Тәуелсіздік белесі ( ашық тәрбие сағаты )

• 1 слайд

  Тақырыбы:
  Біздің Елбасымыз
  Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
  

• 2 слайд

  Бірінші қатарда солдан оңға қарай інісі- Сатыпалды, апасы Әнипа. Екінші қатарда Нұрсұлтан Назарбаев, анасы- Әлжан, әкесі-Әбіш. Үшінші қатарда ағасы- Болат Назарбаев, нағашы апасы.
  

• 3 слайд

  Елбасы құрметтеген рәміздерді ,
  ел құрметтейді
  

• 4 слайд

  Білімді болсақ күн боламыз,
  Күн болсақ, елді қараңғылықтан қорғаймыз, елді қараңғылықтан қорғасақ, еліміз жарқыраған жарықта өмір сүреді.
  Заң, заман,адам
  
  Бір - бірімен тығыз байланысты. Заманды өзгертетін заң, заңды өзгертетін адам.
  

• 5 слайд

  Жұмекен Нәжімеденов
  Нұрсұлтан Назарбаев
  Шәмші Қалдаяқов
  

• 6 слайд

  Бізге керек жеңіс, жетістік, тыныштық
  Ұрсыспайық – тату болайық
  Қайғырмайық – қуанайық
  Ешкімнен ештеңе сұрамайық
  Керегімізді еңбекпен табайық
  Ешкімнен кем қалмау үшін
  Білімді болайық
  Осының бәрі орындалу үшін
  Бірікшіл болайық.
  
  

• 7 слайд

• 8 слайд

  Елімнің қуаты тірлікте, халқымның қуаты бірлікте
  

Елбасы 30 қараша күні Қазақстан халқына Жолдауын жариялайды

АСТАНА. ҚазАқпарат -  ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 30 қараша күні Қазақстан халқына Жолдауын жариялайды.

 Бұл туралы ҚР Президентінің баспасөз хатшысы Д. Абаев хабарлады.

«Біз Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы 30 қарашада болатынын растаймыз. Сонымен бірге біз бірнеше республикалық телеарналарда тікелей эфир ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз.

Үкіметтің кеңейтілген отырысында Нұрсұлтан Назарбаевтің өзі айтқандай, Жолдау әлемдік дағдарыс жағдайында елдің қолданатын іс-әрекетіне арналады. Қазірдің өзінде Жолдау әркімнің жүрегінен жол табатынына сенімдімін», - деді Д. Абаев Ақорданың Фейсбуктегі ресми парақшасында.

• 1 слайд

• 2 слайд

  Елім деп жүрер ер болса, ерлерін білер ел болса
  

• 3 слайд

  Ербол Сыпатаев
  

• 4 слайд

• 5 слайд

  Енді мұндай болмасын, құдайым өзі қолдасын.
  Болашағын қазақтың, ұрпағын мәңгі қорғасын
  

• 6 слайд

  Мәңгілік ел болсын деп, рухым жебеп жүрсін деп
  мәңгілікке жан қиған , халқым аман қалсын деп
  

• 7 слайд

  Қайрат деген атым бар,
  атам десең дер атыңдар!!!
  

• 8 слайд

  Мен қазақпын , қазақ үшін өлемін
  Ұрпақ көрсін азаттықтың кемелін
  

• 9 слайд

  Адамды жеңу оңай, халықты жеңу қиын.
  

• 10 слайд

  Қайрат Рысқұлбеков
  

• 11 слайд

  Ербол Сыпатаев
  

• 12 слайд

  Ләззат Асанова
  

• 13 слайд

  Сәбира Мұхамеджанова
  

• 14 слайд

• 15 слайд

Желтоқсан желі

Желтоқсан бірде,  Ел тоқсан  түрде,  Келетін мүлде жайдарлы

Сол жылы бірақ, Әдеттен жырақ, Көрінді шын ақ айбарлы

Қайырмасы:

Тоңдырды мені, Тоңдырды сені, Желтоқсан желі  ызғарлы

Солдырды гүлді, оңдырды нұрды,  көңілде мұңды із қалды

2. Жоғалтып нуын, жоғалтып қуын, Аралда суын тауысты.

