Темазы: Ие кижи- хун

ГБС(К)ОУ Чербинская школа-интернат 8-го вида

Класс шагы

7-ги класс

Темазы: Ие кижи- хун

                                                        Кижизидикчи башкы: Монгуш С.Ш.  

с.Черби

Сорулгазы: Ыры, шулукту шын, аянныг номчуп, ырлап билиринге ооредир.

Эдип чазаар сорулгазы: Уругларнын дыл домаан сайзырадыр. Дыннаан чуулунун утказын билип алырынга чанчыктырар.

Кижизидикчи сорулгазы: Ие кижини хундулээринге кижизидер.

Дерилгези:интерактивтиг самбыра, ава дугайында улегер домак, «Ие кижи хун» деп чурук.

Кижизидилге шагынын чорудуу

I.Организастыг кезээ.

II.Класс шагынын темазын, сорулгазын таныштырары.

Башкы:

 -Богун  иелер хунунге тураскаадып «Ие кижи -хун» деп класс шагын эртирер бис. 1998 чылдан эгелеп Ноябрьнын 28 те «Авалар хунун» Б.Н.Ельцин чарлаан.

Ол хун болза чугле авалар хуну, март 8 дээрге бугу херээжен чоннун байырлалы.

 Аваларны алдын хунге деннеп анаа эвес чугаалаар бис.

Хун дээрге чырык ортемчейде амыдыралдын болгаш чылыгнын унер дозу.

Хун чок болза , бугу-ле дириг амыттаннар, оът- сиген унмес. Думбей карангы болур.

Хун биле ава чок болза чуртталга чок.

(чурук биле ажылдаар)

Ава кижини чурукта  коргузуп кааны дыка уткалыг. Ава кижинин судунун амданы кажан- даа уттундурбас.

Кижинин кадык, тодуг чуртталгазы, буян-кежии хунден, авадан хамааржыр.

 Ава кижи чуртталганын чаяакчызы ажы-толунун энерелдиг иези болгаш мерген угааныг сумелекчизи, ог одунун кадагалакчызы, ажы-толунун энерелдиг азыракчызы. Ава кижинин сулдези бедик холдары эн-не чылыг, чымчак, эргим, сагыш- сеткили ажык. Оон ажы-толге болгаш кижилерге ынакшылы кажан-даа ошпес.

Каш-даа харлыг болзувусса, бистер оон часыдыы, деткимчези ургулчу херек апаар. Ава кижини кым-даа солуп шыдавас, ава кижини хомудатпас, хундулээр.

 Кижи кортканда, хомудаанда, оорээнде авазын сактып кээр. Ава деп сос-биле эн-не эргим кижилеривисти адаар бис: ава, даай-ава, башкы ава, эмчи ава, повар ава, чаа ава –чаавай.

Башкы:

-Чуу деп хунге тураскаадып бок л шагын эртирип турар бис?

-Кым деп кижи бо хунну айытканыл?

-Ава деп кымыл?

- Аванарнын дугайында  чугаалап корунерем уруглар ол кандыг кижил?

-Аванарга бажынга кандыг ажылдар кылырынга дузалажып турар силер?

Никитага: расскажи о своей маме.

Уругларнын харыылары

(улегер домак биле ажыл)

Булут аразындан хун караа чылыг,

Чон аразындан авам караа чымчак.

Ие созун ижип болбас,

Ада созун ажырып болбас.

(Ангыр, Менги, Артышка картаптадыр)

Ава дугайында чогаалчылар шулуктерде, ырыларда эки состерни соннеп, оон чагыг состерин ооруп четтиргенин илередип эгитинмес орезинин дугайында бижип турар.

Ава дугайында шулуктерден чугааптаалынар.

(шулук соонда ыры)

-Бистин аваларывыс опей ырын ырлап, кавайга чайгап тургаш остуруп каан.

-Силернин аранарда кымнар бичи дунмаларлыг, опей ыры ырлаар дыр силер бе? Ырлап корунерем.

-Аванарга уруг аргалаарынга канчаар дузалажыр дыр силер ?

 - Эр хейлер, ынчангаш опей ырыны ырлаптаалынар.

Башкы: Аваларывыс дугайында шулуктеп , ырладывыс ам ойнаптаалынар.

Оюн хевирлиг  бир базым баскаш- ла авазын мактаар, чараш состер кузээшкиннер чугаалаар.

Класс шагынын туннели:

- «Ие кижи хун » деп класс шагындан чуну билип алдынар, уруглар?

Класс шагындан аваларны хундулээр , бажын ажылынга дузалажыр, оларга ынак болур, чугаазын дыннаар деп билип алдывыс.

Ие кижи чок болза , кижи торуттунмес. Хун чок болза , бугу-ле дириг амыттаннар, оът- сиген унмес. Думбей карангы болур. Аваларны алдын хунге домейлээр бис.

.

Ыры «Авам».

Опей ырын орук айтыр сылдыс болду,

0зуп келгеш, аялганны дыннап чор мен.

Кужур авай, буян бопган авыралын,

Хунчугеш дег, эъдим-ханым чылдып чору.

Арыг суг-даа, айдыц ай-даа, коккур дэзр-даа

Авам сени сагындырып келгилзэр-дир.

Ачы-буян чедиргенин чу у дээр ону,

Авам сени чацгыс катап еерткен болза.

Карактарын керунгурун кайгаан мен ийин,

Караан-биле мени керуп чоруур дег сен.

Авам мени доруктуруп азырааштыц,

Ажыл-ишке шуглуп чор деп чагып чораан.