Тау-кен ісі оқу бағдарламасы

Түсіндірме жазба

Осы үлгілік оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына (ҚР  МЖБС 04.05.016-2008) сәйкес 0705000 «Пайдалы қазбалардың кен орындарын жер асты өңдеу» мамандығы бойынша әзірленген.

   Осы үлгілік оқу бағдарлама «Тау –кен ісі» пәнннің мазмұны мен дайындық деңгейдегі жүзеге асыруға арналған техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындарына оқу жұмыс бағдарламасы жасау үшін негіз болып табылады.

     Пәннің міндеті – ту кен ісінің  негізін, тау –кен қазбазсын бекіту және  өткізу технологиясын, бұрғылау жарылыс жұмыстарын жүргізуді, кенді және  кенсіз орындарды жер асты әдісімен өңдеу жүйесі мен оның негізгі кезеңдерін,  кенді желдеткішті, жер асты өрттерімен күресу әдістерін, тау-кен құтқарушылық іспен кен байытуды зерделеп оқу.

     Осы үлгілік  бағдарламасына Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес «Пайдалы қазбалардың кен орындарын жер асты өңдеу» мамандығы бойынша  жүзеге асыру барысындағы қортынды бақылау үлгісі екі  бақылау жұмысы және екі емтихан болып табылады.

     Тарау мен тақырыптардың тізбесі  оқытылатын тақырыптарды  кеңейту  және  тереңдету жағына  қарай өзгертілуі мүмкін.

    «Тау-кен ісі» пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру үшін  оқытуды ұйымдастырудың келесі түрлері ұсынылады: лекция, семинар, өндірістердегі сабақтар, тәжірбиелік сабақтар және басқалар.

     Оқу материалы мазмұнының ерекшеоігі мен күрделілігіне байланысты келесі оқыту әдістері ұсынылған: әңгіме, пікір сайыс, пікір талас сабақтары, конференция сабақтар, өндірістік жағдайларды талдау рольдік және іскерлік ойындар, ақыл-ой шабуылы, материалды рәсімдеу, шағын топтардағы жұмыс және басқалар.

     Осы үлгілік оқу бағдарламасы шахтаға, байыту фабрикасы мен тау-кен құтқарушылық бөлімге экскурсия жасауды  қарастырады.

            Осы үлгілік оқу бағдарламасы оқу материалын неғұрлым табысты меңгеруге көмектесетін, практикалық міндеттерді шешудегі дағдыларды иленуге мүмкіндік туғызатын тәжірбиелік сабақтарды  өткізуді қарастырады. Пән бойынша  тәжірбиелік  жұмыстардың  тақырыптарының оқу барысында, сондай-ақ  барлық  материалының теориялық бөлімі  оқытылып болғаннан  кейін орындалуы мүмкін. Тәжірбиелік жұмыстардың мазмұны кабинеттің  техникалық  жабдықталуына қарай өзгертілуі мүмкін.

       Үлгілік оқу бағдарлама білім алушылардың пәндерден  алған  білімдеріне, біліктіліктеріне және дағдыларына негізделеді:

-          Тау-кен механикасы

-          Геология негіздері

-          Геодезия негіздері және маркшейдерлік іс

-          Кеніштік көлік

-          Тау-кен кәсіпорындарын электр жабдықтары мен электрмен қамтамасыз етілуі

-          Тау-кен машиналары мен кешендері

-          Жару жұмыстарының технологиясы мен қауіпсіздігі

   Пәнді оқу барсында  әлемдік  ғылым мен техниканың қазіргі кездегі деңгейін  ескерту қажет.

«Тау-кен ісі»  пәннің үлгілік оқу бағдарламасы білім беру ұйымдары үщін  жұмыстық  оқу бағдарламасын  әзірлеудің  негізі болып табылады.

            Үлгілік оқу бағдарламаларын әзірлеуде техникалық  және кәсіптік білім  беру  ұйымдары циклға бөлінген оқу  уакытының көлемін сақтай отырып:

-          Үлгілік оқу жоспарында цикл пәндерін зерделеуге бөлінген оқу уакыты көлемін 10-20 % шамасында өзгертуге құқылы ( ҚР МЖМБС 4.05.-2008 «Орта білім. Техникалық және кәсіптік білім.Негізгі ережелер» );

-          Бөлімдер мен тапқырыптарға  берілген жалпы сағат көлемін бөлуге ( пәнді оқытуға берілген жалпы бюджетттік көлемдегі уақыт);

-          Бағдарламалық материалды бірізділікпен оқытуда дәлелденген өзгерістерді енгізуге;

-          Жеке тәжірбиелік және зертханалық сабақтарды басқа мазмұны сәйкес сабақтармен алмастырмауға.

    Бөлімдер мен тақырыптардың тізімі аймақтық компоненттердің енгізілуі есебінен, жұмыс берушінің талабы және жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып өзгертілуі мүмкін.

