ ↔ хурлау - данлау

БЕССМЕРТНЫЙ - СМЕРТНЫЙ ↔ үлемсез - мәңгелек түгел

БЕССОЮЗНЫЙ - СОЮЗНЫЙ теркәгечсез - тер­кәгечле

БЕССПОРНЫЙ - СПОРНЫЙ ↔ бәхәссез - бәхәсле

БЕССРОЧНЫЙ - СРОЧНЫЙ ↔ сроксыз (срогы чик­ләнмәгән) - срогы чикле

72


БЕССТРАШИБ - ТРУСОСТЬ ↔ батырлык - куркаклык

БЕССТЫДНЫЙ - ЗАСТЕНЧИВЫЙ ↔ оятсыз - оялчан

БЕСТАКТНЫЙ - ТАКТИЧНЫЙ ↔ әдәпсез - әдәпле

БЕСТОЛКОВЫЙ - СООБРАЗИТЕЛЬНЫЙ ↔ аңгыра (миңгерәү) - зирәк

БЕСТРЕПЕТНЫЙ - БОЯЗЛИВЫЙ ↔ куркусыз - кур­как (кыюсыз)

БЕСЦВЕТНЫЙ - ОКРАШЕННЫЙ ↔ төссез - буялган

БЕСЦЕЛЬНЫЙ - ЦЕЛЕУСТРЕМЛЕННЫЙ ↔ мак­сатсыз - максатчан

БЕСЦЕРЕМОННЫЙ - ЗАСТЕНЧИВЫЙ ↔ оятсыз - оялчан

БЕСЧЕСТИЕ - ЧЕСТЬ ↔ намуссызлык - намус

БЕСШУМНЫЙ - ШУМНЫЙ ↔ тавышсыз - шау-шулы

БИМЕТАЛЛИЗМ - МОНОМЕТАЛЛИЗМ ↔ биметал­лизм - монометаллизм

БЛАГОВОЛИЕ - НЕРАСПОЛОЖЕНИЕ ↔ хәерхаклык - кабул итмәү

БЛАГОВОНИЕ - ЗЛОВОНИЕ ↔ хуш ис - начар ис

БЛАГОДАРИТЬ - БРАНИТЬ (ругать) ↔ рәхмәт әйтү - ачулану

БЛАГОДАРНОСТЬ - ВЫГОВОР ↔ рәхмәт - шелтә

БЛАГОДАРНЫЙ - НЕБЛАГОДАРНЫЙ ↔ рәхмәтле - яхшылыкның кадерен белмәүче

БЛАГОДАРЯ - ВОПРЕКИ ↔ аркасында - гәрчә

БЛАГОЖЕЛАТЕЛЬНЫЙ - НЕБЛАГОЖЕЛАТЕЛЬНЫЙ ↔ хәерхаклы - хәерхаксыз

БЛАГОЗВУЧИЕ - КАКОФОНИЯ ↔ аһәңлелек (колакка ятышлы) - какофония (колакка ятышсыз)

БЛАГОЗВУЧНЫЙ - НЕБЛАГОЗВУЧНЫЙ ↔ аһәңле - аһәңсез

БЛАГОНАДЕЖНЫЙ   -   НЕБЛАГОНАДЕЖНЫЙ  ↔ ышанычлы - ышанычсыз

БЛАГОПРИЯТНЫЙ - НЕБЛАГОПРИЯТНЫЙ ↔ уңай­лы - уңайсыз (кире)

БЛАГОРАЗУМИЕ - НЕБЛАГОРАЗУМИЕ ↔ уйлап эшләү (эш итү) - уйламыйча эшләү (эш итү)

73


БЛАГОРОДНЫЙ - НЕБЛАГОРОДНЫЙ ↔ 1. югары әхлаклы -дорфа; 2. затлы - затсыз; 3. ак сөяк -кара халык

БЛАГОСЛОВЕНИЕ - ПРОКЛЯТИЕ ↔ 1. хуплау (риза­лык бирү) - каргау; 2. дога (фатиха) - каргыш

БЛАГОУСТРОЕННЫЙ - НЕБЛАГОУСТРОЕННЫЙ ↔ төзек (уңайлы) - (яшәү өчен) уңайсыз

БЛАГОУХАЮЩИЙ - ВОНЮЧИЙ ↔ хуш исле - (начар, сасы) исле

БЛАЖЕНСТВО - СТРАДАНИЕ ↔ ләззәт - газап

БЛАГОЧЕСТИЕ - АТЕИЗМ ↔ диндарлык - атеизм

БЛЕДНЕТЬ - КРАСНЕТЬ ↔ агару - кызару

БЛЕДНЫЙ - РУМЯНЫЙ ↔ төссез - алсу

БЛЕКЛЫЙ - ЯРКИЙ ↔ төссез - ачык төсле

БЛЕСТЯЩИЙ - ТУСКЛЫЙ ↔ ялтырап торган - тонык

БЛИЖНИЙ - ДАЛЬНИЙ ↔ якындагы (якын) - ерак­тагы (ерак)

БЛИЗКИЙ - ДАЛЕКИЙ ↔ якын (якындагы)- ерак (ерактагы)

БЛИЗКО - ДАЛЕКО ↔ якын - ерак

БЛИЗОРУКОСТЬ - ДАЛЬНОЗОРКОСТЬ ↔ ерактан начар күрү - ерактан яхшы күрү

БЛИЗОРУКИЙ - ДАЛЬНОЗОРКИЙ ↔ күрә караучы - ерактан яхшы күрүче

БЛИЗЬ — ДАЛЬ ↔ якынлык - ераклык

БЛИК - ТЕНЬ ↔ яктылык - күләгә

БОГАТСТВО - БЕДНОСТЬ ↔ байлык - ярлылык (фә­кыйрьлек)

БОГАТЫЙ - БЕДНЫЙ ↔ бай - ярлы (фәкыйрь)

БОДРСТВОВАТЬ - СПАТЬ уяу булу - йоклау

БОДРЫЙ - ВЯЛЫЙ ↔ шат күңелле - сүлпән

БОЕСПОСОБНЫЙ - НЕБОЕСПОСОБНЫЙ ↔ сугышка, сәләтле - сугышка сәләтсез

БОЛЕЗНЬ - ЗДОРОВЬЕ ↔ авыру - сәламәтлек

БОЛЕТЬ - ПОПРАВЛЯТЬСЯ ↔ авыру - терелү

БОЛТЛИВЫЙ - НЕРАЗГОВОРЧИВЫЙ ↔ күп сүзле - аз сүзле

74


БОЛЬНОЙ - ЗДОРОВЫЙ ↔ авыру - сәламәт

БОЛЬШЕВИК - МЕНЬШЕВИК ↔ большевик - мень­шевик

БОЛЬШИНСТВО - МЕНЬШИНСТВО ↔ күпчелек - азчылык

БОЛЬШОЙ - МАЛЕНЬКИЙ (малый) ↔ зур – кечкенә (бәләкәй)

БОЛЬШОЙ -  МАЛЫЙ ↔ зур - кечкенә

БОЛЬШОЙ - КРОХОТНЫЙ ↔ зур - нәни

БОЛЬШОЙ - МИКРОСКОПИЧЕСКИЙ ↔ зур - микрос­копик

БОСОЙ — ОБУТЫЙ ↔ ялан аяклы - аягына кигән

БОЯРИН - БОЯРЫНЯ ↔ бояр - бикә

БРАТ - СЕСТРА ↔ 1. абый - сеңел; 2. эне — апа

БРАТЬ - ДАВАТЬ, ВЗЯТЬ - ДАТЬ ↔ алу - бирү

БРАТЬ - ПОЛОЖИТЬ ↔ алу - салу

БРАТЬ (взять) - СТАВИТЬ (поставитъ) ↔ алу - кую

БРАТЬ - БРОСАТЬ ↔ алу - ташлау

БРАТЬ - ВОЗВРАТИТЬ ↔ алу - кире кайтарып бирү

БРИТЫЙ - НЕБРИТЫЙ ↔ кырйнган - кырынмаган

БРОСАТЬ - ЛОВИТЬ (поймать) ↔ ташлау - тотып алу

БРУТТО - НЕТТО ↔ брутто - нетто

БРЫСЬ - КИС-КИС ↔ прәс! - пес-пес-пес!

БУГОР - НИЗИНА ↔ калку җир - түбәнлек

БУДИТЬ - УСЫПЛЯТЬ ↔ уяту - йоклату

БУДНИ - ПРАЗДНИК ↔ эш көне - бәйрәм

БУДУЩЕЕ - НАСТОЯЩБЕ ↔ киләчәк - хәзерге чор (вакыт)

БУДУЩЕЕ - ПРОШЕДШЕЕ ↔ киләчәк - үткән

БУДУЩИЙ - БЫВШИЙ ↔ булачак (...) - булган (...)

БУЙНЫЙ - СПОКОЙНЫЙ кайнар холыклы - тыныч

БЫЛЬ — СКАЗКА ↔ булган хәл - әкият

БЫСТРО - МЕДЛЕННО ↔ тиз - әкрен (акрын)

БЫСТРЫЙ  - МЕДЛЕННЫЙ ↔ тиз - әкрен (акрын)

БЫТИЕ - СОЗНАНИЕ ↔ яшәеш (тормыш) - аң

76


В — ВНЕ ↔ эчендә - тышында

В — ИЗ ↔ эченә - эченнән

В ТОМ КОНЦЕ - В ЭТОМ КОНЦЕ ↔ аргы - бирге

ВАЖНИЧАТЬ - СКРОМНИЧАТЬ ↔ эре кылану - тыйнак булу

ВАЖНЫЙ - ПУСТЯЧНЫЙ ↔ зур әһәмияткә ия (мө­һим) - чүп (вак-төяк)

ВАРЕНЫЙ - СЫРОЙ ↔ пешкән - чи

ВАЛИТЬ -  ПОДНИМАТЬ ↔ егу - торгызу

ВАССАЛ - СЮЗЕРЕН ↔ вассал - сюзерен

ВБЕЖАТЬ - ВЫБЕЖАТЬ ↔ йөгереп керү – йөгереп чыгу

ВБИТЬ - ВЫБИТЬ ↔ 1. кагу - чыгару; 2. кертү - чыгару

ВБЛИЗИ - ВДАЛИ ↔ якында - еракта

ВБРОД — ВПЛАВЬ ↔ атлап чыгу - йөзеп чыгу

ВВЕДЕНИЕ - ЗАКЛЮЧЕНИЕ ↔ кереш - йомгак

ВВЕЗТИ - ВЫВЕЗТИ ↔ 1. алып керү - алып чыгу; 2. кертү - чыгару

ВВЕРНУТЬ - ВЫВЕРНУТЬ ↔ борып кертү – борып чыгару

ВВЕРХ - ВНИЗ ↔ өскә - аска

ВВЕРХУ - ВНИЗУ ↔ өстә - аста

ВВЕСТИ - ВЫВЕСТИ ↔ кертү - чыгару

ВВИНЧИВАТЬ - ВЫВИНЧИВАТЬ ↔ борып кертү - борып чыгару

ВВОД - ВЫВОД ↔ борып кертү - борып чыгару

ВВОД — ВЫВОЗ ↔ кертү - алып чыгу

ВВОЗ — ВЫВОЗ ↔ алып керү - чыгару

ВВОЗИТЬ - ВЫВОЗИТЬ ↔ кертү - алып чыгу

ВГЛУБЬ — ВШИРЬ ↔ тирәнгә - киңлеккә

ВДОВА - ВДОВЕЦ ↔ тол хатын - тол ир

ВДОЛЬ - ПОПЕРЕК буйга - аркылыга

ВДОХ — ВЫДОХ тын алу - тын чыгару

ВДОХНУТЬ - ВЫДОХНУТЬ ↔ тын алу - тын чыгару

ВДЕРНУТЬ- ВЫДЕРНУТЬ ↔ тартып кертү – тартып чыгару

76


ВДУВАТЬ - ВЫДУВАТЬ ↔ өреп кертү - өреп чыгару

ВЕГЕТАРИАНЕЦ -МЯСОЕД ↔ вегетариан - ит ашаучы

ВЕДОМО - НЕВЕДОМО ↔ билгеле - билгесез

ВЕДОМЫЙ - ВЕДУЩИЙ ↔ арттан баручы – алдан баручы

ВЁДРО - НЕНАСТЬЕ кояшлы (аяз) көн - яңгырлы көн

ВЕЖЛИВОСТЬ - ГРУБОСТЬ ↔ әдәплелек - дорфалык

ВЕЗДЕ - НИГДЕ ↔ бөтен (һәр) җирдә - беркайда да

ВЕЛИКАН - ЛИЛИПУТ ↔ дәү кеше - лилипут

ВЕЛИКИЙ - МАЛЫЙ ↔ зур - кечкенә

ВЕЛИКОВАТЫЙ - МАЛОВАТЫЙ ↔ зуррак - кечке­нәрәк

ВЕЛИКОЛЕПНЫЙ - ОТВРАТИТЕЛЬНЫЙ ↔ искиткеч шәп - бик начар

ВЕЛЯРИЗАЦИЯ - ПАЛАТАЛИЗАЦИЯ ↔ велярлашу (нечкәрү) - палатальләшү (колынлашу)

ВНАЧАЛЕ - В КОНЦЕ ↔ башта - азакта

ВЕРА - НЕВЕРИЕ ↔ ышану - ышанмау

ВЕРНЫЙ - НЕВЕРНЫЙ ↔ 1. дөрес - ялгыш; 2. хата­сыз - хаталы (ялгыш)

ВЕРНОСТЬ - ПРЕДАТЕЛЬСТВО ↔ тугрылык - хыянәт

ВЕРТИКАЛЬ - ГОРИЗОНТАЛЬ ↔ вертикаль - гори­зонталь

ВЕРТИКАЛЬНЫЙ - ГОРИЗОНТАЛЬНЫЙ ↔ вертикаль - горизонталь

ВЕРХ - НИЗ ↔ өс - ас

ВЕРХНИЙ - НИЖНИЙ ↔ өске - аскы

ВЕРХОВЬЕ - НИЗОВЬЕ ↔ өске агым - түбән агым

ВЕРХОМ - НИЗОМ ↔ өстән - астан

ВЕРШКИ - КОРЕШКИ ↔ өске өлеш (яфрак) - тамыр

ВЕРШИНА - ОСНОВАНИЕ ↔ түбә (өс) - нигез(ас)

ВЕРШИНА - КОРЕНЬ ↔ баш (оч) - төп (тамыр)

ВЕСЕЛИТЬ - ПЕЧАЛИТЬ ↔ күңел ачтыру – кәефне төшерү

ВЕСЕЛИТЬСЯ - СКУЧАТЪ ↔ күңел ачу - кәефсез буяу

ВЕСЕЛЫЙ - СКУЧНЫЙ ↔ күңелле - күңелсез (кәефсез)

ВЕСЕЛЫЙ - ГРУСТНЫЙ ↔ күңелле - күңелсез

77


ВЕСЕЛЫЙ - ПЕЧАЛЬНЫЙ күңелле - моңсу

ВЕСЕЛЬЕ - СКУКА ↔ күңел ачу - кәеф булмау (эч пошу)

ВЕСНА - ОСЕНЬ ↔ яз - көз

ВЕСТ — ОСТ ↔ көнбатыш - көнчыгыш // көнбатыш җиле - көнчыгыш җиле

ВЕТЕРАН - НОВИЧОК ↔ ветеран - яңа кеше

ВЕТЕРАН - НОВОБРАНЕЦ ↔ ветеран - яңа гына солдат булган

ВЕЧЕР - УТРЕННИК ↔ кичке тамаша - иртәнге тамаша

ВЕЧЕР - УТРО ↔ кич - иртә

ВЕЧЕРЯ - ЗАУТРЕНЯ ↔ кичке дога - иртәнге дога (уку)

ВЕЧЕРОМ - УТРОМ ↔ кичен (кич белән) – иртән (иртә белән)

ВЕЧНЫЙ - МГНОВЕННЫЙ ↔ мәңгелек - бер мизгелдә

ВЗАПРАВДУ - ПОНАРОШКУ ↔ чыннан да - юри генә

ВЗБЕЖАТЬ - СБЕЖАТЬ ↔ йөгереп менү – йөгереп төшү

ВЗБУДОРАЖИВАТЬ - УСПОКАИВАТЬ ↔ борчу - тынычландыру

ВЗВОЛНОВАННЫЙ - СПОКОЙНЫЙ ↔ дулкынланган - тыныч (тынычланган)

ВЗНУЗДАТЬ - РАЗНУЗДАТЬ ↔ авызлык кидерү - авызлык салдыру

ВЗОЙТИ - ЗАЙТИ ЗА ГОРИЗОНТ ↔ өскә күтәрелү - горизонттан югалу

ВЗОЙТИ  - СОЙТИ ↔ күтәрелү - төшү

ВЗРОСЛЫЙ - РЕБЕНОК ↔ олы кеше - бала

ВЗЪЕРОШИВАТЬ - ПРИЧЕСЫВАТЬ ↔ чәч тузгыту - чәч тарау

ВЗЪЕХАТЬ - СЪЕХАТЬ (үргә) менү - төшү

ВЗЯТЬ - ДАТЬ ↔ алу - бирү (тапшыру)

ВИГИ - ТОРИ ↔ виги - тори

ВИДИМЫЙ - НЕВИДИМЫЙ ↔ күренеп торган - күре­неп тормаган

ВИНОВАТЫЙ - ПРАВЫЙ ↔ гаепле - гаепсез

ВИНОВНОСТЬ - НЕВИНОВНОСТЬ ↔ гаепле булу - гаепсез булу


ВИНОВНЫЙ - НЕВИНОВНЫЙ ↔ гаепле - гаепсез

ВИРА - МАЙНА ↔ күтәр - төшер // вира - майна

ВКАЧАТЬ - ВЫКАЧАТЬ ↔ эчкә кертү - суырып чыгару

ВКАТИТЬ - ВЫКАТИТЬ ↔ тәгәрәтеп кертү – тәгәрәтеп чыгару

ВКАЧАТЬ - ВЫКАЧАТЬ ↔ су тутыру- су түгү

ВКЛЮЧИТЕЛЬНО - ИСКЛЮЧИТЕЛЬНО кертеп - кертмичә

ВКУПЕ - РОЗНО ↔ бергә - аерым

ВКЛЮЧИТЬ - ВЫКЛЮЧИТЬ ↔ кабызу - сүндерү

ВКЛЮЧИТЬ - ИСКЛЮЧИТЬ ↔ кертү - чыгару

ВКОЛОТИТЬ - ВЫШИБИТЬ ↔ сугып кертү – сугып чыгару

ВКРАТЦЕ - ПОДРОБНО ↔ кыскача - тулы итеп

ВКРУТИТЬ - ВЫКРУТИТЬ ↔ борып кертү – борып чыгару

ВКРУТУЮ - ВСМЯТКУ ↔ каты итеп - чиле-пешле (итеп)

ВКУСНЫЙ - ГОРЬКИЙ ↔ тәмле - әче

ВКУСНЫЙ - НЕВКУСНЫЙ ↔ тәмле  - тәмсез

ВЛАЖНЫЙ - СУХОЙ ↔ дымлы - коры

ВЛЕВО -  ВПРАВО ↔ сулга - уңга

ВЛЕЗТЬ -  СЛЕЗТЬ ↔ өскә менү - өстән төшү

ВЛЕЗТЬ -   ВЫЛЕЗТЬ ↔ эчкә (үрмәләп) керү – эчтән (үрмәләп) чыгу

ВЛЕТЕТЬ - ВЫЛЕТЕТЬ ↔ очып керү - очып чыгу

ВЛИВАТЬ - ВЫЛИВАТЬ ↔ (су) тутыру - (су) түгү

ВМЕСТЕ - ВРОЗЬ ↔ бергә - аерым (аерым-аерым)

ВНАКЛАДКУ - ВПРИКУСКУ ↔ (шикәр) салып - (шикәр) кабып

ВНАЧАЛЕ - ПОТОМ ↔ башта (аүвәл) – соңыннан (аннан соң)

ВНЕКЛАССНЫЙ - КЛАССНЫЙ ↔ класстан тыш - класс (...)

