Технологическая карта урока по родному языку в 5 классе на тему "Этии чилиэннэрин хатылааьын"

И.И.Константинов-Дэлэгээт Уйбаан аатынан

Сулђаччы орто уопсай үөрэхтээhин оскуолата

Оскуола иһинэн ыытыллар аhађас уруок декадата

Этии чилиэннэрин хатылааhын.

 ( 5 кылааска  уруок былаана)

Толордо:Слепцова И.С.,

саха тылын, литературатын учуутала

2015с

Cаха тылыгар уруок былаана

Уруок тиэмэтэ: Этии чилиэннэрин хатылааhын

Лексическэй тема: саха олонхото

Уруок тиибэ: хатылааhын. Билиини, үөрүйэ ҕ и уонна сатабылы чи ҥ этэр, сайыннарар уруок

Уруок керунэ: чинэтии. Олонхо устун айан уруога

Учуутал сыала:

·         Этии тутаах, ойо5ос чилиэннэрин төһө баһылаабыттарын бэрэбиэркэлээһин

·         Чиңэтии түмүгүнбэйэлэрэ тобулалларын  ситиһии.

·         Уроукка интэриэhи көбүтүү, билэр-көрөр бађаларын салгыы сайыннарыы.

·         тыл саппааҺын байытыы, ођо толкуйдуур, санарар  дьођурун сайыннарыы,

Уерэнээччи сыала:

·         Этии тутаах, ойо5ос чилиэнин ту´унан билиини кэ²этии.

·         Этиигэ таба туттар үөрүйэ5и иңэринии

·         Бэйэ-бэйэђэ көмөлөсөһүү, эйэђэс сыһыан үгэстэрин иңэрии.

·         Олоңхо туһунан өйдөбүлү кэңэтии

Уруок соруктара:

·                Этии чилиэнин туһунан быраабылалары хатылааһын, чиңэтии.

·                Ођо инники үөрэппитигэр олођуран саң аны арыйарын ситиһии.

·                Υөрэтиллэр предмеккэ интэриэьи уескэтии.

              Уерэтии технологията: тус туьаайан уерэтии, сайыннарыылаах µ³рэх, системно-деятельностнай, доруобуйаны харыстыыр, бе5ергетер технологиялар.

Уерэтии методтара:  наглядный метод, оонньуу, частично-поисковый метод, интеграция,

Уерэтии формата: биирдиилээн, пааранан, беле5унэн.

Уерэтии тумуктэрэ: о5олор этии тутаах, ойо5ос чилиэннэрин быьаарар, араарар уеруйэхтэрин сайыннарыы, эрдэ ылбыт билиини чинэтии; ырытыыны, тумук онорууну, сатаан дакаастыыры, бэйэ санаатын аьа5астык этинэллэрин ситиьии;

Үөрэтиигэ  туттуллар тэрил:

1.   Учууталга:

·         Уруок технологическай картата;

·          Олоңхо геройдара куукулалар;

·         Проектор, ПК, «Этии чилиэннэрин хатылааьын» презентация

2.   Уерэнээччилэргэ:

·         «Саха тыла» 5 кылааска уерэнэр кинигэ. Автордар: Н.Е.Петров, С.А.Иванов, Н.Н.Неустроев, С.С.Семенов.

·         Сыаналаныы лииьэ;

·         Биирдиилээн улэлиир сорудахтаах карточкалар;

