"Тұтынушы әліппесі" химия пәнінен сыныптан тыс шара

• 1 слайд

  ТҰТЫНУШЫ ӘЛІППЕСІ
  

• 2 слайд

• 3 слайд

  «Егер менің денсаулығыма бір нәрсе зиян келтіретінін білсем, онда мен ... »
  

• 4 слайд

• 5 слайд

  ЖАРНАМА ҚҰДІРЕТІ
  

• 6 слайд

  1-рет: Жарнаманы алғаш көрген адам оған қарайды, бірақ оны көрмейді.
  
  

• 7 слайд

  2-рет: жарнаманы байқамайды.
  

• 8 слайд

  3-рет: жарнаманың бар екенін сезінеді.
  

• 9 слайд

  4-рет: бұрын бір жерден байқағанын ойланып есіне түсіреді.
  

• 10 слайд

  5-рет: жарнаманың бар екенін біледі.
  

• 11 слайд

  6-рет: басқа жарнамалардың арасынан бірден байқайды.
  

• 12 слайд

  7-рет: қайталап оқып шығып «құдай-ой» дейді.
  

• 13 слайд

  8-рет: «Тағы да мынау ма ...» деп айтады.
  

• 14 слайд

  9-рет: «Бұл не зат екен?» деп ойланады.
  

• 15 слайд

  10-рет: «Алғандар бар ма екен?» деп басқалардан сұрағысы келеді.
  

• 16 слайд

  11-рет: «Бұл өнім қандай табыс әкеледі екен?» деп таңданады.
  

• 17 слайд

  12-рет: «Шынында да пайдалы екен» деген ойға келеді.
  

• 18 слайд

  13-рет: «Дәл маған қажет зат екен» деп қорытынды жасайды.
  

• 19 слайд

  14-рет: өмір бойы осы зат туралы армандағандай сезімде болады.
  

• 20 слайд

  15-рет: осы затты сатып ала алмағанына өкінеді.
  

• 21 слайд

  16-рет: «Уақыты келгенде міндетті түрде сатып аламын» дейді.
  

• 22 слайд

  17-рет: бұл затты сатып алуды өз жоспарына қосады.
  

• 23 слайд

  18-рет: қаржының аздығына қиналады.
  

• 24 слайд

  19-рет: ақшасын есептей бастайды.
  

• 25 слайд

  20-рет: сол затты сатып алады.
  

• 26 слайд

• 27 слайд

  Тұтынушы ретіндегі көзқарастарың қалай өзгерді?
  

• 28 слайд

  РАХМЕТ!
  

Тақырыбы: «Тұтынушы әліппесі»

Класс: 9 – 11

Түрі: зерттеу сабағы

Мақсаты: оқушының жеке тұлға ретінде дамуына жағдай жасау

Міндеттері: саналы тұтынушылық көзқарас қалыптастыру, өз денсаулығын қорғаудың қажеттілігі туралы түсінік беру.

Құрал - жабдықтар: оқушыларға өздерінің отбасында тұтынатын тамақ өнімдерінің қораптарын, орамдарын әкелуге тапсырма беріледі, әрбір оқушыға ақпараттық мәліметтер дайындалады.

Шара барысы:

1.     Ұйымдастыру.

Мұғалім: Бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы өзгеше, «Тұтынушы әліппесі» деп аталады. Ал, сіздердің ойларыңызда оның химия мен биологияға қандай қатысы бар деген сұрақ туындауы мүмкін. Сабақ аяқталған кезде бұл сұрақтың жауабы сендерге түсінікті болады деп ойлаймын. Бүгін сендер жеке және топтасып жұмыс жасайсыңдар. Ол үшін сендердің алдарыңда парақтар жатыр. Дәптер парағына әркім өзінің аты-жөнін жазсын, ал А4 парағына топ нөмірін көрсетіңдер.