ВНЕОЧЕРЕДНОЙ - ОЧЕРЕДНОЙ ↔ чираттан тыш- чираттагы

79


ВНЕПЛАНОВЫЙ - ПЛАНОВЫЙ ↔ планнан тыш -планлы

ВНЕСТИ - ВЫНЕСТИ ↔ кертү - чыгару // алып керү - алып чыгу

ВНЕШТАТНЫЙ - ШТАТНЫЙ ↔ штаттан тыш - штат­тагы

ВНИЗ - ВВЕРХ (наверх) ↔ аска - өскә

ВНИМАТЕЛЬНЫЙ - НЕВНИМАТЕЛЬНЫЙ ↔ игъ­тибарлы - игътибарсыз

ВНУК - ВНУЧКА ↔ онык (ул) - онык (кыз)

ВНУК - ДЕД ↔ онык - бабай (дәү әти)

ВНУТРЕННИЙ - НАРУЖНЫЙ ↔ эчке - тышкы

ВНУТРИ - СНАРУЖИ ↔ эчендә - тышында

ВНУТРЬ - НАРУЖУ ↔ эченә - тышына // эчкә -тышка

ВНЯТНЫЙ - НЕВНЯТНЫЙ ↔ 1. ачык - начар ише­телә; 2. аңлаешлы - аңлаешсыз

ВОГНУТЫЙ - ВЫПУКЛЫЙ ↔ батынкы - кабарынкы

ВОДА - ЗЕМЛЯ ↔ су - җир

ВОДВОРИТЬ - ВЫДВОРИТЬ ↔ урнаштыру (кертү) -куып чыгару

ВОЕННЫЙ - ГРАЖДАНСКИЙ ↔ хәрби - штатский

ВОЕННЫЙ - МИРНЫЙ ↔ хәрби - тыныч (шартлар)

ВОЗБУДИТЬ - УСПОКОИТЬ ↔ дулкынландыру - ты­нычландыру

ВОЗВЕСТИ - НИЗВЕСТИ ↔ күтәрү - төшерү (түбә­нәйтү)

ВОЗВЫШЕННЫЙ - НИЗМЕННЫЙ ↔ югары (күтә­ренке) - түбән

ВОЗВЫШЕННОСТЬ - НИЗМЕННОСТЬ ↔ калкулык -түбәнлек

ВОЗГЛАВЛЯТЬ - ЗАМЫКАТЬ башында тору -арттан бару

ВОЗМОЖНОСТЬ - НЕВОЗМОЖНОСТЬ ↔ мөмкинлек -мөмкин түгеллек

ВОЗНЕНАВИДЕТЬ - ПОЛЮБИТЬ ↔ күрә алмау - ярату

80


ВОЗНЕСТИ - НИЗВЕРГНУТЬ ↔ югары (өскә) күтәрү - өстән алып ташлау (дәрәҗәсен төшерү)

ВОЗНИКНУТЬ - ИСЧЕЗНУТЬ ↔ барлыкка килү - юкка чыгу

ВОЗРАЖАТЬ - СОГЛАШАТЬСЯ ↔ каршы килү - килешү

ВОИНСТВЕННЫЙ - МИРОЛЮБИВЫЙ ↔ сугышка әзер - тынычлык сөюче

ВОЙНА - МИР ↔ сугыш - 1. солых; 2.тынычлык

ВОЙТИ - ВЫЙТИ ↔ керү - чыгу

ВОКАЛИЗМ  -  КОНСОНАНТИЗМ // система гласных - система согласных ↔ сузыклар системасы – тартыклар системасы // вокализм - консонантизм

ВОЛНЕНИЕ - ПОКОЙ ↔ дулкынлану - тынычлану

ВООРУЖАТЬСЯ - РАЗОРУЖАТЬСЯ кораллану - коралсызлану

ВОПРОС - ОТВЕТ ↔ сорау - җавап

ВОСКРЕСИТЬ - УМЕРТВИТЬ ↔ терелтү - үтерү

ВОСПИТАННЫЙ -  НЕВОСПИТАННЫЙ ↔ әдәпле (тәрбияле)- әдәпсез (тәрбиясез)

ВОСПИТАННЫЙ - ГРУБЫЙ ↔ тәрбияле - дорфа

ВОСПЛАМЕНИТЬСЯ - ЗАТУХНУТЬ ↔ ялкынлану - сүнү ВОССТАНОВИТЬ - УПРАЗДНИТЬ ↔ торгызу – тыю (бетерү)

ВОСТОК - ЗАПАД ↔ көнчыгыш - көнбатыш // шә­рык - гареб

ВОСТОЧНЫЙ - ЗАПАДНЫЙ ↔ көнчыгыш - көнбатыш

ВОСХОДИТЬ - НИСХОДИТЬ ↔ (күккә) күтәрелү - түбән төшү

ВОСХОДЯЩИЙ - НИСХОДЯЩИЙ ↔ күтәрелә баручы - төшә баручы

ВОСШЕСТВИЕ - НИСШЕСТВИЕ ↔ күтәрелү - төшү

ВПЕРВЫЕ - В ПОСЛЕДНИЙ РАЗ беренче тапкыр - соңгы тапкыр

ВПЕРЕД - НАЗАД ↔ алга - артка

ВПЕРЕДИ -  СЗАДИ (позади) ↔ алда (н) - артта (н)

81


ВПИСАТЬ - ВЫПИСАТЬ ↔ (исемлеккә) кертү - (исем­лектән) чыгару

ВПЛОТНУЮ - ОТСТУПЯ ↔ янына ук - бераз китеп

ВПОЛЗТИ - ВЫПОЛЗТИ ↔ үрмәләп керү - үрмәләп чыгу

ВПОПАД - НЕВПОПАД ↔ вакытында (урынында) -урынсыз

ВПОРХНУТЬ - ВЫПОРХНУТЬ ↔ очып керү - очып чыгу

ВПУСТИТЬ - ВЫПУСТИТЬ ↔ кертеп җибәрү - чыга­рып җибәрү

ВРАГ - ДРУГ дошман - дус

ВРАЖДА - ДРУЖБА ↔ дошманлык - дуслык

ВРАЖДЕБНЫЙ - ДРУЖЕЛЮБНЫЙ ↔ дошман (...) -ДУС (...)

ВРАЗБИВКУ - ПОДРЯД ↔ бүлеп-бүлеп - рәттән

ВРЕД - ПОЛЬЗА ↔ зыян - файда

ВРЕДНЫЙ - ПОЛЕЗНЫЙ ↔ зарарлы (зыянлы) -файдалы

ВРЕМЕННЫЙ - ПОСТОЯННЫЙ ↔ вакытлы - даими

ВСАМДЕЛИШНИЙ - ИГРУШЕЧНЫЙ ↔ чын - уен­чык (...)

ВСЕ - НИКТО ↔ барысы да - беркем дә

ВСЕ - НИЧТО ↔ барысы да - бернәрсә дә

ВСЕ - НИЧЕГО ↔ бар нәрсә - бер нәрсә дә

ВСЕВЕДБНИЕ - НИЧЕГОНЕЗНАНИЕ ↔ барысын да белү - бернәрсә дә белмәү

ВСЕГДА - НИКОГДА ↔ һәрвакыт - бервакытта да

ВСЕЛИТЬ - ВЫСЕЛИТЬ ↔ урнаштыру - куып чыгару

ВСЕРЬЕЗ - ШУТЯ ↔ чынлап - шаярып

ВСЕСТОРОННИЙ - ОДНОСТОРОННИЙ ↔ баръяклап -беръяклап

ВСЛУХ - ШЕПОТОМ ↔ кычкырып - пышылдап

ВСКОЧИТЬ - ВЫСКОЧИТЬ ↔ сикереп тору - сикереп чыгу

ВСКОЧИТЬ - СОСКОЧИТЬ ↔ (...) өстенә менү - сикереп төшү

82


ВСПЛЫТЬ - ЗАТОНУТЬ ↔ калкып чыгу - төпкә китү (бату)

ВСПОМИНАТЬ - ЗАБЫТЬ ↔ искә төшерү - оныту

ВСТРЕТИТЬ - ПРОВОЖАТЬ ↔ каршы алу - озату

ВСТАВАТЬ - ЛЕЧЬ, ЛОЖИТЬСЯ ↔ тору - яту

ВСТАВАТЬ - САДИТЬСЯ ↔ тору - утыру

ВСТРЕТИТЬСЯ - РАССТАТЬСЯ ↔ очрашу - аерылышу

ВСТРЕЧА - РАССТАВАНИЕ ↔ очрашу - аерылышу

ВСПЫЛЬЧИВЫЙ - СПОКОЙНЫЙ ↔ кызу канлы - тыныч

ВСТУПЛЕНИЕ - ЗАКЛЮЧЕНИЕ кереш - йомгак

ВСХОДИТЬ - ЗАКАТЫВАТЬСЯ ↔ чыгу (калку) – бату (баю)

ВТЕКАТЬ - ВЫТЕКАТЬ агып керү - агып чыгу

ВТОЛКНУТЬ - ВЫТОЛКНУТЬ ↔ төртей кертү – төртеп чыгару

ВТОРИЧНЫЙ - ПЕРВИЧНЫЙ ↔ икенчел - беренчел

ВТОРОСОРТНЫЙ - ПЕРВОСОРТНЫЙ икенче сорт - беренче сорт

ВТОРОСТЕПЕННЫЙ - ПЕРВОСТЕПЕННЫЙ ↔ икенче дәрәҗәдәге - беренче дәрәҗәдәге

ВТРИДЕШЕВА - ВТРИДОРОГА ↔ бик очсызга – бик кыйбатка

ВХОД - ВЫХОД ↔ керү - чыгу

ВХОДИТЬ - ВЫХОДИТЬ ↔ керү - чыгу

ВХОДЯЩИЙ - ИСХОДЯЩИЙ ↔ керә торган – чыга торган

ВЧЕРА - ЗАВТРА ↔ кичә - иртәгә

ВЧЕРА - СЕГОДНЯ ↔ кичә - бүген

ВЧЕРАШНИЙ - ЗАВТРАШНИЙ ↔ кичәге - иртәгәге

ВЪЕЗД - ВЫЕЗД ↔ керү юлы - чыгу юлы

ВЪЕХАТЬ - ВЫЕХАТЬ ↔ эчкә керү - эчтән чыгу (машинада, атта)

ВЪЕХАТЬ - СЪЕХАТЬ 1. торырга урнашу - фатир­дан китү; 2. (тауга) менү - түбән төшү

ВЫБЫТЬ - ПРИБЫТЬ ↔ чыгып китү - килеп җитү

ВЫГЛАДИТЬ - ПОМЯТЬ ↔ үтүкләү - бөгәрләү

88


ВЫГНАТЬ - ЗАГНАТЬ ↔ куып чыгару (җибәрү) -куып кертү

ВЫГОДА - УБЫТОК ↔ керем (файда) - зыян (зарар)

ВЫГОДНЫЙ - УБЫТОЧНЫЙ ↔ файдалы - зыянлы

ВЫГРУЗИТЬ - ПОГРУЗИТЬ бушату - төяү

ВЫГРУЗКА - ПОГРУЗКА ↔ (йөк) бушату - (йөк) төяү

ВЫЗДОРОВЕТЬ - ЗАБОЛЕТЬ ↔ сәламәтләнү – авырып китү

ВЫИГРАТЬ - ПРОИГРАТЬ ↔ оту - отылу

ВЫИГРЫШ - ПРОИГРЫШ ↔ отыш - оттырыш

ВЫКАЧАТЬ - НАКАЧАТЬ ↔ суыртып алу - тутыру

ВЫКОПАТЬ - ЗАКОПАТЬ ↔ казып алу - күмү

ВЫЛЕТЕТЬ- ПРИЛЕТЕТЬ ↔ очып чыгу - очып килү

ВЫМОЧИТЬ - ВЫСУШИТЬ ↔ юешләү - корыту

ВЫМЫШЛЕННЫЙ - РЕАЛЬНЫЙ ↔ хыялый (чын­барлыкта булмаган) - реаль

ВЫНЫРНУТЬ - НЫРНУТЬ ↔ калкып чыгу - чуму

ВЫПРЯМИТЬ - ИСКРИВИТЬ ↔ турайту - бөгү

ВЫРУГАТЬ - ПОХВАЛИТЬ ↔ ачулану - мактау

ВЫРЫТЬ - ЗАРЫТЬ ↔ казып алу - күмеп кую

ВЫСОКИЙ - НИЗКИЙ ↔ биек - тәбәнәк

ВЫСОКОГО РОСТА - МАЛЕНЬКОГО РОСТА озын буйлы - кыска буйлы

ВЫСОХИУТЬ - НАМОКНУТЬ ↔ кибү - юешләнү

ВЫСШИЙ — НИЗКИЙ ↔ иң дәрәҗәле; иң югары – иң түбән; гади (примитив)

ВЫТАРАЩИТЬ ГЛАЗА - СОЩУРИТЬ ГЛАЗА ↔ күзен акайту - күзен кысу

ВЫТРЕЗВИТЬ - ОПЬЯНИТЬ ↔ айныту - исертү

ВЫЧИТАНИЕ - СЛОЖЕНИЕ ↔ алу - кушу ВЫШЕ - НИЖЕ 1. югарырак - түбәнрәк; 2. өстәрәк - астарак; 3. өстәрәк - түбәндәрәк

ВЫШЕИЗЛОЖЕННЫЙ - НИЖЕИЗЛОЖЕННЫЙ ↔ алда әйтелгән - түбәндә әйтелгән

ВЫШЕСТ0ЯЩИЙ - НИЖЕСТОЯЩИЙ ↔ югарыдагы - түбәндәге

ВЯЛЫЙ — ЖИВОЙ ↔ сүлпән - тере (хәрәкәтчән)

84


ГАРМОНИЯ - ДИСГАРМОНИЯ ↔ 1. гармония - дис­гармония;    2. аһәңлелек - гармония бозылу (гар­мониясезлек); 3. ярашу - яраклашмау

ГЕТЕРОГЕННЫЙ - ГОМОГЕННЫЙ ↔ гетероген - гомоген

ГЕНИЙ - ИДИОТ ↔ 1. даһи - дивана; 2. даһи - ахмак, тинтәк

ГИБЕЛЬНЫЙ - СПАСИТЕЛЬНЫЙ ↔ һәлакәтле - коткаручы (...)

ГИБНУТЬ - СЦАСАТЬСЯ ↔ һәлак булу – котылып калу

ГИГАНТ - ПИГМЕЙ ↔ гигант - пигмей

ГИГАНТСКИЙ - МАЛЕНЬКИЙ ↔ бик зур -  кечкенә

ГИПЕРБОЛА - ЛИТОТА ↔ гипербола - литота

ГИПЕРТОНИЯ - ГИПОТОНИЯ ↔ гипертония - ги­потония // түбән басым - югары басым (кешедә)

ГИПОТАКСИС - ПАРАТАКСИС ↔ ияртүле бәйләнеш - тезүле бәйләнеш// гипотаксис - паратаксис

ГЛАДКИЙ - ШЕРОХОВАТЫЙ ↔ шома -кытыршы

ГЛАСНЫЙ - ЗАКРЫТЫЙ ↔ ачык - ябык (иҗек)

ГЛАСНЫЙ - СОГЛАСНЫЙ ↔ сузык - тартык

ГЛУБОКИЙ - МЕЛКИЙ ↔ тирән - сай

ГЛУБОКИЙ - ПОВЕРХНОСТНЫЙ ↔ тирән - өстән // нигезсез (белем)

ГЛУБОКОВОДНЫЙ - МЕЛКОВОДНЫЙ ↔ тирән сулы - сай сулы

ГЛУПЕТЬ - УМНЕТЬ ↔ акылы бетү - акыллырак була бару

ГЛУПЕЦ — МУДРЕЦ ↔ ахмак (тиле)- акыл иясе

ГЛУПЫЙ — УМНЫЙ ↔ ахмак (тиле) - акыллы

ГЛУХОЙ - ЗВОНКИЙ ↔ саңгырау - яңгырау

ГЛУХОСТЬ - ЗВОНКОСТЬ ↔ саңгыраулык - яңгы­раулык

ГЛЯНЦЕВЫЙ - МАТОВЫЙ ↔ ялтыравыклы - тонык

ГНЕВ - МИЛОСТЬ ↔ усаллык - шәфкать, мәрхәмәт

ГОВОРИТЬ - МОЛЧАТЬ ↔ сөйләшү - эндәшмәү

ГОВОРИТЬ - СЛУШАТЬ ↔ сөйләү - тыңлау

85


ГОВОРУН - МОЛЧУН ↔ тел бистәсе - мыштым (сөй­ләшми торган кеше)

ГОЛОВА - НОГА ↔ баш - аяк

ГОЛОВА - ХВОСТ↔ баш - койрык

ГОЛОД - ИЗОБИЛИЕ ↔ ачлык - муллык

ГОЛОДНЫЙ - СЫТЫЙ ↔ ач - тук

ГОЛОСЛОВНЫЙ - ОБОСНОВАННЫЙ ↔ нигезсез - нигезле; төпле

ГОЛЫЙ - ОДЕТЫЙ ↔ ялангач - киенгән

ГОРДИТЬСЯ - СТЫДИТЬСЯ ↔ горурлану - оялу

ГОРДЫНЯ - СМИРЕНИЕ ↔ тәкәбберлек (һавалылык) - тыйнаклык, юашлык

ГОРЕ - РАДОСТЬ ↔ кайгы - шатлык

ГОРЕВАТЬ - РАДОВАТЬСЯ ↔ кайгыру - шатлану

ГОРЕЧЬ - СЛАДОСТЬ ↔ ачы тәм - татлы тәм

ГОРОД - СЕЛО ↔ шәһәр (кала) - авыл

ГОРЬКЙЙ - СЛАДКИЙ ↔ ачы - татлы (баллы)

