Тема Войны в поэме Санджи Каляева Тамара 9 класс

Кичәлин төр: Дәәнә төр Калян Санҗин «Тамара» поэмд. 9 класс.

Кичәлин күцл: - Шулгчин җирһлин болн билгин хаалһин тускар медсән сергәллһн.

- Дәәнә төр «Тамара» поэмд яһҗ үзүлгдсинь йилһәд тодллһн.

- «Тамара» поэмин цутхлӊгинь, һол ухан-тоолвринь, дуринь цәәлһлһн.

- Төрскән харслһн – күн болһна һол керг гисн уха сурһульчнрт медүллһн.

Үзмр дөӊцл: граф – схемс, презентац «Герои Калмыкии»

Кичәлин йовуд:

I.Кичәлин бүрдәц

II. Герин даалһвр шүүлһн:

1.     Граф – схемәр Калян Санҗин җирһлин болн үүдәлтин тускар күүндвр тогталһн:

Калян Санҗ

Төрлә

Бичлә

Цол

Сурла

Көдллә

Кезә?

Альд?

Кезә?

Альд?

Олзлгдх материал.

1905-1985, Баһ Дөрвд нутг Цаһан Нур әәмг, «Камзал манна хортн», «Баатр улан һәрднр», «Дән маднд керго», «Тамара», «Хальмг келн», Хальмг АССРин Ока Иванович Городовиковин нертә мөрә, 1924 Әәдрхнә багшин сурһуль, 1929 Шарту балһсна университет, 1934 бичәчнрин Цугсоюзн негдгч съездин делегат, Хальмг искусствин техникум, Хальмг театрин директор, багш, «Хальмг үнн»газет, Номар шинҗлгч институтд.

2.Калян Санҗин «Хальмг келн» гидг шүлгин тасрха чееҗәр келлһн.

Багшин үг.

Калян Санҗиг Хальмг Таӊһчд күн болһн меднә. Хальмг улсин ууһн шүлгч. Энүнә шүлгүдин хураӊһус орс болн хальмг келәр һарсн бәәнә. Хальмг утх зокъялд ик тәвцән орулсн кесгтнь үлгүр – үзмҗ бәәсмн. Хальмг ут туульс, дуд, йөрәлмүд, авъяс, үлгүрмүд болн «Җаӊһр», «Кемәллһн», «Далн хойр худл» - хамг эн амн үгин зөөриг шүлгч чееҗәр меддг бәәсмн. Хальмг олн әмтнә шүлгч Калян Санҗ төрскн келндән, өргн теегтән дурта бәәсиг бидн үүдәврмүдәснь меднәвидн, эдн оньдин ухани булг болхнь лавта.

III. Шин төр:

Күүндән:

 - 1941 – 1945 җилмүд ю темдглнә?

- Мана селәнәс дәәнд орлцсн улс бәәнү?

- Дәәнә тускар бичгдсн ямаран үүдәврмүд меднәт?

Багшин үг: Олн – күчән негдүлҗ,

          Оларн өшәтнүр дәврий!

          Орн – нутган харсад,

          Омглсн фашистнриг дәәлий!

            Иим метәр хальмг бичәч, шүлг болн ухалҗ, олыг дуудҗ диилвр бәрхиг дурдҗ йовсмн. Дәәнә тускар эс бичсн күн хальмг бичәчнр дотр уга: дәәнә цагт, дәәнә хөөӊ бичгдсн үүдәврмүд гиҗ әӊгрнә. Теднә негнь Калян Санҗин «Тамара» гидг поэм(1958-1963) «Тамара», «Өрүн маӊһар» гидг поэмсин төлә Калян Санҗ О.И.Городовиковин нертә Хальмг АССРин Государственн мөрән хамгин түрүн лауреатын цол зүүсмн. «Тамара» поэмдән Хальмг олн-әмтнә шүлгч Төрскән харсгч Алдр дәәнд күүкд улс яһҗ олцсиг үзүләд, Хахлынова Тамаран күцәсн зөрмг үүлдврин тускар бичҗ. Немшнр орҗ ирснә дару, хальмг теегт арвһар партизанск отрядмуд бүрдлә. Теднә негнднь П. Н. Яковлевин һардврт бәәх отрядт Тамара дәәлдҗ йовла. Аһшин эмчин сурһульд сурчасн күүкн хальмг теегтән ирҗ, партизанск отрядт медсестра болвд, харулд чигн оддг билә. Күүкд улс эн дәәнд зөрмгәр орлцв. Үлгүрләд келхд, мана бәәрн күүкд күн Натра Делгр зенитчиц болҗ дәәлдлә.

            IV. Поэм умшлһн (3^гч бөлг сурһульчнр айслулҗ умшна)

            V.  Умшсарн күүндвр келһн:

1.     Немшин һарт бәәх Элстд ирәд, Тамара ю үзв?

2.     Олн – әмтн яһҗ зовҗ?

3.     Партизан – күүкн юуна төлә ноолдҗ?

4.     Тамаран андһар:

Әдстә һазртан сөгдәд

Әмн – андһаран өгчәнәв:

«Хортна тохм тасртл

Хооран хәршгоһар зәәдҗәнәв.

Ээҗиннь нульмс хагсахар

Эӊкр төрскән харсхар,

Дүмбр бамб цецгүдән

Дурта теегән харсхар

Ленинә туган өргҗ

Лавта дииохдән ицҗ,

Кишва фашистиг дөрәцүлх

Күчтә бәрд босчанав!

            VI. Матриц тогталһн. Оларн көдллһн.

Әӊгүд	Поэмин 3гч бөлг
Цаг, орм	Дәәнә һалв цаг. Хальмг Таӊһч Элстин уульнцс. Школ бәәсн орм
Дүрмүд	Тамара – партизанк күүкн, эмгн
Үүлдвр	Элстүр харулд ирнә. Элст балһсн немшин һарт 5 сард бәәнә.
Ашнь	… Хортна тохм тасртл, хооран хәршгоһар зәәдҗәнәв…» гиҗ күүкн андһар өгнә. Зөрмг кевәр дәәлдәд, әмнәсн хаһцв. Тамаран нернь мөӊкрв.
	Һаслӊһта җирһлин заяснас, һанцхн мөӊкрхнь - нерн

            VII. Медрл шүүлһнә тест. Хальмг утх зокъял 9 кл 141^гч халх

            VIII. Презентац үзүллһн «Герои Калмыкии» (орчуллһна көдлмш)

            IX. Кичәлин ашлвр һарһлһн: Дән! Мөсн мет махмуд Дән ирсн цагт мана Төрскнә күн болһн бу даахарн босч, улан нарнаннь төлә, улсиннь кишгин төлә дәәлдсмн. Теднә негнь хальмг күүкн Т. Хахлынова. Мана селәс 12 дуунад Моһат гидг һазрт зөрмг партизанкд нерәдсн бумблв бәәнә. Энд күчтә  дәәлдән болв, арвһар фашистск салдсмуд Тамара Хахлынова алв. Бийнь әмнәсн хаһцв. Баатр партизанк күүкнә нерн оньдинд мартгдшго.

Дәәнә ашнь: цусн, үкл олн зүсн гемм, элгн-саднасн, өрк-бүләсн хольҗлһн. Дән маднд керго. («Бичә мартый» дун)

X. Темдг тәвлһн

XI. Герин даалһвр: поэм умшх, Тамаран андһар чееҗәр дасх.