                             2 Пәнді оқытуда жоспарланған нәтижелер

Стандартта жоспарланған оқыту нәтижелері және білім беру бағдарламалары	Үлгілі оқу бағдарламасында оқытудың жоспарланған нәтижелері
Біліктіліктің белгіленген деңгейі
Білім алушылар төмендегідей құзыреттерді меңгеруі қажет: Базалық: БҚ 1.5  Өз жұмыс орнында мәселені өзбетінше шешу, қойылған мәселенің шешімін іздеу, креативті болу; БҚ  1.6. Жер асты тау-кен қазбаларындағы жұмыс бойынша технологиялық білім негіздерін меңгеру, өзгелерден өз пәні бойынша тәжірибе алмасу, шахтада (кеніште) болғанда	Пәнді оқу нәтижесінде білім алушылар біледі: -          жер асты тау-кен қазбаларында жұмыс  жүргізу бойынша технологиялық білімнің негіздерін; -          Тау-кен қазба, тазартпа және даярлау кенжары, қосалқы жұмыс түрлерін. меңгереді: -          өз жұмыс орнында мәселені өзбетінше шешуге; -          қойылған мәселенің шешімін іздеуге; дағдысын қалыптастырады: -          жер асты тау-кен қазбаларында жұмыс  жүргізу бойынша, өз мамандығы бойынша  өзгелерден тәжірибе алмасуға, шахтада (кеніште) болғанда тәртіп ережесін сақтауға. құзыретті: -          тау-кен жұмыстарын жүргізу бойынша теориялық және тәжірибелік білімі, тау-кен қазбаларын жүргізу мәселесінде.
Кәсіби: КҚ 1.1 Өз жұмыс орнын дайындау; КҚ  1.4  Пайадалы қазбаның көрінгіш жыныстармен ластануын ескеру және тексеру; жынысты таңдау; вагонеткалардың тиелу толтырымын тексеру; өндірілген пайдалы қазба мен жыныстың есебін жүргізу; тазартпа және даярламалы кенжардан тыс жерде вагонеткалар мен конвейрлерден пайдалы қазбаның пайдалану сынамасын сынамалаушы және арнайы құралдардын  көмегімен алып сұрыптау; КҚ  1.5   өндірістегі жарылыс жұмыстарының орнында, жаратын кен бөліктерде және өзге мекемелердегі жарғыш заттардың күзетілуін жүзеге асыру; қоршаулар мен ескертпе белгілерді орнату; бұрғылау құралдарын жеткізу; су әкелу; тығындамаларды дайындау және әкелу, оқытуды талап етпейтін өзгге қосалқы жұмыстарды орындау; жер асты жұмыс жайларын  жинау.	біледі: -          жер асты тау-кен қазбаларында жұмыс жүргізу технологиялық білім негіздерін; -          Тау-кен қазба, тазартпа және даярлау кенжар, қосалқы жұмыс  түрлерін. меңгереді: -          өз жұмыс орыны дайындауды; -          пайдалы қазбаның бос жыныспен ластануын тексеруді; -          жынысты таңдауды; -          өндірілген пайдалы қазба мен жыныстың есебін жүргізуді; -          өндірістегі жарылыс жұмыстарының орнында  жарғыш заттардың уақытша күзетілуін жүзеге асырады; -          қоршаулар мен ескертпе белгілерді орнатуды; -          қосалқы жұмыстарды орындауды. дағдысын қалыптастырады: -          ер асты тау-кен жұмыстарын жүргізу бойынша  өз мамандығын бойынша өзгелерден  тәжірибе  алмасуға, шахтада  болғанда тәртіп ережесін сақтауға. құзыретті: -          вагонеткалардан пайдалы қазбалардың  пайдалану сынамасын алу, жару жұмыстарын өткізу  орнында  жм қорғау мәселесінде.
Біліктіліктің жоғарылатынған деңгейі
Білім алушылар төмендегідей құзыреттерді меңгеруі қажет: КҚ 2.1 тау-кен қазба машиналарын, өндіруші және ұңғылаушы комбайындарды, кен алушы агрегаттар, соның ішінде автоматталған және ибағдарламалы жүргізілуімен, жоңғылаушы қондырғыларды басқару, пайдалы қазбаларды алудың және қазуды жүргізудің дұрыс жолын қамтамасыз ету; жұмыс барысында орындаушы органын реттеу; жұмыс  барысында тартушы және сақтандырғыш немесе таратушы шынжырдың орналасу жайын, суландыру жүйесін, май станцияларын жюәне шығырларды қарау және бақылау. КҚ 2.6 комбайынды өз жүрісімен кенжардан кенжарға айдау.	Пәнді оқу нәтижесінде білім алушылар біледі: -    Тау-кен өндірісінің негізгі технологиялық процестерін; -    Тазартпа кен жар төбелерін басқару жэне бекіту, дайындық қазбаның жүргізіу жэне бекітудің төл қүжаттарын жасау тэртібі мен мазмүнын; -     Шахта, тазартпа жэне дайындық кен жарларды желдетудің сызбалары мен тэсілдерін; -    Өрт сөндіруші жэне езін қү.тқару қүралдарының орналасу орнын. меңгереді: -    тазартпа кенжар төбесін бекіту жэне басқару қүжаттарындағы талаптарды дайындалған қазбаны жұргізу мен бекітуді сақтау; -    Жұмыс «гьрнында шаң газды режим жағдайын бақылау. дағдысын калыптастырады: -      тау-кен қазба машиналарын, ендіруші жэне ұңғылаушы комбайндарды, кен алушы агрегаттарды, соның ішінде автоматталған жзне бағдарламалық басшылықпен, жоңғылаушы қондырғыларды басқаруды. құзыретті: -ұңгілеу жэне өндіру комбайндарды, тау-кен қазып алатын машиналарды басқаруда.
Орта буын маманы
Білім алушылар төмендегідей кузыреттерді меңгеруі қажет: кәсіби: КҚ 3.1 тау-кен кәсіпорынның өндірістік телімінде жұмысты уйымдастыру жэне жузеге асыруды; КҚ 3.2 белгіленген тапсырманың орындалуын қамтамасыз ету	Пәнді оқу нәтижесінде білім алушылар біледі: -      тау-кен жұмыстарын жургізудің тәсілдері мен эдістері, олардың шамасын анықтау; -      тау-кен қазбасының келдеиең қимасының түрлерін; -     тау-кен өндіріс нысандарының түрі мен жалпы қағидаларын. меңгереді: -      қазудың жүйесі мен ашудың технологиялық сызбаларын есептеу; -      тазартпа жэне даярламалы кен жарларды жасау; қазба беліктеме мен даярламалы кеи жарды желдету үшін қажетті ауа шығыкын есептеу. дағдысын қалынтастырады: -      тау-кен кэсіпорньгадағы өндірістік бөліктемелердегі жұмыстарды үйымдастыру және жүзеге асыру; негізгі технолигиялық әрекеттердегі жүмыстар. құзыретті: « өндірістік телімдегі жүмысты үйымдастыру және іске асыру мәселесінде.
Арнайы; Ақ 3.1 дайындық және тазарту жұмыстарын жүргізуге жобалы-сметалы кұжа-парды жасау, қазу телімдеріндегі бұрғьшау-жару                                  жұмыстарыньщ Дайындығын бекіту және жүргізу күжаттарын ресімдеу және жасау;  Ақ 3.4 тау-кен техникасының бір түрін басқару.	біледі: -     пайдалы қазбалардың кен орындарын дайындау және ашуга қойылатын қазіргі тапаптарын; -    даярлық және тазартпа жүмыстарын жүргізудің жобалы- сметалы қрсаттарын ресімдеу. меңгереді: -     бүргылау-жару жүмыстарының төл қүжаттарын қүрастыру және ресімдеу; -    төбені басқару төл кркаттарын қүрастыру жэне ресімдеу; -    тау-кен қазбаларын бекітудің төл қүжаттарын қүрастыру және рэсімдеу; -    даярлық жэне тазартпа жүмыстарын жүргізудің жобалы- сметалы қүжаттарын ресімдеу. дағдысын қалыптастырады: -    даярлық және тазартпа жүмыстарын жгүргізудің жобалы- сметалы қүжаттарын рәсімдегенде; -     бүрғылау-жару жұмыстарының, қазып алу телімдерінің, төбені басқару, тау-кен қазбалары дайындығын жүргізу және бекіту қүжаттарын және ресімдеу кезінде; -    тау-кен техникасының бір түрін басқару. құзыретті: -    тау-кен техникасын басқару мәселесінде: тиеу машинасын, ысырма шығыры, комбайн жэне т.б.

3 Пәннің тақырыптық жоспары мен мазмұны

3.1 Тақырыптық жоспар

№ р/н	Тақырыптар мен бөлімдер атауы	Сағат  саны
		Теориялық	Зертханалық - тәжірибелік
1	2	3	4
1	Кіріспе
2	1 бөлім Тау-кен ісінің негіздері
3	1.1 тақырып Жердің құрылымы
4	1.2 тақырып Тау-кен жыныстары, олардың сипаттамасы және топтамасы
	Тәжірибелік жұмыс 1.Жыныстың физико- механикалық қасиеттерінің есебі
5	1.3 тақырып Пайдалы қазбалардьщ Кен орындары
6	1.4 тақырьга Тау-кен жұмыстары жөніндегі негізгі мэліметтер
7	1.5 тақырып Тау-кен қазбалары
	Тәжірибелік жұмыс 2, 3.Қазбаның көлденең қимасының аумағын анықтау
8	2 бөлім Тау-кен қазбаларын бекіту
9	2.1 тақырып Тау қысымы
10	2.2 тақырып Бекітпе және бекітпе материалдары
11	2.3 тақырып Тау-кен қазбалары бскітпелерінің құрылысы мен технологиясы
	Тәжірибелік жұмыс 4. Түрді таңдау бекітпелер мелшерінің мықтылығын есептеу Тәжірибелік жүмыс 5. Бекітпе толқұжатын жасау
12	3 бөлім Тау-кен қазбаларын жүргізу
13	3.1 тақырып Тау-кен қазбаларын жүргізу жұмыстарын ұйымдастыру
	Тәжірибелік жұмыс 6. БЖЖ төлқұжатын есептеу және құрастыруТәжірибелік жұмыс 7. Жұмысты ұйымдастыру кестесін құрастыру және есептеуТәжірибелік жұмыс 8. Тұйық кен қазбаларын желдетудің есебін жасау
14	3.2 тақырып Жазық тау-кен қазбаларын жүргізу
15	3.3 тақырып Көлбеу қазбаларды жүргізу
16	3.4 тақырьш Өрлемені жүргізу
	Тәжірибелік жұмыс 9 БЖЖ жұмыстарын жэне төлқүжатын кұрастыру және есептеу
17	3.5 тақырьш Тік оқпандарды орнату
	Тәжірибелік жұмыс 10. Үңғылау мен жабдықтар кешенішң технологиялық сызбасын таңдау Тәжірибелік жұмыс 11. БЖЖ төлқұжатын қүрастыру және есептеу
18	3.6 такырып Тау-кен- жағдайда геологиялық күрделі қазбаларды жүргізу
19	3.7 тақырып Кен қазбаларын жөндру, қалпына келтіру және жою
20	Бақылау жұмысы
21	Курстық жоба
22	4 бөлім Жер асты қазбаньң жалпы жағдайлары
23	4.1 тақырып Жер асты қазбаның сипаттамасы
24	4.2 тақырьш Шахта алаптары казымының тәртібі мен бөлінуі
25	5 бөлім Жер асты казбалардың негізгі сатылары
26	5.1 тақырып Кен орындарын ашу
	Тәжірибелік жұмыс 12. Кен орындарын ашудың тәсілдерін таңдауТәжірибелік жұмыс 13. Ашудың түрлерін таңдау және салыстыру
27	5.2 тақырып Дайындық жұмыстары
	Тәжірибелік жұмыс 14. Уатпа тәсілдерін тандау. Теспе уатпа аумағын есептеу Тәжірибелік жүмыс 15. Төтел уатпаларының аумагын есептеу. Тетел желпуішін жасау
28	5.3 тақырып Тазарту жұмысының процестері
29	6 бөлім Кенді жэне кенсіз кен орындарын жер асты тәсілімен қазу жүйесі
30	6.1 тақырып Қазу жүйелерінің топтастырмасы
31	6.2 Ашық тазартпа кеңістікті қазу жүйелері
	Тәжірибелік жұмыс 16. Жүйе түрлерін зерделеу. Кеніштіктердегі кен шығынының келемін есептеу
32	6.3 тақырып Кенді қоймалап қазу жүйелері
	Тәжірибелік 17. Жүйелердің түрлерін зерделеу.Дайындық- тілме жүмыстардың көлемін есептеу
33	6.4 тақырып Тазартпа кеңістікті толтырмалап қазу жүйелері
	Тәжірибелік жүмыс 18. Жүйелердің түрлерін зерделеу.
	Толтырмалау жұмысының сызбасын зерделеу
34	6.5 тақырып Тазартпа кеңістікті бекітпелеп казу жүйелері
35	6.6 тақырып Тазартпа кеңіетікті бекітпелеп жэне толтырмалап қазу жүйелері
36	6.7 такырып Сыйымдымалы жыныстарды құлата қазу жүйелері.
	Тәжірибелік жұмыс 19. Жүйелердің түрлерін зерделеу. Дайындық-тілме жұмстардың келемін есептеу
37	6.8 тақырып Кенді және сыйымдымалы жыныстарды қүлата қазу жүйелері
	Тәжірибелік жұмыс 20.Жүйелердің түрлерін зерделеу. Дайыидық-тілме жұмыстардың көлемін есептеу
38	6.9 тақырып Қазудың қүрамды жүйелері
39	6.10 тақырып Қазу жүйесін таңдау
	Тәжірибелік жұмыс 21.Техникалық-экономикалық жүйелерді технико- экономикалық саластыру және таңцау
40	6.11 тақырып Жер асты тау-кен зкұмыстарын жобалаудың негіздері
	Тәжірибелік жумыс 22. Шахтаның жылдық өнімділігін анықтау
41	Курстық жоба
42	7 бөлім Кеніштік желдеткіш және жер асты өрттерімен күрес
43	7.1 тақырып Кеніштік ауа
44	7.2 тақырып Тау-кен қазбаларындағы ауаның қозғалысы
45	7.3 тақырып Желдеткіш ғимараттар мен құрыдғылар
46	7.4 тақырып Шахтадағы ауаның жайылуы
47	7.5 тақырып Тазартпа кен жарларды желдету
48	7.6 тақырып Шаң желдеткіш қызмет
49	7.7 тақырып Ауаның жалпы шахтадағы ұсталымын есептеу
50	7.8 тақырып Жер асты өрттері
51	7.9 тақырып Тау-кен құтқарушылық істер
52	8 бөлім Кен байыту негіздері
53	8 тақырып Кен байту жөніндегі жалпы мэліметтер
54	8.2 тақырып Байытудың дайындық проңестері
55	8.3 тақырып Байытудың дайындық барысы
56	8.4 тақырып Байытудың қосалқы барысы
57	8.5 тақырып Сынамалау және бақылау
	Барлығы