Қаңырап мекен , аңырап бөкен,  Өріске бөтен ауысты.

Қ-сы: қайталанады

Бабалар өлер, балалар келер, аналар берер тіршілік

Гүлденер дала, түрлененр қала бұтаққа жаңа бүр шығып,

Қ-сы: қайталанады

"Желтоқсанда үзілген жауқазындар"

«Ар намысым, қасіретім, қуанышым –Желтоқсан»

• 1 слайд

• 2 слайд

• 3 слайд

• 4 слайд

• 5 слайд

• 6 слайд

• 7 слайд

• 8 слайд

• 9 слайд

  550 жыл
  

Тақырыбы: Желтоқсанда асқақтаған рухты сағынамын

Сынып: 6

өтілу күні:  18. 12. 2015

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  оқушыларға еліміз қабылдаған Ата Заңды құрметтеуге әрбір жас жеткіншекті өмірдегі өз құқығын, міндеттерін білуге, Ата Заңын сыйлауға, достық қарым – қатынасты қалыптастыра білуге, кезкелген мәселені әділ шешуге, Ата Заңнын өмірлік қажеттілігін оқушыларға ұғындыру, түсіндіру.

Тәрбиелік: оқушыларды құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу

Дамытушылық: сабақ барысында Конституциядағы маңыздылықтар арқылы патриоттық тәрбие беру

Көрнекілік: безендіру құалдары, тірек схема, қанатты сөздер.

Барысы:                                                          

Шаттық шеңбері «Достық шеңбері: Елім менің»

Топтастыру:  Балалар біз тәуелсіздікке  қалай  жеттік?

1986 жылғы желтоқсан оқиғасы, Бірінші хатшы болып Н.Назарбаевтың тағайындалуы ендеше  осы жазуларды    құрастыру арқылы үш топқа бөлінеміз.

1-топ: Қайрат Рысқұлбеков

2-топ: Нұрсұлтан Назарбаев

3-топ: Тәуелсіз Қазақстан

Балалар топтасып алсақ тәрбие сағатымыздың өту кезеңдерімен танысып өтейік

І таныстыру: 1-топ «Желтоқсан оқиғасы туралы мәлімет»

                    2-топ «30-қарашада шыққан жолдауды насихаттау»

                    3-топ «Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Қазақстан туралы мәлімет »

ІІ. Жүрегім сен деп соғады. Мәнерлеп оқу

ІІІ. Әнім сен едің.  Ән байқауы

ІҮ. Жырлайды жүрек. Ақындар сайысы

Ү. Шығармашылық шыңы

Бекіту:

Мемлекет дегеніміз не? М д- белгілі бір территориясы , шекарасы, рәміздері, ұлты, бар жалпы халықтық ірі ұйым

1) тапсырма

-        Қазақстан қандай  мемлекет? (демократиялық, зайырлы, құқықтық, көпұлтты, әлеуметтік)

                         демократиялы                                       зайырлы                                         

                            құқықты                                                    көпұлтты

                                 әлеуметті                                           біртұтас

Міне балалар өздерін атап өткендей еліміз тәуелсіздігін алып, бары мен жоғын түгендеп жатқан тұста мемлекетіміздің қабылдаған Ата Заңымыз ел дамуының компасы болды. ҚР 1993 жылы Жоғарғы Кеңес бекіткен Егеменді еліміздің алғашқы Коституциясы, 1995 ж референдум арқылы бекіткен 2ші Конституциясын қабылдады. Біздің елде Конституция күнін қашан тойлаймыз?

2) Тапсырма

Сұрақтарға жауап бер:

1) Ата Заң дегеніміз не? –(елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің ең басты құжаты.)

