Тәуелді және тәуелсіз ауыстырғыштар

Тақырыбы:        «Тәуелді және тәуелсіз ауыстырғыштар»

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:         ауыстырғыш туралы түсінік беру; тәуелді және тәуелсіз ауыстырғыш компоненттерін қолдану, қасиеттерін көрсету, алған білімді тәжірибе жүзінде пайдалана білу.

Дамытушылық: кәсіптік қызығушылықты дамыту, логикалық ойлау қабілеттерін дамыта білу, ойын нақты және жан – жақты жетілдіру.

Тәрбиелілігі:      болашақ маман ретінде жауапкершілік сезімдерін ояту, өз бетімен ойларын нақты жеткізе білуге қалыптастыру.

Сабақтың түрі:  кіріктірілген сабақ

Оқыту әдістемесі:

ü интерактивті оқыту

ü  өткен тақырыптарды жүйелі  қамту

ü блум таксоманиясы

ü венн диаграммасы

ü сұрақ жауап

Оқыту нәтижесі:

ü Өз ойын еркін жеткізу

ü АКТ ды тиімді пайдалану

ü Delphi бағдарламасында дұрыс жұмыс істей білу

Пәнаралық байланыс:

  «Кәсіби шет тілі»

Сабақтың материалды- техникалық жабдықталуы:

Көрнекілік құралдары:

ü компьютер;

ü Borland Delphі программалау тілі.

ü интерактивті тақта;

ü тест бағдарламасы;

ü үлестірмелі материалдар

Сабақта қолданылатын өзіндік жұмыстар:

Интерактивті тақтамен жұмыс, программа құру

САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ

І. Ұйымдастыру кезеңі (2 мин)

ü Оқушылармен амандасу

ü Сабаққа қатысымдарын тексеру

ü Үй тапсырмасын сұрау

ІІ. Оқушылардың білімін тексеру. (5 мин)

БІЛУ сатысы

1)    Delphi ортасы неше терезеден тұрады?

2)    Компоненттердің түрлері

3)    Қасиет дегеніміз не?

4)    Бағдарламаны компиляциядан өткізу

5)    Батырмалар

6)    Форма қасиеттері

7)    Мәзір құру компоненттері

8)    Саймандық тақталар құру компоненті

9)    Қалып күй қатарын құру

ІІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру. (5 мин)

Мәзір қатарын, саймандық тақта, қалып күй қатарын құру компонентін қолдана отырып программа құру

IV. Үй тапсырмасын бекіту: (10 мин)

Интерактивті тақтаны қолдана отырып

v     Жоба құрылымы

*.pas, *.dpr, *.dcu, *.exe, *.res

v     Модуль құрылымын көрсету

Unit модуль тақырыбы;

interface интерфейс бөлімі;

         uses модуль

type тип

var айнымалы

implementation орындау бөлімі;

begin

initialization орындаушы оператор;

end.

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

«Тәуелді және тәуелсіз ауыстырғыштар»(20 мин)

ТҮСІНУ САТЫСЫ

Ауыстырғыш

Ауыстырғыш RadioButton компонентімен ұсынылады. Сәйкесінше басқару элементі мәтіннің тақырыпшасы шеңбер түрінде белгіленеді. (таңдалған жағдайда бұл шеңбердің ішінде қара нүкте пайда болады).

Ауыстырғышты таңдаған кезде тәуелді қосқыш болады, яғни бір ауыстырғышты таңдаған кезде, басқалары таңдалмаған болып келеді.

Топтан бір ауыстырғышты таңдағанда жалаушаға қарағанда оның күйін қайта шерту арқылы өзгерте алмаймыз. Таңдалған ауыстырғыштар алып тастау үшін сол топтан басқа ауыстырғышты белгілеуіміз керек.

RadioGroup тобының ауыстырғыштары басқа да басқару элементтер түрлерін қабылдайды.

Ауыстырып қосқыштың басқару саны мен аттарын, Items мәнінің көмегімен шығарылады, яғни топтағы әр ауыстырып қосқышқа кіруге болатындай жасайды. Массивте есептік жол 0 басталады: Items[0], Items[1] және т.б. Add мен Delete арқылы жолдарды монипуляциялауға мүмкіндік береді.

