Тегайы балас 8 кл

Урочы темæ: Дзесты Куыдзæг «Тегайы бæлас»

Урочы арæзт: урок комплексного применения знаний и умений

Цавæр технологитæй пайда кодтон:  частично-поисковый метод (обучающиеся самостоятельно решают познавательные задачи, создают и решают проблемные ситуации), информационно-коммуникативные технологии, здоровьесберегающие технологии,  деятельностный метод обучения

Ахуыры фæрæзтæ: фронталон, къордтæй куыст, хибарæй куыст.

Ахуыры æмæ техникон фæрæзтæ: чиныг, тетрад, хæслæвæрдтæ, презентаци, фæйнæг, экран, мультимедион проектор

Урочы нысан:

1.     Дзесты Куыдзæджы радзырд «Тегайы бæлас» - æн скæнын анализ.

2.     Адæймаг йæ фæстæ  хорз ном куы ныууадза, уæд уымæй сæйрагдæр кæй ницы ис, уый бамбарын кæнын скъоладзаутæн.

3.     Сывæллæттæм гуырын кæнын уарзондзинад сæ адæммæ, сæ райгуырæн зæхмæ.

4.     Хистæрæн кад кæнын, æххуыс кæнын алкæй хæс дæр кæй у, ууыл æрдзурын.

5.     Ныхасы рæзтыл бакусын.

Урочы хæстæ:

1.     Урочы райдайæн

2.     Урочы нысан сбæрæг кæнын. Урочы мотиваци

3.     Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын

4.     Ног æрмæгыл куыст

5.     Ног æрмæг куыд бамбæрстой, ууыл дарддæр бакусын (проблемные задания)

6.     Рефлексия

7.      Кæронбæттæн:

8.     Хæдзармæ куыст:

                                           Урочы цыд

I.   Бацæттæгæнæн рæстæг: 1-2 минуты.

II.  Мотиваци.

1.     Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын

Нывæцæнтæ равзарын иу 2-3

2.     Сывæллæтæ , байхъусут ма зындгонд уырыссаг фыссæг, классик Лев Толстойы радзырдæй  скъуыддзагмæ «Бæлæстæ садзæг зæрон лæг»-æй

Къордты куыст

1-аг хæслæвæрд (1-аг слайд)

Иу зæронд лæг дыргъдоны сагъта фæткъуыты бæлæстæ. Чи йæ федта уыцы куысты уæлхъус, уыдон ын загътой: «Цæмæн садзыс уыцы бæлæстæ?  Цалынмæ уыдоныл фæткъуытæ æрзайа, уæдмæ рацæудзæн бирæ рæстæг æмæ дзы нал фæхъæстæ уыдзынæ уыцы дыргътæй» зæронд лæг сын дзуапп радта: «Æз дзы куы нæ фæхъæстæ уон, уæддæр дзы исчи бахæрдзæн, мæнæн та уыдон  бузныг зæгъдзысты»

                                                                     А.Толстой

--Хæс:  Текст бакæсын, таблицæ бахæст кæнын

Уацмысы жанр
Сæйраг архайæг
Цавæр архайд цæуы
Архайды кæрон

2-аг хæслæвæрд   (2-аг слайд)

ВИШНЯ

1940
В ясный полдень, на исходе лета,
Шел старик дорогой полевой;
Вырыл вишню молодую где-то
И, довольный, нес ее домой.

Он глядел веселыми глазами
На поля, на дальнюю межу
И подумал: «Дай-ка я на память
У дороги вишню посажу.

                                                                                                                                 

Пусть растет большая-пребольшая,
Пусть идет и вширь и в высоту
И, дорогу нашу украшая,
Каждый год купается в цвету.

Путники в тени ее прилягут,
Отдохнут в прохладе, в тишине,
И, отведав сочных, спелых ягод,
Может статься, вспомнят обо мне.

А не вспомнят — экая досада,—
Я об этом вовсе не тужу:
Не хотят — не вспоминай, не надо,—
Все равно я вишню посажу!»

Текстмæ байхъусын, бакæсын, таблицæ баххæст кæнын

Уацмысы жанр
Сæйраг архайæг
Цавæр архайд цæуы
Архайды кæрон

Хæслæвæрд сбæрæг кæнын

Хатдзæг скæнын (слайд)

Уацмысы жанр	Радзырд Лев  Толстой (1828-1910)	Æмдзæвгæ Михаил Исаковский (1900-1973)
Сæйраг архайæг	Зæрæнд лæг	Зæрæнд лæг
Цавæр архайд цæуы	Садзы  фæткъуы  бæлас	Садзы  бал бæлас
Архайды кæрон	«Æз дзы куы нæ фæхъæстæ уон, уæддæр дзы исчи бахæрдзæн, мæнæн та уыдон  бузныг зæгъдзысты»	И, отведав сочных, спелых ягод, Может статься, вспомнят обо мне.

-Нæ таблицæйы ма  баззад иу рæнхъ, уый та баххæст кæндзыстæм урочы кæрон, ног æрмæгыл куы `дзурæм, уæд.

