Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
1 слайд
Ақтөбе қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі
Биология пәні мұғалімі
Карамурзина Шолпан Ондасыновна
2 слайд
Геннен белгілерге дейінгі ұзақ жол...
3 слайд
Ген туралы түсінік. Прокариоттық және эукариоттық гендердің құрылымы.
3
4 слайд
ДНҚ
(А-Г-Ц-Т)
НӘРУЫЗ
(аминқышқылы)
?
Проблемалық сұрақ
5 слайд
Транскрипция-………….?
Қажетті жағдайлар
1. ДНК тізбегі - матрица
2. Бос нуклеотидтер
3. Фермент РНК – полимераза
Қай жерде жүреді?
ядрода
Түзіледі
а-РНК
6 слайд
Трансляция-………..?
Қажетті жағдайлар
1. а-РНК
2. аминоқышқылы (20)
3. ферменттер
4. АТФ
5. т-РНК
Қай жерде жүреді?
цитоплазмадағы рибосомада
Түзіледі
нәруыз молекуласы
7 слайд
ДНҚ-да “жазылған” (кодталған) тұқым қуалау туралы генетикалық ақпарат РНҚ молекуласына беріледі де, ақуыз биосинтезі (трансляция) нәтижесінде ақуыз молекулалары құрылымынан көрініс табады.
Генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан РНҚ арқылы полипептидтер мен ақуыздарға тасымалдануы экспрессия немесе гендердің көрінуі деп аталады.
8 слайд
Бүгінгі сабақтан сіздер білетін боласыздар:
Ген туралы түсінік қалыптастыру ;
Прокариот гендердің құрылысы мен жұмысының реттелуін түсіну;
Эукариот гендердің құрылысы мен жұмысының реттелуін түсіну;
Прокариот және эукариот гендердің құрылысындағы айырмашылықты салыстыру;
8
9 слайд
Бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын бейнебаянға назар аударыңыздар!
«ДНҚ дегеніміз не?»
9
10 слайд
Ген — тұқым қуалаудың қандай да бір элементар белгісін қалыптастыруға жауапты материалдық бірлік.
Геном — хромосомалардың гаплоидты
(сыңар) жиынтығында шоғырланған гендердің бірлестігі.
Геннің химиялық негізі
- ДНҚ молекуласы.
11 слайд
КЕЗДЕЙСОҚ ТОПҚА БӨЛУ
12 слайд
Геннің жіктелуі
Құрылымдық
(Нәруыз
ферменттер,
гистондар,
РНҚ дағы
нуклеотидтердің
тізбектелуі)
Ген –модулятор:
ингибитор,
интенсификатор,
интегратор,
модификатор.
Қызметтік
Ген– регулятор,
құрылымдық
геннің
жұмысын
реттеуші,
ген-оператор
13 слайд
Құрылымдық ген
Адамда 30 мыңға жуық құрылымдық ген бар, оның кейбір бөлігі белсенді көрінеді.
Бұл ген өз кезегінде нәруыз-ферменттер және гистон, РНҚ түрлерінің нуклоетидтік тізбектері туралы ақпарат тасиды.
14 слайд
ГЕННІҢ ҚЫЗМЕТТІК ТҮРІ
Қызметтік геннің арасында ерекшеленетін ген модулятор, ол құрылымдық геннің жұмысын жылдамдатады және тежейді.
15 слайд
Арнайы қызметі бар гендер
Арнайы жасушаларда байқалатын ген және олардың фенотипін анықтайды. Олар реттейді ( глобин гені ,
иммуноглобулиндер).
16 слайд
Барлық сомалық жасушаларда генотип бірдей, дегенмен бір ағзаның ұлпалары мен жасушалары бір-бірінен өте қатты ерекшеленеді (Мыс: жүйке жасушалары,
бұлшықет, эпителий , дәнекер ұлпалар)
Бұдан шығатын қорытыны: әртүрлі
жасушаларда түрлі ген блоктары
жұмыс жасайды.
17 слайд
ЭКСПРЕССИЯ ГЕН геннің іс-әрекетінің пайда болуы. Оның активтігі транскрипция және трансляция арқылы жүреді.
ОПЕРОН — геномның бөлігі, ондағы мәлімет аРНҚ бір молекуласына РЕПРЕССОР белоктың бақылауымен көшіріледі. Оперон реттеуі (транскрипция деңгейіндегі реттеу) прокариоттар және бактериофагтар гендерінің белсенділігін реттеудегі негізгі механизм.