ItemIndex мәні арқылы әр ауыстырып қосқышқа рұқсат алуға болады. Топтағы осы уақытта таңдаулы ауыстырып қосқыштың номері беріледі. Осы күй таңдаулы ауыстырып қосқышқа немесе анықтауға қойылады. Үнсіз жағдайда ItemIndex мәні -бір болады.

Columns бағана санын береді, топта ауыстырып қосқыштар қанша

бағанадан тұратынын көрсетеді.

Ауыстырып қосқыштар белгілі бір жиынның ішінен қандай да бір мәнді таңдауға мүмкіндік жасайды. Ол қосылған күйде немесе қосылмаған түрде болады. Ауыстырып қосқыштармен жұмыс жасау үшін Delphі-де RadіoGroup компоненттері қызмет етеді. Ол компоненттер палитрасының Standart бетінде ( пиктограммасы ) орналасқан. Бұл компоненттің мына қасиеттерін қарастырайық:

Сhecked –жалаушаның күйін анықтау қасиеті;

Іtems– ауыстырып қосқыштар саны мен олардың атауларын басқару;

Columns– ауыстырып қосқыштарды баған бойынша орналастырады немесе бағандарға бөледі;

 ІtemІndex– жеке ауыстырып қосқыштарға рұқсат алу үшін пайдаланатын қасиет.

Жалауша (тәуелсіз ауыстырып қосқыш)

Жалаушалардың ауыстырып қосқыштан айырмашылығы, жалаушаларды бір мезгілде әр түрлі комбинацияларда қоюға болады. (Осындай жағдайларда барлық жалаушаларды орнатуға немесе алып тастауға болады.) Жалауша орнатылған және алынып тасталған күйде болуы мүмкін. Жеке жалауша көбінесе жағдайда , мысалға қандайда бір режимді қосуға өшіруге қолданылады.

Жалауша мәтіндік тақырыпша мен тікбұрыш болып көрінеді. Егер тікбұрышта қанат белгісі болатын болса, онда ол жалаушамен көрсетілген опциясы қосылған ( осындай жағдайда жалауша белгіленген деп атайды). Егер тікбұрыш болса, онда жалауша алынып тасталған. Бір жалаушамен жасалған іс- әрекеттер басқа жалаушалардың күйіне әсер етпейді,

Checked жалаушының күйін анықтауға болады. Үнсіз жағдайда ол False мәнін қабылдайды, жалауша алынып тасталған. Тышқанды шерту арқылы жалаушаның күйін ауыстыруға болады. Егер жлауша алынып тасталған болса (қосылмаған), онда шерткеннен кейін ол орнатылады (қосылған), және керісінше. Содан кейін Checked мәні өзгертіледі.

Жалаушаны өзгертуге болмайтындай қалдыру үшін Enabled мәнін False қылдырып орнату керек(қорғаныс қою).

Қорғанысқа қойғаннан кейін оның мәні қорғанысқа дейінгі күйін сақтайды, яғни осы жалауша орнатылған немесе алып тасталған күйде болуы мүмкін. Орнатылған немесе алып тасталған екі күйден басқа, жалауша үшінші күйдеде болуы мүмкін жалаушаның күйін өзгертуге болмайды. Бұл күйдің болуы немесе болмауы Boolean типті AllowGrayed қасиеті басқарады. Егер оның мәні True болса, онда тышқанның батырмасын шерткен кезде жалаушаның үш күйдің арасындағы

циклдық ауысу өтеді: орнатылған, алынып тасталған және өзгертуге болмайтын.

Өзгертуге болмайтын жағдайда жалаушаның түсі сұр болады, ал тік бұрышта қанат белгісі болады.

TCheckBoxState типі State жалаушаның анализбен орнатудың үш күйінің бір мәнін атқарады. Ол келесі мәндерді қолданады:

cbChecked (жалауша қосылмаған)

cbGrayed (жалауша қосылған)

cbUnchecked (жалаушаға қатынас алмаймыз).

CheckBox3 жалаушасы ауыстырып қосқанда өзінің күйін бейнелейді.

So, students  in order to understand the meaning and reading  of the words lets call the teacher of English Nesibeli Togiskizi

1.Warm-up.

Teacher: - Now Let’s continue our lesson. As you know  Informatics is very connected with each other because all the Computer programs is given in English. That’s why you must know English.You know we have learned all the termin words of computer at English lesson.Now Let’s remember.

-What is it?

