Тұлғаны кәсіби анықтаудың психологиялық негіздері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

СЕМЕЙ  ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ОРТАЛЫҚ

Тұлғаны кәсіби анықтаудың психологиялық негіздері

СЕМЕЙ – 2015

Кәсіби дайындықты анықтауға арналған сауалнама

(авторы Л.Н. Кабардова)

Сауалнаманы жеке адаммен де, топпен де жүргізуге болады. 

Нұсқау: сұрақтарды мұқият оқыңыз. Оларды балмен бағалап, әрқайсына үш жауаптан беруіңіз қажет. Бланкіде сұрақтардың нөмірлері цифрлармен, ал үш жауаптың бағандары әріптермен белгіленген. Жауап жауап бланкісінің тиісті бағанына жазылады. 

Алдымен сіз өзіңіздің сұрақта жазылғанды қаншалықты жақсы орындайтыныңызды бағалайсыз («а» бағаны):

- әдетте жақсы орындаймын – 2 балл;

- орташа орындаймын – 1 балл;

- нашар орындаймын, мүлдем қолымнан келмейді, ешқашан орындап көргенім жоқ – 0 балл.

Енді сіз бұны орындағанда өзіңіздің бойыңызда пайда болатын сезімдерді бағалайсыз  ( «б» бағаны):

- жағымды (қызықты, жеңіл) – 2 балл;

- бейтарап (бәрібір) – 1 балл;

- жағымсыз (қызықты емес, қиын) – 0 балл.

Үшінші жауап сұрақта сипатталған әрекеттің сіздің жұмысыңызда болғанын қалайтын, қаламайтыныңызды көрсетуіңіз қажет («в» бағаны):

- иә – 2 балл;

- бәрібір– 1 балл;

- жоқ – 0 балл.

Сұрақты оқығанда міндетті түрде «жиі», «жеңіл», «үнемі» т.с.с. сияқты сөздерге назар аударыңыз. Сіздің жауабыңыз осы сөздердің мағынасын ескере отырып берілуі қажет.

Сауалнаманың мәтіні 

1     Түрлі мәтіндерден үзінді көшірмелер, кесінділер жасап, оларды қандай да бір белгілеріне қарап топтастыру. 

2     Физикадан лабораториялық жұмыстарда практикалық тапсырмалар орындау (сұлбаларды құрастыру, жинау, олардағы қателерді түзеу, құралдың жұмыс істеу қағидасын қарастыру т.б.).

3     Өсімдіктің өсуі мен дамуына қажет барлық жұмыстарды өз күшімен шыдамдылықпен ұзақ уақыт бойы (бір жылдан аса) орындау (суару, тыңайту, қайта отырғызу т.б.).  

4     Көпшілікке танымалы болатын, назар аударуға тұрарлық өлеңдер, әңгімелер, жазбалар, шығармалар жазу.  

5     Айналадағыларға ренішті, ашуды, нашар көңіл күйді сездірмей, ұстамдылық таныту.  

6          Мәтіндегі негізгі ойдың айтылатын жерлерін белгілеп, олардың негізінде қысқаша конспекті, жоспар, жаңа мәтін құрастыру.  

7          Физикалық үдерістер мен заңдылықтарды үйреніп, физика бойынша есептер шығару. 

8          Өсіп келе жатқан өсімдікті үнемі бақылап, бақылаудың нәтижелерін арнайы күнделікке жазу. 

9          Өз қолыммен ағаштан, матадан, металдан, кептірілген өсімдіктен, жіптерден әдемі заттар жасау.

10     Біреуге шыдамдылықпен, ашуланбай қажет болса бірнеше рет сұрақтарына жауап беру.

11     Тіл мен әдебиет бойынша жазбаша жұмыстардың қателерін қиындықсыз табу. 

12     Химиялық үдерістерді, химиялық элементтердің қасиеттерін оқып білу, химиялық есептерді шығару.   

13     Көптеген өсімдіктердің түрлерінің өсу өзгешеліктері мен сыртқы ерекшеліктерін білу. 

14     Аяқталған живописьтік, графикалық туындылар, мүсіндер жасау.  

15     Көптеген адамдармен шаршамай жиі және көп араласу. 

16     Шет тілі сабақтарында сұрақтарға жауап беру, сұрақтар қою, берілген тақырып бойынша мәтіндер мен құрастырылған әңгімелердің мазмұнын айту.  

17     Қандай да бір механизмдерді жасау (велосипед, мотоцикл), электротехникалық аспаптарды  жөндеу (шаңсорғыш, үтік, шырақ).

18     Өзімнің бос уақытымды қандай да бір жануарларды бақылаумен және күтумен өткізу. 

19     Басқаларға ұнайтындай музыка, өлеңдер жазу. 

20     Басқа адамдарды мұқият, шыдаммен, сөздерін бөлмей тыңдау. 

21     Шет тілі бойынша тапсырмаларды орындағанда мәтіндермен көп қиналмай жұмыс істеу. 

22     Электрондық аппаратураларды іске қосу, жөндеу (қабылдағыш, магнитофон, телевизор, дискотекаға арналған аппаратура).

