7-ги хевирниё тускай коррекциялыг класска тыва
дылга ажык кичээл
Кичээлдиё темазы: «Ч\ве ады»
( катаптаашкын кичээл)
Сорулгазы: 1. +=редиглиг:
ч\ве адыныё дугайында билиглерин быжыглап, ч\ве адыныё падежтери, саны
болгаш хамаарылга хевиринге =скерлирин катаптаар;
2. Сайзырадылга:
==ренген билиглерин шын ажыглап, д\р\мнерни сайгарып билирин, дыл-домаан,
сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыры, с=с курлавырын байыдары;
3. Кижизидилгелиг:
демниг, найыралдыг болурунга болгаш тыва чоннуё чаагай чаёчылдарын утпайн,
х\нд\леп чоруурун кижизидер.
Дерилгези: карточкалар,
перфокарталар, \легер домактар, кажыктар, таблицалар, ребустар, анаграмма,
сюжеттиг чурук, предметтиг чуруктар, мультимедиа проектору, самбыра.
Кичээлдиё чорудуу:
I.
Организастыг кезээ
-Ш\л\кт\ шупту деёге номчувушан,
шимчээшкинерни кылыр бис.
Эртенги х\н экии! (2
холун к=д\рер)
Экии эжим, экии! (эжи-биле
мендилежир)
Эки кызып ==ренип, (оё
талакы кулаан тудар)
Эки демдек алыылы.
(эктин часкаар) слайд 3
II. Кичээлдиё сорулгазын дамчыдары
-Б=г\нг\
кичээлде ==ренген темаларывысты катаптап быжыглаар бис. Ч\\ деп теманы
катаптап быжыглаарывысты, чоорту билип алыр бис.
1).
Сюжеттиг чурук-биле ажыл
-Шупту
бо чурукче кичээнгейлиг к=р\пкеш, кым? ч\\? кымнар? ч\лер? деп айтырыгларга
харыылаттынып турар с=стерден адап к=р\ёерем. Слайд
4
( оът-сиген, кадарчылар, инектер,
бызаалар, булут, дээр, арга, хову…)
-Бо-ла
адаан с=стеривисти чаёгыс с=с-биле ч\\ дээр бис?
( ч\ве
аттары)
- Ч\ве
ады деп ч\л, уруглар? ( д\р\м)
(
ч\велер к=рг\зер болгаш кым? ч\\? кымнар? ч\лер? деп айтырыгларга
харыылаттынар с=стерни ч\ве аттары дээр)
Т\ёнел:
- Кажан кым? деп айтырыгны салыр бис, уруглар?
- Тыва
дылда инек, адыг, ыт дээнзиг с=стерге кым? деп айтырыг салбас, а ч\\? деп айтырыг
салыр.
- Орус
дылда кандыгыл?
- Орус
дылга бодаарга, тыва дылда кым? деп айтырыгны ч\гле кижилерге
хамаарыштыр салыр, а орус дылда дириг ч\ве б\р\з\нге кто? деп айтырыгны
салыр бис.
III.
Катаптаашкын
- Ынчангаш, б=г\нг\ кичээливисте бис ч\ве ады деп темага т\ёнел катаптаашкын
кичээлин эрттирер бис, уруглар
2). Аттыг чуруктар-биле ажыл
-
Настя перфоркартага даалгазын езугаар ажылдаар.
Бердинген чуве аттарын х=йн\ё санынга салгаш,
кожумаан шый
|
+г-
Х=нек-
Хууё-
Кажык-
Идик-
|
Хой-
Инек-
Аяк –
Аът –
Бызаа
-
|
-
Чуруктарны к=ргузеримге аас-биле чаёгыстын санында турар ч\\лдерни х=йнун
санынга салыр силер, а х=йн\ё санында ч\велерни чаёгыстыё санынга салып
чугаалаар силер.