Monitor – монитор

Mouse - тышқан

Mousepad - кілемше

Floppy disk drive- дисковод

Keyboard - клавиатура

Projecter - прожектор

2. New words.

T: Look at the blackboard and listen to me!

Radio button  [ reidio bΛtn] тәуелді тіркелімді түйме

Check box        [tʃek bɔks]        түйме жалау

Alingnment       [ǽlainment]   орналасу

Caption            [ kǽpʃn]          мәтін жолы

Color                [ kΛlә]               түсі

True                 [ tru:]                ақиқат

False                [ fɔls]                жалған

Font                  [fɔnt]          қаріп

Enable              [ eneibl]    қорғаныс қою

Visible              [vizbl]        көрініс

Checked           [tʃeket]   тексерілген, тандалған

Unchecked      [Λn tʃekt] тексерілмеген, таңдалмаған

Items                [ aitms]     элемент

Cancel              [ kǽnsl]     жою

Help                  [ help]       көмек

-Repeat after me! T—Cl work. T—P-1, P-2…..

ҚОЛДАНУ САТЫСЫ (20 мин)

Тапсырма.

1. Тәуелді және тәуелсіз ауыстырғыштарды қолдана отырып, тест программасын құру.

Тест программаcын құру.

Компонент	Қасиеті	Мәні	Оқиға
Form1	Caption	Алгоритмдеу және бағдарламалау пәні бойынша тест сұрақтары	OnCreate
GroupBox1	Caption	№1
Label1	Caption	сұрақ
adioGroup1	Items	Нұсқалар
Button1	Caption	Тексеру	OnClick
Label6	Caption	бос
GroupBox2	Caption	№2
Label2	Caption	Екінші сұрақ
RadioGroup2	Items	Нұсқалар
Button2	Caption	Тексеру	OnClick
Label7	Caption	бос
GroupBox3	Caption	№3
Label3	Caption	Үшінші сұрақ
RadioGroup3	Items	Нұсқалар
Button3	Caption	Тексеру	OnClick
Label8	Caption	бос
GroupBox4	Caption	№4
Label4	Caption	Төртінші сұрақ
CheckBox1	Caption	Нұсқалар
CheckBox2	Caption
CheckBox3	Caption
CheckBox4	Caption
Button4	Caption	Тексеру	OnClick
Label9	Caption	бос
GroupBox5	Caption	№5
Label5	Caption	Бесінші сұрақ
CheckBox5	Caption	Нұсқалар
CheckBox6	Caption
CheckBox7	Caption
CheckBox8	Caption
Button5	Caption	Тексеру	OnClick
Label10	Caption	бос
Memo1	Lines	бос
Button6	Caption	Шыгу	OnClick

var

  Form1: TForm1;

  k:integer;

implementation

{$R *.dfm}

procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);

begin

  memo1.Visible:=false;

  memo1.Text:=' ';

  label6.visible:=false;

   label7.visible:=false;

   label8.visible:=false;

   label9.visible:=false;  

label10.visible:=false; 

 k:=0;

end;

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

button1.Enabled:=false;

if radiogroup1.ItemIndex=2 then

begin k:=k+1;

label6.font.Color:=rgb(0,150,0);

label6.visible:=true;

label6.caption:='дұрыс';

end else begin

label6.font.Color:=rgb(0,150,0);

   label6.visible:=true;

label6.caption:='дұрыс емес';

end;        end;

procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

begin

button2.Enabled:=false;

if radiogroup2.ItemIndex=2 then

begin k:=k+1;

label7.font.Color:=rgb(0,150,0);

label7.visible:=true;

label7.caption:= 'дұрыс';

end else begin

label7.font.Color:=rgb(0,150,0);

   label7.visible:=true;

label7.caption:= 'дұрыс емес';

end; end;

procedure TForm1.Button3Click(Sender: TObject);

begin

button3.Enabled:=false;

if radiogroup3.ItemIndex=2 then

begin k:=k+1;

label8.font.Color:=rgb(0,150,0);

label8.visible:=true;

label8.caption:= 'дұрыс';

end else begin

label8.font.Color:=rgb(0,150,0);

   label8.visible:=true;

label8.caption:= 'дұрыс емес';

end; end;

procedure TForm1.Button4Click(Sender: TObject);

begin

button4.Enabled:=false;

if (checkbox1.Checked=true) and (checkbox4.Checked=true)

and (checkbox2.Checked=false) and (checkbox1.Checked=false)