23     Үнемі, басқалардың еске салуынсыз жануарларды күтуге байланысты жұмыстарды атқару: тамақ беру, тазалау (жануарларды, олардың торларын), емдеу, үйрету.   

24     Көпшілікке арнап рөлдерде ойнау, біреулерді бейнелеу, өлеңдер мен прозалық шығармаларды мәнерлеп оқу.  

25     Жас балаларды қызықты істерге  тарту, ойнату, оларға түрлі әңгімелер айту. 

26     Математика, химия бойынша логикалық байланыс құрып, түрлі заңдарды, формулалар мен теоремаларды пайдалана отырылып есептер шығару.  

27     Құлыптарды, крандарды, жиһаздарды, ойыншықтарды жөндеу. 

28     Жануарлардың түрлері мен тұқымдарын айыру, олардың ерекшеліктері мен дағдыларын білу.  

29     Жазушының, драматургтің, суретшінің дарындылықпен жазған шығармасын да, сәтсіз жасалған дүниесін де анық танып, бұны жазбаша және ауызша негіздеп дәлелдей білу.

30     Адамдарды қандай да бір іске, шараға ұйымдастыру. 

31     Математиканың формулаларын, заңдарын жақсы білуді және оларды есеп шығаруда дұрыс пайдалануды қажет ететін математикалық есептерді шығару. 

32     Қозғалыс үйлесімділігі мен қолдың ептілігін қажет ететін әрекеттер орындау: станокта, электрлік тігін машинасында жұмыс істеу, ұсақ бөлшектерден жасалған бұйымдарды жинау.  

33     Өсімдіктердің немесе жануарлардың сыртқы түрі мен мінез-құлықтарындағы аздаған өзгерістердің өзін бірден байқау. 

34     Музыкалық аспаптарда ойнау, көпшіліктің алдында ән айту, би билеу. 

35     Көптеген адамдармен байланысуды қажет ететін жұмыстарды орындау. 

36     Мәліметтерді есепке алу, санау, осының негізінде түрлі заңдылықтарды, салдарларды табу. 

37     Белгілі бір бұйымдарды жинауға арналған  қалыпты бөлшектерден жаңа, өзгеше бұйымдар ойлап табу. 

38     Биологияны, анатомияны, ботаниканы, зоологияны арнайы түрде тереңдеп оқу: ғылыми әдебиеттерді оқу, дәрістер, ғылыми баяндамалар тыңдау. 

39     Қағаз бетінде және түпнұсқада киімдердің, шаш қоюдың, әшекейлердің, үй-жайлардың интерьерлерінің жаңа, қызықты үлгілерін жасау. 

40     Адамдарға ықпал ету: сендіру, жанжалдардың алдын алу, келіспеушіліктерді бітістіру, дауларды шешу. 

41     Шартты-белгілік ақпаратпен жұмыс істеу: карталар, сұлбалар, сызбалар құрастыру. 

42     Заттар мен пішіндердің орналасуын ойша елестетуді қажет ететін тапсырмаларды орындау. 

43     Биологиялық үйірмелерде, биостанцияларда, зоологиялық үйірмелерде  ұзақ уақыт бойы зерттеу жұмыстарымен айналысу. 

44     Қалыпты заттың, құбылыстың бойынан ерекшелікті, таң қаларлықты, әсемдікті басқалардан бұрын және жиі байқау. 

45     Адамдардың қайғысын бөлісу (тіпті соншалықты жақын адам болмаса да), олардың басындағы түрлі мәселелеріне түсіністікпен қарап, оларға көмек қолын созу. 

46     Қағаз жұмыстарын мұқият және қатесіз орындау: жазу, көшіру, тексеру, есептеу. 

47     Есепті шығарудың ең оңтайлы жолын (қарапайым, қысқа) таңдау: технологиялық, логикалық, математикалық.

48     Жануарлармен немесе өсімдіктермен жұмыс істегенде қол еңбегін, ауа райының қолайсыздықтарын, былғанышты, жануарларға тән иістерді  қиналмай көтеру.

49     Жасалатын немесе орындалатын туындыны шыдамдылықпен, табандылықпен жетілдіру (шығармашылықтың кез-келген саласында).  

50     Бірдеңені айту, хабарлау, өз ойын дауыстап жеткізу. 

Жауаптар парағы

Кәсіби сала
А - Б				А-Т				А-Таб				А- Ш				А- А
№	а	б	в	№	а	б	в	№	а	б	в	№	а	б	в	№	а	б	в
1				2				3				4				5
6				7				8				9				10
11				12				13				14				15
16				17				18				19				20
21				22				23				24				25
26				27				28				29				30
31				32				33				34				35
36				37				38				39				40
41				42				43				44				45
46				47				48				49				50

А-Б – адам – белгі               А-Т – адам – техника              А-Таб – адам – табиғат

А-Х – адам – шығармашылық бейне                  А-А – адам - адам

Нәтижелерді өңдеу

Жауаптар парағындағы әрбір қатар қандай да бір кәсіби салаға келеді. Әріптермен  белгіленген қатар әрбір сұрақтың үш жауабын бейнелейді:

- а – өзінің икемділіктерінің бағасы;

- б – өзінің эмоционалдық қатынасының бағасы;

- в – өзінің кәсіби талап-тілектерінің бағасы.