Чуруктар:
1-ги б=лук чуруктар - =г, хлеб, согуна, балды, хачы, тавак, омааш, ары, балык
2-ги б=лук чуруктар -м==гулер, кидис идиктер, уктар, уруглар, =глер.
-Эр
хейлер! Ам ажылывысты туёнептээлиёер.
Т\ёнел: - Чаёгыстыё саны ч\велерни канчаар к=рг\зерил?
( чаёгыстыё саны чаёгыс ч\вени к=рг\зер)
- А х=йн\ё саны ч\велери канчаар к=рг\зерил?
( х=йнуё саны х=й ч\велерни к=рг\зер)
3). Тывызык
-
Ам тывызык тыптырар мен, шупту кичээнгейлиг дыёнаар
Д=рт булуё,
Д=ёг\р аас
-Ч\л
ол, уруглар? (аптара)
-Аптара
деп ч\л? Ону к=рген силер бе? Слайд 5 «Аптара»
-Аптара
- аастыг,=гн\ё д=р\нге турар, идик-хеп шыгжаар, ыяштан кылган эдилел.
-Кымныё
бажыёында аптара барыл? Оон хевири кандыгыл?
(
д=рбелчин хевирлаг)
-Эр
хейлер!
4).
Анаграмма
-
Ам бо анаграмманы тып к=р\ёерем, ч\\ деп с=с чаштынганыл?
КЫКАЖ Слайд 6 « Анаграмма»
-Ч\\
деп с=с \н\п келди? ( кажык)
-Кажыкты
к=рген силер бе?
-Кажыктап
билир силер бе, уруглар?
-
Кажык-биле кандыг оюннар ойнаар ийик?
(
аът чарыштырары, д=рт берге д\ж\рери, кажык адары, кажыкты д\ж\р\п кагары,
кажыкты чыттырып кагары)
-Шын-дыр!
5).
Орфограмма - биле ажыл
-Кажык
биле аптара деп с=стерде кандыг д\р\мнер барыл?
Слайд 7 «Орфограмма»
(с=с
иштинге ийи ажык \нн\ё ортузунга ыыткыр ажык эвес \н турар;
с=с
иштинге д\лей \нн\ё чанынга д\лей \н турар)
- Кажыктан =ске
кандыг тыва оюннар билир бис, уруглар?
( тевектээр, х\режир, сайзанактаар, тоолдажыр, шыдыраалаар…)
Слайд 8 «Тыва оюннар»
6).
Физминутка « Д=рт берге»
- Д=рт б=л\кке чарлып алгаш, д=рт
бергеден д\ж\р\птээлиёерем, уруглар.
-Кым
4 бергени д\ж\р\птерил? Бир эвес д\шкен кажыктар 4 ч\з\н мал бооп д\шкен
болза, ол кижиниё аас-кежии, бай, каас, тодуг чоруу ында илереттинген деп
санаар. Д=рт кажыкты ынчаар д\ж\рери берге, ынчангаш оюнну д=рт берге деп
адааны ол.
-Дыштанып
алдывыс уруглар, оожум олургаш, кыдырааштарны ажыдар мурнунда…
IV. Кыдыраашка ажыл
-
Чараш бижилге минутазында кайы с=ст\ бижиир бис?
( хой, кажаа, кыштаг, сигенни) Слайд 9
-
Ч\ге?
-Ч\ге
дизе чаёгыс сигенни деп сос онаарыныё падежинде турар, а артканнары
адаарыныё падежинде
-Кайы
\ж\кт\ чараш бижилгеге бижиир бис?
( б, д, в, г, т) Слайд
10
-Т
деп \нн\ё \ж\\н.
-Ч\ге?
-Т
деп \нн\ё \ж\\ д\лей, а артканнары ыыткыр.
-
Т деп \нн\ё \ж\\н кым анализтептерил?