Уруок хаамыыта

Уруок туьумэхтэрэ	Учуутал улэтин керуннэрэ	Уерэнээччи улэтин керуннэрэ	УУД
			Билэр-керер сатабыл, бэйэ сайдыыта	Бодоруьар сатабыл	Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл
Тэрээьин              (о5олор улэлииргэ бэлэм буолууларын ситиьии)	- Утуе кунунэн! Уруокпут са5аланна. Бэйэ-бэйэбитин кердубут, истин мичээрбитин бэлэхтэстибит. Бугунну уруокпутугар элбэ5и улэлиэхпит, онон бары билиини тумэргэ, чинэтэргэ бэлэм олоробут.	О5олор бэйэ-бэйэлэрин керселлер, мичээрдэьэллэр.	Ситиьиилээхтик улэлииргэ бэлэм буолаллар.	Учууталга-о5о5о истин сыьыан, э5эрдэлэьии
Yөрэнэр соругу туруоруу -сонур5атыы Олонхо туьунан. -эбии информация тиэрдии -уруок бэлиэ этиитэ -үөрэнэр соругу быhаарыы	Кемулуек умайда Бала5ан иьэ кундээрдэ. О5онньор олордо - Бу кэрчиги аа5ан баран этиилэр тустарынан  туох санаа5а кэллигит? Ханнык этиилэрий?  Бу этиилэргэ туох тиийбэт курдугуй?   -Онтон билигин бу кэрчиги аа5ын эрэ: Хаппыт харда5астары Хатаннык чачыгыратан Кемулуек бу киэьэ Хатаннык умайда. Барыйан турбут Бала5ан иьэ Кулумнуу, сырдыы Кундээрэ тустэ. Олонхоьут о5онньор Олоппоьун ылан Оллоонноон олордо. -Бу текстэр тугунан майгынныыларый? -Туох уратылаахтарый?  -Иккис кэрчиккэ этиллэр санаа бастакы текстээ5эр то5о ордук  чуолкайдык кестеруй? -То5о итинник ааттаммыттара буолуой? Толкуйдаан эрэ -Оччо5о этии онорорго кинилэри туьанымыахха да сеп дуо? -Саамай сеп. Маладьыастар. Ити ча5ылхай холобурун биьиги саха народнай поэта Моисей Ефимов «Олонхо» диэн хоьоонуттан быьа тардыыга кердубут. -Дьэ эрэ, ким бугунну уруокпут тематын  таайда?   -Уруокпун то5о бу хоьоонунан са5аламмыта буолуой? Бугун уруокка туох туьунан кэпсэтэрбит буолуой? -То5о? -Бугун о.э.сэтинньи 25 кунэ Саха сирин  президенинэн улэлээбит В.А. Штыров уураа5ынан Олонхо кунунэн биллэриллибитэ. Онон эьигини сахалар биир ураты., ыьыах курдук суолталаах куммутунэн э5эрдэлиибин.  -П.Ойуунускай этэн турар:«Хайа да омук уунэн-сайдан тахсарыгар кирилиэьин маннайгы уктэлэ олонхо буолар». Бугунну уруокка билиибит кэнээтэ5инэ, ситиьиилээхтик улэлээтэхпитинэ уунуубут-сайдыыбыт биир кирилиэьин ере дабайдыбыт диэхпитин сеп.Онон барыгытыгар таьаарыылаах, тумуктээх улэни ба5арабын. - Уруоккутугар туох сыал-сорук туруоруна5ытый?    -Бу сыалы –соругу ситиьэргэ биьиэхэ олонхо геройдара кемелеьуехтэрэ.	О5олор аа5аллар. Тэнийбэтэх этии Ис хоьоонунан. Иккис текст санааны толору тиэрдэр Этии ойо5ос чилиэннэрэ бааллар. Этиини тэнитэллэр, тупсараллар Туьанымыахха сеп. Ол эрээри этиибит анардас тутах эрэ чилиэнтэн турар буолар. Оччо5о тутах, сымсах буолар Бугун уруокпутугар этии тутаах уонна ойо5ос чилиэннэрин чинэтиигэ улэлиибит.	Бэйэ-бэйэттэн сананы билии, умнубуту  санааьын, хайдах уонна ким кемускуурун быьаарсаллар.	Билэр о5олортон сиэттэрэн билэллэрин суруйаллар, кэпсииллэр, кердереллер, меккуьэллэр, дакаастыыллар.	Эппиэттээччилэри истэн тугу эбиэххэ себун толкуйдууллар, ситэрэн биэрэллэр. Бол5ойон истэр сатабыл Уруок туруорунуу. Хас биирдии уерэнээччи тус  тиэмэтин уонна сыалын бэйэтигэр сыал эмиэ туорунар.