Оперон бір-бірімен тығыз байланысқан бірнеше ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕРДЕН және өзін реттеуші құрамдар (промотор,инициатор,ген-оператор, терминатордан) тұрады.
Құрылымдық гендер бір метаболиттің биосинтез сатыларына қатынасатын белоктардың коды болып табылады.
Оперонды реттеуші кұрамдар:
оперон алдында — ПРОМОТОР – РНҚ-ның полимеразаның бекітілген жері , ИНИЦИАТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі) және ОПЕРАТОР (белок - супрессордың байланысатын бөлігі), оперон соңында — ТЕРМИНАТОР (транскрипцияның тоқтайтын бөлігі).
Транскрипция бірлігін атқаратын қызметі бір-біріне байланысты ферменттер синтезін анықтайтын гендер тобын ``ОПЕРОН`` деп атайды.
Терминдер
18 слайд
ГЕН РЕГУЛЯТОРДЫҢ өз промоторы бар және құрылымдық геннен қашықтықта орналасқан, сондықтан оперон құрамына кірмейді.
ГЕН РЕГУЛЯТОР – ерекше нәруыз тежегішті (репрессорды) түзуге қатысады,оның қызметі құрылымдық геннің күйін бақылау.
ОПЕРАТОР - ДНҚ бөлігі,ол оперонның құрылымдық бөлігіне жалғасады және оның басқару қызметін атқарады.
ПРОМОТОР - ДНҚ бөлігі, оператормен тікелей жалғасады және қайтадан жабыса байланыса алады.
РНҚ - полимераза ферменті оперонның бастапқы бөлігін (промотор) “таниды”, онымен байланысып, ДНҚ молекуласының қос тізбегін ширатады.
Терминдер
19 слайд
Прокариоттық гендер экспрессиясының реттелуі
Прокариоттық клетка – тірі клетканың қарапайым түрі. Прокариоттық клетканы анықтайтын бір ерекшелік олардың хромосомасымен цитоплазмасының арасында тікелей қатынастың (контакт) болуы.
Прокариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуі - белоктың құрылымы және информация құрылымдық гендерде жазылған.
Бір хромасоманың бойында қатар орналасқан гендер тіркес гендер, бұл гендердің активтілігі басқа бір реттеуші геннің бақылауында болды.
19
20 слайд
Прокариоттағы геннің құрылымы бейнебаянына назар аудар!
Прокариот геннің құрылымына назар аударып, қажетті ақпаратты жазып алып отырыңыздар.
21 слайд
Прокариотты гендердің экспрессиясының оперон белсенді емес жағдайы
Есіңде
сақта!
22 слайд
Есіңде
сақта!
Прокариотты гендердің экспрессиясының оперон белсенді жағдайы
23 слайд
Топтық жұмыстың
ережелері
Уақытыңды үнемдей біл!
Бәріміз біріміз үшін!
Топтағы жауапкершілік!
Білімді ұрпақ –болашақ кепілі!
24 слайд
Топтық жұмыс орындайық!
25 слайд
Сызбада берілген №1-6 дейінгі сандар нені білдіреді, сипаттама беріңдер!
26 слайд
Топ тапсырмаларымен алмастырады,тексереді!
Сызба жауабы!
1.ГЕН РЕГУЛЯТОР – ерекше нәруыз тежегішті (репрессорды) түзуге қатысады,оның қызметі құрылымдық геннің күйін бақылайды
2. Оперон алдында — ПРОМОТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі)
3. ИНИЦИАТОР (транскрипцияның бастапқы бөлігі)
4.ОПЕРАТОР (белок - супрессордың байланысатын бөлігі).
5.ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕР бір метаболиттің биосинтез сатыларына қатынасатын белоктардың коды болып табылады.
6. Оперон соңында — ТЕРМИНАТОР (транскрипцияның тоқтайтын бөлігі).
1 - ген регулятор не реттегіш ген
2 - промотор
3 -инициатор
4 -ген оператор
5 -құрылымдық ген
6 -терминатор
27 слайд
Топтың жұмысын бағалайық!
28 слайд
Оперон құрылымын білсең бе ?!
Терминдерді пайдалана отырып, тақтада оперон құрылымын ретімен сызба түрінде қойып шығыңдар.
ИНИЦИАТОР
ПРОМОТОР
ТЕРМИНАТОР
ОПЕРАТОР
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕР
29 слайд
Оперон құрылымының реттілігі
Жауап
ПРОМОТОР ИНИЦИАТОР
ГЕН – ОПЕРАТОР ҚҰРЫЛЫМДЫҚ
ГЕНДЕР ТЕРМИНАТОР
30 слайд
Топтың жұмысын бағалайық!