(Т-
ажык эвес, д\лей, эжеш ( т-д) )
-
Сигенни – ч\ге Н деп \ж\кт\ дакпырлап бижээнил? Слайд 11
-
Ч\ге дизе сигенни – деп с=ст\н дазылы сиген, н –биле т=нген, онаарыныё
падежиниё кожумаа Н-дан эгелээн турда дакпырлап бижиир.
-Б=г\нг\
ай, х\н\н бижиир. Шын олуруп алыр, ооргалары дорт.
7).
Ч\ве аттарын падежтерге =скертири
-
Эртине биле Амыр карточкаларга даалгазын номчааш, ажылдаар:
Бердинген
ч\ве адын падежтерге =скерткеш, кожумаан шый
|
Бердинген
ч\ве адын падежтерге =скерткеш, кожумаан шый
|
Тоорук
А.п.
тоорук
Х.п. тоорук …
Б.п. тоорук
…
О.п.
тоорук …
Т.п.
тоорук …
/.п. тоорук
…
У.п.
тоорук…
|
Кадарчы
А.п.
кадарчы
Х.п.
кадарчы …
Б.п.
кадарчы …
О.п.
кадарчы …
Т.п.
кадарчы…
/.п.
кадарчы …
У.п.
кадарчы …
|
-
Бирги одуруг аптара, ийиги одуруг кажык деп с=ст\ падежтерге =скерткеш, падеж
кожумаан шыйгаш, оон чанында эжи-биле хынажыптар. Слайд
12
8)
. Холдарга физминутка
-
Адыжыныё иштинге ийи кажыкты туткаш, массажтаар.
-Кажыктарын
кыдыынче салыр.
9)
Ч\ве адыныё =ске чугаа кезектери-биле холбаазы
Аал, аалчы, аалдыг, аалдаар, аалдар Слайд 13
-Бердинген
с=стерни кичээнгейлиг номчуур
-Кандыг с=с
артык-дыр? (аалдар)
-
Ч\ге? (х=йн\ё санында турар)
-Бо
кандыг с=стерил?
-Т=рел
с=стер. Слайд 14
«Т=рел с=стер»
-Т=рел
с=стер деп ч\л? ( д\р\м)
(
Чаёгыс дазылдан укталган аёгы-аёгы уткалыг с=стерни т=рел с=стер деп адаар).
-Бо
т=рел с=стерниё аразында ч\ве аттарын адаптар?
-Аал,
аалчы.
-+ске
ийи с=с кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл?
-Ч\ве
аттары кандыг чугаа кезектери-биле холбажып чоруурул?
( кылыг с=з\, демдек ады, сан ады)
-Бо
схемага с=с каттыжыышкыннарындан чогаадыптар. Чижээ: ак чечек, уруг ==ренир,10
ном.
Д.А. + Ч.А.
Ч.А. + К.С.
С.А. + Ч.А.
Слайд 15 « Чугаа кезээ» ( схема)
-Эр хейлер!
10
). С=з\глел-биле ажыл
-
Бажыёга кирип келген аалчыны канчаар х\нд\лээрил?
(+гнуё
д=р\нче эрттиргеш, шайын кудуп сунар) Слайд 16
- Ам бо с=з\глелди кичээнгейлиг номчуптаалыёар.
Аяк шай
+гге кирген кижини тывалар албан
шайладыр чораан. Чорумал кижини, танывазы кижини, таныыры кижини тывалар бир
д=мей х\нд\лээр чаёчылдыг. Шеёнеден, кызыл дыттыё ч=в\рээзинден, хадыныё
картындан шайны бистиё =гбелеривис ижип чораан.
Слайд17 «Аяк шай»
-
С=з\глелде ч\н\ё дугайында чугаалап турарыл?
-
Шайны ч\ден хайындырып болурул?
-
Ч\ве аттарын тыпкаш, падеж, санын айтыр
11)
. Каракка физминутка
-Эр
хейлер! Карактарывысты дыштандырып алыылыёар. Самбырада таблицаже к==р. Ч\гле
карактарын шимчедир.