Көҕүлээhин (Актуализация) Өйдөбүлү ылыныыга бэлэмнээһин.	Олонхо устун айан уруокпут са5аланна. Олонхоьут о5онньор соруда5а -Айыы бухатыыра олорбут.  (Айыы бухатыырын куукулатын кердеруу) Беле5унэн улэ. -Этиилэри ырытын: 1. Хаппыт харда5астары Хатаннык чачыгыратан Кемулуек бу киэьэ Хатаннык умайда. 2 Барыйан турбут Бала5ан иьэ Кулумнуу, сырдыы Кундээрэ тустэ. 3.Олонхоьут о5онньор Олоппоьун ылан Оллоонноон олордо. -Билиигитин бэрэбиэркэлэнин: Хаппыт харда5астары Хатаннык чачыгыратан Кемулуек бу киэьэ Хатаннык умайда. Барыйан турбут Бала5ан иьэ Кулумнуу, сырдыы Кундээрэ тустэ. Олонхоьут о5онньор Олоппоьун ылан Оллоонноон олордо.     -Бэйэ5итин бэрэбиэркэлэнин	Беле5унэн улэлииллэр Бэйэни бэрэбиэркэлэнии		Куолаан улэ Бэйэ-бэйэ5э бол5омтолоох тук сыьыаннаьаллар
Баар билиигэ тирэ5ирии	Орто дойдуга Сабыйа баай хотун,    Тойон олорбуттара уьу. Кинилэр сорудахтара Таблица толоруу Пааранан улэ -Билигин пааранан  карточка5а улэлиэххит. Этии ойо5ос чилиэнин быьааран суруйуоххут, онтон улэ5итин  билиьиннэриэххит.  (карточка тунэтиллэр) Этии ойо5ос чилиэнэ ыйытыыта Этиигэ тугу көрдөрөрө бэлиэтэ холобур 1 паара-быьаарыы 2 паара-толоруу 3 паара-сиьилии	Бэриллибит улэни толороллор	Эрдэ ылбыт билиини ейдееьун, чинэтии	Пааранан эйэ дэмнээхтик улэлээн сорудах тумугун иьитиннэрэллэр, атыттары бол5ойон истэллэр.	Улэлэрин былаанныллар, уллэстэллэр, улэлииллэр
Чинэтии	Кинилэр Айталыына Куо кыыстаахтар.                  Кыыс соруда5а. Тексинэн улэ. Биирдиилээн үлэ. -Көппүт тыл оннугар бэриллибит  сөптөөх тылы  суруй. 1. ___________________дойду үөскээбитэ үһү.                          2. Маннык _____дойдуга о5онньордоох эмээхсин олорбуттар. 3. Кинилэр__________кыыстаахтар эбит 4. Арай туран______дойду абааһыта ата5астаан барбыт. 5. Бухатыыр ______атын миинэн көмүскүү барбыт 6. _____ бухатыыр кыайан-хотон кэлбит. (Бэриллибит тыл: ађыс иилээх-сађалаах аан ийэ, үтүө,кыраһыабай, аллараа, эрэллээх, хорсун ) -Этии ханнык чилиэнэ көппүтүн булан суруйдугут? -Ыйытыылара? -Ханнык сана чааьынан бэриллэр эбитий?	Улэлииллэр Быьаарыы Ханнык? Да5ааьын аат			Бэйэ улэлиир миэстэтин тэрийии, улэни былааннааьын, соруда5ы ейденумтуе гына онорон таьаарыы
Сынньалаң.                Эти-сиини чэбдигирдии	Биир о5о тахсан эрчиллии онотторор	Хамсаныылаах эрчилиини утуктэллэр
Чинэтии	Аллараа дойдуттан Абааьы кэлэн  Айталыына Куону уоран барар. Кини соруда5а . Тексинэн улэ.                                      Биирдиилээн үлэ. Сөптөөх ыйытыы туруоран этиини чочуй. Υөһээ дойдуттан (бухатыыр) көмөђө ыыппыттар.  Бухатыыр тимир (куйах) эбит. Айыы бухатыыра (ат)  ыстанан түстэ. Аллараа дойду абааһыта орто дойду кэрэ (кыыс) уоран барар. Айыы бухатыыра абааһы (бухатыыра)  күүстээх. Кини охсуһа барарыгар айбыт (ађа) алгыс ылар. -этии ханнык чилиэнин чинэтиигэ үлэлээтибитий? -Ыйытыылара? -Ханнык саңа чааһынан бэриллэр эбитий?	Эрчиллини толороллор Ыйытыыларга эппиэттиилэр.   Толоруу Ойо5ос падеж ? Аат тыл	Тылдьытынан улэлээн сана тылы билэллэр	Эйэ дэмнээхтик бэйэ икки ардыгар кэпсэтии, быьаарсыы, меккуьуу
	. Орто дойду дьонугар кемелеье Уеьээ дойдуттан Айыы Бухатыыра туьэр. Кини соруда5а  Айар улэ.                                      Биирдиилээн үлэ. -Хартыыналары көрөн миэстэ, кэм, хайааьын хайдах быһыылаахтык оноьулларын көрдөрөр этиилэри толкуйдаан суруйун Ыйытыылара? Ханнык сана чааьынан бэриллибитий?	Хаьан. Ханна, то5о ? Сыьыат, аат тыл	Сорудах оноьуллар тутулун билии, бэйэ билиитигэр оло5уран улэни тэрийии,бэйэ билиитигэр оло5уруу, тумук оноруу		Бэйэ ис санаатын сатаан сааьылаан этии.