ГОРЯЧИЙ - ХОЛОДНЫЙ ↔ кайнар - салкын

ГОРЯЧИТЕЛЬНОБ - ПРОХЛАДИТЕЛЬНОЕ ↔ спиртлы эчемлекләр - алкогольсез эчемлекләр

ГОСТЕПРИИМНЫЙ    -     НЕГОСТЕПРИИМНЫЙ ↔ кунакчыл - кунакчыл түгел

ГОСТЬ - ХОЗЯИН ↔ кунак - хуҗа

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ - ЧАСТНЫЙ ↔ дәүләти (дәү­ләт ...) - хосусый

ГРАЖДАНСКИЙ - ДУХОВНЫЙ ↔ гражданлык (...) - рухи

ГРАМОТНЫЙ - НЕГРАМОТНЫЙ ↔ 1. укый-яза бе­лүче - укый-яза белмәүче; 2.  грамоталы - гра­мотасыз

ГРАНДИОЗНЫЙ - МИЗЕРНЫЙ ↔ мәһабәт – бик кечкенә

ГРЕШНИК - ПРАВЕДНИК ↔ гөнаһлы   (гөнаһ   кап­чыгы) - дөрес яшәүче кеше (изге кеше)

ГРЕШНЫЙ - ПРАВЕДНЫЙ ↔ гөнаһлы - гөнаһсыз

ГРОМАДНЫЙ - КРОХОТНЫЙ ↔ гаять зур - кечкенә

ГРОМКИЙ - ТИХИЙ ↔ каты (көчле) - тыныч (әкрен)

86


ГРОМКО - ТИХО ↔ кычкырып - әкрен

ГРУБОШЕРСТНЫЙ   -   ТОНКОШЕРСТНЫИ   тупас йонлы - нәфис йонлы

ГРУБЫЙ - НЕЖНЫЙ ↔ 1. дорфа - иркә; 2. кытыршы - шома; нәфис

ГРУСТЬ - РАДОСТЬ ↔ моң; сагыш - шатлык

ГРЯЗНЫЙ - ЧИСТЫЙ ↔ пычрак - чиста (ару)

ГРЯЗЬ - ЧИСТОТА ↔ пычраклык - чисталык

ГУБИТЬ - СПАСАТЬ ↔ һәлак итү - коткару

ГУМАНИЗМ - ЧЕЛОВЕКОНЕНАВИСТНИЧЕСТВО ↔ кешелеклелек - кешеләрне күрә алмау

ГУСАК - ГУСЫНЯ ↔ ата каз - ана каз

ГУСТОВОЛОСЫЙ - ЛЫСЫЙ ↔ калын чәчле - пеләш

ГУСТОЙ - ЖИДКИЙ ↔ куе - сыек

ГУСТОЙ - РЕДКИЙ ↔ куе - сирәк

ГУЩА - ЖИЖА ↔ куесы - сыегы

ГЯУР - ПРАВОВЕРНЫЙ (мусулъманин) ↔ көфер - мөселман

Да - НЕТ ↔ әйе - юк (түгел)

ДАВНИЙ - НЕДАВНИЙ ↔ күптәнге - күптән түгел, үткән (булган) - яңа (хәзерге)

ДАВНО - НЕДАВНО ↔ күптән - күптән түгел

ДАЛЬНОВИДНЫЙ - НЕДАЛЬНОВИДНЫЙ ↔ алдан уйлаучы - алдан уйламаучы

ДАМА - ДЕВУШКА ↔ ханым - туташ

ДАЮЩИЙ - БЕРУЩИЙ ↔ алучы - бирүче

ДВИГАТЬСЯ - ПОКОИТЬСЯ ↔ хәрәкәт итү - (тик) тору

ДВИЖЕНИЕ - ПОКОЙ ↔ хәрәкәт - тик тору

ДВИЖИМОСТЬ - НЕДВИЖИМОСТЬ ↔ күчемле милек - күчемсез милек

ДВОРЕЦ - ХИЖИНА ↔ сарай - алачык

ДЕБЕТ - КРЕДИТ ↔ дебет - кредит

ДЕВАЛЬВАЦИЯ - РЕВАЛЬВАЦИЯ ↔ девальвация - ревальвация

ДЕВЕРЬ - ЗОЛОВКА ↔ (ирнең) ир - кыз туганы

87


ДЕВОЧКА - МАЛЬЧИК ↔ кыз - малай

ДЕВУШКА - ПАРЕНЬ ↔ җиткән кыз - егет

ДЕВЧАТА - РЕБЯТА ↔ кызлар - егетләр

ДЕДУКТИВНЫЙ - ИНДУКТИВНЫЙ ↔ дедуктив - индуктив

ДЕДУКЦИЯ - ИНДУКЦИЯ ↔ дедукция - индукция

ДЕДУШКА - БАБУШКА ↔ бабай - әби

ДЕЗИНТЕГРАЦИЯ - ИНТЕГРАЦИЯ ↔ таркалу - берләшү

ДЕЗОРГАНИЗОВАТЬ - ОРГАНИЗОВАТЬ ↔ таркату - оештыру

ДЕИЗМ - ТЕИЗМ ↔ деизм - теизм

ДЕЙСТВИЕ   -   ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ ↔ хәрәкәт (эш, гамәл) - каршы хәрәкәт (каршылык)

ДЕЙСТВИТБЛЬНОСТЬ - МЕЧТА ↔ чынбарлык - хыял

ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ - ИДЕАЛЬНЫЙ ↔ реаль - идеаль

ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ - ЛОЖНЫЙ ↔ чын - ялган

ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ - НЕДЕЙСТВИТЕЛЬНЫЙ ↔ хә­рәкәттәге - кануни көче булмаган (гамәлдән чыккан, яраксыз)

ДЕЛИКАТНЫЙ - НЕДЕЛИКАТНЫЙ ↔ әдәпле - әдәпсез

ДЕЛЕНИЕ - умножение бүлү - тапкырлау

ДЕЛИМОСТЬ - НЕДЕЛИМОСТЬ ↔ бүленүчәнлек   - бүленмәүчәнлек

ДЕЛИТЬ - СОЕДИНЯТЬ ↔ бүлү - җыю (кушу)

ДЕЛИТЬ - УМНОЖАТЬ ↔ бүлү - тапкырлау

ДЕМАСКИРОВАТЬ   -   МАСКИРОВАТЬ маскиров­каны алу - маскировка ясау

ДЕМИЛИТАРИЗАЦИЯ - МИЛИТАРИЗАЦИЯ ↔ ко­ралсызлану - милитарлашу

ДЕМОБИЛИЗАЦИЯ - МОБИЛИЗАЦИЯ    ↔    демо­билизация - мобилизация

ДЕМОНТАЖ - МОНТАЖ о демонтаж (сүтү) – монтаж (җыю)

ДЕНАТУРАЛИЗАЦИЯ - НАТУРАЛИЗАЦИЯ ↔ дена­турализация - натурализация

ДЕНЕЖНЫЙ - ББЗДБНЕЖНЫЙ акчалы - акчасыз

ДЕНЬ - НОЧЬ ↔ көн - төн

88


ДЕРЗКИЙ - ПОЧТИТЕЛЬНЫЙ ↔ дорфа - ихтирамлы

ДЕСНИЦА - ШУЙЦА ↔ уң кул - сул кул

ДЕТЕРМИНИЗМ - ИНДЕТЕРМИНИЗМ детерминизм - индетерминизм

ДЕТИ - РОДИТЕЛИ ↔ балалар - ата-ана(лар)

ДЕ-ФАКТО - ДЕ-ЮРЕ о фактта - юридик яктан // де-факто - де-юре

ДЕФЕКТИВНЫЙ - НОРМАЛЬНЫЙ ↔ дефектив - нормаль

ДЕФЛЯЦИЯ - ИНФЛЯЦИЯ ↔ дефляция - инфляция

ДЕЦЕНТРАЛИЗАЦИЯ - ЦЕНТРАЛИЗАЦИЯ ↔ децен­трализация — үзәкләшү

ДЕШЕВЕТЬ - ДОРОЖАТЬ ↔ очсызлану - кыйбатлану

ДЕШЕВИЗНА - ДОРОГОВИЗНА ↔ очсызлык - кый­батлык

ДЕШЕВО - ДОРОГО ↔ очсыз (арзан) - кыйбат (кыйммәт)

ДЕШЕВЫЙ - ДОРОГОЙ ↔ очсыз (юнь, арзан) - кыйбат

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ - БЕЗДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ↔ эшчәнлек - эшлексезлек

ДИАЛЕКТИКА - МЕТАФИЗИКА↔ диалектика - мета­физика

ДИАЛЕКТИЧЕСКИЙ    -    МЕТАФИЗИЧЕСКИЙ    ↔ диалектик - метафизик

ДИАЛОГ - МОНОЛОГ ↔ диалог - монолог

ДИАХРОНИЯ - СИНХРОНИЯ ↔ диахрония - синхрония

ДИВЕРГЕНЦИЯ - КОНВЕРГЕНЦИЯ ↔ аерылу - якы­наю// дивергенция - конвергенция

ДИКИЙ - ДОМАШНИЙ ↔ кыргый - йорт (...ы)

ДИКИЙ - КУЛЬТУРНЫЙ ↔ кыргый - кеше үстерә тоган

ДИЛЕТАНТ - ПРОФЕССИОНАЛ ↔ дилетант - профес­сионал

ДИНАМИКА - СТАТИКА динамика - статика

ДИНАМИЧНЫЙ - СТАТИЧНЫЙ динамик - статик

ДИССОНАНС - КОНСОНАНС ↔ диссонанс - аһәңлелек

ДИСТАЛЬНЫЙ - ПРОКСИМАЛЬНЫЙ дисталь -проксималь

89


ДИСТАНТНЫЙ - КОНТАКТНЫЙ ↔ дистантлы - кон­тактлы

ДИСЦИПЛИННРОВАННЫЙ - НЕДИСЦИПЛИНИ-РОВАННЫЙ ↔ тәртипле - тәртипсез

ДИФФЕРЕНЦИАЛ - ИНТЕГРАЛ ↔ дифференциал -интеграл

ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ - ИНТЕГРАЦИЯ ↔ дифференциа­ция - интеграция

ДИФФЕРЕНЦИРОВАТЬ - ИНТЕГРИРОВАТЬ ↔ диф-ференциацияләү - интеграцияләү

ДИӘЛЕКТРИК - ПРОВОДНИК ↔ диэлектрик - үткәргеч

ДЛИНА - ШИРИНА ↔ буй; озынлык - иң; киңлек

ДЛИННО - КОРОТКО озын - кыска

ДЛИННОНОГИЙ - КОРОТКОНОГИЙ озын торыклы -кыска торыклы

ДЛИННОНОСЫЙ - КУРНОСЫЙ озын борынлы -тавык борынлы

ДЛИННОШЕИЙ - КОРОТКОШЕИЙ ↔ озын муенлы -кыска муенлы

ДЛИННЫЙ - КОРОТКИЙ ↔ озын - кыска

ДНЕВНОЙ - НОЧНОЙ ↔ көндезге - төнге

ДНЕМ - НОЧЬЮ ↔ көндез - төнлә

ДНО - КРЫШКА ↔ төп - капкач

ДО - ОТ ↔ кадәр (хатле, чаклы) - дан (-дан; нан-нан; тан-тән)

ДО - ПОСЛЕ ↔ кадәр (хәтле, чаклы) - (...) соң

ДОВЕЛА - ДОЧЕРНА ↔ агарганчы - каралганчы

ДОБРО - ЗЛО ↔ игелек (яхшылык) - явызлык (на­чарлык, усаллык)

ДОБРОВОЛЬНЫЙ - ПРИНУДИТЕЛЬНЫЙ ↔ ирекле -мәҗбүри

ДОБРОЕ ИМЯ - ДУРНАЯ СЛАВА ат - яманат

ДОБРОДЕТЕЛЬ - ПОРОК ↔ игелек - бозыклык

ДОБРОДЕТЕЛЬ - НЕДОБРОЖЕЛАТЕЛЬ игелекле җан - игелексез җан

ДОБРОЖЕЛАТЕЛЬНЫЙ - ЗЛОВРЕДНЫЙ ↔ игелекле -усал җанлы

90


ДОБРОКАЧЕСТВЕННЫЙ - ЗЛОКАЧЕСТВЕННЫЙ яхшы сыйфатлы - начар сыйфатлы

ДОБРОКАЧЕСТВЕННЫЙ - НЕДОБРОКАЧЕСТВЕН­НЫЙ сыйфатлы - сыйфатсыз

ДОБРОСОВЕСТНЫЙ - НЕДОБРОСОВЕСТНЫЙ на­муслы, (вөҗданлы)- намуссыз (вөҗдансыз)

ДОБРОТА - ЗЛОБА ↔ игелек (игелеклелек) - усаллык

ДОБРОТНЫЙ - НЕКАЧЕСТВЕННЫЙ яхшы сый­фатлы - начар сыйфатлы

ДОБРЫЙ - ЗЛОЙ ↔ яхшы - усал (игелекле)

ДОВЕРИЕ - НЕДОВЕРИЕ ↔ ышаныч (ышану) - ышан­мау (шик, шөбһә)

ДОВЕРХУ - ДОНИЗУ ↔ шьшлап - төбенә (аска) кадәр

ДОВЕРЧИВЫЙ - НЕДОВЕРЧИВЫЙ ↔ ышанучан -ышанмаучан

ДОВОЛЬНЫЙ - НЕДОВОЛЬНЫЙ канәгать - канә­гать түгел (булмаган)

ДОВОЛЬСТВО - НЕДОВОЛЬСТВО канәгать булу -канәгать булмау

ДОГАДЛИВЫЙ - НЕДОГАДЛИВЫЙ сизгер (зирәк, тапкыр) - зирәк түгел

ДОЛГИЙ - КРАТКИЙ ↔ озын - кыска

ДОЛГОВЕЧНЫЙ - НЕДОЛГОВЕЧНЫЙ ↔ озын гомер­ле - кыска гомерле

ДОЛГОСРОЧНЫЙ - КРАТКОСРОЧНЫЙ ↔ озын срок­лы ( озак вакытлы) - кыска сроклы (кыска ва­кытлы)

ДОЛГОТА - ШИРОТА ↔ озынлык - киндек

ЗЕМНОЙ - НЕБЕСНЫЙ ↔ җирдәге (җир...) - күктәге (кук ...)

ДОНОР - РЕЦИПИЕНТ ↔ донор (кан бирүче) - кан кабул итүче

ДОНЫНЕ - ОТНЫНЕ хәзергә хәтле - бүгеннән

ДООКТЯБРЬСКИЙ - ПОСЛЕОКТЯБРЬСКИЙ ок­тябрьгә хәтле - октябрьдән соң

ДОПОТОПНЫЙ - СОВРЕМЕННЫЙ ↔ искереп беткән -заманча

91


ДОРЕВОЛЮЦИОННЫЙ - ПОСЛЕРЕВОЛЮЦИОННЫЙ революциягә кадәрге - революциядән соңгы

ДОРЕФОРМЕННЫЙ - ПОСЛЕРЕФОРМЕННЫЙ ре­формага хәтле - реформадан соңгы

ДОСАДНЫЙ - РАДОСТНЫЙ аянычлы - шатлыклы

ДОСТОВЕРНЫЙ - НЕДОСТОВЕРНЫЙ ышанычлы - шикле

ДОСТОИНСТВО - НЕДОСТАТОК уңай (яхшы) сый­фатлар - кимчелек (җитешсезлек)

ДОРОГОЙ - ДЕШЕВЫЙ кыйбат - очсыз

ДОСТОЙНЫЙ - НЕДОСТОЙНЫЙ лаек - лаек булмаган (лаексыз)

ДОСУТ - НЕДОСУГ буш вакыт - вакыт юклык

ДОСЮДА — ОТСЮДА монда кадәр - моннан ары (моннан)

ДОХОД - РАСХОД керем - чыгым

ДОЧЕРНИЙ - СЫНОВИЙ кызның (...-ы) – улның (...-ы)

ДОЧЬ - МАТЬ кыз - ана

ДОЧЬ - ПАДЧЕРИЦА кыз - үги кыз

ДОЧЬ — СЫН кыз - ул (малай)

ДРЕВНИЙ - СОВРЕМЕННЫЙ борынгы - хәзерге

ДРОБНЫЙ — ЦЕЛЫЙ кисәкле; вакланмалы - бетен

ДРЯХЛЫЙ — ЮНЫЙ бетерешкән, какшаган (карт) - яшь

ДРУГ - ВРАГ дус - дошман

ДУАЛИЗМ - МОНИЗМ дуализм - монизм

ДУХОВНЫЙ - МАТЕРИАЛЬНЫЙ рухи - матди

ДУХОВНЫЙ - СВЕТСКИЙ рухани - дөньяви

ДУХОВНЫЙ - ФИЗИЧЕСКИЙ рухи - физик (җис­мани)

ДУША - ТЕЛО җан - тән

ДУШЕВНЫЙ - ТЕЛЕСНЫЙ рухи - җисми

ДЯДЯ - ТЕТЯ абый - апа

92


ЕДИНОБОЖИЕ - МНОГОБОЖИЕ ↔ бер аллалык (монотеизм) - күп аллалык (политеизм)

ЕДИНОБРАЧИЕ - МНОГОБРАЧИЕ ↔ моногамия -полигамия

ЕДИНОЖЕНСТВО - МНОГОЖЕНСТВО ↔ бер хатынлы булу - күп хатынлы булу

ЕДИНОНАЧАЛИЕ - МНОГОНАЧАЛИЕ бер җитәкче булу - күп җитәкче булу

ЕДИНСТВО - РАЗОБЩЕННОСТЬ ↔ бердәмлек - тар­каулык

ЕСТЕСТВЕННЫЙ - ИСКУССТВЕННЫЙ ↔ табигый -ясалма

ЕСТЬ - НЕТ бар - юк

ЕЩЕ - УЖЕ ↔ әле - инде

ЖАР - ОЗНОБ ↔ кызу - туңу

ЖАРА — ХОЛОД ↔ эссе - салкын

ЖАРКИЙ - ХОЛОДНЫЙ ↔ эссе - салкын (суык)

ЖАТВА - СЕВ ↔ уру - чәчү

ЖЕНА - МУЖ ↔ ир - хатын

ЖЕНАТЫЙ - ХОЛОСТОЙ ↔ өйләнгән - буйдак (өйлән­мәгән)