2) Ата Заңның құрылымын ата – ( 9 бөлім, 98 бап)

3) Осы Конституцияның алдындағы Ата Заңы қашан қабылданды? (28.01.1993)

4) мемлекеттік биліктің бірден –бір бастауы кім? (халық)

5) Ата заң не үшін қызмет етеді? (әр адамның құқығын қорғауға, бостандығын сақтауға)

6) Соттар үкім шығарғанда кімге бағынады? (Заңға )

7) ҚР Президентігіне кандидат қай тілді білу керек? (мемлекеттік тілді)

8) Баланың азаматтық құқығы қай кезден басталады? (бала туған кезінен бастап)

9) Баланың кәмілеттік жасы (18)

10) Бала неше жастан бастап қылмыстық жауапкершілікке тартылады? (16) 

Міне балалар,  Қазақстанның келешекте гүлденуіне  болашағына келер ұрпақ сендердің қолдарында.  

«Ата бабаларымыз аңсаған азаттық пен тәуелсіздікті алдық.

Ендігі мәселе - келесі ұрпаққа, болашаққа

Қазақстанның осы тәуелсіздігін

аманаттау»

Н.Ә.Назарбаев

«Елінің ұлы болсаң, Еліңе жаның ашыса,

азаматтық намысың болса, қазақтың ұлттық

Жалғыз мемлекеттің нығайып – көркеюі жолында жан теріңді сығып жүріп еңбек ет.

Жердің де, елдің де иесі өзің екеніңді ұмытпа!»

                                                      Н.Ә. Назарбаев

Тапсырмалар	1 топ	2 топ	3 топ
1 кезең Таныстыру
2 кезең   Мәнерлеп оқу
3 кезең  Әнім сен едің
4 кезең  Ақындар сайысы
5 кезең  Шығармашылық шыңы
Қорытынды:

Қорытынды бағалар

Тәуелсіздік күні өткізілген іс-шара

14 желтоқсан күні Тәуелсіздік күніне орай   Мектеп әкімшілігі мен ауылдық клубтың бірігіп  «Тәуелсіздік тірегім, соғып тұрған жүрегім » атты потриоттық ән кеші өткізілді. Кешке арнайы аул ардагерлері шақырылып, Желтоқсан оқиғасының естеліктері туралы айтып, баталарын берді. Көрнекілікке ауылдық кітапхана мен  мектеп ітапханасының кітап көрмесі мен тәуелсіздікке арналған бұрыш ұйымдастырылды. Ауыл халқы ән шырқап жатқан оқушыларға алғыстарын айтып, оларды өнерге тәрбиелеп жатқан музыка пәні мұғалімі  Назипа Нұртайқызына ризашылықтарын білдірді.

Аманбол жақсылықов

9-сынып оқушысы

Үшағаш негізгі орта мектебі

Үшағаш ауылы

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков
Қызметі:	Желтоқсан көтерілісініңқаһарманы
Туған күні:	13 наурыз 1966
Туған жері:	Бірлік ауылы, Мойынқұм ауданы, Жамбыл облысы,ҚазКСР
Азаматтығы:	Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
Ұлты:	қазақ
Қайтыс болған күні:	21 мамыр 1988 (22 жас)
Қайтыс болған жері:	Семей, ҚазКСР, КСРО

Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков (13 наурыз 1966, Мойынқұм ауданы Бірлік ауылы – 21 мамыр 1988, Семей қаласы) – 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің қаһарманы.^[1]

Мазмұны

·         1Өмірбаяны

·         2Жетістіктері

Өмірбаяны

1973 – 81 жылы Шу ауданы Төле би ауылындағы орналасқан Сәду Шәкіров атындағы мектеп-интернатта оқып, 8 жылдық білім алды. 1981 – 83 жылы Бірлік ауылындағы бұрынғы Киров атындағы орта мектепте оқып, он жылдықты бітірген соң, әскер қатарына шақырылғанға дейін әкесі Ноғайбайға жәрдемші-малшы болып, Көктерек тауарлы-сүт фермасында жұмыс істеді.

1984 – 86 жылы Амур өлкесі Белогор қаласында әскери міндетін өтеді. Әскери-саяси қызметтердің үздігі ретінде бірнеше мақтау қағазымен марапатталып, әскери бөлімше командирлері ата-анасына алғыс айтқан құрмет қағаздарын жіберді. 1986 жылы мамырда әскери борышын өтеп ауылға оралды. Тамыз айында әскери бөлімшенің жолдамасымен АлматыдағыСәулет-құрылыс институтына келіп сынақтан сүрінбей өтіп, оқуға түсті.