2. « Индукция». Тұтынушы ұғымы барлығыңызға да түсінікті шығар деп ойлаймын. Ендеше қазір мен сендерге мына арадағы сауда орнынан яғни дүкеннен сауда жасауларыңды сұраймын (үстел үстінде әртүрлі тамақ өнімдерінің қораптары, пакеттері, орамалары орналасқан. Олардың құрамында «Е» тобының тағамдық қоспалары болғаны жөн). Әрбір оқушы келіп өзіне ұнаған тағамды алады.

3. «Ой-толғау» Ал енді алдарыңдағы дәптер парақшасына не үшін осы тауарды таңдағандарыңды жазыңдар.

4. «Әлеуметтендіру» (топтық жұмыс). Ендігі кезекте шешімдеріңді жинақтап, тауарды таңдау алгоритмін жасаңдар. Ішінен маңызды деп санаған 10 ұстанымды таңдап алыңдар. Осылардың ішінен ең маңыздыларын астын сызыңдар.

5. «Жариялау» Қанекей, нәтижелерімен таныстыруға спикерлер ортаға шықсын.

Мұғалім: Сендер тауар сатып алған кездегі ең маңызды деген сұрақтарды, мәселелерді атадыңдар. Енді сендерден «Егер менің денсаулығыма бір нәрсе зиян келтіретінін білсем, онда мен ...» деген сөз тіркесін жалғастырып көрулеріңді сұраймын (3-4 оқушы жауап береді).

Мұғалім: Біз тұтынатын тағамдардың денсаулығымызға зиян келтіретінін немесе келтірмейтінін әрдайым біле бермеуіміз мүмкін. Тауардың сапасы туралы біз қайдан білеміз? Және әрқашанда біз оның зияны туралы ойлаймыз ба? Ия, кез-келген елдің өндірушісі өз өнімін стандартқа сай жасауы керек. Ендеше қолымызға тауарды алып оның орамасынан нені білуге болатынын көрейік. Орамадан өнімнің құрамын, энергетикалық құндылығын және штрих-кодын көруге болады. Ал бұл тауардың құрамында адамда ауру туғызатын консерванттар мен тағамдық қосымшалар бар екені туралы ештеңе жазылмаған. Казіргі кезде тек АҚШ, Канадада ғана емес Ресей тіпті Қазақстанда да химиялық әдіспен өндірілген қоспалар тамақ өнімдеріне қосылады.

Мұғалім: Сендердің парталарыңда ақпараттық мәліметтер бар. Соларды қарап шығып, түсінбеген жерлеріңді сұрап, қолдарыңдағы тауарға экологиялық сараптама жасаңдар.

6.Топтық жұмыс: Сараптама жасап болған соң, тауарды сипаттап өз шешімдеріңді шығарыңдар.

7. «Жариялау»  Әр топтың спикері шығып, өздеріндегі тауарлар жөнінде жаңадан алған ақпараттарын мәлімдейді.

Мұғалім: Осылай десек те, бұл тауарларды неліктен барлығымыз сатып аламыз? Өйткені, сауданың 50%-дайы жарнаманың әсерімен жасалады. Ендеше жарнаманың құдіреті неде? Оған көңіл аударуымызға не себеп болады? (жарнама туралы қосымша материал)

Жарнама құдіреті

1855 жылы лондондық жарнама зерттеушісі Т. Смит жарнаманың тұтынушыға әсерін жүйелеп берді. Содан бері бір ғасырдан астам уақыт өтсе де адамдар жарнамамен алғаш кездескен сәттен бастап Т.Смит сипаттап жазған жиырма сатыдан тұратын жағдайды басынан өткереді.

1-рет: Жарнаманы алғаш көрген адам оған қарайды, бірақ оны көрмейді.

2-рет: жарнаманы байқамайды.

3-рет: жарнаманың бар екенін сезінеді.

4-рет: бұрын бір жерден байқағанын ойланып есіне түсіреді.

5-рет: жарнаманың бар екенін біледі.

6-рет: басқа жарнамалардың арасынан бірден байқайды.

7-рет: қайталап оқып шығып «құдай-ой» дейді.

8-рет: «Тағы да мынау ма ...» деп айтады.