ЖЕНИТЬ - РАЗВЕСТИ өйләндерү - аеру

ЖЕНИТЬБА - ЗАМУЖБСТВО өйләнү - кияүгә чыгу

ЖЕНИТЬСЯ - РАЗВЕСТИСЬ ↔ өйләнү - аерылышу

ЖЕНИТЬСЯ - ВЫХОДИТЬ ЗАМУЖ ↔ өйләнү - кияүгә чыгу

ЖЕНИХ - НЕВЕСТА ↔ кияү - кәләш

ЖЕНОЛЮБ - ЖЕНОНЕНАВИСТНИК хатын-кызны бик яратучы - хатын-кызны күрә алмаучы

ЖЕНОЛЮБИЕ - ЖЕНОНЕНАВИСТНИЧЕСТВО ха­тын-кызларны артык күп ярату - хатын-кызларга нәфрәт

ЖЕНСКИЙ - МУЖСКОЙ ↔ хатын-кыз (...ы) - ирләр (~ы)

ЖЕНЩИНА - МУЖЧИНА ↔ хатын-кыз - ир кеше

ЖЕРЕБЕЦ - КОБЫЛА ↔ айгыр - бия

ЖЕСТКИЙ - МЯГКИЙ ↔ каты - йомшак

93


ЖЕСТОКИЙ - МЯГКИЙ ↔ кырыс - йомшак

ЖЕСТОКОСЕРДНЫЙ - МЯГКОСЕРДЕЧНЫЙ 1. каты күңелле - йомшак күңелле; 2. каты бәгырьле — йомшак бәгырьле

ЖИВОЙ - МЕРТВЫЙ ↔ тере - үле

ЖИВОТНОЕ - ЧЕЛОВЕК ↔ хайван - кеше

ЖИВОТНЫЙ - РАСТИТЕЛЬНЫЙ ↔ хайван (...ы) - үсемлек (...ы)

ЖИДКИЙ - ТВЕРДЫЙ ↔ сыек - каты

ЖИЗНЕРАДОСТНОСТЬ - УНЫЛОСТЬ ↔ шатлык - күңелсезлек

ЖИЗНЬ - СМЕРТЬ ↔ тормыш (хәят) - үлем

ЖИЛОЙ - НЕЖИЛОЙ ↔ торак (...ы) - яшәргә ярак­сыз// кеше тормый торган

ЖИРНЫЙ - ПОСТНЫЙ ↔ майлы - итсез (ризык)

ЖИТЬ - ПРОЗЯБАТЬ ↔ рәхәт яшәү - күңелсез яшәү

ЗА - ИЗ-ЗА (...) ↔ (...) артында - (...) артыннан

ЗА - ПРОТИВ ↔ (...) яклы - каршы

ЗАБЕЛЕТЪ - ЗАЧЕРНЕТЬ ↔ агара башлау – карала башлау

ЗАБЕЛИТЬ - ЗАЧЕРНИТЬ ↔ агарту - каралту

ЗАБИНТОВАТЬ - РАЗБИНТОВАТЬ ↔ бәйләү - чишү

ЗАБОЛОТИТЬ - ОСУШИТЬ ↔ сазлыкка әйләндерү - корыту

ЗАВЕРНУТЬ - РАЗВЕРНУТЬ төрү - ачу

ЗАВИНТИТЬ - ОТВИНТИТЬ борып ябып кую - борып ачу

ЗАВОЛНОВАТЬСЯ   -   УСПОКОИТЬСЯ      дулкын­ланып китү - тынычлану

ЗАВТРАК - УЖИН ↔ иртәнге аш - кичке аш

ЗАВТРАКАТЬ - УЖИНАТЬ ↔ иртәнге аш ашау - кичке аш ашау

ЗАВЫСИТЬ - ЗАНИЗИТЬ ↔ арттырып күрсәтү - киме­теп күрсәтү

ЗАВЯЗАТЬ - РАЗВЯЗАТЬ ↔ төенләп бәйләү - төенне чишү

ЗАВЯЗКА - РАЗВЯЗКА ↔ 1. башлану - тәмамлау; 2. әдәби әсәрдә сюжет башлану эпизоды - әдәби әсәрдә сюжет тәмамлану эпизоды

94


ЗАГАДАТЬ - РАЗГАДАТЬ ↔ табышмак әйтү - табыш­макның җавабын табу

ЗАГАДКА - РАЗГАДКА ↔ табышмак әйтү - җавабыи табу

ЗАГОВОРИТЬ - ОТГОВОРИТЬ ↔ сөйли башлау - сөйләп бетерү

ЗАГОРЕТЬСЯ - ПОГАСНУТЬ ↔ янып китү - сүнү

ЗАГРУЗИТЬ - РАЗГРУЗИТЬ ↔ йөк төяү - йөк бушату

ЗАГРУСТИТЬ - ОБРАДОВАТЬСЯ боегу - шатлану

ЗАГРЯЗНИТЬ - ОЧИСТИТЬ ↔ пычрату - чистарту

ЗАД - ПЕРЕД ↔ арт - ал

ЗАДНИЙ - ПЕРЕДНИЙ ↔ арткы - алгы

ЗАКЛЕИТЬ - ВСКРЫВАТЬ (конверт) ябу - ачу

ЗАКОННЫЙ - НЕЗАКОННЫЙ ↔ законлы - законсыз

ЗАКОН - БЕЗЗАКОНИЕ ↔ закон - законсызлык

ЗАМКНУТЬ - ОТОМКНУТЬ ↔ бикләү - ачу

ЗАМКНУТЬ - РАЗОМКНУТЬ ↔ тоташтыру - аеру

ЗАМОРОЗИТЬ - РАЗМОРОЗИТЬ ↔ туңдыру - эретү

ЗАМОРОЗКИ - ОТТЕПЕЛЬ ↔ кырау төшү - җепшек көн

ЗАМОТАТЬ - РАЗМОТАТЬ ↔ урау (чорнау) - сүтү

ЗАМУЖНЯЯ - НЕЗАМУЖНЯЯ ↔ кияүдә – кияүгә чыкмаган

ЗАМЫСЛОВАТЫЙ - НЕЗАМЫСЛОВАТЫЙ ↔ кат­лаулы - гади

ЗАНЯТЬ - ОДОЛЖИТЬ бурычка алу - бурычка бирү

ЗАНЯТЫЙ - СВОБОДНЫЙ ↔ буш түгел - буш

ЗАОЧНЫЙ - ОЧНЫЙ ↔ читтән торып - йөреп

ЗАПАДНИК - СЛАВЯНОФИЛ ↔ көнбатыш тарафдары - славянофил тарафдары

ЗАПАКОВАТЬ - РАСПАКОВАТЬ ↔ тутыру - бушату

ЗАПАХНУТЬ - РАСПАХНУТЬ ↔ ябып кую – ачып җибәрү

ЗАПАЧКАТЬ - ПОЧИСТИТЪ ↔ пычрату - чистарту

ЗАПЕРЕТЬ - ОТПЕРЕТЬ ↔ бикләү - ачу

ЗАПЛАКАТЬ- ЗАСМЕЯТЪСЯ ↔ елап җибәрү - көлеп җибәрү

95


ЗАПОЗДАЛЫЙ - ПРЕЖДЕВРЕМЕННЫЙ ↔ соңга калган - вакытыннан алда булган

ЗАПОР - ПОНОС ↔ эч кату - эч китү

ЗАПРЕТИТЬ - РАЗРЕШИТЬ ↔ тыю - рөхсәт итү

ЗАПРЕЩЕНИЕ - РАЗРЕШЕНИЕ ↔ тыю - рөхсәт итү

ЗАПРЯГАТЬ - РАСПРЯГАТЬ ↔ җигү - тугару

ЗАПУСТИТЪ - ОСТАНОВИТЪ ↔ эшләтә башлау - туктату

ЗАРАЖАТЬ - ОБЕЗЗАРАЖИВАТЬ ↔ йоктыру - дез­инфекцияләү

ЗАРАЗНЫЙ - НЕЗАРАЗНЫЙ ↔ йогышлы - йогышсыз

ЗАРЫДАТЬ - ЗАХОХОТАТЬ акырып елап җибәрү - кычкырып көлеп җибәрү

ЗАРЯДИТЬ - РАЗРЯДИТЬ ↔ 1. патрон кую - патрон­ны алу; 2. кору — бушандыру

ЗАСВЕТЛО   - ЗАТЕМНО ↔ караңгы төшкәнче (якты чакта) - таң  атканчы

ЗАСЕЛЕННЫЙ - НЕЗАСБЛЕННЫЙ ↔ кешеләр яши торган - кешеләр яшәми торган

ЗАСЛУЖЕННО - НЕЗАСЛУЖЕННО ↔ урынлы (хак­лы) - урынсыз (хаксыз)

ЗАСНУТЬ - ПРОСНУТЬСЯ ↔ йоклап китү - уяну

ЗАСТЕГНУТЬ - РАССТЕГНУТЬ ↔ төймәләү – чишеп җибәрү

ЗАСУХА - НАВОДНЕНИЕ ↔ корылык - су басу

ЗАСТЕНЧИВЫЙ - БЕЗЗАСТЕНЧИБЫЙ ↔ оялчан - оятсыз

ЗАТВЕРДЕТЬ - РАЗМЯКНУТЬ ↔ кату - йомшау

ЗАТВОРИТЬ - ОТВОРИТЬ ↔ ябу - ачу

ЗАТЕЙЛИВЫЙ    - НЕЗАТЕЙЛИВЫЙ ↔ хикмәтле (кызыклы) - гади

ЗАТРУДНИТЬ - ОБЛЕГЧИТЬ ↔ авырлык китерү - җиңеләйтү

ЗАТУХНУТЬ - РАЗГОРЕТЬСЯ сүнү - янып китү

ЗАТЫЛОК - ЛИЦО ↔ җилкә - бит (йөз)

ЗАЦВЕСТИ - ОТЦВЕСТИ ↔ чәчәк ату - чәчәк кою

ЗАЦЕПИТЬ - ОТЦЕПИТЬ ↔ эләктерү - ычкындыру

ЗАЧЕХЛИТЬ - РАСЧЕХЛИТЬ ↔ чехол кидерү - чехо­лын салу (салдыру)

96


ЗАЧИН - КОНЦОВКА ↔ башлам  - бетем

ЗАЧИСЛИТЬ - ОТЧИСЛИТЬ ↔ кабул итү - чыгару

ЗАШИФРОВАТЬ - РАСШИФРОВАТЬ ↔ шифрга салу - расшифровка ясау

ЗАЩИТА - НАПАДЕНИЕ ↔ саклау - һөҗүм итү

ЗАЩИТА - ОБВИНЕНИЕ ↔ яклау - гаепләү

ЗАЩИТИТЬ - НАПАСТЬ ↔ саклау - һөҗүм итү

ЗАЩИТНИК - ОБВИНИТЕЛЬ ↔ яклаучы - гаепләүче

ЗАЩИТНИК - ПОДЗАЩИТНЫЙ ↔ яклаучы - як­ланучы

ЗДЕСЬ - ТАМ ↔ монда - тегендә

ЗДЕШНИЙ - НЕЗДЕШНИЙ ↔ мондагы - тегендәге

ЗДОРОВАТЬСЯ - ПРОЩАТЬСЯ ↔ исәнләшү - сау­буллашу

ЗДОРОВЫЙ - БОЛЬНОЙ ↔ сәламәт - авыру (хаста)

ЗЕЛЕНЫЙ - СПЕЛЫЙ ↔ яшел - өлгергән

ЗЕМЛЯ - НЕБО ↔ җир - күк

ЗЕМЛЯНИН - НЕБОЖИТЕЛЬ ↔ җир кешесе - күк кешесе

ЗЕМНОЙ - НЕБЕСНЫЙ ↔ җирдәге- күктәге

ЗЕНИТ - НАДИР ↔ зенит - надйр

ЗИМА - ЛЕТО ↔ кыш - җәй

ЗИМНИЙ - ЛЕТНИЙ ↔ кышкы - җәйге

ЗИМНИК - ЛЕТНИК ↔ кышкы юл - җәйге юл

ЗЛОРАДСТВО  -  СОЧУВСТВИЕ  ↔ кеше кайгысына шатлану - теләктәшлек белдерү

ЗНАКОМЕЦ - НЕЗНАКОМЕЦ ↔ таныш - таныш түгел

ЗНАМЕНАТЕЛЬ - ЧИСЛИТЕЛЬ ↔ ваклаучы - санаучы

ЗНАНИЕ - НЕЗНАНИЕ ↔ белем - белемсезлек

ЗНОЙ - СТУЖА ↔ җәйге эссе- кышкы салкын (челлә)

ЗРЕЛЫЙ - НЕЗРЕЛЫЙ ↔ 1. пешкән - пешмәгән; 2. үскән - үсеп җитмәгән; 3. өлгергән - өлгермәгән; 4. уйланган - уйланып җитмәгән

ЗРИМЫЙ - НЕЗРИМЫЙ ↔ күренеп торган – күренеп тормаган ЗРЯЧИЙ - СЛЕПОЙ ↔ күзле - сукыр

ЗЮЙД - НОРД ↔ 1. көньяк - төньяк; 2. көньяк җиле -төньяк җиле

97


ИДЕАЛИЗМ - МАТЕРИАЛИЗМ ↔ идеализм - мате­риализм

ИДЕАЛЬНЫЙ - МАТЕРИАЛЬНЫЙ ↔ идеаль - мате­риаль (матди)

ИДТИ - ВОЗВРАЩАТЬСЯ ↔ бару - кайту

ИДТИ - СТОЯТЬ ↔ бару - басып тору

ИДТИ ВПЕРЕД - ОТСТАВАТЬ о алга бару - артта калу

ИДТИ - ОСТАНОВИТЬСЯ бару - туктау

ИЗБЫТОК - НЕДОСТАТОК ↔ артып тору (байлык) - җитмәүчелек  

ИЗБЫТОЧНЫЙ - НЕДОСТАТОЧНЫЙ ↔ кирәгеннән артык - җитеп җитмәгән

ИЗВЕСТНОСТЬ - НЕИЗВЕСТВОСТЬ ↔ 1. тавылганлык - танылмаганлык; 2. билгеле булу - билгесезлек

ИЗВНЕ - ИЗНУТРИ ↔ тыштан - эчтән

ИЗЛИШЕК - НЕДОСТАЧА ↔ артык - җитмәүчелек

ИЗМЕНЧИВЫЙ - ПОСТОЯННЫЙ ↔ үзгәреп торган -

ИЗНАНКА - ЛИЦО ↔ эч- тыш

ИЗНУТРИ - СНАРУЖИ ↔ эчтән - тыштан

ИЗОБИЛИЕ - НЕХВАТКА ↔ муллык - җитмәүчелек

ИЗОГНУТЫЙ — ПРЯМОЙ бөгелгән - туры

ИЗОЛЯТОР - ПРОВОДНИК ↔ изолятор - үткәргеч

ИЗ-ПОД - ПОД ↔ астыннан - астына

ИЗУСТНЫЙ - ПИСЬМЕННЫЙ сөйләм теле - язма тел

ИМЕЮЩИЙ ОТЦА - ИМЕЮЩИЙ МАТЬ аталы - аналы

ИМЕЮЩИЙ ЛОШАДЬ (коня) - НЕ ИМЕЮЩИЙ ЛОШАДИ (коня) ↔ атлы - атсыз

ИМЕЮЩИЙ РЕБЕНКА - НЕ ИМЕЮЩИЙ РЕБЕНКА ↔ балалы - баласыз

ИММИГРАНТ - ЭМИГРАНТ ↔ иммигрант - эмигрант

ИММИГРАЦИЯ - ЭМИГРАЦИЯ ↔ иммиграция - эмиг­рация

ИМПЛИЦИТНЫЙ - ЭКСПЛИЦИТНЫЙ имплицит - эксплицит

ИМПОРТ - ЭКСПОРТ ↔ товар кертү - товар чыгару // импорт - экспорт

98


ИМПОРТЕР - ЭКСПОРТЕР ↔ импортер - экспортер

ИНВЕРСИВНЫЙ   -   НЕИНВЕРСИВНЫЙ ↔ кире (инверсив) - туры (сүз тәртибе)

ИНДИВИДУАЛИЗМ    - КОЛЛЕКТИВИЗМ ↔ инди­видуализм - коллективизм

ИНКЛЮЗИВНЫЙ - ЭКСКЛЮЗИВНЫЙ ↔ инклюзив - эксклюзив

ИНТАЛИЯ - КАМЕЯ ↔ инталия - камея

ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ - ЭМОЦИОНАЛЬНЫЙ ↔ интеллектуаль (фәһми) - эмоциональ

ИНТЕНСИВНЫЙ - ЭКСТЕНСИВНЫЙ ↔ интенсив - экстенсив

ИНТЕНСИОНАЛ - ЭКСТЕНСИОНАЛ ↔ интенсионал - экстенсионал

ИНТЕРЕС - РАВНОДУПШЕ кызыксыну - битараф булу

ИНТЕРЕСНЫЙ - СКУЧНЫЙ ↔ кызыклы – күңелсез (кызыксыз)

ИНТЕРПОЛЯЦИЯ   -   ЭКСТРАПОЛЯЦИЯ   интерполяция - экстраполяция

ИНФЕКТ - ПЕРФЕКТ ↔ инфект - перфект

ИРРАЦИОНАЛИЗМ  -  РАЦИОНАЛИЗМ ↔ иррационализм - рационализм

ИРРЕАЛЬНЫЙ - РЕАЛЬНЫЙ ↔ ирреаль - реаль

ИРРЕГУЛЯРНЫЙ - РЕГУЛЯРНЫЙ ↔ иррегуляр - регуляр

ИСКРЕННИЙ - ПРИТВОРНЫЙ ↔ ихлас - ялган (ихлас булмаган)

ИСКРЕННОСТЬ - ПРИТВОРСТВО ихлас күңеллек икейөзлелек (хәйлә)

ИСПОРТИТЬ - ИСПРАВИТЬ бозу - төзәтү (рәтләү)

ИСПРАВНЫЙ - НЕИСПРАВНЫЙ ↔ төзек - ярамаслык (ватык)

ИСТЕЦ - ОТВЕТЧИК ↔ дәгъвачы - җавапка тартылучы

ИСТИНА - ЛОЖЬ ↔ хакыйкать - ялган

ИСТИННЫЙ - ЛОЖНЫЙ ↔ хак (чын) - ялган

ИСТОК - УСТЬЕ ↔ чишмә (елга) башы - елга тамагы

ИСХОДНЫЙ - КОНЕЧНЫЙ ↔ баштагы (элеккеге)- чыгыш (...)- ахыргы


ИСХУДАТЬ - РАСТОЛСТЕТЬ җ ябыгу - тазару (симерү)

ИСЧЕЗНОВЕНИЕ - ВОЗРОЖДЕНИЕ юкка чыгу - яңадан торгызу

ИСЧЕЗНУТЬ - ПОЯВИТЬСЯ юкка чыгу – барлыкка килү

КаЗНИТЬ - ПОМИЛОВАТЬ үлем ярсына тарту -җәзаны юкка чыгару (җәзаны киметү)

КАКОФОНИЯ - ЭВФОНИЯ какофония - эвфония

КАРА — НАГРАДА ↔ каты җәза - бүләк

КАРЛИК - БОГАТЫРЬ ↔ кәрлә - Алып (баһадир)

КАТОЛИЦИЗМ - ПРАВОСЛАВИЕ ↔ католицизм - православие

КАЧЕСТВО - КОЛИЧЕСТВО ↔ сыйфат - микъдар

КВАЛИТАТИВНЫЙ - КВАНТИТАТИВНЫЙ сыйфат (...) - сан (микъдар)(...)