Осы жылы 16 – 18 желтоқсанда болған қазақ жастарының отаршылдық және әміршілдік жүйеге қарсы көтерілісіне белсене қатысты. Бірақ көтеріліс қатыгездікпен жаншылғаннан кейін 1987 жылдың қаңтарында ішкі істер органының қызметкерлері «Алматыда бір төбелеске қатысты» деген желеумен Рысқұлбековті Мойынқұм ауданының орталығында тұратын нағашысы – М.Асанбаевтың үйінде демалып жатқан жерінен ұстап әкетеді. Кейіннен, көпшілікке мәлім болғанындай, тергеушілер зымиян әрекеттерімен Рысқұлбековке неше түрлі айла-шарғылар қолдана отырып, оны С.Савицкийдің өліміне кінәлі етеді.

Қазақ КСР-і Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі коллегиясының төрағасы Е.Грабарниктің 1987 жылы 16 маусымдағы Үкімімен Рысқұлбеков – ең жоғары жаза – өлім жазасы – атуға бұйырылды. Зиялы қауым өкілдері СОКП Бас хатшысы Горбачев пен КСРО Жоғарғы Кеңесі Президумының төрағасы Громыконың атына Рысқұлбековтің жазасын жеңілдету туралы өтініштерін жолдады. Кейіннен Рысқұлбековтың ату жазасы амалсыздан 20 жылға бас бостандығынан айыру жазасымен ауыстырылды. Бірақ Шу, Қарағанды темір жол бекеттері арқылы Рысқұлбеков белгісіз себептермен Семей түрмесіне жеткізіліп, құпия жағдайда оның өміріне қастандық жасалды.

Жетістіктері

Желтоқсан көтерілісінің бас құрбаны болған Рысқұлбеков еліміз егемендік алғаннан кейін Қазақстан Жоғарғы Соты Пленумының 1992 жылы 21 ақпандағы шешімімен толықтай ақталды. Оған «Халық қаһарманы» атағы берілді. Тараз қаласында Рысқұлбеков есімімен аталатын демалыс паркі бар. Сондай-ақ онда Рысқұлбековке ескерткіш қойылған.

Желтоқсан көтерілісі

Желтоқсан көтерілісі
Мәскеудің шешіміне наразылық білдіріп, 1986 жылы желтоқсанның ызғарлы күні Брежнев атындағы алаңға шыққан қазақ жастары
орыс. Декабрьские события в Алма-Ате
Орны	Алматы, Қазақ КСР КСРО
Күні	17 — 19 желтоқсан 1986 жыл
Мақсаты	Мәскеудегі орталықтан саяси тәуелсіздікті талап ету.
Сипаттамасы	Бейбіт шеру, көтерілісшілер мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері, арнайы әскери күштер тобы арасындағы қақтығыс
Өлгендер	168-200 адам
Жараланғандар	200-ден аса адам
Нәтижесі	КСРО ІІМ-нің бұйрығы негізінде дайындалған “Құйын — 86” операциясы бойынша көтеріліс қатыгездікпен басып жаншылды. Көтерілісшілер сотталып, қатал жазаланды
Тұтқындалғандар	1000-нан аса адам

Желтоқсан көтерілісі — 1986 жылы 17 — 19 желтоқсан аралығында Алматыда болған қазақ жастарының КСРО үкіметінің отаршылдық, әміршіл-әкімшіл жүйесіне қарсы наразылық іс-қимылдары. Бостандыққа, тәуелсіздікке ұмтылған қазақ халқы тарихындағы елеулі оқиға болып табылады. ^[1]

Мазмұны

  [жасыру] 

·         1Себептері

·         2Көтеріліс хронологиясы

·         3Куәгерлердің естеліктері

·         4Тарихи маңызы

·         5Желтоқсан көтерілісі туралы

Себептері

Желтоқсан оқиғаларына арналған Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік монументі

Көтерілістің басталуына Мәскеудегі орталықтың республика халқының пікірімен санаспастан Ресейдің Ульянов облысы партия коммитетінің 1-хатшысы Г.В. Колбинді ҚКОК-нің 1-хатшысы етіп тағайындауы түрткі болды.