3.2 Пән бойынша үлгілік оқу бағдарламасының мазмұны

Кіріспе

Пәннің мазмұны, мақсаты мен міндеті. Еліміздің тау-кен өнеркәсібінің оның жалпы өнеркэсіптік әлеуетіндегі мэні мен орны. Тау-кен ісінің даму тарихы. Қазақстан Республикасы тау-кен өнеркәсібінің даму тарихы. Укіметтің шешімдеріндегі саланың даму болашағы. Қазақстан Республикасының иегізгі кенді пайдалы қазбаларыньщ орны. Пәннің өзге пәндердің арнайы циклдарымен байланысы.

1 бөлім Тау-кен ісінің негіздері

1.1 тақырып Жердің құрылымы

Жердің мөлшері мен пішіні. «Қатты» жердің геокеңістігінің сипатгамасы: жер қыртысы, жаппасы және өзегі. Мұхит пен континеталдық жер қыртысының айырмашылығы. Тау-кен жыныстары температурасының терендікке тәуелділігі. Химиялық эдементтердің жер кэдрамында таралуы..

     1.2 тақырып Тау-кен жьныстары, олардың сипаттамасы және топтамасы

Тау-кен жыныстары мен минералдары жөнінде түсінік. Тау- жыныстарының пайда болуына байланысты топтамасы. Шөгінді, магматикалық және метаморфикалық тау жыныстарының пайда болу себептері. Тау жыныстарының физико-механикалық және кентехникалық қасиеттері (тығыздығы, кеуектілігі, қопсымалы, төзімділігі, мықтылығы, табига қиябетінің бұрышы, иімділігі, тапталғыштығы, жанғыштығы, беріктігі, бурғылағыштығы, жарылгыштығы жэне басқалар). Тастақ, жұмсақ, борпылдақ және мұздьі тау жыныстары туралы түсінік. Тау; жыныстарының мықтылығы, бұрғылаштығы, жарылғыштығы, түрлілігі бойынша топтамасы.

Тәжірибелік жұмыс 1

Жыныстың физико-механикалық және тау-кентехникалық қасиеттерінің есебі.

1.3  тақырып Пайдалы қазбалардың кен орындары

«Пайдалы қазбалар», «кен», «бос жыныс», :«кен орындары» түсініктерін анықтау. Өнеркәсіптік және өнекэсіптік емес кен орындары. Кенді денелердің жатыс элсменттсрі: созылым сызығы, құлау бұрышы, қалыпты жэне жазықты қуат, ;жатыс терендігі. Кен орындарыныі  пішіні және элементтердің жатысына қарай: топтамасы.: Пайдалы қазба қорларының халықшаруашылығының мэні бойынша жэне барлау мен зерттеу дәрежесі топтамасы.

1.4 тақырып Тау-кен жұмыстары жөніндегі негізгі мәліметтер

Тау-кен жұмыстары туралы түсінік. Тау-кен жүмыстарының түрлері: қолмен, машинамен, гидравликалық жэне жару, олардың сипаттамасы жэне қолдану жағдайлары. Әр ; түрлі тау-кен жүмыстарын жүргізу кезіндегі механикаландыру құралдары.

 1.5 тақырып Тау-кен қазбалары

«Жер асты тау-кеп қазбалары» түсінігін анықтау. Жазық, көлбеу және тік тау-кен қазбаларының анықтамасы: және сипаттамасы. Оқпан албары.Тау-кен қазбаларының элементтері: төбе, табан, бүйірі, сағасы, кенжар. Кенжар маңыіңдагы кеңІстік. Тау-кен қазбаларының көлденең қимасының пішіні және мөлшері.

Тәжірибелік жұмыс 2,3

Рельсті көлік және өздігіненжүретіікжабдықтармен жазық қазбалардың көлденең қимасының мөлшерін есептеу. Тау-кен қазбаларының көлденен қимасының аланың анықтау

2 бөлім Тау-кен қазбаларын бекіту

2.1 тақырып Тау қысымы

Тау қысымы туралы түсінік. Бүтінжыныстық шыңтастағы жыныстардың тегеурінді жағдайын бағалау. Тау қысымының пайда болуьщың себептері. Алғашқы және орнап қалған тау қысымы. Профессор М.М. Протодьяконованың тау қысымы теориясы. Жазық, тік және көлбеу тау-кен қазбаларының тау қысымы шамасын есептеу.

2.2 тақырып Бекітпе және бекітпе материалдары

Бекітпе және бекітпелік материалдар туралы жалпы мәліметтер. Уақытша жэне тұрақты бекітпе.

Бекітпелік материалдардың сипаттамасы: ағаш, металл, бетон, темір бетон, жасанды тастар, түтқыр заттар мен ерітінділер. Бекітпелік материалдарға қойылатын талаптар. Бекітпе материалдарды таңдау.