КВАШЕНЫЙ -СВЕЖИЙ әчеткән (әче) - яңа сауган (сөт)

КИПЯЧЕНЫЙ - СЫРОЙ кайнаган - кайнамаган

КИСЛЫЙ - ПРЕСНЫЙ ↔ әче, әчеткән - төче

КОЛЕБЛЮЩИЙСЯ - РЕШИТЕЛЬНЫЙ ↔ икеләнүчән - кыю, тәвәккәл

КОЛОНИЯ - МЕТРОПОЛИЯ колония - метрополия

КОЛОССАЛЬНЫЙ   -   МИНИАТЮРНЫЙ   ↔   чиктән тыш зур - бик кечкенә (миниатюр)

КОМИЧЕСКИЙ - ТРАГИЧЕСКИЙ ↔ комик - трагик

КОМЕДИЯ - ТРАГЕДИЯ ↔ комедия - трагедия

КОМИЗМ - ТРАГИЗМ ↔ комизм - трагизм

КОМИК - ТРАГИК ↔ комик - трагик

КОНЕЦ - НАЧАЛО ↔ ахыр - баш

КОНСЕРВАТИВНЫЙ    -    ПРОГРЕССИВНЫЙ ↔ кон­серватив - прогрессив  .

КОНСЕРВАТИЗМ - ЛИБЕРАЛИЗМ ↔ консерватизм - либерализм

КОНСОНАНТ - СОНАНТ консонант (тартык) - сонант (ярым-йомык)

100


КОНТРРАЗВЕДКА - РАЗВЕДКА ↔ контрразведка -разведка

КОНТРРЕВОЛЮЦИОНЕР - РЕВОЛЮЦИОНЕР кон-

трреволюционер - революционер

КОНТРРЕВОЛЮЦИОННЫЙ - РЕВОЛЮЦИОННЫЙ ↔ контрреволюцион - революцион

КОНТРУДАР - УДАР контрһөҗүм - һөҗүм

КОНЦЕНТРИЧЕСКИЙ - ЭКСЦЕНТРИЧЕСКИЙ ↔ кон­центрик - эксцентрик

КОПИЯ - ПОДЛИННИК ↔ копия (күчермә) - төп нөсхә

КОПЧЕНЫЙ - СВЕЖИЙ ↔ ысланган (балык) - яңа тоткан (балык)

КОРОТКОМЕТРАЖНЫЙ - ПОЛНОМЕТРАЖНЫЙ ↔ кыска метражлы - тулы метражлы

КОСВЕННАЯ - ПРЯМАЯ (речь) ↔ кыек - туры (сөйләм)

КОСНОЯЗЫЧИЕ -  КРАСНОЯЗЫЧИЕ ↔ матур сөйли белмәү - сүзгә оста булу

КОЧЕВОЙ - ОСЕДЛЫЙ ↔ күчмә - утрак

КРАЙ - СЕРЕДИНКА ↔ кырый - урта (үзәк)

КРАТКИЙ - ПОДРОБНЫЙ ↔ кыскача - җентекле (тулы)

КРЕШЕНЫЙ - НЕКРЕЩЕНЫЙ ↔ чукынган - чукынмаган

КРИВОДУШНЫЙ   -  ПРЯМОДУШНЫЙ ↔ ихлас бул­маган - туры (ихлас)

КРИВОЙ - ПРЯМОЙ ↔ кыек // кәкре - туры

КРИЗИС - ЛИЗИС ↔ кризис - лизис (медицинада)

КРУПНЫЙ - МЕЛКИЙ ↔ эре - вак

КРУТОЙ - ПОЛОГИЙ ↔ текә - сөзәк

КСТАТИ - НЕКСТАТИ ↔ урынлы - урынсыз (вакыт­сыз)

КТО - ЧТО ↔ кем - нәрсә

КУЗЕН - КУЗИНА ↔ туганнан туган (абый, эне) -туганнан туган (апа, сеңел)

КУЛЬТУРНЫЙ - НЕКУЛЬТУРНЫЙ ↔ культуралы (мәдәниятле) - культурасыз

КУМ - КУМА ↔ кода - кодагый

101


КУПИТЬ - ПРОДАТЬ ↔ сатып алу - сату

КУРСОРНЫЙ - СТАТАРНЫЙ ↔ йөгереп уку - аңлап (тикшереп) уку

КУРЯЩИЙ - НЕКУРЯЩИЙ ↔ тәмәке тартучы - тәмә­ке тартмый торган

КЫШ - ЦАП-ЦАП ↔ көш - ти-ти-ти

ЛаСКОВЫЙ - ГРУБЫЙ ↔ иркә - дорфа

ЛЕВОБЕРЕЖНЫЙ - ПРАВОБЕРЕЖНЫЙ ↔ сул яр­дагы - уң ярдагы

ЛЕВОФЛАНГОВЫЙ - ПРАВОФЛАНГОВЫЙ ↔ сул флангтагы — уң флангтагы

ЛЕВША - ПРАВША ↔ сулагай - уңагай

ЛЕВЫЙ - ПРАВЫЙ ↔ сул - уң

ЛЕВЫЕ - ПРАВЫЕ суллар - уңнар

ЛЕГАЛЬНЫЙ - НЕЛЕГАЛЬҢЫЙ ↔ легаль - легаль булмаган

ЛЕГКИЙ - ТРУДНЫЙ җиңел (ансат)- авыр (кыен)

ЛЕГКИЙ - ТЯЖЕЛЫЙ ↔ җиңел - авыр

ЛЕГКО - ТРУДНО ↔ җиңел - авыр ЛЕГКОАТЛЕТ - ТЯЖЕЛОАТЛЕТ ↔ җиңел атлет -авыр атлет

ЛЕГКОВЕРНЫЙ - НЕДОВЕРЧИВЫЙ ↔ җиңел ышанучан - кешеләргә ышанмый торган

ЛЕГКОВЕС - ТЯЖЕЛОВЕС ↔ җиңел күтәрүче спорт­смен - авыр күтәрүче спортсмен

ЛЕГКОВОЙ - ЛОМОВОЙ ↔ җиңелне күтәрүче - авыр­ны күтәрүче

ЛЕГКОМЫСЛЕННЫЙ - СЕРЬЕЗНЫЙ ↔ җиңел холык­лы - җитди

ЛЕГКОПЛАВКИЙ - ТУГОПЛАВКИЙ ↔ түбән - бик югары (температурада эри торган)

ЛЕЖАТЬ - СТОЯТЬ ↔ яту - басып тору

ЛЕЖАЧИЙ - СТОЯЧИЙ ↔ ятып торучы - басып торучы

ЛЕЖАЧИЙ - ХОДЯЧИЙ ↔ аякка баса алмый торган үз аягы белән йөри торган

102


ЛБНИВЫЙ - ТРУДОЛЮБИВЫЙ ↔ ялкау – хезмәт сөючән (тырыш)

ЛЕНЬ - ТРУДОЛЮБИЕ ↔ ялкаулык - хезмәт сөю

ЛЖЕНАУКА - НАУКА ↔ ялган фән - фән

ЛЖИВЫЙ - ПРАВДИВЫЙ ↔ ялган- дөрес

ЛИНЯТЬ - ОКРАШИВАТЬСЯ ↔ уңу - буялу

ЛИСТВЕННЫЙ - ХВОЙНЫЙ ↔ яфраклы - ылыслы

ЛИЦЕВОЙ - ОВОРОТНЫЙ ↔ өс ягы - кире ягы (аскы ягы)

ЛИЦЕПРИЯТНЫЙ - НЕЛИЦЕПРИЯТНЫЙ ↔ яклаулы, яклауга нигезләнгән - гадел

ЛИЧНЫЙ - НЕЛИЧНЫЙ (глагол) затланышлы - затланышсыз (фигыль)

ЛИЧНЫЙ - ОБПЩСТВЕННЫЙ ↔ шәхси - иҗтимагый

ЛИПШИЙ - НЕДОСТАЮПЩЙ ↔ артык - җитми торган

ЛОВКИЙ - НЕУКЛЮЖИЙ ↔ өлгер - авыр сөякле (гәүдәле)

ЛОГИЧНЫЙ - НЕЛОГИЧНЫЙ ↔ мантыйкка сыя торган - мантыйкка сыймый торган

ЛОЖИТЬСЯ - ВСТАВАТЬ ↔ яту - тору

ЛОЖЬ — ПРАВДА ↔ ялган - дөреслек (хакыйкать)

ЛОМАНЫЙ - ЧИСТЫЙ ↔ бозык - саф

ЛОМАТЬ - СТРОИТЬ ↔ вату // җимерү - төзү

ЛОСК - МАТ ↔ ялтыравык - тоныклык

ЛУЧШИЙ - ХУДШИЙ ↔ иң яхшы   - иң начар

ЛЮБЕЗНЫЙ - НЕЛЮБЕЗНЫЙ ↔ ачык йөзле (кече­лекле) - төксе

ЛЮБИТЬ - НЕНАВИДЕТЬ ↔ ярату - нәфрәт белән карау

ЛЮБОВЬ - НЕНАВИСТЬ ↔ мәхәббәт - нәфрәт

Мажор — МИНОР ↔ мажор - минор

МАЖОРНЫЙ - МИНОРНЫЙ ↔ мажор (...) - минор (...)

МАЙОРАТ - МИНОР АТ ↔ майорат - минорат

МАКРОКЛИМАТ - МИКРОКЛИМАТ ↔ макроклимат - микроклимат

МАКРОКОСМ - МИКРОКОСМ ↔ галәм – кечкенә зурлыклар дөньясы

103


МАКРОРАЙОН - МИКРОРАЙОН ↔ макрорайон - микрорайон

МАКРОРЕЛЬЕФ - МИКРОРЕЛЬЕФ ↔ макрорельеф - микрорельеф

МАКРОСКОПИЧЕСКИЙ - МИКРОСКОП ИЧЕСКИЙ макроскопик - микроскопик

МАКРОСТРУКТУРА - МИКРОСТРУКТУРА ↔ макротөзелеш - микротөзелеш

МАКСИ - МИНИ макси - мини

МАКСИМАЛИЗМ - МИНИМАЛИЗМ ↔ максимализм - минимализм

МАКСИМАЛЬНЫЙ - МИНИМАЛЬНЫЙ ↔ максималь - минималь

МАКСИМУМ - МИНИМУМ максимум - минимум

МАЛО - МНОГО аз (аз)- куп

МАЛОВОДНЫЙ - МНОГОВОДНЫЙ ↔ аз сулы - куп сулы

МАЛОЗЕМЕЛЬНЫЙ - МНОГОЗЕМЕЛЬНЫЙ ↔ аз җирле - куп җирле

МАЛОЕ КОЛИЧЕСТВО — БОЛЬШОЕ КОЛИЧЕСТВО ↔ азлык — күплек

МАЛОЛЮДНЫЙ - МНОГОЛЮДНЫЙ 1. аз кеше яши торган - күп кеше яши торган; 2. аз кешелек - күп кешелек

МАЛОСЕМЕЙНЫЙ - МНОГОСЕМБЙНЫЙ аз кешеле гаилә - күп кешеле гаилә

МАЛОЧИСЛЕННЫЙ - МНОГОЧИСЛЕННЫЙ аз санлы - күп санлы

МАРКИРОВАННЫЙ - НЕМАРКИРОВАННЫЙ ↔ тел чарасы белән белдерелгән - коррелятив билгесе булмаган

МАМА - ПАПА әни - әти

МАМОЧКА - ПАПОЧКА ↔ әнкәй әткәй; әни - әти

МАНЁВРЕННЫЙ - ПОЗИЦИОННЫЙ ↔ маневрлы - по­зицион

МАТЕРИНСКИЙ - ОТЦОВСКИЙ ↔ ана (анага хас) - ата (атага хас)

104


МАТЕРКА - ПОСКОНЬ о киндернең ана төре - кин­дернең ата төре

МАТРИАРХАТ - ПАТРИАРХАТ ↔ матриархат - пат­риархат

МАТРИЦА - ПАТРИЦА ↔ матрица - патрица

МАТРОНИМ - ПАТРОНИМ ↔ матроним - патроним

МАТЬ - МАЧЕХА ↔ ана - үги ана

МАТЬ - ОТЕЦ ↔ ана - ата

МАЧЕХА - ОТЧИМ ↔ үги ана - үги ата

МАЮСКУЛЫ - МИНУСКУЛЫ ↔ маюскулалар- минус­кулалар (грек, латин язуында зур һәм кечкенә хә­рефләр)

МЕДЛИТЕЛЬНЫЙ  -  ТОРОПЛИВЫЙ  әкрен таби­гатьле - тиз

МЕДЛИТЬ - ТОРОПИТЬСЯ ↔ әкрен маташу (кылану) - ашыгу

МЕЛИОРАТИВНЫЙ -  НЕЙОРАТИВНЫЙ ↔ мелио­ратив - нейоратив

МЕНЬШИНСТВО - БОЛЬШИНСТВО ↔ азчылык - күпчелек

МЕРИДИАН - ПАРАЛЛЕЛЬ ↔ меридиан - параллель

МЕРИН - СКАКОВАЯ ЛОШАДЬ ↔ алаша - аргамак

МЕТАЛЛОИДЫ - МЕТАЛЛЫ ↔ металлоидлар   - ме­таллар

МЕШАТЬ - ПОМОГАТЬ ↔ комачаулау - ярдәм итү

МЕШКАТЬ - СПЕШИТЬ ↔ әкрен кылану - ашыгу

МИЗАНТРОП - ФИЛАНТРОП ↔ мизантрон - филантроп

МИЗАНТРОПИЯ - ФИЛАНТРОПИЯ ↔ мизантропия - филантропия

МИКРОСКОП - ТЕЛЕСКОП ↔ микроскоп - телескоп

МИНУС - ПЛЮС ↔ минус - плюс

МИНУСОВЫЙ - ПЛЮСОВЫЙ ↔ минус - плюс // кире - уңай

МИР - ВОЙНА ↔ тынычлык - сугыш

МИР - ССОРА ↔ татулык - бәхәс

МИРИТЬСЯ - ССОРИТЬСЯ ↔ килешү - бәхәсләшү

МЛАДШИЙ - СТАРШИЙ ↔ кече - өлкән (олы)

МНИМЫЙ - РЕАЛЬНЫЙ ↔ уйланма  - реаль // чык

105


МНОГОЗНАЧНЫЙ - ОДНОЗНАЧНЫЙ ↔ күпмәгънәле - бермәгънәле

МНОГОЧЛЕН - ОДНОЧЛЕН күпбуын - бербуын

МОЖНО - НЕЛЬЗЯ ↔ ярый - ярамый

МОКНУТЬ - СОХНУТЬ ↔ юешләнү - кибү

МОЛОДОЙ - СТАРЫЙ ↔ яшь - карт

МОЛОДОСТЬ - СТАРОСТЬ ↔ яшьлек - картлык

МОЛЧАЛИВЫЙ - МНОГОСЛОВНЫЙ (болтливый) ↔ аз сүзле - күп сүзле

МОНАРХИСТ -   РЕСПУБЛИКАНЕЦ монархияче - республикачы

МОНАРХИЯ - РЕСПУБЛИКА ↔ монархия - республика

МОНОГАМИЯ -ПОЛИГАМИЯ ↔ моногамия (бер ха­тынлылык) - полигамия (күп хатынлылык)

МОНОГЕНИЗМ - ПОЛИГЕНИЗМ ↔ моногенизм - полигенизм

МОНОМ - ПОЛИНОМ (в алгебре) ↔ моном - полином

МОНОСАХАРИД - ПОЛИСАХАРИД ↔ моносахаридлар - полисахаридлар

МОНОСЕМ - ПОЛИСЕМ ↔ бер мәгънәле сүз – күп мәгънәле сүз

МОНОСЕМИЯ - ПОЛИСЕМИЯ ↔ бермәгънәлелек - күпмәгънәлелек

МОНОТЕИЗМ - ПОЛИТЕИЗМ ↔ монотеизм - политеизм

МОНОТОНИЗМ - ПОЛИТОНИЗМ ↔ монотонизм - политониам

МОНОТОНИЧЕСКИЙ - ПОЛИТОНИЧЕСКИЙ ↔ моно тоник - политоник

МОНОФИЛИЯ - ПОЛИФИЛИЯ ↔ монофилия – полифилия

МОРАЛЬНЫЙ   - ФИЗИЧЕСКИЙ ↔ рухи – җисмәни // мораль - физик

МОРЕ - СУША ↔ диңгез - коры җир

МОРОЖЕНЫЙ - СВЕЖИЙ ↔ туңдырылган – табигый хәлендәге (яңа суйган, яңа тоткан)

МОРСКОЙ - СУХОПУТНЫЙ ↔ диңгез (...) - коры җир (...)