Қазақстан тәуелсіздігін алған соң Желтоқсан көтерілісі туралы шындық қалпына келтіріліп, бұл жөнінде “Желтоқсан. 1986. Алматы.” (құрастырылған Т.Өтегенов, Т.Зейнәбілов), “Желтоқсан құрбандарын жоқтау”, “Ер намысы — ел намысы” жинақтары, К.Тәбейдің “Мұзда жанған алау”, Т.Бейісқұловтың “Желтоқсан ызғары” кітаптары мен “Желтоқсан” (бас редакторы Х.Қожа-Ахмет) газеті жарық көрді, “Аллажар” (1991, реж. Т.Теменов), “Қызғыш құс” кинофильмдері түсірілді. ^[2]

Оқиғаға қатысқандарды саяси тұрғыдан қуғындау басталды. 99 адам сотталды, 264 студент оқудан шығарылды. 1987 ж. жазда КОКП Ок қаулысы шығып, желтоқсан оқиғасы қазақ ұлтшылдығының көрінісі ретінде бағаланды. Желтоқсан оқиғасы қоғамның саяси өмірін демократияландыруға серпін берді.

Осы күнге дейін мемлекет желтоқсан көтерілісінің тарихи маңызын жоғарлатуға зор үлес қосып келеді. Көтерілісінің құпиялары толығымен ашылған жоқ.

Көтеріліс хронологиясы

Солдан оңға қарай: Түгелбай Тәшенов, Жамбылбек Тайджумаев, Қайрат Рысқұлбеков, Қайыргелді Күзембаев өздеріне шығарылған сот үкімін тыңдап тұр.

Алматы қаласында орналасқан 1986 жылғы желтоқсан көтерілісін еске алу монументі.

17 желтоқсан күні таңертеңгі сағат 8-де қаладағы Л.И.Брежнев атындағы алаңға (қазіргі Республика алаңы) саяси тәуелсіздікті талап еткен ұрандармен алғашында 300-дей адам жиналып, кешкісін көтерілісшілер саны 20 мыңға жетті. Бірақ көтерілісшілердің қойған талап-тілектері аяқ асты етіліп, “бұзақыларды” күшпен тарату мақсатында алаңға құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен арнайы әскери күштер тобы жеткізілді. КСРО ІІМ-нің бұйрығы негізінде дайындалған “Құйын — 86” операциясы бойынша көтеріліс қатыгездікпен басып жаншылды.

18 желтоқсан күні алаңға қайта жиналмақ болған көтерілісшілерге қарсы әскер күші қолданылды. Көтерілісшілердің қалған топтарын ығыстыру үшін жедел отряд, милиция мен жасақшылардан арнайы топтар құрылып, қала көшелеріне аттандырылды.

Осы әскери күштер 19 желтоқсан күні қаланың әр тұсында қайтадан шеруге шықпақ болған 6 топты басып, таратты. Алаңдағы көтерілісшілер таратылған соң ішкі істер бөлімдеріне 2401 адам жеткізілген (Алматы түрмесіне сыймағандықтан, қала сыртына апарып тасталғандарды қосып есептегенде барлығы 8,5 мың адам ұсталған). Желтоқсан көтерілісі құрбандарының қатарында Е.Сыпатаев, С.Мұхаметжанова, К.Молданазарова, Қ.Рысқұлбеков, М.Әбдіқұлов, Л.Асанова сынды ержүрек қазақ жастары бар.

Желтоқсанның 19 — 23 аралығында халықтың наразылық шерулері мен митингілер Қазақстанның Жезқазған,Талдықорған, Көкшетау, Қарағанды, Арқалық, Павлодар, Жамбыл, Талғар, Сарқан, т.б. қалалары мен Сарыөзек, Шамалған, Шелек елді мекендерінде жалғасты.