	Бухатыырдар охсуьуулара Этиини ырытыы. Уопсай куолаан ырытыы Чуңкук бүтэй алааска чођул хара харахтаах Чурумчуку олорбут.  (бүтэй синонима-чуумпу, бүөм, ) Атаах Олоо Күөрэгэйи хаадьылыыр. (хаадьылыыр-синонима- дьээбэлиир, ыстырыыстыыр) -бэлиэтэммит тылларга синоним булун Салгыы бэриллэр этиилэри биирдиилээн кэрийэ сылдьан ырыталлар Ол кэмнэ олонхо толоруутун запиьа иьиллэр 1  Бүгүн Чурумчуку киэң тыађа кыылы-көтөрү булбата. 2 Бардам Чупчуруйдаан харађын хаарыан тааска хатаабыт. 3 Күөрэгэй күнү быhа үлэлиир. 4 Сэттэ кутуйах хараңа хотонтон тађыста. 5 Эмээхсин бэрдьигэс оту суорђаныгар суулаабыт. 6 Эмискэ дьиэђэ  хобо чуораан тыаhаабыт.	Уопсай куолаан ырытыы Биирдиилээн кэрийэ сылдьан ырытыы		Эппиэттиир уерэнэччилэри быьа туспэккэ, бэйэни хонтуруолланан эппиэттээьин	Эппиэттээччилэри истэн тугу эбиэххэ себун толкуйдууллар, ситэрэн биэрэллэр.
V  Хонтуруол- ланыы	Айыы бухатыыр кыайан-хотон, кыыьы илдьэ  эргиллиитэ Тургутук толоруу Билиини бэрэбиэркэлиир тургутук.  Тургутук ыйытыыларыгар эппиэттээ. Сөптөөх эппиэти төкүнүт.      1. Этии ойо5ос чилиэннэрин кэккэтэ А) быһаарыы, туһаан, толоруу Б) быһаарыы, толоруу, туһаан В) быһаарыы, толоруу, сиһилии Г) толоруу, кэпсиирэ, быһаарыы      2. Сиһилии ыйытыыта А) Ханна? Хаһан? Хайдах?                                    В) хайдах? Хас? Төһө? Б) Хастыы? Хайдах? Туох?                                    Г) хайыыр? Ханна? То5о ?       3. Этиигэ кэпсиирэ турар миэстэтэ А) этии иннигэр Б) этии кэннигэр В) этии ортотугар       4. Тэнийбит этии диэн... А) Этии тутаах чилиэниттэн биирэ эрэ баар Б) тутаах чилиэни таһынан этии ойо5ос чилиэннэрэ баар буолла5ына В) Хас да5аны судургу этии холбоспута       5.Этии тутаах чилиэннэрэ. а) кэпсиирэ б) быhаарыы в) туhаан г) туhаан, кэпсиирэ       6.Туhаан ыйытыылара. а) Ким? Туох?  б) Тугу гынар? Хайыыр?  в) Хайдах? Ханнык?      7.Кэпсиирэ ыйытыылара. а) Хайдах?  б) Ким? Туох?  в) Тугу гынар? Хайыыр?      8.Бэриллибит этиилэртэн туhаана суох этиини бул. а) Кыhыҥҥы кыстык хаар түстэ. б) Оҕолор саҥа хаарга оонньоотулар. в) Хаарынан  киhи оҥордулар.        9.Тэнийбэтэх этии диэн тугуй? а) туhаантан, кэпсиирэттэн турар. б) ойоҕос чилиэннэртэн турар. в) Туhаантан, ойоҕос чилиэннэртэн турар.            10.Тэнийбит этиини бул. а) Кыhын кэллэ. б) Кыhын күн кылгыыр. в) Тымныы кыhын. 10-9б-5 8-7б-4 6-5б-3                            Хардарыта бэрэбиэркэлэьии	Толороллор Хардарыта бэрэбиэркэлэьии	Сорудах оноьуллар тутулун билии		Бэйэ - бэйэни хардарыта сыаналаныы,
Рефлексия Сыаналаныы	- Бүгүн уруокка туох саңаны биллигит? -Тугу ордук сөбүлээтигит? -Уруокка хайдах улэлээтибит дии саныыгытый? -Туох сатанна7 -Эбии тугу дьарыктаныахха сөп эбиппитий? Бэйэ5итин  сыаналанан керун Бэйэ билиитин сыаналаныы: Толоруллубут улэ Сыана Беле5унэн этиини  ырытыы Пааранан таблица толоруу Чинэтии -быьаарыы Чинэтии-толоруу Чинэтии-сиьилии Этиини ырытыы тургутук Тумук сыана Бэйэ билиитин сыаналаныы: +  барытын билэбин-5  - билиим ситэтэ суох-4 !  теманы хатылыахха наада.-3	Уерэнээчилэр		Санаа атастаьыы	То5о бу тиэмэни билэр наадалаа5ын быьаараллар, бэйэ-бэйэлэрин эппиэттэрин ситэрэн-хоторон биэрэллэр.
Дьиэ5э улэни  биэрии, быьаарыы	Учебник 39 сирэйэ, эрч79 этии чилиэннэринэн, сана чааьынан ырытыы.