106


МОТИВИРОВАННОСТЬ - НЕМОТИВИРОВАННОСТЬ ↔ нигезләнгән булу - нигезләнмәгән булу

МОТИВИРОВАННЫЙ - НЕМОТИВИРОВАННЫЙ ↔ нигезләнгән - нигезләнмәгән

МОЧИТЬ - СУШИТЬ ↔ юешләү - корыту (киптерү)

МУДРОСТЬ - ГЛУПОСТЬ ↔ акыллылык - ахмаклык

МУТНЫЙ - ПРОЗРАЧНЫЙ ↔ болганчык - үтә күренмәле

МЧАТЬСЯ - ПЛЕСТИСЬ ↔ тиз бару (чабу) – артта калу (көчкә бару)

МЯГКИЙ - СУРОВЫЙ ↔ 1. йомшак күңелле – каты күңелле; 2. йомшак - салкын

МЯГКИЙ - ТВЕРДЫЙ ↔ йомшак - каты

МЯГКИЙ ЗНАК - ТВЕРДЫЙ ЗНАК ↔ нечкәлек бил­гесе - калынлык билгесе

НАБЕЛО - НАЧЕРНО ↔ чиста итеп - караламага

НАВЕРХУ - ВНИЗУ ↔ өстә - аста

НАВЕТРЕННЫЙ - ПОДВЕТРЕННЫЙ ↔ җил искән як -җил уңаена

НАВЗНИЧЬ   - НИЧКОМ ↔ чалкан - йөзтүбән

НАГРЕТЬ - ОХЛАДИТЬ ↔ җылыту - суыту

НАД — ПОД ↔ өстендә - астында

НАДВОДНЫЙ - ПОДВОДНЫЙ ↔ су өстендәге - су астын­дагы

НАДЕЖНЫЙ - НЕНАДЕЖНЫЙ ↔ ышанычлы - ыша­нычсыз

НАДЕЛИТЬ - ОБДЕЛИТЬ ↔ бүлеп бирү - бирми кал­дыру

НАДЕТЬ - СНЯТЬ ↔ кию - салу

НАДЗЕМНЫЙ - ПОДЗЕМНЫЙ ↔ җир өстендәге - җир астындагы

ПАЗАЛИЗОВАННЫЙ - НЕНАЗАЛИЗОВАННЫЙ ↔ борынлашкан - борынлашмаган

НАИБОЛЬШИЙ - НАИМЕНЬШИЙ ↔ иң зур (күп) -иң кечкенә (аз)

НАИВНЫЙ - ХИТРЫЙ ↔ беркатлы - хәйләкәр

107


НАИЛЕГЧАЙШИЙ - НАИТРУДНЕЙШИЙ ↔ иң җи­ңел - иң авыр

НАИЛУЧШИЙ - НАИХУДШИЙ ↔ иң яхшы – иң начар

НАЙТИ - ПОТЕРЯТЬ ↔ табу - югалту

НАЙТИСЬ - ПОТЕРЯТЬСЯ ↔ табылу - югалу

НАКАЗЫВАТЬ - ПООЩРЯТЬ ↔ җәза бирү - хуплау

НАЛЕГКЕ - НАТЯЖЕЛЕ ↔ җиңелчә генә - авыр йөк белән

НАЛАДИТЬ - РАЗЛАДИТЬ ↔ җайлау - бозу

НАЛАДИТЬСЯ - РАЗЛАДИТЬСЯ ↔ җайлану - бозылу

НАЛЕВО - НАПРАВО ↔ сулга - уңга

НАЛИЧИЕ - ОТСУТСТВИЕ ↔ бар (булу) - юк (булу); барлык-юклык

НАМОТАТЬ - ОТМОТАТЬ ↔ урау - сүтү

НАПОЛНИТЬ - ОПОРОЖНИТЬ ↔ тутыру - бушату

НАРОДНЫЙ - АНТИНАРОДНЫЙ ↔ халык өчен - халыкка каршы

НАРОЧНО - НЕВОЛЬНО ↔ махсус (алдан уйлап) - ирексездән

НАРУШАТЬ - СОБЛЮДАТЬ ↔ бозу - үтәү (башкару)

НАСТОЯЩИЙ - ПОДДЕЛЬНЫЙ ↔ чын - ялган

НАСТРОИТЬ - РАССТРОИТЬ ↔ көйләү - бозу

НАСТУПЛЕЫИЕ - ОТСТУПЛЕНИЕ ↔ һөҗүм - чигенү

НАСТЫРНЫЙ - СТЕСНИТЕЛЬНЫЙ ↔ үзсүзле (үҗәт) - оялчан

НАХОДКА - ПОТЕРЯ ↔ табыш - югалту

НАЧАЛО - КОНЕЦ ↔ баш - азак (ахыр)

НАЧАЛЬНИК - ПОДЧИНЕННЫЙ ↔ башлык -  баш­лык кул астында эшләүче

НАЧАТЬ (начинать) - ЗАКОНЧИТЬ (кончитъ) ↔ башлау - тәмамлау (бетерү)

НАЧАТЬСЯ - ЗАКОНЧИТЬСЯ ↔ башлану - тәмамлану (бетү)  

НЕВЕСТКА - СВЕКРОВЬ ↔ килен - каенана

НЕВОЛЯ - СВОБОДА ↔ тоткынлык - ирек (азатлык) НЕГАТИВ - ПОЗИТИВ ↔ негатив - позитив

108


НЕГАТИВНЫЙ - ПОЗИТИВНЫЙ ↔ негатив (кире) - позитив (уңай)

НЕДЕШЕВЫЙ - НЕДОРОГОЙ ↔ шактый кыйбят чагыштырмача очсыз

НЕДОБОР - ПЕРЕБОР ↔ тулып җитмәү - артып китү

НЕДОБРАТЬ - ПЕРЕБРАТЬ↔ азрак алу - күбрәл алу

НЕДОВАРИТЬ - ПЕРЕВАРИТЬ ↔ пешереп җиткермәү -озаграк (артыграк) пешерү

НЕДОГРЕВ - ПЕРЕГРЕВ ↔ җылытып җиткермәү -артыграк җылыту

НЕДОЕДАНИЕ - ОБЖОРСТВО ↔ җитәрлек тукланмау -артык күп ашау

НЕДОЕДАТЬ - ПЕРЕЕДАТЬ ↔ ашап туймау - артыг­рак ашап ташлау

НЕДОЗРЕЛЫЙ - ПЕРЕЗРЕЛЫЙ ↔ пешеп җитмәгән -үтә өлгергән // өлгереп җитмәгән ↔ артык өлгергән

НЕДОКОРМИТЬ - ПЕРЕКОРМИТЬ ↔ туйганчы ашат­мау - артыгын ашату

НЕДОЛЕТ - ПЕРЕЛЕТ ↔ барып җитмәү - ераккарак очып китү

НЕДОПЛАТИТЬ - ПЕРЕПЛАТИТЬ ↔ түләп бетермәү -артыграк түләү

НЕДОРОСТОК - ПЕРЕРОСТОК ↔ балигъ булмаган -яше узган бала

НЕДОСОЛ - ПЕРЕСОЛ ↔ тозы җитми - артык тозлы

НЕДОСОЛИТЬ - ПЕРЕСОЛИТЬ ↔ тозы җитмәү -артык тозлау

НЕДОСЫПАТЬ - ПЕРЕСЫПАТЬ ↔ кимрәк салу -артыграк салу

НЕКАЗИСТЫЙ - ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЫЙ ↔ ис китәр­лек түгел - үзенә тартып тора

НЕЛЕПЫЙ - РАЗУМНЫЙ ↔ мәгънәсез - акыллы

НЕЛЮДИМЫЙ - ОБЩИТЕЛЬНЫЙ ↔ ялгызлыкны яратучы (кешедән качучан) - аралапгучан

НЕНАРОКОМ - СПЕЦИАЛЬНО ↔ ялгышып (очраклы рәвештә)- махсус

НЕНОРМАЛЬНЫЙ  -  НОРМАЛЬНЫЙ   1. Нормаль түгел - нормаль; 2. психик авыру - психик сәламәт

 

109


НЕОБЕСПЕЧЕННОСТЬ - ОБЕСПЕЧЕННОСТЬ мох-таҗлык - бар нәрсә җитеш

НЕОБИТАЕМЫЙ - ОБИТАЕМЫЙ кеше яшәми тор­ган -кешеләр яши торган

НЕОБРАТИМЫЙ - ОБРАТИМЫЙ ↔ кайтма булмаган -кайтма

НЕОБХОДИМОСТЬ - СЛУЧАЙНОСТЬ ↔ зарурилык -очраклылык

НЕОБЫКНОВЕННЫЙ - ОБЫКНОВБННЫЙ ↔ гадәти булмаган (сәер) - гадәти

НЕОДУШЕВЛЕННЫЙ - ОДУШЕВЛЕННЫЙ ↔ җансыз -җанлы

НЕОПРЕДЕЛЕННЫЙ - ОПРЕДЕЛЕННЫЙ ↔ 1. бил­гесез - билгеле; 2. аныксыз - анык

НЕОПЫТНЫЙ - ОПЫТНЫЙ тәҗрибәсез - тәҗрибәле

НЕОРГАНИЧЕСКИЙ - ОРГАНИЧЕСКИЙ ↔ неорганик -органик

НЕОФИЦИАЛЬНЫЙ - ОФИЦИАЛЬНЫЙ ↔ рәсми булмаган - рәсми

НЕПЕРЕХОДНЫЙ - ПЕРЕХОДНЫЙ (глагол) ↔ күчем­сез - күчемле (фигыль)

НЕПОЗИЦИОННЫЙ - ПОЗИЦИОННЫЙ позициягә бәйсез - позицион

НЕПОЛНОТА - ПОЛНОТА ↔ кимлек - тулылык

НЕПОЛНЫЙ - ПОЛНЫЙ ↔ ким - тулы

НЕПРАВИЛЬНЫЙ - ПРАВИЛЬНЫЙ ↔ 1. ялгыш (ха­та) - дөрес; 2. төзек булмаган - төзек

НЕПРЕДНАМЕРЕННЫЙ - ПРЕДНАМЕРЕННЫЙ ↔ алдан уйланмаган - алдан уйланган

НЕПРОДУКТИВНЫЙ - ПРОДУКТИВНЫЙ ↔ продук­тив булмаган - продуктив

НЕПРОИЗВОДИТЕЛЬНЫЙ - ПРОИЗВОДИТЕЛЬНЫЙ ↔ нәтиҗәсез (фидасыз, арам) - нәтиҗәле (җитеш-терүчан)

НЕПРОИЗВОДНЫЙ - ПРОИЗВОДНЫЙ ↔ тамыр (төп) - ясалма (чыгарылма)

110


НЕРАВЕНСТВО - РАВЕНСТВО ↔ тигезсезлек - тигезлек

НЕРЕАЛЬНЫЙ - РЕАЛЬНЫЙ ↔ 1. реаль булмаган - реаль; 2. фантастик - реаль

НЕРОДНОЙ - РОДНОЙ ↔ кан кардәш түгел - кардәш

НЕСАМОСТОЯТБЛЬНЫЙ - САМОСТОЯТЕЛЬНЫЙ ↔ мөстәкыйль булмаган - мөстькыйль

НЕСОВРЕМЕННЫЙ - СОВРЕМЕННЫЙ ↔ искергән - заманча (хәзерге)

НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИЙ - СОВЕРШЕННОЛЕТНИЙ ↔ балигъ булмаган - балигъ булган

НЕСОВЕРШЕННЫЙ - СОВЕРШЕННЫЙ ↔ 1. камил булмаган - камил; 2. тәмамланмаган - тәмамланган

НЕСОГЛАСОВАННЫЙ - СОГЛАСОВАННЫЙ яраш­маган - ярашкан; сөйләшенмәгән -сөйләшенгән

НЕСООТВЕТСТВИЕ   -   СООТВЕТСТВИЕ ↔ 1. тәңгәл килмәү - тәңгәллек; 2. туры килмәү - туры килү

НЕСПРАВЕДЛИВЫЙ - СПРАВЕДЛИВЫЙ ↔ гаделсез - гадел

НЕСТОЙКИЙ - СТОЙКИЙ ↔ нык түгел  - нык

НЕСТРОЕВОЙ - СТРОЕВОЙ ↔ 1. хәрби эшкә кара­маган - сугыш өчен кирәкле; 2. төзелешкә ярамый торган агач - биек һәм туры агач

НЕСУДОХОДНЫЙ - СУДОХОДНЫЙ ↔ суднолар йөр­ми торган - суднолар йөри торган

НЕСЧАСТЛИВЫЙ - СЧАСТЛИВЫЙ ↔ бәхетсез - бәхетле

НЕСЧАСТЬЕ - СЧАСТЬЕ ↔ бәхетсезлек - бәхет

НЕТЕРПЕЛИВЫЙ - ТЕРПЕЛИВЫЙ ↔ түземсез - сабыр

НЕТРУДОСПОСОБНОСТЬ - ТРУДОСПОСОБНОСТЬ ↔ хезмәткә сәләтсез булу - хезмәткә сәләтле булу

НЕУБЕДИТЕЛЬНЫЙ   -   УБЕДИТЕЛЬНЫЙ дәлилләнмәгән - дәлилле

НЕУДАРНЫЙ - УДАРНЫЙ ↔ басымсыз - басымлы

НЕУДАЧА - УДАЧА ↔ уңышсызлык - уңыш

НЕУДАЧЛИВЫЙ - УДАЧЛИВЫЙ ↔ эше уңмый тор­ган - эше уңа торган

НЕУДАЧНЫЙ - УДАЧНЫЙ ↔ уңышсыз (начар) -уңышлы

111


НЕУДОВЛЕТВОРЕННЫЙ - УДОВЛЕТВОРЕННЫЙ ↔ канәгатьсез - канәгать

НЕУРОЖАЙНЫЙ - УРОЖАЙНЫЙ ↔ уңыш аз (ел) - уңыш күп (ел)

НЕУРОЧНЫЙ - УРОЧНЫЙ ↔ вакытсыз - гадәти

НЕУЧ — УЧЕНЫЙ ↔укымаган кеше - галим

НЕУЧТИВЫЙ - УЧТИВЫЙ ↔ ихтирамсыз - әдәпле 

НЕХРИСТЬ - ХРИСТИАНИН ↔ христиан булмаган кеше - христиан

НЕЧЕТ - ЧЕТ ↔ так сан - җөп сан

НЕЧЕТНЫЙ - ЧЕТНЫЙ ↔ җөп - так

НИЖНИЙ — ВЕРХНИЙ ↔ аскы - өске

НИОТКУДА - ОТОВСЮДУ ↔ бер каян да - һәр җирдән дә

НИЧЕГО - СКОЛЬКО ЕСТЬ берни юк - бары белән

НИШЕТА - РОСКОШЬ хәерчелек - затлылык (байлык)

НО! - ТПРУ! ↔ на! - трр!

НОВОМОДНЫЙ - старомодный ↔ 1. соңгы мода белән эшләнгән - иске мода белән эшләнгән; 2. яңа модада­гы - искергән

НОВЫЙ - ПРЕЖНИЙ ↔ яңа - элекке

НОВЫЙ - СТАРЫЙ ↔ яңа - иске

НОМИНАЛЬНЫЙ - РЕАЛЬНЫЙ ↔ номиналь - реаль

НРАВСТВЕННЫЙ - ФИЗИЧЕСКИЙ ↔ рухи – җисмәни (физик)

НРАВСТВЕННЫЙ - БЕЗНРАВСТВЕННЫЙ ↔ әхлаклы - әхлаксыз

ОБВИНЯТЬ - ОПРАВДАТЬ ↔ гаепләү - аклау

ОБЕДНЕТЬ - РАЗБОГАТЕТЬ ↔ ярлылану - баю

ОБЕДНИТЬ - ОБОГАТИТЬ ↔ ярлылату - баету

ОБЕЛИТЬ - ОЧЕРНИТЬ ↔ аклау (яклау) - каралту

ОБИЛИЕ - СКУДОСТЬ ↔ муллык - ярлылык

ОБИЛЬНЫЙ - СКУДНЫЙ ↔ мул - ярлы

ОБЛАЧИТЬ - РАЗДЕТЬ киендерү - чишендерү

ОБЛАЧИТЬСЯ - РАЗДЕТЬСЯ ↔ киенү - чишенү

ОБМАННЫЙ - ЧЕСТНЫЙ   (без обмана) ↔ алдаулы -алдаусыз

112


ОБМАНУТЬ - ОБМАНУТЬСЯ ↔ алдау - алдану

ОБНАРУЖИТЬ - СКРЫТЬ ↔ табу - яшерү

ОБОЗНАЧАЕМОЕ - ОБОЗНАЧАЮЩЕЕ ↔ фикерләү предметы - фикерләү предметын белдерүче

ОБАГАТИТЬ - РАЗОРИТЬ баету-бөлдерү

ОБУТЫЙ   -   РАЗУТЫЙ аяк   киеме кигән – аяк киемен салган

ОБУТЬ - РАЗУТЬ ↔ аяк киеме кидерү - аяк киемен салдыру

ОБУТЬСЯ - РАЗУТЪСЯ аяк киеме кию - аяк киемен салу

ОБХОДНЫЙ - ПРЯМОЙ әйләнеч - туры

ОБЩИИ - ЧАСТНЫЙ ↔ гомуми - хосусый

ОБЪЕДИНИТЬ - РАЗЪЕДИНИТЬ ↔ берләпперү -таркату

ОБЪЕКТ - СУБЪЕКТ ↔ объект - субъект

ОБЪЕКТИВНОСТЬ - СУБЪЕКТИВНОСТЬ ↔ объектив­лык -субъективлык

ОГЛУШЕНИЕ - ОЗВОНЧЕНИЕ саңгыраулашу - яңгыраулашу

ОГРОМНЫЙ - МАЛЕНЬКИЙ ↔ зур (дау) -  кечкенә

ОДЕСНУЮ - ОШУЮЮ унга - сулга

ОДЕТЬ — РАЗДЕТЬ ↔ киендерү - чишендерү

ОДЕТЬСЯ - РАЗДЕТЬСЯ киенү - чишенү

ОДНООБРАЗИЕ - РАЗНООБРАЗИЕ ↔ бертөрлелек - төрлелек (күптөрлелек)

ОДНООБРАЗНЫЙ - РАЗНООБРАЗНЫЙ бертөрле - күптөрле (төрле)

ОЖИВЛЯТЬ - УМЕРЩВЛЯТЬ ↔ җан иңдерү - яшәү­дән мәхрүм итү; үтерү

ОККАЗИОНАЛЬНЫЙ - УЗУАЛЬНЫЙ ↔ окказиональ - узуаль

ОКОНЧАТЕЛЬНЫЙ - ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫЙ үз­гәрми торган (соңгы) - беренчел

ОКРАИНА - ЦЕНТР ↔ чит  - үзәк

ОПРЕДЕЛЯЕМОЕ - ОПРЕДЕЛЯЮЩЕЕ ↔ аерылмыш - аергыч

ОПТИМИЗМ - ПЕССИМИЗМ ↔ оптимизм - пессимизм

113


ОПТИМИСТ - ПЕССИМИСТ ↔ оптимист - пессимист

ОПТОВЫЙ - РОЗНИЧНЫЙ ↔ күпләп (алу, сату) - ваклап (сату)

ОПУСКАТЬ - ПОДНИМАТЬ ↔ төшерү -  күтәрү

ОПЬЯНЕТЬ - ОТРЕЗВЕТЬ исерү - айну

ОПЬЯНИТЬ - ОТРЕЗВИТЬ ↔ исертү - айныту

ОРДИНАРНЫЙ - ЭКСТРАОРДИНАРНЫЙ ↔ ординар (гадәти) - экстраординар (гадәттән тыш (чиктән тыш)