-Ам
караан дыёзыг шийип алыр, ажыдар. (3 катап)
12.
Ч\ве адыныё хамаарылга хевири
- Дараазында Дадар-оол Донгактыё «Тыва кыс мен» деп ш\л\\н\ё \з\нд\з\н кижи
б\р\з\ номчуптар.
Дадар-оол Донгак
Тыва кыс мен Слайд 18
Авам
к\ж\р анай кежин
Актап
тургаш, даарап берген
Дыёзыг
соокта кедип алыр
Тыва
тонум таан чараш
Чиёгир кызыл курум-биле
Чиёге белим куржаныр мен.
Чаным-биле эрткен кижи
Чандыр к=рбейн кайгап эртер…
13. Словарь ажылы
-
«Актап тургаш, даарап берген» дээрге, тонну даараарда ч\гле ак
алгы-биле даарап берген деп турары ол (алгыны к=рг\зер)
-
Алдынай биле Настя карточкаларга шай болгаш эш деп с=стерни хамаарылга
хевиринге =скертир.
Бердинген
ч\ве адын хамаарылга хевиринге =скертип бижээш, кожумаан шый
|
Бердинген
ч\ве адын хамаарылга хевиринге =скертип бижээш, кожумаан шый
|
Шай
Мээё…
Сээё
…
Ооё …
Бистиё
…
Силерниё…
Оларныё
…
|
Эш
Мээё…
Сээё
…
Ооё
…
Бистиё
…
Силерниё
…
Оларныё
…
|
-Хынаптаалыёар,
кым номчуптарыл?
-Ам
бо чуруктарны к=р\птер.
Слайд 19,20,21 « Хем, аржаан, х=л»
( аржаан, хем, х=л)
-
Ч\н\ к=рд\ёер?
-
Кызыл хоорай кандыг ийи хемниё белдиринде турарыл?
( Бии-Хем, Каа-Хем)
-Кандыг
х=лдер билир силер? ( Дус-Х=л, Чедер, Хадыё, Чагытай, С\т-Х=л, Хиндиктиг – Х=л,
Азас ,…)
-Хоорай,
суурлар, хемнер, х=лдер аттарын кандыг \ж\к-биле бижиир бис?
(
улуг \ж\к –биле бижиир)
-Аржааннап
чораан силер бе?
-Кандыг
аржааннар билир силер, уруглар? ( Шивилиг, Ажыг-Суг, /ш-Белдир, Улаатай,
Маёнайлыг… )
-
Аржаанны ижип, оларныё суунга эштип, чунуп, шаптанып, эмненип, дагып, камгалап
чоруур.
-
Суг бистиё амыдыралывыста кандыг рольду ойнап турарыл?
-Шын-дыр уруглар. Кижи бир хонукта 3 литр
хире сугну ажыглап турар. Кижиниё боду, =ске дыка х=й дириг амытаннар дег, 60
хуузу сугдан б\ткен. А \н\штерниё х=й кезии сугдан бодараан.
Ч: хадыёда 70 литр чедир суг бар. Амгы
\еде чер кырында арыг суг эвээжеп турар. Ижер сугнуё айтырыы бистиё \евисте
кончуг нарын. Ооё чылдагааннары х=й. Кижилерниё саны база к=дээ ажыл-агый
б\д\р\лгелериниё к=в\дээнинден сугнуё ажыы улгадып турар. Делегейде суг
курлавыры ч\гле 3 хуузу ижер сугга хамааржыр. Ынчангаш сугну канчаар ужурлуг
бис?
(камнаар)
14) . Бот ажыл
-
Кижи б\р\з\нде карточка бар. Ооё адын, даалгазын номчуур.
-Ч\н\
кылыр ужурлуг-дур бис?
-Карточкаларда
« суг» деп ч\ве адынга падеж кожумактарын немеп тургаш, бижиир. Падежин
аас-биле хынаар .