2.3 тақырып Қазбалар бекітпелерінің құрылысы мен технологиясы

Ағаш бекітпелерді жазық, келбеу жэне тік қазбаларда құрастыру және орнату. Агаш бекітпелік рамалары. Ағаш рамаларды бекітпе элементтер мен Ътырма түйіндердің байланысы. Тұтас бетонды бекітпе, шашыратпа-бетонды бекітпе, бүрку-бетонды бекітпе. Темірбетонды бекітпе. Қарнақ бекітпе:ағаш қарнақ, металды қрыпты қарнақ, болатлолимерлі және темірбетонды қарнақ. Өзге бекітпелердің түрлерінен қарнақ бекітпенің. артықшыііығы. Арастырылған және құранды бекітпелер. Бекітпелердің әр түрін қолдаңудың жағдайы, орнатудың қүрылымы мен технологиясы. Бекітпелердің барлық түрлерін есептеу. Тау-кен қазбалары бекітпелерінің төлқұжаты. Әр бекітпенің түрі үшін қазбалардың көлденең қималарының пішіні.

Тәжірибелік жұмыс 4,5

Жазық, көлбеу және тік қазбалар бекітпелерінің мықтылық мөлшерін есептеу және түрін таңдау. Бекітпенің төлқұжатын жасау.

3 бөлім Тау-кен қазбаларын жүргізу

3.1 такьірып Тау-кен қазбаларды жүргізу бойынша жүмыстарды ұйымдастыру

       Негізгі және қосалқы өндіріс барысы. Еңбеггі үйымдастырудың түрі. Кешенді ұңғылаушы бригада. Ұңғылаушы цикл, оның ұзақтылығы. Жұмысты ұйымдастырудың сызбасы. Қазбаны ұңғылаудың технологиялық төлқүжаты

3.2 тақырып Жазық казбаларды жүргізу

Тау-кен қазбаларын ұңғылаудьң дағдылы және арнайы тәсілдері туралы түсінік. Қазбаны  жүргізу үшін жабдықтың жиынтығын тандау. Қазбаларды мықты және орталай мықты біртекті жыныстарда жүргізу. Бұрғылау-жару жұмыстарының аумағын есептеу. Тұйықты тау-кен қазбаларын жеддетудің әдістері. Жергілікті желдетудің желдеткішін таңдау. Жыныстарды жинау. Тұрақты бекітпені орнату. Сутөкпе арықтарды орналастырудың тәртібі. Арықтардың үлгідегі көлденең қималары. Тау-кен қазбаларын жарықтандыру. Құбырларды, кабельдерді, байланыс сымдарын, шырағдандарды іліп қою. Гидромехйниканың көмегімен комбайнды әдіспен жұмсақ біртекті жьшыстарда қазбаларды жүргізу. Біртекті емес жыныстарда қазбаларды жүргізу кезінде жыныстардың қазбасын тұтастай жэне сүрыптап алу. Қазбалардың үңғыма және бекітпемен түйіскен жері.

Тәжірибелік жүмыс 6,7

Жазық және тау-кен жұмыстарын жүргізуге бүрғылау жару жұмыстарының төлқұжатын жасау және ресімдеу, есеп жүргізу.

Тәжірибелік жүмыс 8

Жұмыстарды ұйымдастырудың кестесін құрастыру жэне есептеу.

3.3 тақырып Көлбеу қазбаларды жүргізу

      Көлбеу қазбаларды жүргізудің ерекшеліктері. Жыныстарды жеткізуді, сутөкпеш, желдетуді, жарықтандыруды ұйымдастыру. Көлбеу қазбалардағы адамдардың қозғалысы. ¥ңғылау жабдықтарының жиынтығы.

3.4 тақырып Өрлемені жүргізу

Өрлемені Дағдылы тэсілмен, КПВ жэне КП үлгідегі кешендермен, төтел оқтамаларды бөлікті жарумен, бұрғылау жиынтығымен жүргізу. Үңғылаудың эр тәсілінің тёхнологиясы, қолдану жағдайы, механикаландыру құралдары, артықшылығы: мен кемшіліктері.КПВ жэне КПН үлгідегі кешендерін орналастыру, оларды өрлемеде орнату. Төтел оқтамамен ұңғылау тәсілі кезіндегі төтелдің орналасу сызбасы, оларды оқтамалау және жару кезегі. Өрлеменің бекітпесі бөлімдерді орналастыру және сөрелерді орнату.

Тәжірибелік жұмыс 9

Өрлеме қазбаларды жүргізуге бұрғылау-жару жұмыстарьшың төлкұжатын жасау және ресімдеу, есеп жүргізу.

3.5 тақырып Тік оқпандарды орнату

Оқпан  аузының ұңғымасы мен дайындық кезеңі, Кәдімгі оқпандардык технологиялық сызбасы: Бұрғылау-жару жұмыстары. Кенжардағы теспелердің орналасу сызбасы. Кенжарды желдету. Оқпандарды ұңғылау кезіңаегі жыньхстарды тиеу және көтеру. Оқпандарды комбайндармен жүргізу. Уақытша және тұрақты бекітпе, оны орнату. Оқпандарды әбзелдеу. Оқпандарды тереңдетудің тәсілдері. ¥ңгылау жабдықтарының жиынтығы.

Тәжірибелік жұмыс 11

Тік оқпандарды ұңғылау кезінде үңғылаудың технологаялық сызбасын және ұңғылау жабдықтарының жиынтығын таңдау. Бұрғылау-жару жұмыстарының төлқұжатын жасау және есептеу.

3.6 тақырып Күрделі тау-кен-геологиялық жағдайда қазу жұмыстарын жүргізу

Ұңғылаудың арнайы тәсілдерінің жаппы сипаттамасы. Қазбаларды қақпа бекітпелермен және топырақты судағы су деңгейін төмендетумен ұйғылау, алдын-ала бітемелеп және қатырып ұңғылау. Ұңғылау жабдығьш таңдау. Қауіпсіздік техникасы бойынша шаралар.

3.7 тақырып Тау-кен қазбаларын жөндеу, қалпыға келтіру және жою

Тау-кен қазбаларының ағымдағы, ортаща және іргелі жөндеу,. қосалқы жұмыстардьщ көлемі. Тау-кен қазбаларын қайта келтірудің тэсілдері Тік және жазық қазбаларды жоюдың тәртібі.

Курстық жоба

Курстық жоба білім алушының «Тау-кен  ісі», және «Жару жұмыстарын жүргізудің тёхнологиясы мен қауіпсіздігі» пәндерін оқу кезінде алған теориялық білімнің негізінде орындалады.

Курстық жобалаудың мақсаты теориялық білімді бекіту және тереңдету, нақты тау-кен-геологиялық жағдайдағы тау-кен Қазбалар технологиясына байланысты мәселелерді өз бетінше шешу үшін дұрыс пайдалану және есептеу мен жобалау бойынша дағдыларды меңгеру болып табылады.

Курстық жобаны орындау барысында техника саласы мен өндіріс технологиясындағы соңғы жетістіктерді, кешенді механикаландырудың озық технологиялық сызбаларын, технико-экономикалық көрсеткіштерді жақсартуға жағдай жасайтын еңбекті ұйымдастырудың алдыңғы қатарлы түрлері: тау-кен қазбаларын : жүргізудің жылдамдығын, тау-кен жүмысшылйрының еңбек өнімділігін арттыру жэне еңбектің өзіндік қүнын азайтуды пайдалану қажет.

Курстық жобада технология, механикаландыру және іргелі, дайындық немесе тілме қазбалардың біреуін жүргізуді үйымдастырудың маселесі зерттеледі. Жобаны орындау барысында тау-кен  кәсіпорындарының деректі материалдарына негізделу қажет, анықтама әдебиетті, МББС-ты, нормативтік және үлгілік жобаларды,  сондай-ақ өзге де нормативтік қрсаттарды басшылыққа алу қажет, қауіпсіздік техникасы ережесінің талаптарын қатаң ескеру қажет.: Барлық мәселелерді пайдалы қазбаларды тиімді пайдалану, жер қойнауы мен қоршаған ортаңы қорғау талаптарын ескере отырып шешу керек.

Курстық жобаның құрамы:

графикалық бөлім;

есептік-түсініктеме хат.

Графикалық бөлім

Ғрафикалық бөлімге көлемі А-І бір парақта орындалған сызулар жатады.

Сызуға: оқуға және пайдалануға ыңғайлы ауқымдағы соңғы шешімдердің нәтижесі шығарылады. А-І көлеміндегі парақта кестелерді, сызбалы тәуелділікті, формулаларды, жалпы үлгілерді жэне түрлерді орналастырмау керек,

Курстық жоба есептерін ыңғайлы болу және әділ бағалау үшін бетке келесі кескінділерді шығару қерек:

-дағылау сэтіндегі қазбаның қимасы;

-пайдалану сэтіндегі қазбаның қимасы;

-технологиялық сұлба - бойлама тілік;

-технологиялық карта, жоспар;

-БЖЖ төлқүжаты (тілмектермен теспелердің орналасу үлгілері);

-жұмыстарды ұйымдастыру кестесі.

Жобаны қорғауғаннан кейін парақ сызулармен А-4 көлеміндегі бетте жиналуға тиісті жэне есептік-түсінік хатқа тіркелу керек.

Есептік - түсінік хат

Ұңғылау цикльшың барлық өндірістік барысын ретімен қарастыру жэне есептеу үшін келесі мазмүнды басшылыққа алу керек:

кіріспе

1. Қазба қимасының түрлері мен мөлшерін тандауға әсер ететін жағдайлар

2.Қазбаның көлденең қимасың^тң мөлшерін анықтау

3.Жыныстардың күштілік жағдайын бағалау, бекітпені таңдау

4. Бекітпені есептеу

5. ¥ңғылаудың тэсілдері мен жұмыстарды кешенді механиқалаидыруды таңдау

6. Бұрғылаужару жұмыстары

7.Қазбаны желдету

8. Жыныстарды тиеу

9.Жұмысты үйымдастырудың сызбасы

10.Қазба жұмыстарын жүргізу кезіндегі қауіпсіздік техиикасы

       Түсінік хатта белгіленген үлгідегі бірінші бетті , курстық жобалау үшін жеке тапсырма, тізбелеу, негізгі тақырып пен есептеулер, пайдаланылған әдебиет тізімі болуы міндетті.

Есептік-түсінік хаттың көлемі (А-4) стандартты көлеміндегі 25 - ЗО.бет. Хатта қабылданған техййкалық және ұйымдастьіру шешімдерінің негіздемесі келтірілуі тиісті. Есептеулер ұсынылған әдебиетте келтірілген әдістерге сәйкес жүргізіледі. Курстық жобалаудың барлық кезеңдерІнде қауіпсіздік техникасының талалтары ескертілуі тиісті.

4 бөлім Жер асты қазбаның жалпы жағдайлары

4.1 тақырып жер асты қазу тәсілдерінің сипаттамасы

         Жер асты кен орындарын қазуға қойылатын негізгі талаптар, Шахта, кеніш, шахта жэне кеніш алабы туралы түсінік. Шахта алаптарыньщ мелшері. Бір кеніштің қүрамына кіретін шахта алаптарын кезекпен, араластырып және бір уақытта қазу.

4.2 тақырып ІІІахта алаптары қазымының тәртібі мен бөлінуі

       Шахта алабын қабаттарға, кенбөліктерге жэне бөлікке бөлу. Қабатгың, кенбөліктің және бөлікжайдың шамасы. Қабаттар мен кенбөліктерді шектейтін қазбалар. Қабаттарды қазудың тәртібі. Бір уақытта қазылатын қабатгардың саны. Қабаттағы бөліктемелерді қазудың сұлбалары: шабыулдаушы, артқа жылжушы, құрамды және бір ауқыттағы.

5 бөлім Жер асгы қазбалардыц негізгі сатылары

5.1 тақырып Кен орнын ашу

          Кен орнын қазу нэтижесінде тау жыныстарының сырғуы: жэне қүлауы. Байырғы және тасындьі жыныстардағы сырғу мен құлаудың бүрыштарк.

      Кен орындарын ашу туралы түсінік. Басты және қосалқы  ашылатын қазбалар. Ащу тәсілін таңдауға әсер ететін жағдайлар. Ашудың қарапайым жэне кұранды тәсілдері, оларды қолданудың жағдайлары, артықшылықтары мен кемшіліктері. Қ^баттарды ашудың тәртібі. Ашу тәсі^ін таңдау және ашыдатын қазба үйінділерінің орындары. Ашу түрлерінің техникалық- экономикалық салыстырмасы.

Тәжірибелік жұмыс 12,13

Кен орындарын ашу тәсілін таңдау жэне ашу сүлбасын кэдрастыру

Ашудың түрлерін таңдау жэне салыстыру.

5.2   такырып Дайындық жұмыстары

Дайындық жүмыстары, олардың міндеті. жэне қойылатын талаптар; алаптық және кендік дайындықты салыстыру. Түрлі қуатты жазық жэне қрамалықүлайтын кен орындарын дайындау кезіндегі даярлама қазбалардың орналасуы. Тәжірибеде қолданылатын кен орындарын дайындаудьщ сұлбасы. Дайындық жүмыстарының үлес көлемі. Дайындық коэффициенті.

5.3  тақырып Тазартпа жүмыстарыньщ процестері

Тазартпа жұмыстарының операциясы. Кенді уатудың бар тэсілдері жэне оларды қолданудың жағдайлары. Кенді уатудың теспе, төтел түрлері, олардың артықшыдықтары мен кемшіліктері. Кенді теспе уатуды пайдаланып қазудың тәртібі. Төтелдің уатылатын қатпарда ■; орналасуының сұлбасы, артықшылықтары мен кемшіліктері, оларды қолданудың жағдайлары. Кенді үңгірлік оқтамамен уату сүлбасы, қолдану жағдайлары.

Кенді түрлі тәсілдермен уатудың техникалық-экономикалық көрсеткіштері. :Кенді екінші ретте үсату. Кенді уату кезінде қауіпсіздік шаралары. Кеңді жеткізу. Жеткізудің тэсілдері, олардың мән-маңызы, артықшылықтары мен кемшіліктері, қолдану жағдайлары. Кенді электровоздық ітасыма вагондарына тиеу. Жеткізудің түрлі тәсілдері кезінде бөліктемелердің түбін тілу.

Тазартпа жүмыстарын жүргізу кезінде тазартпа кеңістікті күтіп үстаудың тэсілдері. Тазартпа кеңістікті кеннің кентіректерімен қоймаланған кенмен, толтырмалау заттарымен, бекітпелермен күтіп ұстау. Тазартпа кеңістікті бекітпелеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы.

Тәжірибелік жумыс 14,15

Уату тәсілдерін таңдау, оқтамалар мен бүрғылау қазбаларыньщ орналасу сұлбалары. Терпе және төтелме уатпаның шамасын есептеу. ВВ үлесті шышнын, ең аз кедергінің сызығы. Төтелдің желпуішін жасау. Төтелдің желпуіштегі оқтамаланбаған көлемін анықтау.

6 бөлім Жер асты тәсілмен кенді және кенсіз кен орындарын қазудың  жүйесі

6.1  тақырып Қазу жүйесінің топтамасы  ^

Қазу жүйесі туралы түсінік. Қазу жүйксіне қойылатын тадаптар. Қазу жұмыстарын кластарға бөлудің мүмкіншілікті белгілері. Кен орындарын қазу кезеңдегі тазартпа (қазылған) кеңістік жағдайына: қарай қазу жуйелерін топтастыру.

6.2  тақырып Ашық тазартпа кеңістікпен қазу жүйесі

Жүйелердің жалпы сипаттамасы. Төбекемерінің жэне топырақ кемерінің жүйесі. Қазудьің түтас жүйесі. Өздігінен жүретін жабдықтарды пайдаланатын үңгірлі-діңгекті жүйенің түрлері. Жару күші бар кенді жеткізудің .үңгірлі- діңгекті жүйе. Қазудың қабатты-үңгірлі және қабатасты жүйс. Жүйеле|эдің мән-маңызы, оларды қолданудьщ жағдайлары, дайындық, тілме және тазарту жүмыстары, шамалары, техникокэкономикалық Керсеткійітер, артықшылықтары меһ кемшіліктері. Ашық тазартпа кеңістік жүйесінде тазартпажүмыстарды жүргізу кезіндегі қауіпсіздік техникасы.

Тәжірибелік жұмыс 16

Істейтін кен өндіруші кәсіпорындардың сұлбасы бойынша ашық;қазылған кеңістік жүйелерінің түрлерін зерттеу. Жұмысты жүргізу ^; технолошясын зерделеу. Кентіректердегі кеннің жоғалу көлемін есептеу.     •

6.3  тақырып Кенді қоймалаудың жүйесі

Берілген кластағы жүйенің сипаттамасы. Қоймадан теспе уатпалау жүйесі. Арнайы қазбалардан уатпалау жүйесі. Терең төтелде уатпалау жүйесі. Мән- маңызды, қолдану жағдайлары, дайындықты-тілме және тазарту жұмыстары. Жүйелердің шамалары, техникалық-экономикалық  көрсеткіштері, артықшылықтары мен кемшіліктері. Тазарту жүмыстарын жүргізу кезіндегі қауіпсіздік техникасы.

Тәжірибелік жүмыс 17

Қоймалау жүйесінің түрлерін    зерделеу. Жүйелерді йсгыру.

Дайындықты-тілме жұмыстарының көлемін есептеу. Қабатаралық кентіректердегі кен жоғалымын анықтау

6.4  тақырып Тазартпа кеңістікті толтырмалаумен қазу жуйесі

Толтырмалау заттарының түрлері, оларды қазылған  кеңістікте  орналастыру. Тәсілдері. Толтырмалау жұмыстарының негізгі технологиялық барысы. Жазық жэне көлбеу қаптарларды толтырмалаудың жүйесі. Түспейтін қапта^лы қазу қолдану жағдайының толтыр^асымен, дайындық, тілме және тазарту жұмыстары. Толтырмалау жұмыстарын ұйымдастыру. Технико- экономикаяық көрсеткіштер, толтырмалау жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері.

Тәжірибелік жұмыс 18

Толтырмалал қазу жүйесінің түрлерін зерделеу. Толтырмалау жұмыстарыңың сүлбаларын зерделеу.

6.5  тақырып Тазартпа кеңістікті бекітпелеп қазу жүйесі

Тазартпа кеңістікті бекітпелеу үшін пайдаланылатын бекітпенің үлгілері. Күшейтілген кермелі бекітпе мен станоктық керменің қүрылысы. Тазартпа кеңістікті бекітпелеу жүйесінің сипаттамасы. Күшейтілген кермелі жэне станоктық бекітпенің жүйелері. Қолдану жағдайдары, дайындықты-тілме және тазарту жұмыстары, шамалары, техникалық-экономикалық көрсеткіштері, жүйелердің артықшылыктары мен кемшіліктері, бекітпелерді орнату.

6.6     тақырып Тазартпа кеңістікті бекітпелеп және толтырмалап казудыц жүйелері

Жазық қатпалар мен кемерлерде бекітпелеп және толтырмалап қазудың жүйесі.

Тік кесінділермен және қысқа беліктемелермен бекітпелеп және толтырмалап қазу жүйесі. Қолдану жағдайлары, дайындықты-тілме және тазарту 5күмыспгары, шамалары, техникалық-экономикапық көрсеткіштер, жүйелердің артықшылықары мен кемшіліктері.

6.7    тақырып Сыйымдылықгы жыныстардың құлауымен қазудың жүйелері

Қатпарлы құлаудың жүйесі. Қалқан бекітпені қолданатын діңгекті жүйелер.

Қолдану жағдайлары, дайындықты-тілме_; және тазарту жүмыстары, шамалар, техникалық-экономикалық көрсеткіштер, сыймдылықты жыныстардың іфіау жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктері.

Гәжірибелік жумыс 19

Сыйымдыльпсгы жыныстардың қүлауымен қазу жүйелерінің түрлерін зерделеу.

6.8    такырып Кен жәие сыйымдылықты жьныстярдың құлауымсн қазу жүйелері

Құлаған жыныстардың астындағы кенді шығару теориясы. Кев. мен сыйымдылықты жыныстардың қргауыен қазу жүйеяері кезіндегі кеннің құнарсыздануы мен шығынын азайту бойынша шаралар.

Арақабаттық құлау жүйелері. Арақабаттық тілмелердің сүлбасы. Кенді шетінен және түбінең шығарудьщ арақабаттық құлауы.Шетінен шығару кезіндегі кенжардың жағдайы. Түтас қазумен, тік қомпенсадиялық кен үңгірмелермен, ідаюлы кекн үңгірмелер қабатгық мәжбүрленген құлату. Қабаттық өздігінен қүлау. Қолдану жағдайлары, дайындық-тілме және тазартпа жүмыстар, бөліктемелерді желдету, шамалары, техникалық- экономикалық көрсеткіштер, арақабаттық және қабаттық қүлаудың эр түрлі жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктері.

Тәжірибелік жұмыс 20

Кәсіпорынның техникалық жобаларының кескіндері бойьшша арақабаттық қүлау жүйелерінің түрлерін зерттеу. Кен орындарыньің тау-кен- геологиялық берілген жағдайлар бойынша жүйені тандау.

6.9 тақырып Қазудың құранды жүйелері

Ашық тазартпа кеңістікпен, кенді қоймалап және толтырмалак кенуңгірде қазудың кздэанды жүйесі. Толтырылған және толтырылмаған кеитіре^ктер мен төбелерді қазудың тәсілдері. Кентірек пен төбелерді қазу кезіндегі қауіпсіздіктің негізгі ережелері. Қазудың қүранды жүйелерінің қолданылу жағдайлары және техникалық-экономикалық көрсеткіштері.

6.10 тақырып Казу жүйесін таңдау

Қазу жүйесін таңдаудың тэртібі мен әсер етуші жағдайлар.; ;

Тұрақты және ауыспалы жағдайлар. Түрақты жағдайлар бойынша қолданылатын қазулар жүйесі. Ауыспалы жағдайлар бойынша қазу ясүйесін таңдауды шектеу. Қазу жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін таңдау. әдісі. Қазу жүйесін экономикалық салыстырудың тәртібі. Шығын мен қүнарсыздықшң экономикалық зияндылығын анықтау.

Тәжірибелік жұмыс 21

Тау~кен геологиялық берілген жағдайлар бойынша қазу жүйесін таңдау және есептеу.

6.11 тақырып Жер асты тау-кен жұмыстарын жобалаудың негіздері

Тау-кен кәсіпорынның техникалық жобасы. Жылдық өнімділік пен кеніштің тіршілік жасау мезгілін анықтау. Қабаттың биіктігін анықтау. Бөліктемелердің шамасын анықтау. Қазу жүйесінің есептеу тәртібі. 1 т. кеннің өздік құнын анықтау.

Тәжірибелік жұмыс 22

Кеніштіктің жылдық өнімділігін анықтау. Шамаларды анықтау, тандау және қазу жүйесін есептеу. Бір тонна кеннің өздік құнын анықтау.

Курстық жоба

         Курстық жобаның мақсаты «Тау-кен ісі» пэні бойынша білім алушының білімін бекіту және тереңдету, сондай-ақ диплом жобасын орындауға дайындау болып табылады. _;

           Курстық жобаның тақырыбы қазу жүйесін және өндірістік іс-әрекеттерді механикапандыру қүралдарын таңдау, жүйенің шамасын және тау-кен жабдықтарының өнімділігін анықтау мэселесін шешуді қарастырады.

            Жобаны әзірлеу техника мен өндіріс технологиясы саласындағы соңғы жетістіктердің, кешенді механикаландырудың озық технологиялық сүлбасьшың, . еңбекті ұйымдастырудың техникалық-экономикалық көрсеткіштерді жақсартуға жағдай жасайтын озық әдістердің есебімен жүргізілуі тиіс.

         Курстық жоба сызбалық бөлім мен түсінік хаттан тұруы керек. Графикапық бөлімге жүмыс жүйесін жобалайтын А-І форматтағы парақта орындалған сызбасы жатады.

      Сызбада кенүңгір мен кентіректерден кенді өндіру бойынша дайындық, тілме, тазарту жұмыстары көрсетілуі тиіс. Әр қазба ең кемінде үш түрде көрсетілуі тиіс.

         Сызбада керсетілетін болуға тиісті: тік проэкция, екі-үш тілік (кенүңгір, қиық, қуыс, кенүңгіраралық кентірек бойынша), қажетті жазық жосиарлар (тасымалық деңгейжиек, жеткізу деңгейжиегі, бұрғылау деңгейжиегі және т.б.). барлық шартты белгілер КДБС және ережелер мен :тау-кен маркшейдерлік сызбаларға сәйкес орындалыу тиіс.

Түсінік хат А-4 форматтагы парақта 30-35 бет көлемінде қолмен жазылған мәтінмен орындалады. Хаттың мэтіні түсіндірмелердің, сызбапарды түсіндіретін кестелердің есептеулерінен тұрады.

Түсінік хаттың мазмұны:

Кіріске .          _:

1 кен орны телімінін қыска геологиялық сипаттамасы.

Кен және сыйымдылықты жыныстардың физикалық-механика;!ық сипаттамасы. Кен денесі жатысының түрлері мен элементтері.: Кёнге тұтынушылармен қойылатын талаптар.

2 Шахтаның жылдық өнімділігі.

Шахтаның жылдық енімділігі мен істеу мерзімін анықтау. :

3кен орнын ашу.

Ашу тәсілін сипаттау және таадау. Негізгі оқпанды салудың орнын анықтау. Жұмыстардың багыты.

4 Қазу жүйесін таңдау және негіздеу

Берілген жағдайда пайдалануға мүмкін қазу жүйелерінің таіідамасы, таңдап алу жэне олардың ішінен неғүрлым тиімдісін тандау.

5 Қазу жүйесінің сипаттамасы

Қазу жүйесінің қүрылымының негіздемесі жэне қазу жүйесін_: тандау. Кенді уату тәсілін, кенді жеткізу, қию (кескін), төбе мен аралык-кеңүңгірлі кентіректе қазу тәсілдерін таңдау. Жүйе элементтері мвлшерлерінің негіздемесі (кеңдігі, бөліктеменің үзындығы, арақабатта қабаттщ биіктігі, шығарылатын қазба мен кенді жеткізудің арасындағы қашықтық және т.б.). дайындық, тілме және^; тазарту жүмыстары орындалуыяьщ қабылданған тәртібінің сипаттамасы.

6 Қазу жүйесіи есептсу

Элементтер мен .жүмыс түрлері бойынша беліктемелердегі^:'^:-қбрдарды анықтаудың есептемесі. Жоспарлы жоғалым; келемін және кен сапасынын төмендеуін анықтау. ¥ңғылау жумыстарының ұлестік көлемін анықтау. Дайындық жэне тілме қазбалардың ұңғымасын есептеу (циклдың бөлек операциялар бойынша қазбаның мөлшерін есептеу, кешенді мелшерді есептеу, кенжардың циклдан эрі кету ұзындыгын анықтау, жұмыстарды ұйымдастырудың сипаттамасы, ұңғыманың циклограммасын жасау, заттардың меншікті шығыны мен 1 м қазбаның қуат-күшін анықтау). Түрлі келденең қимасы бар және түрлі тау-кен-техникалық жағдайынант өткен барлық дайындық жэне тілме қазбалар есептеледі.

Тазарту жүмыстарының есебі (қию өнДірісі, шыңтас кесінділері, шұңқырды кеңейту, шыңтасты қазу, кентіректер мен төбелерді қазу). Бүрғылауға, жаруға, кенді жеткізуге және тазарргпа кеңістікті бекітуге қазба мөлшерін анықтау. Заттардың және тазарту шығыны анықталады.

Жүйе бойынша техникалық-экономикалық көрсеткіштерді есептеу, Кенжар тобындағы жұмысшылардың онімділігін және түтас жүйе бойынша есептеу: 1 тонна кенге, тұтас блокқа жүмсалған заттардың меншікті жэне жиьштық шығынының есебі.

7  Блоктағы жұмысты жоспарлау.

Блокты дайындау мен тілудіқ желілі сызбасын жасау. Блоктағы дайындық, тілме және тазарту жүмыстарының уақытын анықтау.

8  Еңбекті қорғау және тазарту жүмыстарындағы ҚТ.

Жүмью жүргізу кезінде апатты ескерту және қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қазба жүйесін жобалау үшін негізгі шаралар қысқаша сипатталады.

7 бөлім Кеніштік желдеткіш және жер асты өрттерімен күрес

7.1  тақырып Кеніштік ауа

Желдеткіштің міндеттері. Кеніш ауасы. Кеніштік ауа газының қысқаша сипаттамасы. Кеніштегі шаң. Кеніш ауасында қоспаның мүмкіндікті жиналымы. І-Сеніш ауасының шаңдануын анықтау. Кеніштегі ауа қүрамын бақылау. Шахтадағы ауа райының жағдайы. Кеніш ауа райының элементтері: қысым, қызу шамасы, ылғалдык, жылды сақтау және жылдамдығы. Кеніштегі ауарайы шамасының мөлшері.

7.2  тақырып тау-кен қазбаларындағы ауа қозғалысы

        Ауа қозғалысының негізгі шамалары.^ Ауаның санақтық қимыл-қозғалыстық және жалпы қысымы. Ауаның- қысымы. Ауа жылдамдығын елшейтін тәсілдер. Жер асты қазбаларындағы ауа қозғалысыньщ заңдары мен тәртібі, Рейнольд саны. Д,уа қозғалысының негізгі заңы, Бернул^ч теңдеуі. Тау- кен қазбаларының кедергісі, оны төмендетудің тәсілдері. Тау-кен казбаларын- байланыстыру сызбалары. Қазбалардың кезектемелі, қатарлас, қигаш жэне құрамды байланыстарында ауаның жайылуын анықтау.

7.3 тақырып Желдеткіш ғимараттар мен қурылғылар

Құрылгылар мен қысымды және желдеткіш ғимараттармен кұрылғылардағы ауа қозғалысының жылдамдығын өлшейтін аспаптардың жұмыс істеу қағидалары, Желдеткіш ғимараттардың түрлері. Желдетпелердің, қалқандардың, далданың, ауаөткелдің арналары, бағыт өзгертпелі құрылшлар, желдеткіш терезелер, жаңкулақтар, ауа қақпақтары, олардың қу.рылғысы. Шахталы мекемелердің тығыз бекітілуі.

7.4 тақырып Шахтадағы ауаның жайылуы

Ауа жайылуыньщ түрлері, олардың топтамасы жэне желдеткішке тигізетін эсері. Жерасты жэне жер үсті жайылудың салыстырмалы көлемі. Ауаның жер асты жергілікті жайылуының мөлшері.

7.5 тақырьш Тазартпа кенжарларды желдету

Қолданылатын қазба жүйелеріне байланысты тазартпа қенжарларды желдетудің сызбасы. Желдетудің қалыпты тэртібі және кенді шығаруімен жару жүмыстарынан кейінгі кездегі жеделдетілген желдету. Тазартпа қазбйяарды желдетуді күшейту үшін кенжар желдеткіштерін пайдалану

7.6 тақырьга Щаңжелдеткіш қызмет

Шаңжелдеткіш қызметінің міндеттері мен ұйымдастырылуьз.: Қеніш желдеткішінің жағдайын бақылауды ұйымдастыру. Қысымдық жэне желөлшемдік түсірмелер.

7.7 тақырып ауаның жалпышахтадағы шығынын еселтеу

Ауа шығынын есептеудің қағидалары. Жаппай жарылыс флданылмайтын және жаппай жарылыс қолданылатын кен шахталарын желдеіу_;: үшін қажетті ауа шығыны. Қазбалардың желдеткіш желілеріндегі жалпы• щахтады ауа шығынынбөлу.

7.8тақырып Жер асты өрттері

Жер асты өрттерінің гіайда болу себептері мен түрлері., Өртті сөндіру

құралдары мен өртті сөндіру тәсілдері, оларды қолданудың жағдайлары. Жер асты өрттерін ескерту бойынша алдын-алу шаралары. Өртке қарсы шахта қорғанысы

7.9 тақырып Кен құткарушылық іс

Кенқутқарушылық іс пен кенқұтқарушылық қызмет. Туралы жалпы мәліметтер, оның қурылымы мен міндеттері. Кенкұтқарушылық бөлімдердің техникалық жабдықталуы жэне қорғаныс заттары. Апатты жоюдың жоспары. Кенқұгқарушылық жұмыстарды жүргізу. Апат болған жағдайда бірінші кезектегі шаралар.

8 бөлім Кен байыту негіздері

8.1  тақырып кенді байыту жөніндегі жалпы мәліметтер

Кенді байыту туралы түсінік. Кенді байытудың қажеттілігі. Байыту өнімдері: қойыртпақ, қаядықтар, аралық өнім^ олардағы пайдалы құрамдас бөліггердіҢ болуы. Байытудың көрсетіштері. Байытудың технологиялық іс- әрекеттерінің қысқаша сипаттамасы.

8.2  тақырып Байытудын даярлық процестері

Ұсақтау мен електеудің барысын анықтау ж;эне оның мақсаты. Ірі, орташа, майдалап ұсақтау. Ұсақтайтын машиналардың негізгі түрлері. Електеудің түрлері. Құрғақ және сулап електеу. Електеудің түрлері мен құрылғысы. Кенді ұсатудын, сызбасы.

8.3  тақырып Байытудың негізгі процестері

Кенді майдалау. Процестің мақсаты. Майдалау өнімінің ірілігі. Кенді майдалау: үшін керек диірменнің түрлері жэне құрылысы. Топтастыру барысының бағыты мен мэні. Топтастырушының істеу қағидалары мен жабдықгары. Кенді үсақтаудың сызбасы.

Кенді байытудың эдістері: гравитациялық, магниттік, флотациондық. Қолданудың жағдайы мен сипаттамасы. Байыту сызбаларында жабдықтардың тізбегің қүрастыру.

8.4  тақырып Байытудың қосалкы процестері

Сусыздандыру барысының сипаттамасы: сорғыту, қойылту, сүзу, қүрғату.

Сорғытуды белгілеу. Тоқталып сорғыту жағдайында сусыздандыру - штабельдерде, іжер асты қоймаларда, науаларда жэне элеваторда.

Қойыртпақты қойылту, қойылтатындардың қүрылысы және жұыс істеу қағидалары.Қойылтатындардьщ түрлері. Қүрылғысы, әрекетжасау қағидасы.

Сүзу әрекетінің мәні. Сүзудің нэтижесіне әсер ететін жағдайлар. Кеуекті- сүзгінің қүрылысы және жұмыс істеу қағидасы.

Сүзгілеу кезіндегі қо£.алқы жабдықтар.

Қойыртпаларды құрғатудың мақсаты мен мәні. Қү-ргатушьшарДьщ қүрылгысы мен жұмыс істеу қагидасы.

8.5 тақырып Сынамалау және бакылау

Кенге және байыту еніміне қойылатын жалпы талаптар. Сынама бөяудің түрлері мен сынаманың талдамасы.

Кенді өткізу мен қабылдаудың ережесі. Сынаманы сүрыптау хезіндегі қауіпсіздік шаралары. Кен мен байыту өнімінің сапасы бойынша ОТК функциялары.

4 Оқытудың жоспарланатын нәтижесін бақылау

Бақылау аралық аттестаттауды өткізуді қарастырады, оньщ негізгі түрлері бақылау жүмысы, тест өткізу, емтихан болып табылады.      _;

      Бақылау жұмысы пәнді оқытуға берілетін жалпы уқаыт бюджеті есебінен жүргізіледі. Тест тапсырмалары тараулар, тақырыптар бойынша ұсыныяатан болуы тиісті жэне кәсіптік мамандық күрделілігінің әр деңгейі үшін күрделіліктің негізгі үш деңгейі болуы керек (ең аз мелшер, орташа және күрделі)

Тестіде келесі бөлімдер бойынша сұрақтар қамтылуы қажет:

1 бөлім тау-кен ісінің негіздері                                                    10%

2  бөлім Тау-кен қазбаларын бекіту                                              20%

3  бөлім Тау-кен қазбаларын жүргізу                                           20%

4  бөлім Жер асты қазулардың жалпы ережелері                          10%

5  бөлім Жер асты қазулардың негізгі кезевдері           '               10%

6  белім Қазбаның жүйесі                                                             20%

7  болім кеніштік жеддеткіш                                                        10%

5 Әдебиет және оку кұралдары Негізгі

1. Смалов З.М., Арыстантегі И.Д. Тау-кен_: саласындагы орысша,> қазақша терминологиялық сездік. Қараганды. 1996ж.;

2.    Баязит Н.Х. Кенді жерастында қазу жене жобалау. Алматы. Республикалық Баспа кабинеті. 1996ж.;

3.    Әбдіраман Ш. Же^зсты кен қазу технологиясы. Алматы. Б|,рм. 1999ж.;

4.    Шехурдин В.К, Несмотряев В.И., Федоренко П.И. Горное дело. М. Недра. 1987г.;

5.    Борисов С.С.. Горное дело. М. Недра. 1988г.;

6.    Попов В.Л. Горное дело. М. Недра. 1990г.;

7.    Шехурдин В.К., Холобаев Е.Н., Несмотряев В.И. Проведение подземных горных выработок. М. Недра. 1980г.;

8.    Агошков М.И., Борисов С.С, Боярский В.А. Разработка рудных и нерудных месторождений. М. Недра. 1980г.;

9.    Харев А.А. Рудничная вентиляция и борьба с подземными пожарами. М. Недра. 1985г.;

10.                                 Мельников         Н.В. Проведение и крепление горных выработок. М. Недра. 1988г.;

11.             Под       редакцией УшаковаК.З. Справочник. Рудничная вентиляция. М. Недра. 1988г.

12.                         ;Кутузов     Б.Н. Взрывные работы. М. Недра. 1988г.;

13.                             Жигалов   М.Л., Ярунин С.А. Технология, механизация и организация поземных горныхработ. М. Недра. 1990г.;

14.                              Именитов В.Р. Процессы подземных горных работ при разработке рудных месторождений. М. Недра. 1980г.;

15.                          Баранов     А.О. Расчёт параметров технологических процессов подземной разработки руд. М. Недра. 1985г.;

16.                  Под    редакцией Гребенюка В.А., Пыжьянова Я.С., Ерофеева И.В. Справочник по горнорудному делу. М. Недра. 1983г.;

17.            Под       редакцией Ушакова К.З. Охрана труда. М. Недра 1986г.;

18.                       Умнов         А.Е. Охрана труда и противопожарная захцита в горнорудной промышленности. М.: Недра. 1985г.;

19.                              Правила   технической эксплуатации рудников, приисков и шахт, разрабатывающих месторовдения цветных, редких и драгоценных металлов. М.Недра. 1981г,

Қосымша

1.   Горное дело. Терминологический словарь. М. Недра. 1980г.;

2.    Правила промышленной безопасности при ведении работ подземным способом. Астана: «АО Астанаполиграфия». 2008г.;

3.    Носов В.М., Канощенко В.И., Жабин И.И. Буровзрывные работы на открытых и подземных горных работах. М. Недра. 1982г.;

4.    Заплавский Г.А., Лесных В.А. Проведение и крепление горных выработок. М. Недра. 1988г.;

5.    Шехурдйн В.К. Задачник по горным работам, проведению и креплению горных выработок. М. Недра. 1988г.;

6.    Гущин В.И. Задачник по взрывным работам. М. Недра. 1990г.

Окытуға косымша үсынылаіын материялдар

Компьютерлер

Ноутбуктар

Телевизорлар;

Бейнемагнитофондар немесе ВУО-плейерлер және т.б

Плакаттар.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым мишістрліп Техникалық және кәсіптік білім

                                                           Қазақстан Республикасы

 Білім жэне ғылым министрлігінің

                                                                                                                 «     »                  20    ж.                                      

                                                               № 595 бұйрығы мен бекітілген

Тіркеу №  

 «     »                  20    ж.      

ҮЛГІЛІК ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

ТАУ-КЕНІСІ

                                                                       (Мамандық бойынша пән атауы)

0705000 -. ДАЙДАЛЫ КАЗБАЛАРДЫҢ КЕН ОРЫНДАРЫН

ЖЕР АСТЫ ӨҢДЕУ

(Жіктеуші бойьшша мамандықтың коды және атауы)

Астана

Авторлар:               Овчинникова . Г.В. - арнайы пәндер окытушысы «Рудный

политехникалық колледжі» МКҚК. Сарапшылар.:     ]. Маулянбаев Т.И. - техникалық ғылым кандидаты.

профессор, Металлургия жэне тау-кен ісі кафедрасыньги меңгерушісі;

2.            Мыслицкий А.К. - «Соколовская» шахтасынын техникалык бөлім бастығы;

3.            Румянцев С.С. - «Соколов-Сарыбай кен өндіру басқармасы» АҚ «Соколовская» шахтасынын өндірістін бөлімінің бастығы.

Бағдарлама Қарағанды политехникалық колледжінің Оқу - әдістемелік бірлестігіи қаралды және құпталды

200_ жылғы «_ »                         хаттамасы

Оқу әдістемелік  бірлестік төрағасы                               З. Рахимов

Бағдарлама ҚР БҒМ Техникалық және кэсіптік білім департаментінің эдістемелік кеңесінде қаралды жә не келісілді

№ хаттамасы

20  жылғы «     »                                       

Қ.Бөрібеков

' /

Оқу-әдістемелік кенестің  төрағасы

Сіздің үлгілік оку бағдарламасының сапасын жақсарту женіндеп ескертулер мен ү.сьіньютарыньвлы мы: мекен-жайға жіберуіңізді сұраймыз: 111500, Рудный к-сы, Ленин к-сі. 34 тал/фгкс: 44721. е-таіі КРТК@таі].кг.