Нәтижелерді өңдеуге кіріскенде, алдымен жауаптардың бланкісін мұқият қарап, жауаптарда «икемділік» деген бағанда «0» деген баға қойылған сұрақтардың нөмірлерін  белгілеу қажет. Бұл сұрақтарды өңдеуден толық алып тастау керек. Мысал ретінде бағалардың «0-12-11» сәйкестігін алуға болады. Бұл жағдайда екінші және үшінші бағалар да тиісті шкала бойынша балдарды санағанда алынып тасталады (эмоционалдық қатынас және кәсіби жағдай). Олар әрбір салаға сапалық талдау жасағанда ғана есепке алынады.

Бұдан әрі әрбір кәсіби саладағы балдардың саны «икемділік», қатынас», «кәсіби жағдай» шкалалары бойынша саналады. Әрбір кәсіби саладағы да, әрбір сұрақ бойынша да (қызмет түрлері бойынша) осы шкалалардағы бағалардың сәйкестігіне мән беріледі.

 Таңдалатын кәсіби салала (немесе бірнеше сала) түрлі кәсіби салалардағы «кәсіби таңдау» шкаласы бойынша  жиналған балдардың сандарын салыстыру негізінде анықталады.

 Жиналған балдардың саны ең көп болған кәсіби салаларға назар аударылады. Осыдан кейін әрбір салада үш шкала бойынша жиналған балдар өзара салыстырылады. Үшінші және төртінші шкалалар бойынша жиналған бағалар саны сынақтан өтушінің шын мәніндегі икемділігін көрсететін бірінші шкала бойынша жиналған бағалар санымен сәйкес  келгені қолданады. Мысалы, бағалардың «10-12-11» сияқты сәйкестігі «3-8-12» сияқты сәйкестікке қарағанда дұрысырақ. Себебі бірінші жағдайда сынақтан өтушінің таңдауы оның бойындағы икемділіктермен негізделген болады.

 Бұдан әрі жауаптары балл түрінде «2-2-2», сондай-ақ «2-2-1», «1-2-2» болып бағаланған жекелеген сұрақтар талданады. Бұл біріншіден, кәсіби саланы нақты мамандыққа дейін жеткізу үшін қажет.  Мысалы, «адам – белгі» саласындағы жұмыс әріптермен, сөздермен, мәтіндермен жүзеге асырылуы мүмкін (филолог, тарихшы, редактор т.б.); шет тіліндегі белгілермен, мәтіндермен байланыстылары (техникалық аудармашы, аудармашы-гид); математикалық  белгілермен байланысты (бағдарламашы, математик, экономист т.б.). Екіншіден, бұл бір саланың шегінен түрлі салалардың арасындағы аралық жағдайдағы кәсіптерге шығуға мүмкіндік береді, мысалы, математика мұғалімі («адам – адам» және «адам – белгі» салалары), модельер («адам – шығармашылық бейне» және «адам– техника» салалары).

  Сынақтан өтушінің жауаптарының нәтижесі бойынша оның қандай кәсіпке икемі бар екені анықталады. 

Кәсіби дайындықты анықтауға

арналған сауалнама нәтижесі   «Тіршілік қауіпсіздігі» мамандығы,

ТҚ-215 топ, жалпы студент саны-9

	Кәсіби сала
		Адам - Белгі					Адам - Техника						Адам - Табиғат							Адам – Шығармашылық бейне							Адам – Адам
№			а	б	в	№		а	б	в		№			а	б	в		№			а	б	в		№			а	б	в
1			13	12	8	1		0	1	0		1			1	2	0		1			15	20	16		1			15	12	10
2			16	18	16	2		0	2	1		2			1	0	1		2			18	18	16		2			8	12	10
3			1	6	0	3		0	0	1		3			1	0	0		3			10	20	14		3			16	18	16
4			3	0	7	4		0	0	1		4			1	0	0		4			18	15	16		4			8	14	7
5			15	20	16	5		0	0	0		5			1	0	0		5			15	16	17		5			13	11	9
6			7	11	15	6		0	0	1		6			1	3	1		6			14	20	18		6			12	14	11
7			5	0	3	7		0	0	1		7			1	0	0		7			18	20	16		7			15	20	16
8			10	3	6	8		0	0	2		8			1	2	1		8			12	11	16		8			7	11	15
9			12	4	8	9		0	1	3		9			1	4	0		9			20	16	14		9			5	0	3
Жалпы ұпай			81	74	79	Жалпы ұпай		0	4	10		Жалпы ұпай			9	11	3		Жалпы ұпай			140	166	163		Жалпы ұпай			99	111	97
Бала саны			2			Бала саны		0			Бала саны			1				Бала саны			3				Бала саны			3