31 слайд
Прокариот геннің құрылым сызбасын алдарыңыздағы терминдерді пайдалана отырып құрастырыңдар!
Ген реттегіш (регулятор)
Промотор
Ген оператор
Құрылымдық ген
Нәруыз тежегіж (репрессор)
РНҚ – полимераза дегеніміз не?
Инициатор
Терминатор
Оперон деген не?
аРНҚ
32 слайд
Прокариот геннің құрылым сызбасы
РНҚ полимераза ферменті оперондағы ДНҚ-ның екі еселенуін үзуге қатысады.
Прокариоттағы геннің экспрессиялық реттелуі оперон деңгейінде қарастырылады
33 слайд
Топтың жұмысын бағалайық!
34 слайд
Тарихқа үңілейік.......
35 слайд
Прокариоттағы транскрипцияның реттелу сызбасын лактоза опероны мысалында 1961жылы Ф. Жакоб және Ж. Моно ұсынған
35
МОНО ЖАК ЛЮСЬЕН
Ф.ЖАКОБ
36 слайд
Эукариоттарға реттелу не үшін қажет?
Адам ағзасында құрылымы мен қызметі жағынан әр түрлі 200 ден астам жасушалар бар.
Ал жалпы жасушалар саны 100.000.000.000.000
(100 триллион, немесе 1014)
36
37 слайд
Эукариоттарға реттелу не үшін қажет?
38 слайд
Адам ағзасындағы 26 383 геннің негізгі қызметтері
41.8 % - 13.5% - ДНҚ мен байланысатын ақуыз
12.2% - хабар беруші
10.4% - ферменттер
17.4% - әртүрлі (0,5% жиілікпен )
39 слайд
Мәтінмен танысыңдар!
Топтық жұмыста талқылау!
40 слайд
Эукариоттарда оперон жоқ және әрбір ген тәуелді емес транскрипциялық бірлік – транскриптоннан тұрады.
Транскриптон ақпараттандырылған аймақтан және ақпараттандырылмаған аймақтан тұрады.
Ақпараттандырылмаған аймақта :промотор, инициатор , ген оператордан, ал ақпараттандырылған аймақта құрылымдық ген болады. Құрылымдық ген интрон (ДНҚ-ның ақапараттандырылмаған бөлігінен ) мен экзоннан (ақпараты бар бөлігінен) тұрады. Транскриптон терминатор бөлігінен аяқталады. Эукариоттарда реттегіш элементтер ЭНХАНСЕР және САЙЛЕНСЕР бар.
Энхансер – ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады.
Сайленсер – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі
Эукариоттардағы ген құрылымы
41 слайд
Транскрипция нәтижесінде а-РНҚ –ның түзілуін пісіп жетілмеген кезең деп, әрі оның құрамында интрон мен экзон болады. Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) процессинг деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін – сплайсинг деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.
42 слайд
Эукариоттардағы гендер экспрессиясын реттелуі
42
Эукариоттық клеткада, керісінше, хромосомалар мембраналық құрылым – ядрода болады. Эукариоттардағы гендер экспрессиясын реттелуі - эукариоттар организмде гендердің реттелу механизмі прокариоттармен салыстырғанда күрделі процесс. Өйткені, эукариоттарда ядро қабығының болуы хромосома санының көп болуы, гендердің өзара әрекеттесуі, оператор гені санының артуы, сондай-ақ құрылымдық гендердің транскрипциясында индуктор ретінде гормондардың және жүйке жүйесінің қатысуы геннің жұмысының реттелуін күрделендіреді.
43 слайд
Эукариоттар генінің құрылымы
Есіңе
сақта!
44 слайд
Топтық жұмыс!
Кестені толтырыңдар
45 слайд
ТАПСЫРМА. Топтық жұмыс
Эукариоттардағы ген құрылымының транскриптон бөліктері екі аймақтан тұрады, сол аймаққа кіретін гендерді жазыңдар
Кестені толтырыңдар!
46 слайд
Топтық жұмысты алмастыру
Кестені толтырыңдар
Жауап
47 слайд
Топ жұмысын бағалайық!
48 слайд
Эукариоттағы геннің құрылымы бейнебаянына назар аудар!
Эукариоттар генінің құрылымына назар аударып, қажетті ақпаратты жазып алып отырыңыздар.