Куәгерлердің естеліктері

Тарихи маңызы

Желтоқсан көтерілісіне КОКП ОК-нің қаулысымен “қазақ ұлтшылдығының көрінісі” деген баға беріліп, көтеріліске қатысқан азаматтар қуғын-сүргінге ұшырады. КСРО-ның тоталитарлық, отаршыл саясатына қарсы қазақ жастарының азаттық күресі тарихи маңызы бар үлкен оқиға болды.

Желтоқсан көтерілісі туралы

Кино:

·         Желтоқсан көтерілісінің бар көрінісін Қаллдыбай Әбеновтың  "Аллажар", фильмінде керемет баяндалады. 

Қаллдыбай Әбенов

1988-89 жылы фильмді бастағанда «маған ешкім кедергі жасамағанда, әлі де болса көптеген ақиқатты жарыққа шығарар ма едім?» деп ойлаймын кейде. Алаңда, алаңнан тыс жерлерде 2000-нан астам шейіт болған жастарымыздың денелерін толық еркіндігіміз болғанда, бәлкім, біз табар ма едік. Ақиқаттың көбі оқиғадан кейін-ақ жойылды. Мен фильмді Желтоқсан оқиғасына қа­тыс­қан, түрменің азабын шегіп келген уыз­дай жастарымыздың айтқан әңгіме­лері, бойынша түсірдім. Қазақтың ұл-қыз­дарын шырылдата сабап жатқан жер­лерін өздерінің айтуларымен жасадым. Толқуды да оқиғаның бел ортасында болған балалардың әңгімесінен алдым. ^[4]

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні — тарихы тереңде жатқан елдің жаңа заманда өз алдына қайта егеменді ел болған күні. Тәуелсіздік күні мерекесі әр жылдың 16-желтоқсанында аталып өтеді. Бұл күн ұлттық, мемлекеттік деңгейдегі елеулі мереке болғандықтан 16-17-желтоқсан күндері күнтізбеде демалыс болып табылады. Жыл сайын республика азаматтарының арасында мәдениет қайраткерлері, әлеуметтік саладағы ерекше қызметімен көзге түскен мамандар, әскери шенділер мен офицерлер, құқық қорғау саласының қызметкерлері және ел өміріндегі белсенді өзге де сала өкілдері елеулі еңбек еткендері үшін мемлекеттік марапаттармен (наградалар) марапатталады. 16-желтоқсан күні Қазақстанның барлық жерлерінде мерекелік мәдени ойын-сауық іс-шаралары ұйымдастырылады. Кешке қарай үлкен орталықтардың аспаны отшашумен көмкеріледі. Тәуелсіздік тек Қазақстан тұрғындары үшін емес, сонымен бірге, шетелдердегі қазақ халқының өкілдері үшін де маңызы зор мереке.

Тарихы

1991 жылы КСРО ыдырап, Одақтың құрамындағы елдер өз алдарына жеке мемлекет болып жатты. Солардың қатарында Қазақстан да болды. 1991 жылы 16-желтоқсанда Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі “Тәуелсіздік пен мемлекеттің егемендігі туралы” заңды қабылдады. Ескеретіні, Қазақстан КСРО құрамындағы елдердің арасында ең соңғысы болып Тәуелсіздігі туралы заңды қабылдады. Бұл заң 1990 жылы 25-қазанда қабылданған Қазақстанның Егемендігі туралы Декларациямен бірге Қазақ елінің елдігін нығайта түсті.

