Темір және оның қасиеттері

• 1 слайд

  “Алтын қақпа”
  “Алтын қақпа”
  “Күміс қақпа”
  “Тас қақпа”
  1.Ұйымдастыру:
  Үй тапсырмасын тексеру
  Жаңа сабақ
  Жаңа сабақты бекіту
  Сабақты
  қорытындылау
  

• 2 слайд

  “Тас қақпаны”
  ашу:
  2.Үй тапсырмасын тексеру:
  

• 3 слайд

  Алюминий таралуы бойынша нешінші орында?
  АІ2О3 * пН2О тау жынысының аты
  Алюминийдің қосылыстарындағы валенттілігі
  Ғе2О3 + 2АІ --- АІ2О3 + 2Ғе + 3241 кДж осы теңдеу металдарды алудың қай әдісіне жатады?
  АІ + О2 --- АІ2О3 теңдеуіндегі барлық коэффициенттер қосындысы нешеге тең?
  Алюминийдің периодтық жүйедегі орны
  Алюминий элементінің сыртқы қабатында неше электрон бар?
  Алюминий оксиді қандай оксидке жатады?
  
  
  
  
  

• 4 слайд

  "Білекке сенген заманда
  ешкімге есе бермедік,
  Білімге сенер заманда
  қапы қалып жүрмейік"
  Абылай хан
  

• 5 слайд

  Бұл жерде біз данышпан Абайдан бір үзік жұмбақ келтірелік:
  
  Қара жер адамзатқа болған мекен,
  Қазына іші толған әр түрлі кен.
  Ішінде жүз мың түрлі асылы бар,
  Солардың ең артығы немене екен?
  
  Шешуі: темір.
  
  Темір десек біздің көз алдымызға шойын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып кетсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жол да,поездар да, машиналар да жоқ, көпірлер үйіндіге айналған ,өсімдіктер семіп ,өле бастаған.Адам денесіндегі 3г темір жойылса , тіршілігін тоқтатып , өліп қалар еді.» ,бұл көріністі суреттеген , темірдің маңыздылығын айтқан атақты минералог , академик А.Е.Ферсман.
  
  

• 6 слайд

  «Темір және оның
  қосылыстары »
  Сабақтың тақырыбы:
  Fe
  56
  26
  

• 7 слайд

  
  Білімділік: Темір жөнінде білімдерін кеңейту. Оқушылардың білімдерін жүйелендіру, пәнге деген біртұтас көзқарас қалыптастыру.
  Оқушының өздік жұмыс орындауы. Ізденгіштік қабілетін ескере отырып, оқушыға тапсырма беру.
  Темір элементін жан – жақты зерттеу арқылы оның қосылыстары, қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.
  Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
  Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы экологиялық тәрбие беру.
  Күтілетін нәтиже: Темір және оның қасиеттері туралы толық мағлұмат ала отырып, олардың алыну әдістері мен қасиеттерін химиялық реакция теңдеулері арқылы жазып, дәлелдей алады.
  Көрнекілік: Слайдтар , периодтық кесте, реактивтер, қосымша әдебиеттер, химия энциклопедиясы
  
  САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ:
  

• 8 слайд

  Темірдің ПЖ – гі орны, атом құрылысы
  
  Табиғатта кездесуі
  
  Өнеркәсіпте алынуы
  
  Физикалық қасиеттері
  
  Химиялық қасиеттері
  
  Қолданылуы
  
  Қорытынды
  Темір, оның ПЖ-гі орны, атом құрылысы
  Ж О С П А Р Ы :
  

• 9 слайд

  3. Жаңа сабақ:
  “Күміс қақпаны” ашу
  
  

• 10 слайд

  1.Жалпы сипаттама. Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы
  
  4-период, 4 - қатар, 8 - топ, қосымша топша, реттік нөмірі 26.
  26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массасы 56, 30 нейтрон.
  4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы
  1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
  
  Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент. Темірдің валенттік электрондары сыртқы
  s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі
  d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді.
  

• 11 слайд

  Электрондық формуласы:
  1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
  
  1s2
  2s2
  2p6
  3s2
  3p6
  3d6
  4s2
  

• 12 слайд

  Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
  Fe0 – 2e- Fe+2
  Fe0 – 3e- Fe+3
  Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.
  
  

• 13 слайд

  2.Табиғатта таралуы
  Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші орындағы металл.
  Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
  Темір кендерінің ең үлкен қоры Уралда .Онда таулар толық темірден құралған.Курск,Кольск жартылай аралында Шығыс және Батыс Сібірде темір кенінің Үлкен қорлары бар.Қазақстанда темір кендері Оралдың шығыс беткейінде, Қостанай өңірінде көптеп кездеседі(Соколов-Cарыбай).
  Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,оның орташа құрамы 0,01 -20 мг/л интервалында тербеліп тұрады.
  
  

• 14 слайд

  ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗБА БАЙЛЫҚТАРЫ
  

• 15 слайд

• 16 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  Магнетит
  Гематит
  
  
  
  
  
  
  Пирит
  Лимонит
  

• 17 слайд

  Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
  
  
  
  Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында, малдың бауырында, сары майда кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.
  