III. Ног æрмæгыл куыст:

Ахуыргæнæг: Л.Толстой  æмæ  М.Исаковский нымад сты уырыссаг литературæйы  классиктыл. Сæ фыст уацмыстæ сты зындгонд æмæ  фæзминаг, скъоладзаутæ, студенттæ сын сæ ахуыр кæнынц.

Абон мах дзурдзыстæм ирон литературæйы классик,  фыссæг  Дзесты Куыдзæджы сфæлдыстадыл.

-Цавœр уацмыстœ йын ахуыр кодтат раздæр кълæсты?

 (Радзырд «Хорхœссœг», «Хур скœсœнырдœм нœ ныгуылы»).

-Цы нын равдыста Куыдзœг ацы радзырдты?

--Куыдзœг ирдœй равдыста адœмы уæззау цард,сœ уавœр.

--Хæххон  хъизæмайраг фæндæгтæ сæфтмæ куыд тардтой мæгуыр адæмы.

1-аг слайд

 Эпиграф:

«Зæххыл дæ кады

ном ныууадз, æмæ

дæ хорзæй мысой адæм»

2-аг слайд

Дзесты Куыдзæг

1905-1980 азтæ

3-аг слайд

Едысы хъæу

4-æм слайд

Куыдзёджы мад Даро

5-æм слайд

Куыдзæджы цардæмбал Хъараты Хæритоны чызг Тамарæ (Мемориалон фæйнæг

6-æм слайд   

Ахуыры азтё

7-æм слайд

Йё царды фыддёр дуг

8-æм слайд

  РЕАБИЛИТАЦИЙЫ  СПРАВКÆ  СÆЙРАГ  ТÆРХОНДОНÆЙ
9-æм слайд

 1958 азы ногæй сси Фысджыты Цæдисы уæнг

10-æм слайд

Уæдæй фæстæмæ лæггад кодта ирон литературæйæн  æмæ культурæйæн. «Раздæр куыд уыд, афтæ: уæздан уд æмæ аив курдиаты хицауæй, зæрдæхæлар æмæ цæсгомджын адæймагæй»

                                       Мамиаты Изетæ

11-æм слайд

Фысжжытимæ

12-æм слайд 

Адæмы уарзон хæдзар æдзæрæг комы нæ,
 фæлæ хохы цъуппыл куы уа,
yæддæp иунæг никæд уыдзæн.
Мæгуыр уый у, бирæ адæмы 'хсæн дæp иунæг чи вæййы.
 
                                                                        Дзесты Куыдзæг

V. Ног æрмæг

- Рахизœм радзырд «Тегайы бœлас»-мœ. (  -слайд)

-  Дзырдты лексикон нысаниуœгыл бакусын (фарс 320-321).

- Фœйнœгыл фыст дзырдтœ сœ лексикон нысаниуœгимœ бакœсын:

нœзыты рагъ – гребни сосен, наз – сосна, заз – ель,

бœрзхъœд – берёзовый лес,

бœрз уис – берёзовая хворостина,

тœгœр бœлас – горный клён, явор,

œхсœлыйы къутœртœ – кусты можжевельника,

«гœмœх къуылдым» -голый холм

VI. Текстыл куыст:

Ахуыргæнæг: Зæгъут цавæр литературон жанрмæ хауы ацы уацмыс? Уæ хъуыдытæн бæлвырд дзуапп рттут.

          Ахуырдзаутæ: Радзырд. Ис дзы цалдæр архайæджы. Архайд æвдыст цæуы иу ран, иу рæстæджы.

Ахуыргæнæг: Радзырды схемæ ма нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм

            Ахуырдзаутæ: Бадзырд, сæйраг хай, бабаст, кæрон

Ахуыргæнæг: Чи сты радзырды архайджытæ?

       Ахуырдзаутæ: Студенттæ, зæронд лæг, Тега, ногдзаутæ

Ахуыргæнæг: Бадзырды автор цы амоны?

       Ахуырдзаутæ: Кæм цæуы архайд. Зонгæ кæны уацмысы архайджытимæ. (Цыбырæй йæ  радзурут)

Ахуыргæнæг: Радзырды сæйраг хай кæцы хъуыдыйадæй райдыдта? (Цыбырæй йæ  радзурут)                                                                                                  

Ахуыргæнæг:  Сарут радзырды бабаст (Цыбырæй йæ  радзурут)

Ахуыргæнæг:  Цавæр фæлтæртæ  æвдыст цæуынц уацмысы?

      Ахуырдзаутæ: Хистæр æмæ æрыгон фæлтæртæ

Ахуыргæнæг: Чи сты?

     Ахуырдзаутæ: Тега æмæ зæронд лæг 1-аг къорд, студенттæ æмæ ногдзаутæ 2-аг къорд

Ахуыргæнæг:  Автор Тегаый образ æрфысгæйæ цавæр хатдзæг скодата?