ОРЕЛ - РЕШКА ↔ иләк - күн

ОРИГИНАЛ - ПЕРЕВОД ↔ төп нөсхә (оригинал) - тәрҗемә

ОСВОБОДИТЬ - ПОРАБОТИТЬ ↔ азат итү - кол итү

ОСЕДЛАТЬ - РАССЕДЛАТЬ ↔ иярләү - иярен салдыру

ОСЛАБИТЬ - УСИЛИТЬ ↔ киметү - арттыру

ОСТРИТЬ - ТУПИТЬ ↔ үткенләү - үтмәсләү

ОСТРЫЙ - ТУПОЙ ↔ 1. очлы (үткен) - үтмәс; 2. үткен - миңгерәү (аңгыра)

ОТБАВИТЬ - ПРИБАВИТЬ ↔ алу - кушу

ОТБЕЖАТЬ - ПОДБЕЖАТЬ ↔ чабып китү – чабып килү

ОТВЕТИТЬ - СПРОСИТЪ ↔ җавап бирү - сорау

ОТВЕТСТВЕННОСТЬ - БЕЗОТВЕТСТВЕННОСТЬ ↔ җаваплылык - җавапсызлык

ОТВРАТИТЕЛЬНЫЙ - ОЧАРОВАТЕЛЬНЫЙ ↔ начар (ямьсез) - искиткеч (матур, яхшы)

ОТДАРИТЬ - ПОДАРИТЬ ↔ бүләк бирү - бүләк итү

ОТДАРОК - ПОДАРОК бүләккә каршы бүләк - бүләк

ОТДЫХ - РАБОТА ↔ ял - эш

ОТДЕЛИТЬ - ОТЪЕДИНИТЬ ↔ аеру - кушу (бер­ләштерү)

ОТЕЦ - ОТЧИМ ↔ ата - үги ата (әти)

ОТЕЦ - СЫН ↔ ата - ул

ОТКАЗАТЬСЯ - СОГЛАСИТЬСЯ ↔   кире кагу- риза булу

ОТКРОВЕННЫЙ - СКРЫТНЫЙ ↔ ихлас күңелле - яшерен (йомыкый)

114


ОТКРЫТЫЙ - СКРЫТНЫЙ ↔ ачык - йомыкый

ОТКРЫТЫЙ - ЗАКРЫТЫЙ ↔ ачык - ябык

ОТКРЫВАТЬ - ЗАКРЫВАТЬ ↔ ачу - ябу

ОТКРЬШАТЬСЯ - ЗАКРЫВАТЬСЯ ↔ ачылу - ябылу

ОТЛИВ - ПРИЛИВ ↔ су кимү - су арту

ОТНЯТЬ - ПРИБАВИТЬ ↔ алу - кушу

ОТРЕЗТЬ - ПРИРЕЗАТЬ ↔ кисеп алу - ялгап кую

ОТСТАЛЫЙ - ПЕРЕДОВОЙ ↔ артта калган - алдьшгы

ОТСТАТЬ - ПЕРЕГНАТЬ ↔ артта калу - куып җитү

ОТСТУП— ПРИСТУП ↔ әйтеп бетерү - әйтә башлау

ОТСУТСТВИЕ - ПРИСУТСТВИЕ ↔ юк булу - бар булу

ОТСЮДА - ОТТУДА моннан - аннан

ОТЪЕЗД - ПРИЕЗД ↔ утырып китү- утырып кияү// килеп төшү

ОТЪЕХАТЬ - ПОДЪЕХАТЬ ↔ китеп бару - килеп җитү

П АРАДИГМАТИКА   -   СИНТАГМАТИКА  ↔   парадигматика - синтагматика

ПАЧКАТЬ - ЧИСТИТЬ ↔ пычрату - чистарту

ПАСЫНОК - СЫН ↔ үги ул - ул

ПАТРИЦИЙ - ПЛЕБЕЙ ↔ патриций - плебей

ПЕРВЫЙ - ПОСЛЕДНИЙ ↔ беренче - соңгы

ПЕРВИЧНЫЙ - ВТОРИЧНЫЙ ↔ беренчел - икенчел

ПЕРЕД - ЗА (сзади) ↔ (...) алдында - (...) артында

ПЕРЕДНИЙ - ЗАДНИЙ ↔ алгы - арткы

ПЕРЕДНЯЯ ЧАСТЬ - ЗАДНЯЯ ЧАСТЬ ↔ ал - арт

ПЕРЕДОВОЙ - ОТСТАЮШНЙ алдынгы - артта калган

ПЕРЕСЕЛЕНЕЦ - СТАРОЖИЛ ↔ күчеп килгән (кеше) -күптән яшәүче (кеше)

ПЕРИФЕРИЙНЫЙ - ЦЕНТРАЛЬНЫЙ ↔ периферия- дәге - үзәктәге

ПЕРСПЕКТИВНЫЙ  -  РЕТРОСПЕКТИВНЫЙ ↔ перспектив - ретроспектив

ПЕШИЙ - ВСАДНИК ↔ җәяүле - атлы

ПЕЧАТНЫЙ - РУКОПИСНЫЙ ↔ басма – кулдан язылган

ПЕЧАТНЫЙ - УСТНЫЙ ↔ басма - телдән әйтелгән

115


ПЛАВНЫЙ - РЕЗКИЙ ↔ тигез - кискен

ПЛАКАТЬ - СМЕЯТЬСЯ ↔ елау - көлү

ПЛАТНО - БЕСПЛАТНО ↔ түләуле - түләүсез

ПЛАТНЫЙ - БЕСПЛАТНЫЙ ↔ түләүле - түләүсез

ПЛАЧ - СМЕХ ↔ елау - көлү (көлке)

ПЛЕМЯННИК - ПЛЕМЯННИЦА ↔ туганнан туган малай (егет) - туганнан туган кыз

ПЛОТОЯДНЫЙ - ТРАВОЯДНЫЙ ↔ ерткыч – үлән ашаучы (хайван)

ПЛЮС - МИНУС ↔ плюс - минус // кушу - алу

ПЛОХОЙ - ХОРОШИЙ ↔ начар - яхшы

ПО - ПРОТИВ (...) буенча - (...) каршы

ПОБЕДА - ПОРАЖЕНИЕ ↔ җиңү - җиңелү

ПОБЕДИТЕЛЬ    -    ПОБЕЖДЕННЫЙ    ↔    җиңүче    - җиңелүче

ПОВЫСИТЪ - ПОНИЗИТЬ ↔ күтәрү - төшерү

ПОГИБНУТЬ - СПАСТИСЬ ↔ үлү (һәлак булу) - котылу

ПОДВАЛ - ЧЕРДАК ↔ идән асты - чардак

ПОДЕШЕВЕТЬ - ПОДОРОЖАТЬ ↔ очсызлану - кый­батлану

ПОДКЛЮЧАТЬ - ВЫКЛЮЧАТЬ ↔ тоташтыру - сүндерү

ПОДСОЕДИНЯТЬ - ОТСОЕДИНЯТЬ ↔ тоташтыру - өзү

ПОДЛИННЫЙ - ФАЛЬШИВЫЙ ↔ төп (чын) - ялган

ПОДМЕРЗНУТЬ - ПОДТАЯТЬ ↔ кату (суыктан) - эрү

ПОГОВОРИТЬ - ПОМОЛЧАТЬ ↔ сөйләшү - дәшмәү

ПОДЪЕМ — СПАД ↔ үсеш (күтәрелеш) - төшү

ПОДЪЕМ  - СПУСК ↔ күтәрелү - төшү

ПОЗДНИЙ - РАННИЙ ↔ ахыргы (соңгы) - башлангыч

ПОЗДНО - РАНО ↔ соң - иртә

ПОЗНАКОМИТЬСЯ - РАЗОЙТИСЬ танышу - аерылышу (танышлыкны өзү)

ПОЗОР - СЛАВА ↔ хурлык - дан

ПОЗОРНЫЙ - СЛАВНЫЙ ↔ хурлыклы - данлы

ПОКАЗАТЬСЯ - СКРЫТЬСЯ ↔ күренү - югалу

ПОКОРНЫЙ - СТРОПТИВЫЙ ↔ күндәм - кире

ПОКУПАТЕЛЬ - ПРОДАВЕЦ ↔ сатып алучы - сатучы

116


ПОЛНОЕ (предложение) - НЕПОЛНОЕ (предложение) тулы (җөмлә) - ким (җөмлә)

ПОЛЕЗНЫЙ - БЕСПОЛЕЗНЫЙ ↔ файдалы - файдасыз

ПОЛНОСТЬЮ - ЧАСТИЧНО ↔ тулысыңча - өлешчә

ПОЛНОТА - ХУДОБА ↔ тазалык - ябыклык

ПОЛЕЗНЫЙ - ВРЕДНЫЙ ↔ файдалы - зыянлы

ПОЛНЫЙ - ПУСТОЙ ↔ тулы - буш

ПОЛНЫЙ - ХУДОЙ ↔ таза -ябык

ПОЛОМАННЫЙ - ЦЕЛЫЙ ↔ ватык - төзек (бөтен)

ПОЛУЧИТЬ - ПОСЛАТЬ ↔ алу - җибәрү

ПОМИРИТЬ - ПОССОРИТЬ ↔ татулаштыру - ачу­ландыру

ПОМОГАТЬ - МЕШАТЬ ↔ ярдәм итү - комачау итү

ПОМИРИТЬСЯ - ПОССОРИТЬСЯ ↔ килешү - ачу­ланышу

ПОНЯТНЫЙ - НЕПОНЯТНЫЙ ↔ аңлаешлы - аңла- ешсыз

ПОНЯТЛИВЫЙ - НЕПОНЯТЛИВЫЙ ↔ зиһенле - зиһенсез

ПОПАСТЬ - ПРОМАХНУТЬСЯ ↔ тию - тимәү

ПОПОЛНЕТЬ - ПОХУДЕТЬ ↔ тазарып китү – ябыгын китү

ПОРИЦАТЬ - ХВАЛИТЬ ↔ хурлау - мактау

ПОРЯДОК - БЕСПОРЯДОК ↔ тәртип - тәртипсезлек

ПОСЛЕДУЮЩИЙ - ПРЕДЫДУЩИЙ ↔ киләсе (шун­нан соңгы) - алдан баручы (сөйләүче)

ПОСМЕРТНЫЙ - ПРИЖИЗНЕННЫЙ ↔ үлгәннән соң­гы - исән чактагы

ПОСТЕПЕННО - СРАЗУ ↔ әкренләп - кичекмәстән

ПОСТИТЬСЯ - СКОРОМНИЧАТЬ ↔ ураза тоту – майлы ризык ашау

ПОСТНИК - СКОРОМНИК ↔ ураза тотучы — ураза вакытында майлы ризык ашаучы

ПОСТНЫЙ - СКОРОМНЫЙ ↔ сөтсез-итсез   - сөтле- итле(ризык)

ПОСТПОЗИЦИЯ - ПРЕПОЗИЦИЯ ↔ постпозиция -препозиция

117


ПОСТРОИТЬ - РАЗРУШИТЬ ↔ төзү (кору) - җимерү

ПОСЮСТОРОННИЙ - ПОТУСТОРОННИЙ ↔ реаль -теге дөньядагы

ПОТЕПЛЕТЬ - ПОХОЛОДАТЬ ↔ җылыну - суыну

ПОТОМКИ - ПРЕДКИ ↔ киләчәк буын - ата-бабалар

ПОТРЕБИТЕЛЬ - ПРОИЗВОДИТЕЛЬ ↔ кулланучы - җитештерүче

ПОЭЗИЯ — ПРОЗА ↔ поэзия - проза // тезмә – чәчмә (әсәр)

ПОЭТИЧЕСКИЙ - ПРОЗАИЧЕСКИЙ ↔ тезмә - чәчмә; поэтик (шигъри) - прозаик

ПОЯВИТЬСЯ - ИСЧЕЗАТЬ ↔ барлыкка килү - югалу

ПОЯСНЯЮЩЕЕ СЛОВО - ПОЯСНЯЕМОЕ СЛОВО ↔ аныклагыч - аныкланмыш

ПРАБАБКА - ПРАВНУЧКА ↔ карт әби - онык

ПРАВДА - ЛОЖЬ ↔ дөреслек - ялган

ПРАВНУК - ПРАВНУЧКА ↔ онык - онык (кыз)

ПРАВНУК - ПРАДЕД ↔ онык - карт бабай

ПРАВО - БЕСПРАВИЕ ↔ хокук - хокуксызлык

ПРАКТИК - ТЕОРЕТИК о практик - теоретик; гамәли - нәзари

ПРАКТИКА - ТЕОРИЯ ↔ практика - теория

ПРЕГОРЬКИЙ - ПРЕСЛАДКИЙ ↔ бик әче - бик татлы

ПРЕГОРЯЧИЙ - ПРЕХОЛОДНЫЙ ↔ бик   кайнар - бик салкын

ПРЕДИКАТ - СУБЪЕКТ ↔ предикат - субъект

ПРЕДЛОЖЕНИЕ - СПРОС ↔ товар тәкъдим итү - товарга ихтыяҗ булу

ПРЕЖДЕ - ТЕПЕРЬ ↔ элек - хәзер

ПРЕСНОЕ - ДРОЖЖЕВОЕ (тесто) ↔ төче - әче (камыр)

ПРЕСНЫЙ - КИСЛЫЙ ↔ төче - ачы

ПРЕСНЫЙ - СОЛЕНЫЙ ↔ төче - тозлы

ПРЕУВЕЛИЧИВАТЬ - ПРЕУМЕНЫПАТЬ арттыру - киметү

ПРИБАВИТЬ (прибавлять) - УБАВИТЬ (убавлять) арттыру - киметү

ПРИБАВИТЬ - ВЫЧИТАТЬ ↔ алу - кушу

118


ПРИБЛИЗИТЕЛЬНЫЙ - ТОЧНЫЙ ↔ якынча - төгел

ПРИБЛИЖАТЬСЯ - УДАЛЯТЬСЯ якынаю - ерагаю

ПРИБЫЛЬ - УБЫТОК ↔ керем -зыян

ПРИВЕЗТИ - УВЕЗТИ ↔ 1. алып килү (китерү) - алып китү; 2. китерү - алып китү

ПРИЕХАТЬ - УЕХАТЬ ↔ килү - китү

ПРИЙТИ (придти) - УЙТИ (уходить) ↔ килү - китү

ПРИЛЕТАТЬ - УЛЕТАТЬ ↔ очып килү - очып китү

ПРИСТАВКА - СУФФИКС (постфикс) алкушымча - арткушымча

ПРИТЕКАТЬ - УТЕКАТЬ ↔ агып килү - агып китү

ПРИХОД - РАСХОД ↔ керем - чыгым

ПРИЧИНА - СЛЕДСТВИЕ ↔ сәбәп - нәтиҗә

ПРОГРЕСС - РЕГРЕСС ↔ прогресс (алгарыш) - регресс

ПРОГРЕССИВНЫЙ - РЕГРЕССИВНЫЙ прогрессив - регрессив

ПРОКЛИТИКА - ЭНКЛИТИКА ↔ проклитика -энкли­тика

ПРОЛОГ - ЭПИЛОГ ↔ пролог - эпилог

ПРОСТОРНЫЙ - ТЕСНЫЙ ↔ иркен - тар

ШЮТИВНИК - СОЮЗНИК ↔ көндәш - союздаш

ПРОТОЧНЫЙ - СТОЯЧИЙ ↔ агып торган – җыелып торган

ПРЯМОЙ - КРИВОЙ ↔ туры - кыек // кәкре

ПРЯМО - В ОБХОД ↔ туры — әйләнечтән

ПСИХИЧЕСКИЙ - СОМАТИЧЕСКИЙ ↔ психик - соматик

ПЬЯНЕТЬ - ТРЕЗВЕТЬ ↔ исерү - айну

ПЬЯНЫЙ - ТРЕЗВЫЙ ↔ исерек - аек

РАДОСТЬ - ГРУСТЬ (печаль) ↔ шатлык – сагыш (көенеч)

РАВНОИМЕННОСТЬ   - РАЗНОИМЕННОСТЬ аваз­дашлык (омонимия)- синонимия

РАЗБОГАТЕТЬ - РАЗОРИТЬСЯ ↔ баю - бөлү

РАЗВОРАЧИВАТЬ - ЗАВОРАЧИВАТЬ ↔ ачу - төрү

РАЗДЕЛЬНО - СЛИТНО ↔ аерым - кушылып

119


РАЗДЕЛЬНЫЙ - СОВМЕСТНЫЙ ↔ аерым - бергә

РАЗЖАТЬ - СЖАТЬ ↔ ачу - йому

РАЗЛЕТЕТЬСЯ - СЛЕТЕТЬСЯ ↔ очып таралу – очып килү

РАЗЛИЧИЕ - СХОДСТВО аерма - охшашлык

РАЗЛУКА - СВИДАНИЕ ↔ аерылышу - очрашу (кү­решү)

РАЗОБРАТЬ - СОБРАТЬ ↔ таркату - җыю

РАЗОГНУТЬ - СОГНУТЬ ↔ турайту - бөгү

РАЗОЙТИСЬ - СОЙТИСЬ ↔ таралу - җыелу

РАЗЪЕДИНИТЬ - СОЕДИНИТЬ ↔ аерып алу - кушу

РАЗЪЕХАТЬСЯ - СЪЕХАТЬСЯ ↔ таралышу - очрашу

РАССВЕТ - СУМЕРКИ ↔ яктыру - эңгер-меңгер

РАССЕЯННЫЙ - СОСРЕДОТОЧЕННЫЙ ↔ таркау - игътибарлы

РАССУДОК - ЧУВСТВО ↔ акыл - хис

РАСФОРМИРОВАТЬ - СФОРМИРОВАТЬ ↔ тарату - формалаштыру

РАСЦВЕСТИ - УВЯНУТЬ ↔ чәчәк ату - шиңү

РАСШИРИТЬ - СУЗИТЬ ↔ киңәйтү - тарайту

РЕВОЛЮЦИЯ - ЭВОЛЮЦИЯ ↔ революция (инкый­лаб) - эволюция

РЕГРЕССИЯ - ТРАНСГРЕССИЯ ↔ диңгез чигенү - диңгез басу

РЕДКИЙ - ЧАСТЫЙ ↔ сирәк - еш

РЕЛИГИОЗНЫЙ - АТЕИСТ (безбожник) ↔ дини - динсез

РЕМА — ТЕМА ↔ 1. рема - тема; 2. сөйләм яңалыгы - сөйләм предметы

РОБКИЙ - СМЕЛЫЙ ↔ оялчан - кыю

РОДИНА — ЧУЖБИНА ↔ ватан (туган ил) - чит җир (чит ил)