Қазақстанның Тәуелсіздігін ресми түрде ең алғаш болып мұхиттың арғы жағында жатқан Америка Құрама Штаттары мойындады, екінші болып айдаһардай айбарлы Қытай, сонан соң Ұлыбритания мойындады. Оның артынан Моңғолия, Франция, Жапония, Оңтүстік Корея және Иран Ислам мемлекеті мойындады. Иран — Қазақстанның тәуелсіздігін мойындаған алғашқы мұсылман мемлекеті. Ал “Тәуелсіздігімізді ең алғаш болып бауырлас Түркия мемлекеті мойындады” деген сөздің ақиқат еместігін білгеніміз жөн. Түркия алғаш болып Қазақстанда өз елшілін ашты, бірақ тәуелсіздігімізді мойындауда он жетінші болды. Бұл деректі еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейін Сыртқы істер министрінің орынбасары қызметін атқарған, елдің сыртқы саясат тұжырымдамасы авторларының бірі болған Вячеслав Ғиззатов келтірген. ҚР Сыртқы Істер министрлігінде тіркелген дипломатиялық құжаттарда Түркияның Қазақстан тәуелсіздігін ресми түрде мойындайтын протоколға 1992 жылдың 2-наурызы күні қол қойғандығы көрсетілген. Алғашықы күндері әлемнің салмақты елдері мойындап, кейіннен басқа да елдер мойындап жатты. Осылайша әлемдік саясат аренасында ҚАЗАҚСТАН деген мемлекет тәй-тәй басты. Небары бірнеше аптаның ішінде әлемнің көптеген беделді елдері Қазақ елінің тәуелсіздігін мойындап, дипломатиялық қатынастар басталды.

Қайраттың хаты

Қайрат Рысқұлбеков! 1986 жылғы Желтоқсан қаһарманы ол. Арыстан жүректі арыс әуелі ату жазасына кесілді. Кейін шет мемлекеттердің наразылығынан сескеніп, Кеңес соты ату жазасын 20 жылға бас бостандығынан айырумен алмастырды. Сөйтсек, бұл тоталитарлық жүйенің сырт көзді алдарқатқан сайқал саясаты екен. Ақыры олар жарты жылға жеткізбей, Семей түрмесінде қанішер қарақшының арам қолымен Қайраттай есіл ерді өлтіріп тынды. “Сотталған Қайрат Рысқұлбеков түрме камерасында өзін өзі өлтірді” деген мәлімдеме таратты. Неткен аярлық, неткен қитұрқылық!

Сол қайсар Қайрат Алма­ты­ның түрмесінде тергеліп, жалғыз кісілік камерада отырған шағында есебін тауып, түрмедегі қазақтың қыздары мен әйелдеріне бір жапырақ қағазға жас жүрегін жарып шыққан сәлем хат беріп жіберген екен! Бұл жағдай қалай болды? Оның абақтыдан жолдаған аманат хаты бүгінгі күнге қалай жетті? Енді осы сауалдарға жауап берелік.

Сол желтоқсан оқиғасы­ның жүздеген жазықсыз құрбандарының бірі болып алматылық Балта Исаұлы деген азамат та 6 жылға бас бостандығынан айырылыпты.

– Алматы қаласындағы Сейфуллин мен Райымбек даң­ғылдарының қиылысын­дағы түрмеде шаруашылық жұмыстарына қалдырылдым. Міндетім – күн сайын еден жуу, камерада отырған адамдарға түрме быламығын тасу, – деп еске алыпты ол жазасын өтеп шыққаннан кейін. – Түрменің астыңғы қабатындағы бір кісілік жеке камераларда ату жазасына кесілгендер үкім жоғары жақтан бекітілгенше немесе жазаның басқа түріне ауыстырыл­ғанша отырады екен. Мен Қайрат бауырым­ды осы қорқынышты камералардың бірінен көрдім.

Оқиға былай болған. 1988 жылдың наурыз айының басында түрме әкімшілігі Балта Исаұлын астыңғы қабаттағы бір адам­дық камерада отырғандарға тамақ тасуға, сол қабаттың ұзын дәлізінің еденін жууға ауыстырады. “Жасы келіп қалған адам ғой, камерада отырғандармен байланыс жасай қоймас”, деп ойлаған болса керек. Бір күні Қайраттың камерасындағы темір есіктің кішкентай ғана тесігінен түрменің быламық көжесін ұсына берген Балта ағасының қо­лына есіл ер қарауыл солдаттарға байқат­пай шиыршықталған қағазды қыстырып жіберіпті.

– Аға! – деп қалған дауысын естиді ол Қайраттың. Бірақ, қарауыл солдат алақандай тесікті жедел жауып тастап, оның әрі қарай сөйлеуіне мүмкіндік бермепті.