9-рет: «Бұл не зат екен?» деп ойланады.

10-рет: «Алғандар бар ма екен?» деп басқалардан сұрағысы келеді.

11-рет: «Бұл өнім қалай жарнамалық табыс әкеліп жүр?» деп таңданады.

12-рет: «Шынында да пайдалы екен» деген ойға келеді.

13-рет: «Дәл маған қажет зат екен» деген қорытындыға келеді.

14-рет: өмір бойы осы зат туралы армандағандай сезімде болады.

15-рет: осы затты сатып ала алмайтынына өкінеді.

16-рет: «Уақыты келгенде міндетті түрде сатып аламын» дейді.

17-рет: бұл затты сатып алуды өз жоспарына қосады.

18-рет: қаржының аздығына қиналады.

19-рет: ақшасын есептей бастайды.

20-рет: сол затты сатып алады.

Мұғалім: Қазіргі өндірушінің сапасы төмен тауарды жоғары бағамен өткізуі жиілеп тұрған уақытта жарнамадан тауар туралы нақты мәліметтер білуге бола ма? Ендеше тұтынушы мен өндіруші арасындағы тәуелділікті «Тұтынушы неғұрлым ... , өндіруші солғұрлым ... .» сипаттамасы арқылы берулеріңді сұраймын.

8. «Жариялау» Мұғалім: Шынында егер біз тауардың сапасына көңіл аудармасақ, онда денсаулығымызға қатер төндіре отырып, сапасыз тауарды тұтынамыз.

9. «Рефлексия» Сонымен, сендердің тұтынушы ретіндегі көзқарастарың қалай өзгерді? Сонымен бөліссеңдер.