РОДИТЬСЯ - УМЕРЕТЬ ↔ туу - үлү

РОЖДЕНИЕ - СМЕРТЬ ↔ туу - үлем

РУСОФИЛ - РУСОФОБ ↔ русофил - русофоб

РЫДАТЬ - ХОХОТАТЬ ↔ акырып елау - кычкырып көлү

120


СВЕЖИЙ - СОЛЕНЫЙ ↔ яңа (өзгән) - тозлы

СВЕЖИЙ - СТАРЫЙ ↔ яңа (кигән) - иске

СВЕЖИЙ - СУШЕНЫЙ ↔ яңа (өзгән), өлгергән - кипкән

СВЕЖИЙ - ТЕПЛЫЙ ↔ салкынча - җылы

СВЕЖИЙ - ТУХЛЫЙ ↔ яңа (тоткан, суйган) - исләнгән (бозылган)

СВЕЖИЙ - УСТАЛЫЙ ↔ арымаган - арыган

СВЕЖИЙ - ЧЕРСТВЫЙ ↔ яңа пешкән (икмәк) - искергән (каткан)

СВЕЖИЙ - ШАБЛОННЫЙ ↔ оригиналь – тапталган (шаблон)

СВЕРХУ - СНИЗУ ↔ өстән - астан

СВЕТ - ТЬМА (темнота) ↔ яктылык - караңгылык

СВЕТЛЕТЬ - ТЕМНЕТЬ ↔ яктыру - караңгылану

СВЕТЛЫЙ - ЯСНЫЙ ↔ ачык - соры (аяз)

СВЕТЛЫЙ - БЕСЦВЕТНЫЙ ↔ ачык - төссез

СВЕТЛЫЙ - ТЕМНЫЙ ↔ якты - караңгы

СВЕТСКИЙ - ЦЕРКОВНЫЙ ↔ ДӨНЬЯВИ - ДИНИ

СВОБОДА - РАБСТВО ↔ ирек - коллык

СВОБОДА - НЕВОЛЯ ↔ ирек -тоткынлык

СВОБОДНЫЙ - НЕЗАВИСИМЫЙ ↔ азат - бәйле

СВОЙ - ЧУЖОЙ ↔ үз - ят (чит)

СДАТЬ - СНЯТЬ (номер) ↔ бирү - алу

СЕВЕР — ЮГ ↔ төньяк - көньяк

СЕВЕРНЫЙ - ЮЖНЫЙ ↔ төньяк (...) - көньяк (..) // төньяктагы - көньяктагы

СЕВЕРЯН - ЮЖАН ↔ төньяк җиле - көньяк җиле

СЕВЕРЯНИН - ЮЖАНИН ↔ төньякта яшәүче - көнь­якта яшәүче

СЕРЬЕЗНЫЙ - ВЗБАЛМОШНЫЙ ↔ җитди (төпле) - дуамал (килделе-киттеле)

СЗАДИ - СПЕРЕДИ ↔ арттан - алдан

СИЛА - БЕССИЛИЕ көч - көчсезлек

СИЛЬНЫЙ - СЛАБЫЙ ↔ көчле - көчсез

СИМПАТИЯ - АНТИПАТИЯ ↔ симпатия — антипатия

СКУПОЙ - ЩЕДРЫЙ ↔ саран - юмарт

121


СЛАБО - ТУГО аз - нык

СЛАВА - БЕССЛАВИЕ дан - хурлык

СЛАВНЫЙ - БЕССЛАВНЫЙ данлы - хурлыклы

СЛАВЯНОФИЛ - СЛАВЯНОФОБ ↔ славянофил - славянофоб

СЛАДКИЙ - КИСЛЫЙ ↔ баллы (татлы) - әче (ачы)

СЛЕВА - СПРАВА ↔ сулдан - уңнан

СМЕЛЫЙ - ТРУСЛИВЫЙ ↔ кыю - куркак

СМЕЛОСТЬ - ТРУСОСТЬ батырлык - куркаклык

СМЕРТЬ - БЕССМЕРТИЕ үлем - үлемсезлек

СМЕРТЪ -  ВОСКРЕСЕНИЕ ↔ үлем - яңадан туу

СМЕЯТЬСЯ - ПЛАКАТЬ ↔ көлү - елау

СНИЗУ - СВЕРХУ астан - өстән

СОВЕСТЛИВЫЙ - БЕССОВЕСТНЫЙ намуслы - намуссыз (оятсыз)

СОЕДИНИТЪСЯ - РАСХОДИТЬСЯ ↔ кушылу -аеры­лышу

СОДЕРЖАНИЕ - ФОРМА ↔ эчтәлек - форма

СОЗДАВАТЬ - УНИЧТОЖАТЬ ↔ төзү (кору, булдыру) - юк итү

СОЛИСТ - ФИГУРАНТ ↔ солист - фигурант

СОН - ЯВЬ төш - өн

СОН - БЕССОННИЦА ↔ йокы - йокысызлык

СОГЛАШАТЬСЯ - АРТАЧИТЬСЯ (возражать) риза булу - каршы килү

СОНОРНЫЙ - ШУМНЫЙ ↔ сонор - шаулы

СПОКОЙНЫЙ - ТРЕВОЖНЫЙ тыныч - борчулы  

СПОРАДИЧЕСКИЙ - ЭПИДЕМИЧБСКИЙ очрак­лы - эпидемик

СПЕРЕДИ - СЗАДИ алдан - арттан

СТАРЕТЬ - МОЛОДЕТЬ ↔ картаю - яшәрү

СТАРИК - СТАРУХА карт - карчык

СТАРИК - ЮНОША карт - яшь егет

СТАРТ - ФИНИШ ↔ старт - финиш

СТАРТОВАТЬ - ФИНИШИРОВАТЬ старт алу - финишка килү

СТОЯТЬ - ХОДИТЬ ↔ басып тору - йөрү

122


СТЫДЛИВЫЙ - БЕССТЫЖИЙ оятлы (оялчан) - оятсыз

СУПРУГ - СУПРУГА ир - хатын

СУХОЙ - МОКРЫЙ коры - юеш

СУХОЙ -СЫРОЙ коры - дымлы

СЮДА - ТУДА бире (гә) - ары (анда)

Т АЙНЫЙ— ЯВНЫЙ яшерен - ачыктан-ачык

ТАЛАНТЛИВЫЙ - БЕСТАЛАННЫЙ сәләтле -сә­ләтсез

ТАК - ВОТ ТАК (эдак) алай -  болай

ТАМ - ТУТ анда - монда (биредә)

ТАТАРИН - ТАТАРКА татар - татар хатын-кызы

ТЕПЕРЬ — ТОГДА хәзер - теге чакта

ТЁПЛЫЙ - ХОЛОДНЫЙ җылы - салкын

ТИШИНА - ШУМ тынлык - шау-шу

ТОЛСТЫЙ - ТОНКИЙ юан - нечкә

ТОЛСТЫЙ - ТОЩИЙ юан - ябык

ТОРОПИТЬСЯ - МЕДЛИТЬ ашыгу - әкрен кылану

ТОРОПИТЬСЯ - ОБОЖДАТЬ ашыгу - сабыр итү

ТОТ - ЭТОТ теге - бу

ТРУДНО -ЛЕГКО авыр - җиңел

ТРУДНЫЙ - ЛЕГКИЙ авыр - җиңел

ТЯЖЕЛО - ЛЕГКО авыр - җиңел

ТЯЖЕЛЫЙ - ЛЕГКИЙ авыр - җиңел

ТРУСИТЬ - ХРАБРИТЬСЯ курку - батыраю

ТРУСЛИВЫЙ - ХРАБРЫЙ куркак - кыю (батыр)

ТРУСОСТЬ - ХРАБРОСТЬ куркаклык - батырлык

ТУДА - СЮДА анда - бирегә

ТУМАННЫЙ - ЯСНЫЙ томанлы - аяз

ТУСКЛЫЙ - ЯРКИЙ төссез - ачык (якты)

ТЫЛ - ФРОНТ тыл - фронт

ТЫЛОВИК - ФРОНТОВИК тыл кешесе - фронтовик

УДАЛЯТЬСЯ - ПРИБЛИЖАТЬСЯ ераклашу - якын­лашу

УВЕЛИЧИВАТЬСЯ - УМЕНЬШАТЬСЯ арту - кимү

123


УВЕЛИЧИТЕЛЬНЫЙ - УМЕНЬШИТЕЛЬНЫЙ зу­райткыч - кечерәйткеч

УДАРНЫЙ - БЕЗУДАРНЫЙ ↔ басымлы - басымсыз

УДЛИНИТЪ - УКОРОТИТЬ озынайту – кыскарту

УДОЧЕРИТЬ - УСЫНОВИТЬ кызлыкка алу - ул­ лыкка алу 

УЗКИЙ - ШИРОКИЙ тар – киң

УЛУЧШИТЬ - УХУДШИТЬ ↔ яхшырту – начарлату

УМНЫЙ - ДУРАК ↔ акыллы - юләр (җүләр)

УМНЫЙ - НЕУЧ ↔ акыллы – надан

УМНЫЙ - ГЛУПЫЙ ↔ акыллы - акылсыз ( ахмак)

УМНЫЙ - ББЗМОЗГЛЫЙ ↔ акыллы - мисез (аңгыра)

УМСТВЕННЫЙ - ФИЗИЧЕСКИЙ ↔ фәһми – физик

УМЕНЬШАТЬСЯ - УВЕЛИЧИВАТЬСЯ ↔ азаю – күбәю

УМЕРЕТЬ - ВОСКРЕСНУТЬ ↔ үлү - яңадан туу

УНИЖАТЬ - ВОЗВЕЛИЧИВАТЬ ↔ түбәнсетү – зурлау (олылау)

УПРОСТИТЬ - УСЛОЖНИТЬ ↔ гадиләштерү - катлау­ландыру

УСПЕХ - НЕУДАЧА ↔ уңыш - уңышсызлык

УСКОРЯТЬ - ЗАМЕДЛЯТЬ ↔ тизләтү - акрынайту

УСКОРЯТЬСЯ (усиливатъся) - ЗАМЕДЛЯТЬСЯ (затихать) ↔ тизләнү - акрынаю

УХОДИТЬ (уехать) - ВОЗВРАЩАТЬСЯ ↔ китү -кайту

ХОРЕЙ - ЯМБ хорей - ямб

ХОРОШИЙ - ПЛОХОЙ яхшы - начар

ХВАЛИТЬ - РУГАТЬ мактау - хурлау

ХИТРЫЙ - ВЕСХИТРОСТНЫЙ хәйләкәр - беркатлы

ЦЕЛОЕ — ЧАСТЬ бөтен - өлеш (кисәк)

ЦЕЛЫЙ - БИТЫЙ бөтен // төзек - ватык

ЦЕЛЫЙ - РВАНЫЙ таза - алама (ертык)

ЦИКЛОН - АНТИЦИКЛОН циклон - антициклон

ЦВЕТНОЙ - ЧЕРНО-БЕЛЫЙ төсле - аклы-каралы

124


ЧЕСТНЫЙ - НЕЧЕСТНЫЙ ↔ намуслы - намуссыз

ЧЕСТНЫЙ - ПОДЛЫЙ ↔ намуслы - кабахәт

Шагать - БЕГАТЬ ↔ атлау - йөгерү

ШИРОКИЙ - УЗКИЙ ↔ киң - тар

ШТИЛЬ - ШТОРМ ↔ штиль – шторм

ЩЕДРОСТЬ — СКУПОСТЬ ↔ юмартлык -саранлык

ЩЕДРЫЙ - СКУПОЙ ↔ юмарт - саран

Экзогамия - эндогамия ↔ экзогамия - эндо­гамия   

ЭКЗОГЕННЫЙ - ЭНДОГЕННЫЙ ↔ тышкы (...) - эчке.(...)

ЭКЗОТЕРМИЧЕСКИИ - ЭНДОТЕРМИЧЕСКИЙ ↔ экзотермик - эндотермик

ЭКЗОЦЕНТРИЧЕСКИЙ - ЭНДОЦЕНТРИЧЕСКИЙ экзоцентрик - эндоцентрик

ЭКСПЕРИМЕНТ - ЭМПИРИЯ эксперимент - эм­пирия

ЭКТОПАРАЗИТЫ - ЭНДОПАРАЗИТЫ эктопара­зитлар - эндопаразитлар

ЭТОТ - ТОТ монысы - анысы // бу - теге

Юдофил - юдофоб юдофил - юдофоб

ЮНОША - СТАРИК егет - карт

ЯСНЫЙ - БУРАНЛЫЙ аяз - буранлы

ЯСНЫЙ - ПАСМУРНЫЙ аяз - болытлы

ЯСНЫЙ - НЕНАСТНЫЙ аяз - яңгырлы

ЯСНЫЙ - НЕПОНЯТНЫЙ анык - томанлы

ЯСНЫЙ - БЕССВЕТНЫЙ ачык - төссез



Антонимнарга нигезләнгән парлы сүз үрнәкләре

(Образцы парных елов, основанных на антонимах)

абыйлы-сеңелле

брат с сестрой

абыйлы-энеле

два брата (двое братьев)

агай-эне

родственники

агалы-сеңелле

брат с сестрой

агалы-энеле

родственники

азмы-күпме

немало-немного

ак-кара (күренми)

ничего (не видяо)

аклы-каралы

белый с черным

аклы-кызыллы

белый с красным

аклы-күкле

белый с синим

ала-кола

разномастный

алай-болай

ненароком; почему-либо

алдын-артын (уйламыйча)

не подумав как следует //

 

сбухты-барахты

аллыңны-артыңны (карап)

осторожно

алдым-бирдем

совершить куплю-продажу

аллы-артлы

друг за другом

алмаш-тилмәш

поочередно

алыш-биреш

купля-продажа

анда-монда

там и сям

андый-мондый

какой-нибудь

аннан-моннан

отовсюду; кое как

аны-моны

то да се

анысы-монысы

то да се

апалы-сеңелле

сестры

апалы-энеле

сестра с братом

аркылы-торкылы

вкось и вкривь // крест-

 

накрест

аркылыга-буйлыга

вдоль и поперек

арлы-бнрле // әрле-бирле

туда-сюда; взад и вперед

ары-бире

туда-сюда

аслы-өсле

в два слоя (этажа)

ата-ана

родители

ата-баба

предки

аталы-аналы

имеющий родителей

атасыз-анасыз

не имеющий родителей

ачлы-туклы

впроголодь

аяк-кул

руки-ноги

аяксыз-кулсыз

без ног, без рук

 

 

 

 

 

 

 

 

 

126


 

әкәм-төкәм

улитка

булыр-булмас

нереальный (ненадвжный)

вакытлы-вакытсыз

не вовремя

аби-бабай

бабушка с дедушкой

әби-бабайлар

предки

әти- әни

отец и мать (родители)

егетләр-кызлар

парни и девушки; молодежь

җаны-тәне (белән)

всей душой (душой и телом)

җнл-яңгыр

дождь и ветер

җир-күк

небо и земля

җир -су (...)

земля и вода; земноводный

җитәр-җитмәс

скудно; ве доходя

зурлы-кечкенале

разной величины

иңе-буе

вдоль и поперек

иңгә-буйга

вдоль и поперек

иңләп-буйлап

вдоль и поперек

ирле-жатынлы

муж и жена

иксез-чиксез

бескрайний

иртә-кич

утром и вечером

иртәгә-берсекөнгә

в ближайпше дни

иртәле-кичле

утром и вечером

иртәме-соңмы

рано или поздно

иртәгәде-бүтенле

в эти дни

ихтыярлы-ихтыярсыз

волей-неволей

ишекле-түрле

туда-сюда

ишетелер-ишетелмәс

еле сльппно

иңләп-буйлап

вдоль н поперек

йокылы-уяулы

полусонный

йомышлы-йоиышсыз

нн свет, ни заря

караңгылы-яктылы

зашедшие (люди)

кергән-чыккаи

без нужды

керделе-чыктылы

неровный (неустойчивый)

керем-чыгым

доход и расход

кеше-кара

кто-нибудь; кто-либо

кием-салым

одежда ,

килгән-киткән

приходящие (гости)

килделе-киттеле

ни то, ни се

килем-китем

приходящие гости

кирәкле-кирәкснз

ненужный; всякий

кул-аяк

руки-ноги

куна-төнә яту

дневать и ночевать

көне-төне

денно-ночно

көн-төн

день и ночь

көндез-кичен

днем и вечером

оча-куна

рьяно

сүнәр-сүнмәс

еле светит

тегелай-болай

и так, и сяк

тегеләйме-болаймы

так или иначе


127



 

тегендә-монда

туда-сюда

тегенди-мондый

такой-сякой

тегесе-монысы

всякий

теләр-теләмәс

нехотя

тияр-тимәс

чуть касаясь

туяр-туймас

впроголодь

укырга-язарга

читать и писать

уңга-сулга

направо-налево

уңлы-суллы

и справа, и слева

ул-бу

что-нибудь (либо)

урынлы-урьнсыз

как попало (некстати)

утка-суга

в огонь и в воду

ут-су

огонь и вода

эреле-ваклы

крупные с мелкими вперемежку межку)

эсселе-суыклы (булып китү)

(бросить) в жар

юк-бар

ерунда; мелочи

ябылыр-ябылмас

полузакрытый

язын-көзен

весной и осенью



 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Татарча-русча, русча-татарча антонимнар сүзлеге."

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 3 месяца

Агроном

Получите профессию

Технолог-калькулятор общественного питания

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 655 053 материала в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 03.02.2016 31410
    • DOCX 753.5 кбайт
    • 61 скачивание
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Бикмуллина Рамила Гарифулловна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    • На сайте: 10 лет и 4 месяца
    • Подписчики: 4
    • Всего просмотров: 86049
    • Всего материалов: 18

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Экскурсовод

Экскурсовод (гид)

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Активизация познавательной деятельности младших школьников с ограниченными возможностями здоровья (ОВЗ) как стратегия повышения успешной учебной деятельности

36/72 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 129 человек из 49 регионов
  • Этот курс уже прошли 2 517 человек

Курс повышения квалификации

Проективные методики в начальной школе в соответствии с ФГОС

72/144/180 ч.

от 2200 руб. от 1100 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 58 человек из 26 регионов
  • Этот курс уже прошли 450 человек

Курс повышения квалификации

Новые методы и технологии преподавания в начальной школе по ФГОС

36 ч. — 180 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 958 человек из 81 региона
  • Этот курс уже прошли 7 668 человек

Мини-курс

Цифровая трансформация в управлении и информационных технологиях

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Профориентация детей и подростков

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 37 человек из 17 регионов
  • Этот курс уже прошли 36 человек

Мини-курс

Эффективные стратегии продаж: воронка, агрегаторы и мессенджеры

3 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе