Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
Тақырыбы: Ежелгі Қосөзен мәдениеті Орындады:Тажибекова А. Тобы: ТП-132 Б.
2 слайд
Ұзындығы 18 метрге созылған хабарлама үш тілде – ескі парсы, бабыл және жаңа элам тілінде жазылған болып шығады. Мұндай үш балама мәтіннің қатар жүруі оны оқып шығуды оңайлатады. Бехистун жазуы ежелгі Персия тарихын зерттеуде оған дейінгі барлық археоло¬гиялық зерттеулер мен антикалық заман авторларының еңбектерінің бәрін қосқандағыдан артық пайда түсірді. Бір кездегі ассирия-бабыл жазуларын жетілдіруден туған бұл ескі парсы жазуы ассирия-бабыл тарихы жайында солардың шет-шебірін көріп қалған гректерден гөрі де көбірек мәлімет берді. Ең бастысы, бұл Алдыңғы Азия халықтарының бірінен біріне көшіп мұра болып келе жатқан ортақ жазудың түп бастауы жайында батыл ойларға бастады. Ассирия-бабыл¬дан бұрын да сына жазуы болған деген тұспал туады. Ол халықты 1869 жылы 17 қаңтарда фран¬цуз ғалымдары отырысында Жюль Опперт шумер деп атайды. Чех ғалымы, Бедржих Грозныйдың айтуынша, “ең ежелгі жазу – бабыл жазуы. Ғайса тумастан 300 жыл бұрын ойлап табылған. Мысыр жазуының пайда болуына әсер еткен. Онымен ассириялықтар, хуриттер, хеттер және ханаан тұрғындары пайдаланған. Оның өзгерген түрін Урарту мен Элам қолданған. Ол кезде аморитяндар (франкиялықтар) мен парсылар өз жазуларын шығарған. Бабыл жазуын әуелде шумерлер ойлап тапса керек. Оларды бабыл семиттері мен акадтар үйренген”.
3 слайд
Шумер елі біздің жыл санауымызға дейінгі 3000 жылдықта Ефрат өзенінің қойнауына орналасқан. Шумер халқының тегі әлі жұмбақ. Анық-танық қайдан келгені де белгісіз. Тілі өз төңірегіндегі ежелгі халықтардың ешқайсысына ұқсамайды. Олардың көпшілігі көп буынды сөз¬дер¬ден тұратын болса, шумер сөздері көбінесе бір буынды сөздерден тұрады. Кейбір ғалымдар шумерлер бұл жазуды бұрынғы көшіп келген жағынан бірге алып келген деп те санайды. Ен¬деше, оның жазуы Алдыңғы Азияның халық¬тарына қалайша кеңінен тарап жүр? Біздіңше, тілдік-этностық туыстықтан болмаса керек. Шумер жазуының соншама мәшһүр болуы, сол кездегі шумер мәдениетінің жетекші орын иеленуіне байланысты болса керек. Олар иленген саз балшықты әрқилы қалыпқа түсіретін аяқпен теппе зырылдауықты, диірменді, соқаны, доңға¬лақты, желкенді қайықты, мыс, қола құйма¬ла¬рын, күн тізбесін алғаш ойлап тапқан жұрт. Ше¬тінен математик, астроном, жер өлшеуші. Заң¬ды, аспан денелерінің адам организміне әсе¬рін жүйелеген. Гемопатиялық медицина қалып¬тастырған. Олардан қалған қыш тақтайшалары¬ның талайы ежелгі рецептер мен ібіліс сиқыры¬нан аман сақтайтын магиялық формулалар болып шықты. Құрылыста арка, күмбез, нақыш, фриз, шыны шытыра, тас қашау, металл безендіруді бірінші боп пайдаланыпты. Арасына сабан, қамыс салып, қам балшықтан кіріш басу, қыш кіріш, ағаш бөлшектерден үй салуды кең өрістеткен. Тұрған үйлері төрт бұрышты, қосқа¬батты, ішкі аулалы, аспалы бақты болған.
4 слайд
Су құбырларын тартқан. Қалаларының қақ орта¬сында жебеуші тәңірінің құрметіне арналған алып ғимарат орнатқан. Сәулет өнерімен бірге мүсін өнерін де өрістеткен. Музыка аспаптары мен музыка теориясын да бірінші боп ыжда¬һаттаған шумерлер. Аспан-Жер-Жерасты бір-бірімен бағыныштылық жолымен байланысып тұрған кешенді құбылыс деп түсінген. Сол на¬ным¬ға не¬гіз¬делген заң жүйелері бар. Біздің жыл санауы¬мыздан бұрынғы ХІХ ғасырда диірмен тасқа (базальт) Бабылдың ұлы падишасы Хамму¬ранидың 282 баптан тұратын сот тәртібі қашалып жазылған. Заңды патшалар емес, құдайлар ойлап табады деген ұғым олардың қатал орындалуын қамтамасыз еткен. Құдай бақилық. Оған ешкімнің күші жетпейді. Ал адам пәнилік. Оның құдаймен, табиғатпен, басқалармен қарым-қатынасы осыған негізделген. Атақты Гильга¬моштен бастап, шумер мифтері осылай үйретеді. Шумерлердің өздерін де, жазуларын да өміршең етіп жүрген осы іргелі мәдениеті. Әйтпесе, олардың патшалығы осыдан бес мың жыл бұрын көршілес Акад мемлекетіне тізе бүккен. Содан қайтып бас көтермеген. Акадтарды жеңген ба¬был¬дар да шумер мәдениетінің мұртын шақпас¬тан, одан әрі дамыта түскен. Бабылдардың тез көтерілуіне оң ықпал еткен факторлардың бірі – осы шумер жазуына үйрену арқылы қалып¬тасқан жоғары сауаттылық еді. Бабылдар тек шумер жазуын ғана емес, сол арқылы келген өнер-білімді де дамытты.
5 слайд
Олардың орнына келген ассириялықтар да солай етті. Оған 1849 жылы ағылшын оқымыстылары А.Г.Лэйрд пен О.Рассамның “Нимрод” төбесінен (ежелгі Ни¬невия) тапқан ассириялық патша Аптшурбани¬пал¬дың (б.д.ж.д. 668-631 ж.ж) 30 мың қыш қалақ¬шалардан тұратын аса бай кітапханасы айғақ бола алады. Олардың арасынан дәрігерлік, балгерлік, математика, дін, тарих тақырыбындағы еңбектер, ассирия-бабыл-шумер сөздіктері, грамматика оқулықтары шықты. Сөйтіп, шумер жазуын көпке таратып жүрген шумерлер емес, ол жайлаған кеңістік пен олар ойлап тапқан мәдениетті иемденген, оларға қырық қайнаса, сорпасы қосылмайтын Қос Өзен мен Жерорта теңізі жағалауын мекендеген семит халықтары еді. Олардың әліпбиін Кіші Азия мен Афри¬кадағы семит емес халықтар да үйренді. Ақыр аяғында олар ойлап тапқан жазу жүйесі жетіле-жетіле келіп, бастапқы пиктограммалардан басталған суреттіліктен түгел арылып, таза әуезделген (вокалданған) фонетикалық (дыбыс¬тық) жазуға айналды.
6 слайд
Ол жазу тәжірибесі шығыста Хараппа мен Мохенджо-Даромен тынбай, әрі қарай Қиыр Шығыс пен Оңтүстік-Шығыс Азияға, батыста Кіші Азия, Кавказ, Мысырмен шектелмей, Жаңа Дүниеге, Латын Америкасына да тараған деген болжам бар. Өйткені, батыста мая, шығыста қытай иероглифиясының графикалық таңбалары өз жерінің қоршаған ортасына ыңғайланып, айта қаларлық өзгеше болғанымен, лингвистикалық құйылымдық жүйесі сол баяғы морфологиялық-буындық, ішінара дыбыстық жазу заңдылық¬тары¬на негізделген. Хаттусастан табылған және хамат тасындағы хеттер иероглифтерінде көбіне-көп өсімдіктер бейнеленсе, мысыр иероглифтерінде жан-жануарлар мен адамдар да бейнеленеді. Майя иероглифтерінде бейнеленген өсімдіктер Кіші Азия, Ніл табиғатына тән емес. Ал қытайлар иероглифтері көбіне-көп Қиыр Шығыс табиғаты мен мифологиясын еске салады. Қайткен күнде де суретті жазу аталмыш аймақтарда ұзақ сақталған, тіпті әлі де сақталып келе жатқан жерлері бар. Мәселен, Қытай, Жапония, Корея. Кей елдердегі жағдай мұндай болғанымен, Кіші Азияның өзіндегі жазу артық әшекейден арылып, әрқилы сызықшалардың әр алуан құбылуларына айналды. Басты назар дыбыстамалық жазу жасауға ауды. 1400 жылдар шамасында Жерорта теңізінің шығыс жағалауын жайлап, кеме мініп, сауда-саттықпен айналыса¬тын финикиялықтардың біреуі сондай нар тәуекелге бел буды. Тарихта аты қалмаса да, ол таудай іс бітірді. Әр дыбысқа бір таңба ойлап тапты.
7 слайд
Сөйтсе, мыңдаған, тіпті, қажет болса, миллиондаған сөздерді бейнелеп шығу үшін бар болғаны жиырма шақты ғана таңба керек екен. Ол үшін әуелі жекелеген сөздерді бейнелеп жүр¬ген бұрыннан бар тұспалдамалар пайдаланылды. Мәселен, финикиялықтар бұқаны aleph дейді. Соны бейнелейтін белгі “а” (“аһ”) дыбысының, үй (“beth”) сөзін білдіретін белгі “б” дыбысының, түйе (gіmel) сөзін білдіретін белгі “г” дыбысының таңбасы деп табылды. Кейін ондай белгілер әріп деп аталды. Гректер оларды болар-болмас өзгерістермен қабылдап, “альфа”, “вета”, “гамма” деген әріптер деп таныды. Римдіктер де финикиялық таңбаларға өз “жаңартуларын” қосты. Өз әліпбилеріндегі әріптерді бәрімізге әбден таныс а,б,в,г,д, тағысын тағылар деп дыбыстауға дағ¬дыланды. Ал иудаизм, христиан, ислам діндерінің тірі адамдар мен жануарларды бейнелеуге тыйым салғаны әріп жазу таңбаларын суретке ұқсаудан атымен арылтты. Мұндай тыйырым жаратушыдан басқа жан иелеріне табынушылықты доғаруды көздеді. Егер христианшылдық әлгіндей мақұл¬қаттардың тек кейбіреулерін ғана бейнелеттірмесе, ислам кеудесінде жаны бардың бәрін де сызып көрсетуге рұқсат бермеді.
8 слайд
Сөйтіп, дыбыстық жазуға жол ашып берген финикиялықтар әліпбиі өздерінің ежелгі астаналары болған Библиос қаласында дүниеге келді. Біз де оны алғаш рет 1968 жылы сол қаланың тарихи музейіндегі мәрмәр тақтайшадан көргенбіз. Ол әліппе жиырма екі әріптен тұрады екен. Олардың арасында дауысты әріптер болмады. Оның мұндай кемшілігінің орнын Угарит әліпбиі толықтырды. Алайда оны тудырған Угарит қаласы әлденеше елдермен тікелей байланыс жасап тұрған Библиостай ежелгі саудаға ықпал жүргізген қала емес еді. Сондықтан оның әліпбиі финикиялық әліпбидей кең тарала алмады. Финикиялықтар жазуы батысқа грек, шығысқа арамей жазулары арқылы таралды.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
Ұзындығы18 метргесозылғанхабарламаүштілде – ескі парсы, бабылжәнежаңаэламтіліндежазылғанболыпшығады. Мұндайүшбаламамәтінніңқатаржүруі оны оқыпшығудыоңайлатады. Бехистунжазуыежелгі Персия тарихынзерттеудеоғандейінгібарлықархеоло¬гиялықзерттеулер мен антикалықзаманавторларыныңеңбектерініңбәрінқосқандағыданартықпайдатүсірді. Біркездегіассирия-бабылжазуларынжетілдірудентуғанбұлескі парсы жазуыассирия-бабылтарихыжайындасолардыңшет-шебірінкөріпқалғангректерденгөрі де көбірекмәліметберді. Еңбастысы, бұлАлдыңғы Азия халықтарыныңбіріненбірінекөшіпмұраболыпкележатқанортақжазудыңтүпбастауыжайындабатылойларғабастады. Ассирия-бабыл¬данбұрын да сына жазуыболғандегентұспалтуады. Олхалықты 1869 жылы 17 қаңтардафран¬цузғалымдарыотырысында Жюль Опперт шумер депатайды. Чех ғалымы, БедржихГрозныйдыңайтуынша, “еңежелгіжазу – бабылжазуы. Ғайсатумастан 300 жылбұрынойлаптабылған. Мысыржазуыныңпайдаболуынаәсер
6 654 997 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Абзелова Улпан Оралбековна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс профессиональной переподготовки
300 ч. — 1200 ч.
Курс профессиональной переподготовки
500/1000 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300 ч. — 1200 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.