Экологиялық маркировка

Е 102 Қ

Е 103 ТС

Е 104 К

Е 105 ТС

Е 110 Қ

Е 111 ТС

Е 120 Қ

Е 121 ТС

Е 122 К

Е 123 АҚ, ТС

Е 124 Қ

Е 125 ТС

Е 126 ТС

Е 127 Қ

Е 129 Қ

Е 130 ТС

Е 131 ҚІТ

Е 141 К

Е 142 ҚІТ

Е 150 К

Е 151 ТЗ

Е 152 ТС

Е 153 ҚІТ

Е 154 ІҚБ, ҚҚЗ

Е 155 Қ

Е 160 ТЗ

Е 171 К

Е 172 ІҚБ

Е 173 К

Е 180 Қ

Е 201 Қ

Е 210 ҚІТ

Е 211 ҚІТ

Е 212 ҚІТ

Е 213 ҚІТ

Е 214 ҚІТ

Е 215 ҚІТ

Е 216 ҚІТ, ТС

Е 217 ҚІТ

Е 219 ҚІТ

Е 220 Қ

Е 221 ІҚБ, АҚБ

Е 222 Қ

Е 223 Қ

Е 224 Қ

Е 225 ІҚБ, АҚБ

Е 226 ІҚБ, АҚБ

Е 228 Қ

Е 230 ҚІТ, А

Е 231 ТЗ, А

Е 232 ТЗ, А

Е 233 Қ

Е 239 ТЗ

Е 240 ҚІТ

Е 241 К

Е 242 Қ

Е 249 ҚІТ

Е 250 ҚҚЗ

Е 251 ҚҚЗ

Е 252 ҚІТ

Е 270 Қ

Е 280 ҚІТ

Е 281 ҚІТ

Е 282 ҚІТ

Е 283 ҚІТ

Е 310 Б

Е 311 Б

Е 312 Б

Е 313 А

Е 320 Х

Е 321 Х

Е 322 ІҚБ, АҚБ

Е 330 ҚІТ

Е 338 ІҚБ

Е 339 ІҚБ

Е 340 ІҚБ

Е 341 ІҚБ

Е 343 ІҚБ

Е 400 Қ

Е 401 Қ

Е 402 Қ

Е 403 Қ

Е 404 Қ

Е 405 Қ

Е 407 ІҚБ, АҚБ

Е 450 ІҚБ

Е 451 ІҚБ

Е 452 ІҚБ

Е 453 ІҚБ

Е 454 ІҚБ

Е 461 ІҚБ

Е 462 ІҚБ

Е 463 ІҚБ

Е 465 ІҚБ

Е 466 ІҚБ

Е 467 ҚІТ

Е 477 К

Е 501 Қ

Е 502 Қ

Е 503 Қ

Е 510 АҚ

Е 513 АҚ

Е 527 АҚ

Е 620 Қ

Е 626 ІҚБ

Е 627 ІҚБ

Е 628 ІҚБ

Е 629 ІҚБ

Е 630 ІҚБ

Е 631 ІҚБ

Е 632 ІҚБ

Е 633 ІҚБ

Е 634 ІҚБ

Е 635 ІҚБ

Е 636 Қ

Е 637 Қ

Е 907 Б

Е 951 ТЗ

Е 952 ТС

Е 954 ҚІТ

Е 1105 ТЗ

Шартты белгілер:

АҚ – аса қауіпті

Қ – қауіпті

К – күмәнді

ҚҚЗ – қан қысымына зиянды

ҚІТ – қатерлі ісік тудырады

А – аллерген

Б – бөртпе

ТЗ – теріге зиянды

ТС – тыйым салынған

ІҚБ – ішек қызметін бұзады

АҚБ – асқазан қызметін бұзады

Х - холестерин

Тағамдық қоспалардың жіктелуі

Тағамдық қоспалар өнімнің дәмін, сыртқы түрін келтіру үшін қолданылады.

Бояғыш заттар (красители) – өнімнің түсін күшейтеді немесе қалпына келтіреді.

Коды	Атауы	Ескертпелер
Е100	Куркуминдер	Демікпе ауруын тудырады
Е102	Тартразиндер
Е103	Алканет, алканин
Е104	Сары хинолинді	Дерматитті тудырады
Е107	Сары 2 G	Демікпе ауруы барларға байқап қолдану қажет
Е110	Сары «күннің батуы» ҒСҒ, қызғылт-сары S	Жүрек айниды, аллергиялық реакцияны тудырады
Е120	Кошениль (осы бояу алынатын құрт-құмыр-сқа); карминді қышқыл; кармин (шымқай қызыл бояу)	Денсаулық сақтау ұйымдары шектеу қойған
Е121	Цитрусты қызыл 2
Е122	Азорубин, кармуазин
Е123	Амарант	Іштегі нәрестенің кемтарлығын тудырады
Е124	Понсо 4R (пунцтік 4R), кошенильді қызыл А	Канцероген (қатерлі ісіктің пайда болуына әкелетін заттар)
Е125	Понсо, пунцтік SX	Демікпе ауруын қоздырады
Е127	Эритрозин
Е128	Қызыл 2G	Қалқанша бездің гиперактивтілігін тудырады
Е129	Әдемі қызыл АС
Е131	Патенттелген көк V	Қолдануға тыйым салынған
Е132	Индиготин, индигокармин	Жүректі айнытады, басқа да аллер-гиялық реакцияларды тудырады
Е133	Жалтыраған көк ҒСҒ	Пайдалануға рұқсат етілмейді. Зиянды
Е142	Жасыл S
Е151	Жалтыраған қара BN
Е153	Өсімдік көмірі
Е154	Қоңыр ҒК
Е155	Қоңыр НТ
Е160	Ликопин
Е166	Сандал ағашы (оңтүстік елдерде өсетін хош иісті ағаш және одан бояу алынады)	Пайдалануға рұқсат жоқ. Аса қауіпті. Зиянды
Е173	Алюминий
Е174	Күміс
Е175	Алтын
Е180	Рубинді литол ВК
Е181	Тамақтық таниндер
Е182	Орсейл, орсин

Консерванттар – микробтар мен бактериялардан қорғай отырып өнімнің сақталу мерзімін ұзартады.