then begin

label9.Font.Color:=rgb(0,150,0);

label9.Visible:=true;

label9.Caption:= 'дұрыс';

end else begin

label9.Font.Color:=rgb(150,0,0);

 label9.Visible:=true;

label9.Caption:= 'дұрыс емес';

end; end;

procedure TForm1.Button5Click(Sender: TObject);

begin

button5.Enabled:=false;

if (checkbox5.Checked=true) and (checkbox6.Checked=true)

and (checkbox7.Checked=false) and (checkbox8.Checked=false)

then begin

label10.Font.Color:=rgb(0,150,0);

label10.Visible:=true;

label10.Caption:= 'дұрыс';

end else begin

label10.Font.Color:=rgb(150,0,0);

 label10.Visible:=true;

label10.Caption:= 'дұрыс емес';end;

memo1.Visible:=true;

memo1.Text:='барлык сурак саны - 5'+#13+#10+'дурус жауап '+inttostr(k)+#13+#10+'пайызбен='

+floattostr(k/5*100)+'%'; end;

procedure TForm1.Button6Click(Sender: TObject);

begin

close;

end; end.

VI.ТАЛДАУ САТЫСЫ (15 мин)

Жаңа сабақты бекіту

1.

2. Match the words.

Radio button                                          көмек

Check box                                              түйме жалау

Alingnment                                            жою

Caption                                                  элемент 

Color                                                      қорғаныс қою

True                                                       жалған

Font                                                        ақиқат

Enable                                                    түсі

Items                                                    мәтін жолы

Cancel                                                 орналасу

Help                                                     тәуелді тіркелімді түйме                                          

False                                                    қаріп

ЖИНАҚТАУ САТЫСЫ

Тест сұрақтары:

1. Ауыстырғыштармен жұмысқа арналған компоненттерді атаңыздар

A)ChekBox, RadioButton,RadioGroup

B)MainMenu, PopupMenu

C)Button, BitBtn, SpeedButton

D)барлығы

2. Тәуелсіз фиксациядағы ауыстырғыш

A) RadioButton және RadioGroup

B) ChekBox

C) MainMenu

D)барлығы

3. Ауыстырғыштың жалаушасының күйін анықтау үшін қандай қасиет

пайдаланылады

A)Enabled

B)Visible

C)Items

D)State

4. State қасиетінің cbUnchecked мәні қандай күйді анықтайды?

A) жалауша қосылған

B) жалаушаға қатынас алмаймыз

C) жалауша қосылмаған

D) ешқандай

5. Ауыстырғқыштың жалаушасын өзгеріске ұшырамайтындай ету үшін, яғни блокировка қою үшін қандай қасиетті пайдаланамыз?

A)Enabled

B)Visible

C)Items

D)Checked

6. Тәуелді фиксациядағы ауыстырыпқосқышқа сәйкес келетін компонентті атаңыз

A) ChekBox

B) MainMenu

C)RadioButton

D)барлығы

7. Тәуелді фиксациядағы ауыстырғыштарды топтастыратын контейнер болып табылатын компонент қалай аталады?

A)RadioGroup

B) ChekBox

C) MainMenu

D)барлығы

8. Жеке ауыстырғышқа өту үшін қандай қасиетті таңдаймыз?

A) ІtemІndex

B) Enabled

C) Visible

D) State

9. Coloms қасиеті қай компонентке тән

A) RadioButton

B) ChekBox

C) RadioGroup

D)барлығы     

10.Іtems қасиеті -         

A) ауыстырғыштар саны мен олардың атауларын басқару;

B) ауыстырып қосқыштар саны

C)  атауларды басқару

D) қорғаныс қою

VII. Қорытынды (3 мин)

ü Бағалау

ü Үй тапсырмасы Тапсырманы күрделендіру

Пайдаланылатын әдебиеттер.

1. Delphi ортасында программалау негіздері Ерекешова М, Амиргалииева Т   2005

2. С.В.Глушаков, А.Л.Клевцов. «Программирование в среде Delphi7»,

3. Архангельский А.Я. «Программирование в  Delphi7» «Бином-Пресс» 2006, 

4. Языки программирования Pascal, Delphi Г.Д.Аубакиров, А.Г.Хмыров Астана 2008

5. Бағдарламалық жасақтаманың қазіргі заманғы жабдықтары А.Шайқұлова, С.Аманжолова,Н.Асқарова Астана 2010