Ахуырдзаутæ: « … хорз лæджы фæд, дам, зæйы бын дæр нæ сæфы»

æмбисондæ…

Ахуыргæнæг:  Цæмæн зæгъынц афтæ? (ахуырдзаутæ дзуапп дæттынц)

  Ахуыргæнæг:  Цавæр литературон жанрмæ хауы? (æмбисонд)

Ахуыргæнæг: Зæронд лæг студенттæн цы радзырдта? ( таурæгъ)

  Ахуыргæнæг: Кæмæй йæ фехъуыста? (йæ фыды фыдæй)

Ахуыргæнæг: Уæдæ ма зæгъут цы у адæмон сфæлдыстад? (ахуырдзаутæ дæттынц дзуапп)                                                         

VII. Урочы райдайæны уын лæвæрд уыд таблицæ. Баххæст æй кæнут

Уацмысы жанр	Радзырд Лев  Толстой (1828-1910)	Æмдзæвгæ Михаил Исаковский (1900-1973)	Радзырд Дзесты Куыдзæг (1905-1980 )
Сæйраг архайæг	Зæрæнд лæг	Зæрæнд лæг	Зæронд лæг
Цавæр архайд цæуы	Садзы  фæткъуы  бæлас	Садзы  бал бæлас	Ныссагъта тæгæр бæлас
Архайды кæрон	«Æз дзы куы нæ фæхъæстæ уон, уæддæр дзы исчи бахæрдзæн, мæнæн та уыдон  бузныг зæгъдзысты»	«И, отведав сочных, спелых ягод, Может статься, вспомнят обо мне.»	«Тегайы ном баззад. Æмæ ма  абон дæр, ацы бæласы бынты чи фæцæуы, уый «Рухсаг у Тега!»-æнæ зæгъгæ нæ фæуыдзæн.»

Ахуыргæнæг:  Цы нысан кœны дзырд «фарн»?

Ахуыргæнæг:   Тегамœ ис фарн? Саразут ног дзырдтœ фарн-œй.     (Фœрнджын, фœрнœйдзаг, фарнхœссœг, фœрныг).

    Ахуыргæнæг:  Бакœсын текст фарны тыххœй. «Фарн у рагон ирон дзырд. Йœ бындуры ис Хуыцауыл, арвыл, хурыл œууœндындзинад. Нысан кœны, Хуыцау, арв, хур адœймагœн цы хорздзинœдтœ ратты, цœмœй амондджын уа, уыдон. Хауынц сœм бœркад, œнœниздзинад,сабырдзинад, кœрœдзийы уарзынад œмœ œмбарынад œмœ а.д. Иу дзырдœй, цыдœриддœр хорздзинадœй ис зœххыл, уыдон иумœ аразынц вазыгджын œмбарынад – фарн. Уыцы œмбарынад ис œрмœст ирон адœммœ.

         Ирон œвзаджы тынг арœх пайда цœуы ацы дзырдœй, уœлдай арœхдœр та арфœты –

«Фарн уœм бацœуœт», «Фœрнœйдзаг у», «Фарн уœ ныхасы» œмœ а.д. Ацы дзырды бындурыл сœвзœрдысты œндœр дзырдтœ – фœрныг (хœдзар) – фарн кœм ис, ахœм, фœрнджын, фарнхœссœг œмœ а.д.». (Абайты Васо).

         Кœцœй ист сты ацы ныхœстœ? (Абайты Васойы «Историон этимологион дзырдуат»-œй).

         Чи у Абайты Васо? (Стыр ахуыргонд, академик, лингвист, «Историон этимологион дзырдуат»-ы автор (фондз томœй).

         Хъомыладон куыст (хорз хъуыддœгтœ аразын, адœмы уарзын, аргъ сын кœнын, кусын уарзын, ном ныууадзын).

 Уœдœ Тега цавœр адœймаг у? Цавœр миниуджытœй хайджын у? Фарн œм ис?

 Саразут дзырдбœстытœ номдар Тегаимœ уидаг фарн кœм уа, ахœм миногонтимœ.

Фœрнджын Тега, фœрнœйдзагТега, фарнхœссœг Тега, фœрныг Тега.

Тегайы кой кœнгœйœ ма цавœр миногонтœй спайда кœнœн ис? Хœлар, кусаг, адœмуарзон, œвœллад, œгъдауджын, номдзыд, œрхъуыдыджын, œнœзивœг, цœстуарзон, ауœрдаг, аргъгœнаг, патриот.

VIII. Кæронбæттæн:

 Къордты хистæртæ аргъ кæнынц  ахуырдзаутæн.

IX. Рефлексия

  Хатдзœгтœ скœнын.

-Цы базыдтат ацы урочы?

- Цы сфœлхат кодтат?

 -Цы райстат хорзœй уœхицœн?

- Цœуыл нœ хъомыл кœны ацы чысыл, фœлœ уœрœх мидисджын радзырд? Ранымайут ахœм адœймœгты, кœцытœ сœхицœн скодтой ном, сœ кады кой кœмœн айхъуыст дардыл.

X. Хæдзармæ куыст:

Чысыл нывæцæн ныффыссын

«Фæнды мæн дæр Тегайау

а дунейыл номимæ цæрын»