49 слайд
Тарихқа үңілсек............
50 слайд
Эукариоттағы транскрипцияның реттелуін Г.П.Георгиев 1972 жылы дамытты
51 слайд
Топтық жұмыс орындайық!
52 слайд
Топтық жұмыс!
Сөйлемдегі көп нүктенің орнына қажетті сөздерді жазыңдар
Эукариоттарда реттегіш элементтер ........... және ............... бар.
...................... – ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады.
.................... – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі
Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) ……………. деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін –…………….. деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.
Тірек сөздер: энхансер, сайленсер, процессинг, сплайсинг
53 слайд
Тапсырма жауабы:
Эукариоттарда реттегіш элементтер энхансер және сайлансер бар. Энхансер – ДНҚ бөлігі, геннің белсенділігін басқарады. Сайлансер – нақты нуклеотидті ДНҚ тізбегі, ген транскрипциясын бақылап отырады және арнайы әсер ететін факторларды күшейтіп сонымен бірге тежеп отыратын ген бөлігі
Пісіп жетілу кезеңін (ақпараттандырылмаған
бөлік –интронды қию) процессинг деп атайды. Бұл процеске рестриктаза ферменті қатысады.
Экзондарды жапсыру немесе тігу процесін – сплайсинг деп, бұл процеске лигаза ферменті қатысады.
54 слайд
Эукариот генінің құрылымы
55 слайд
Эукариот генінің құрылымы
Эукариоттарда оперон жоқ және әрбір ген тәуелді емес транскрипциялық бірлік – транскриптоннан тұрады.
Транскриптон ақпараттандырылған аймақтан және ақпараттандырылмаған аймақтан тұрады.
Ақпараттандырылмаған аймақта :промотор, инициатор , ген оператордан, ал ақпараттандырылған аймақта құрылымдық ген болады. Құрылымдық ген интрон (ДНҚ-ның ақапараттандырылмаған бөлігінен ) мен экзоннан (ақпараты бар бөлігінен) тұрады. Транскриптон терминатор бөлігінен аяқталады. Эукариоттарда реттегіш элементтер ЭНХАНСЕР және САЙЛЕНСЕР бар.
56 слайд
Жеке жұмыс !
№1-5 сандар нені білдіреді,түсіндір!
57 слайд
58 слайд
Эукариот және прокариот ген экспрессиясы реттелуінің арасындағы айырмашылық
59 слайд
Эукариот және прокариот ген экспрессиясы реттелуінің арасындағы айырмашылық
60 слайд
Эукариот және прокариот ген экспрессиясы реттелуінің арасындағы айырмашылық
61 слайд
Үй тапсырмасын жазып ал!
Эукариот және прокариот ген экспрессиясы реттелуіндегі айырмашылық кестесін толтырыңдар!
62 слайд
Тақырып түйіні
Ата-анадан келесі ұрпаққа берілетін генетикалық ақпараттар ДНҚ-да сақталады.
Тіршіліктің негізгі тірегі нәруыз молекуласы болғандықтан тірі жасушада әртүрлі құрылымды мыңдаған нәруыздар синтезделеді.
Нәруыз жоқ жерде тіршілік те болмайды.
Нәруыз биосинтезі жас организмде қарқынды жүреді, оның дамуы мен өсуіне зор ықпалын тигізеді.
«Тіршілік дегеніміз –нәруызды денелердің өмір сүру тәсілі.....»-деп, Ф.Энгельс бекерге айтпаған болар.
63 слайд
Эукариот және прокариот ген экспрессиясының реттелуі
Сабақ барысында қандай мақсат қойып едіңіздер , естеріңізде ме?
Ал сол мақсатқа біз жеттік пе?
Геннен белгілерге дейінгі ұзақ жол...
Сөйлеміндегі мағынаны түсіндік пе?
64 слайд
Үйге тапсырма
Ұлпадағы нәруызбен салыстырғанда, қан пазмасының нәруызы тез жаңарып отырады. Оның себебі неде?
Өмірмен байланыстырып дәлелдеңдер.
61 беттегі тапсырманы орында.
Егер тапсырманы орындасаңыздар, менің почтама жіберулеріңізді сұраймын.
karamurzina_s@akb.nis.edu.kz
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
6 625 325 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Карамурзина Шолпан Ондасыновна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материалВаша скидка на курсы
40%Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300/600 ч.
Курс профессиональной переподготовки
300 ч. — 1200 ч.
Мини-курс
8 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.