Коды	Атауы	Ескертпелер
Е200	Сорбинді қышқыл	Тері аурулары реакциясын туғызуы мүмкін
Е209	Пара-гидроксибензой қышқылының гептил эфирі	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е210	Бензой қышқылы	Демікпе ауруын қоздыруы мүмкін
Е213	Кальций бензоаты	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е214	Пара-гидроксибензой қышқылының этил эфирі
Е215	Пара-гидроксибензой қышқылының этил эфирінің натрийлі тұзы
Е216	Пара-гидроксибензой қышқылының пропил эфирі
Е217	Пара-гидроксибензой қышқылының пропил эфирінің натрийлі тұзы
Е218	Пара-гидроксибензой қышқылының метил эфирі	Терінің аллергиялық реакциясын тудыруы мүмкін
Е219	Пара-гидроксибензой қышқылының метил эфирінің натрийлі тұзы	Қолдануға тыйым салынған
Е220	Күкірттің диоксиді	Бүйрек дерті бар адамдар абайлап қолдануы қажет
Е221	Натрий сульфиті	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е225	Калий сульфиті
Е226	Кальций сульфиті
Е227	Кальций гидросульфиті
Е228	Калий гидросульфиті (калий бисульфиті)
Е230	Бифенил, дифенил
Е231	Ортофенилфенол
Е232	Натрийдің ортофенилфенолы
Е233	Тиабендазол
Е234	Низин
Е235	Натамицин (пимарицин)	Аллергиялық реакция тудырып, жүрек айниды, іш өтеді
Е236	Құмырсқа қышқылы	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е237	Натрий формиаты
Е238	Кальций формиаты
Е239	Гексаметилентетрамин
Е240	Формальдегид
Е241	Гваякты шайыр
Е249	Калий нитриті	Канцероген, бала тағамына пайдалануға рұқсат етілмейді
Е252	Калий нитраты	Көп елде оны қолдануға шек қойылған
Е261	Калий ацетаты	Бүйрегі ауыратын адамдарға қолдануға болмайды
Е262	Натрий ацетаты, натрий гидроацетаты (натрий диацетаты)	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е263	Кальций ацетаты
Е264	Аммоний ацетаты	Жүрек айнытады
Е281	Натрий пропионаты	Бас сақинасы ұстауы мүмкін
Е282	Кальций пропионаты
Е283	Калий пропионаты
Е284	Бор қышқылы	Қолдануға рұқсат етілмейді
Е285	Натрий тетрабораты (бура)
Е296	Алма қышқылы (малон)	Кішкентай балаларға және жасөспірімдерге қолдануға рұқсат етілмейді.
Е297	Фумар қышқылы	Қолдануға рұқсат етілмейді

Дәмдеуіштер және хош иістендіргіштер (усилители вкуса и аромата)

Коды	Атауы	Ескертпелер
Е620	Глутамин қышқылы (тұз алмастырғыш)	Балалар тағамында қолдануға рұқсат етілмейді. Жүрек айнып, іш өтуді, іштің бұрап ауруын тудырады.
Е621	Бір орынбасқышы бар натрий глутаматы
Е622	Бір орынбасқышы бар калий глутаматы
Е623	Кальций глутаматы
Е624	Аммоний глутаматы
Е625	Магний глутаматы
Е626	Гуанил қышқылы
Е627	Екі орынбасқышы бар натрий гуанилаты
Е629	Кальцийдің 5-гуанилаты
Е630	Инозинді қышқыл
Е631	Екі орынбасқышы бар натрийдің изонизаты
Е635	Екі орынбасқышы бар натрийдің 5-рибонуклеотиді
Е636	Мальтол	Қауіпті
Е637	этилмальтол
Е640	Глицин	Дәм мен иісті өзгертеді
Е641	Лейцин
Е642	Лизин гидрохлориді

Жылтыратқыш, антитотықтырғыштар, тұрақтандырғыштар, кеуектендіргіштер, нан мен ұнды жақсартқыштар және басқа да заттар