  
  

• 18 слайд

  
  
  
  
  
  
  Темірдің ең көп мөлшері мына өсімдіктер мен тағамдар құрамында:
  
  қарақұмық
  күнбағыс
  петрушка
  бұршақ
  жүзім
  қалақай
  

• 19 слайд

  Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
  Пирометаллургиялық әдіспен:
  оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
  Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
  соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
  Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
  көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандыру арқылы:
  Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2
  
  3.Өнеркәсіпте алынуы:
  

• 20 слайд

  
  
  
  
  
  Темір – жылтыр, күміс түстес ақшыл металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады.
  Ақшыл сұр
  түсті
  
  Металдық
  жылтыры
  бар
  Магнитке
  тартылады
  
  Жылу мен
  электр тогын
  жақсы өткізеді
  
  Тығыздығы
  7,87
  Балқу
  температурасы
  +1539 С
  4.Физикалық қасиеттері:
  

• 21 слайд

  5.Химиялық қасиеттері:
  Жай заттармен әрекеттесуі:
  Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:
  3Fe + 2O2 = Fe3O4 (FeO * Fe 2O3)
  Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
  2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3
  Fe + S = FeS
  

• 22 слайд

  II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:
  Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
  Fe + H2O = FeO + H2
  Ылғалды ауада тат түзеді:
  4Fe0 + 6H2O + 3O2 = 4Fe+3(OH)3
  Fe0 – 3е- = Fe+3 4
  O20 +4е- = 2О -2 3
  Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
  Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:
  Fe + 4HNO3 (сұй) = Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
  Fe + H2SO4 (сұй) = FeSO4 + H2
  Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:
  Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu
  
  

• 23 слайд

  6.Қолданылуы:
  
  Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және
  микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің
  құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.
  

• 24 слайд

  Меккедегі қара тастың өзі де таза темірден жасалғаны белгілі,оның тіреусіз қалқып тұруы магниттік қасиетіне негізделген .
  Құранда темір туралы:
  
  (Хадид 57 : 26)
  Құранда 26-сүре Әл – Хадид сүресі қазақша–темір сүресі ,ол темірдің периодтық кестедегі орнына сәйкес келеді.Бұл кездейсоқ жайт емес
  

• 25 слайд

  
  Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.
  
  Ішкі құлыптың
  топсысы
  Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.
  Х – ХІІ ғасырлар.
  

• 26 слайд

  Темірден жасалған құлып.
  Ұзындығы – 8,5 см.
  ХІІ ғасыр.
  
  Темірден жасалған кілттер
  

• 27 слайд

  
  Балта.
  Ұзындығы – 16 см. ХІ ғасыр.
  Ат әбзелдері. Құрамы: темір,
  күміс және т.б.
  Ұзындығы 24 см.
  ХІ ғ-да жасалған.
  

• 28 слайд

  «Білім-біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік – сол білімді іске асыра білу дағдысы»
  Ахмет Байтұрсынов
  4. Жаңа сабақты бекіту:
  «Алтын қақпа»
  

• 29 слайд

  
  Сәйкестендіру кестесі.
  
  N формулалар аттары
  
  1. Fe3O4 а)темір (III)гидроксиді
  2. FeO ә) темір сульфаты
  3. FeSO4 б) темір (II)оксиді
  4. Fe(OH) 3 в) темір қағы
  
  
  
  
  

• 30 слайд

  
  Толықтыру тестісі.
  
  1.Темір ------ түстес ------- металл.
  
  2.Темір иілімді,------- қасиеті бар, тығыздығы-------.
  
  3.Темір қосылыстарында ------- тотығу дәрежелерін көрсетеді.
  
  4.Темір құймалары -------және-----түрінде қолданылады.
  
  Керекті сөздер: күміс,ақ, магниттелетін, 3,87г/см ,+2,+3, шойын, болат.
  
  

• 31 слайд

  
  Өнеркәсіпте темірді оның оксидтерінен қай заттармен тотықсыздандырып алады ?
  А)H2 , AL Ә)H2, О2
  Б)H2 ,S В)C ,O3 Г) H2 Si
  Сұйытылған күкірт қышқылымен әрекеттесіп сутегін ығыстыратын металдар.
  А)Cu, Fe Ә)Fe, Са
  Б)Fe, Hg B)Au, Cu Г)Sn, Cu
  Қай қышқылдармен әрекеттескенде темір енжарланады?
  А)Н2SO4 (конц) Ә)HCL
  Б)H NO3(сұйық) В)H3PO4 Г)H2 SO4(сұйық)
  Дұрыс жауабын тап?
  

• 32 слайд

  
  
  “Кім білімпаз?”
  Қанға қызыл
  түс
  беретін ион?
  Пириттің
  формуласы
  Темірдің
  периодтық
  жүйедегі орны
  Темірдің
  тотығу
  дәрежесі
  
  
  Темір
  жетіспеуінен
  болатын ауру
  
  
  
  
  
  темірдің
  D-қабатында
  неше
  электрон
  бар?
  
  

• 33 слайд

  «Алтын
  сандық»
  кезеңі
  

• 34 слайд

  Қыздырылған темір (ІІІ) оксидінің
  үстінен сутек жібере отырып, темір алуға болады. 2 моль сутек жібергенде түзілген темірдің массасын анықтаңыздар. Өнімнің шығымы теориялық шығыммен салыстырғанда 95 %.
  

• 35 слайд

  Үйге тапсырма:
  § 40 оқып келу;
  №8 – 9 жаттығуларды орындау.
  

• 36 слайд

  «Алтын сандықтың» сыйы