Суг Слайд 22 «Суг»
… - бистиё чемгерикчивис. Ол чокта
чер-даа, кижилер-даа кадып-суксай берген турар ийик. … ажык-дузазыныё
дугайында т=нч\ чок чугаалап болур. Ону кижи б\р\з\ билир.
… тывалар шаандан тура \нелеп,
ыдыкшыдып келген. Хем-сугнуё шуут чанынга аал тургуспас, мал-маган
девээлетпес. … хензиг-даа бок октавас. Аржаан болгаш кара суг
баштарынче кылаштавас, ону ажа халывас.
- Хынапкаш, т\ёнептээлиёер уруглар.
Туннел: Ынчангаш,
падежтерниё кожумактары домакта с=стерниё харылзаазын илередир.
15)
.Оюн « Читкен кожумактар»
-
Ам «Читкен кожумактар» деп оюн ойнаар бис. Одуруг б\р\з\ б=л\\-биле ажылдаар.Бо
\легер домактарныё кожумактары читкен. Силер бо \легер домактарныё утказын
номчуп тургаш, кожумактарын тывар силер.
1-ги одуруг Сагыш…
бичези эки,
Сава… улуу херек Слайд 23
2-ги одуруг Далашкан
кус… сутке дужер Слайд 24
- Шын-дыр, уруглар. Кайы
падежтиё кожумактары читкенил?
(хамаарыштырарыныё болгаш
бээриниё падежиниё кожумактары)
- /легер домактарныё утказын
канчаар билип тур силер?
Слайд
25,26 «/легер домактар»
-Ам бо \легер домакты схема
езугаар номчуп к=р\ёерем?
2. (Ч.А. Ч.С. О.П.) (Ч.А. Ч.С.
/.П.) казар,
(Ч.А. Х.С.О.П.) (Ч.А. Х.С.
О.П.) тывар. Слайд 27
-/легер домактыё утказын кым
чугаалаптарыл?
Эртинени черден казар,
Эртемнерни номдан
тывар. Слайд 28
V. Онаалга
-Бажыёга шак-ла ындыг хевирлиг,
ч\гле ч\ве аттарыныё падежтери чаштынган 3 тывызык бижип эккээр.
Слайд 29 « Онаалга»
16).
Ребустар-биле ажыл. Слайд 30, 31 «
Ребустар»
- Ребустарда домак
чаштынган. Ол домакта ч\ве аттарын тывар силер.
6н-оол ч ын кырган-
авазыныё
аалынче чоруур.
-1-ги одуруг бо домакты
кыдыраашче домак кылдыр бижиир.
50дей биле
- оол аалга тпак
ижер.
-2-ги одуруг ребусту домак
кылдыр бижиир.
17). Домак-биле ажыл
-Бирги
домакта кымныё азы ч\н\ё дугайында чугаалап турарыл?
-Алдын-оолдуё
дугайында ч\\ деп турарыл?
-Ол
кайнаар чоруурул?
-Кажан аал чоруур?
- Ребустарда ч\велар аттарын тыпкаш,
адаар
-Домакта кол с=с биле
с=глекчини шыяр.
VI . Рефлексия.
Кичээлдиё т\ёнели
-Бо
таблицаже к=рупкеш, ажылывысты т\ёнептээлиёер, уруглар?
Ч\ве ады
|
Кым? Ч\\? Кымнар? Ч\лер?
|
Саннарга =скерлир
|
Падежтерге
|
Хамаарылга хевиринге
|
Кылыг
с=з\ Демдек ады Сан ады
|
-Ч\ве
ады ч\лерге =скерлип чоруурул?
( ч\ве ады саннарга, падежтерге, хамаарылга хевиринге =скерлип чоруур)
-Ч\н\
билип алдывыс?
-Ч\н\
сонуургадыёар?
(демдектерни салыр)
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.