Коды	Атауы	Ескертпелер
Е900	Диметилполисилоксан	Аллергиялық реакция тудырады
Е901	Ара балауызы, ақ және сары
Е902	Майшам балауызы
Е903	Карнау балауызы	Пальмадан алынады, липидтердің алмасуын бұзады, атеросклероз пайда болады
Е904	Шеллак
Е905а	«Тамақтық» вазелин майы	Жәндіктерден алынады, аллергиялық реакция тудырады
Е905б	Вазелин
Е905с	Парафин
Е906	Бензой шайыры
Е908	Күріш кебегінің балауызы
Е909	Спермацетті балауыз
Е910	Балауызды эфирлер
Е911	Метил эфирлерінің майлы қышқылдары
Е912	Монтанин қышқылының эфирлері
Е913	Ланолин
Е914	Тотыққан полиэтиленді балауыз
Е916	Кальций иодаты	Тағамды йодпен толықтыру үшін пайдаланады
Е917	Калий иодаты
Е918	Азот оксиді	Қолдануға рұқсат етілмеген
Е919	Нитрозил хлориді
Е920	L-цистеин
Е922	Калий персульфаты
Е923	Аммоний персулфаты
Е924	Кальций, натрий броматы
Е925	Хлор	Канцероген (рак ауруын туғызатын заттар)
Е926	Хлор диоксиді
Е927	Карбамид
Е928	Бензоил пероксиді
Е929	Ацетон асқын тотығы
Е930	Кальций асқын тотығы
Е938	Аргон
Е939	Гелий
Е940	Дихлордифтометан (хладон-12)
Е941	Азот
Е942	Диазомонооксид
Е943а	Бутан
Е943б	Изобутан
Е944	Пропан
Е945	Хлорпентафторэтан
Е946	Октафторциклобутан
Е948	Оттек
Е950	Калий ацесульфамы
Е951	Аспартам (қант алмастырғыш)	Әсер ету жақтары өте көп
Е952	Циклам қышқылы және оның натрий, калий, кальций тұздары	Қант алмастырғыш. Америка мен Ұлыбританияда канцероген деп танып, қолданбайды
Е953	Изомальтит
Е954	Сахарин және оның натрий, калий, кальций тұздары
Е957	Тауматин	Табиғи жолмен алынған қант алмастырғыш
Е959	Неогесперидин, дигидрохалкон	Аса зиянды
Е958	Глициррризин
Е965	Мальтит, мальтитті шырын
Е966	Лактит
Е967	Ксилит	Зерттеудегі жануарлардың бүйректеріне тас шөктірген
Е999	Квиллай экстрактісі	Табиғи жолмен алынады, газдалған сусындар мен сырада көпірткіш ретінде қолданады

Тұтынушы неғұрлым …	болса,	Өндіруші солғұрлым …	болады.
… белсенді -
… сенгіш -
… ақымақ -
… көбірек сатып алғыш-
… ақылды-
… сақ -
…талапшыл -
… дөрекі -
… аңқау -
… сапасына көңіл аудармайтын болса -
… сақ емес -
… ақшасын көп шашатын болса -
… денсаулығын ойлайтын -
… мұқият -

Тауардың штрих-кодын қалай оқуға болады?

Штрих-код көмегімен тауар туралы ақпарат жазылады. Бұндағы алдыңғы екі сан өндіруші елді көрсетеді. Одан кейінгі бес сан өндіруші кәсіпорын, келесі бес сан – өнім туралы, ал соңғы сан – бақылау саны.

00-09      АҚШ пен Канада

30-37      Франция

380          Болгария

383          Словения

385          Хорватия

400-440   Германия

460-469   Ресей, ТМД

487          Қазақстан

471          Тайвань

474          Эстония

475          Латвия

477          Литва

482          Украина

484          Молдова

489          Гонконг

45, 49      Жапония

50            Ұлыбритания

520          Грекия

529          Кипр

539          Ирландия

54            Бельгия, Люксембург

57            Дания

560          Португалия

590          Польша

599          Венгрия

64            Финляндия

690          Қытай