– Қайраттың алақаныма қыстырып жіберген қағазын қапысын тауып, ешкімге сездірместен түрме асханасының ыдыс-аяқ жуатын кішкене қуысына алып келдім. Ашып қарасам, жазушы Ілияс Есенбер­линнің “Қаһар” кітабының соңғы парағын жыр­тып алып, соған жазған екен. Қайрат бұл хатын түрмеде отырған қазақтың қыз-келіншектеріне арнапты. Өйткені, дәл сол күні 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күні еді.

Түрмеде желтоқсан оқиғасына байла­нысты айыпталған қазақтың көптеген қыз­дары мен келіншектері де қамауда жатқан болатын. Бірақ, олар басқа корпус ғима­ратында еді. Онда да шаруашылық жұмыс­тарына қалдырылған сотталған әйелдер бар. Сол себепті бұл ғимаратқа бөгде еркек адам­ның жақындауы, біреудің сәлем-сауқатын беріп жіберуі әсте мүмкін емес болатын. Мен де сол себептен Қайраттың осы сәлем хатын түрмедегі қазақтың қыз-келін­шектеріне жеткізіп бере алмадым. Бірақ оны бойтұмарымдай аман сақтап, бостандыққа өзіммен бірге ала шықтым, – деп еске алады кейін Балта Исаұлы.

Бұл ағамыз үлкен азаматтық жасаған! Қайраттың сәлем хатын кезінде түрмедегі қыз-келіншектерге жеткізіп бере алмағанымен, оны көзінің қарашығындай сақтап, бүгінгі күнге жеткізгені үлкен ерлік емес пе?

Желтоқсанның сол бір даңқты күндерінде алаңға атойлап шыққан жастардың жар­тысынан астамы қазақтың қыз-келіншектері болғанын бүгінде зерттеушілер айтып жүр. Әрине, Қай­рат­тың бұл құттық­тау хаты тар қа­паста тарыққан сол қаракөз қыз-келіншектерге дер кезінде жетсе, олардың құлазыған көңіл-күйлері бір сәтке болса да көтеріліп қалатындары анық еді. Бірақ, онда бұл хат бүгінгі күнге жетер ме еді, жетпес пе еді? Жеткен күннің өзінде осы хатты оқыған қыз-келіншектердің қайсыбіреулері:

– Сол қиын-қыстау шақта ату жазасына кесілген қазақтың бір жігітінен көңілімізді көтерген хат алып едік, – деп орталарында анда-санда ғана бір еске алар. Ал Қайрат боз­дақтың сол хатын тайға басқан таңбадай етіп, жарқырата алдымызға тартқан Балта Исаұлына бүгінгі және келешек ұрпақ қарыздар.

Енді елім деп еңіреп өткен есіл ердің түрмеден жолдаған сәлем хатына назар аударалық. Онда кітап парағының таза жағына маржандай жазуларымен қиғаштай жазып, Қайрат бауырымыз былай депті:

Құрметті қаракөз қарындастар мен жылы жүзді жеңгейлер!

Шын жүрек, ақ көңіліммен алғашқы көк­темнің күлімдеген мерекесі 8 март – Ха­лықаралық әйелдер күнімен құттық­таймын!

Қамқоршы қайын және ағаларың,

Жәрдем берер жағаларың.

Қыздар үшін тар қапасқа,

Келіп түскен тұлпарларың.

Қайрат Рысқұлбеков Ноғайбайұлы.

13.03.1986 ж.

ст.60, 65, 173-1

срок – ату жазасы

08.03.1988 ж.

Бывший ст-т ААСИ г.А-Ата.

Сын Моюнкума Джамб. обл.

Осылай деген де, астына әдемілеп тұрып қо­лын қойған. Міне, Қайрат ердің қапас түр­ме­ден қазақ қыздарына жолдаған сәлем хаты осы!

Ол осы хатын асығып жазғаны көзге бір­ден-ақ байқалып тұр. Көңіліндегі аппақ тілегін тар қапастың ішінде аласұрып, кітаптан жыр­тып алынған ақ парақ бетіне түсіріп отырған сәтінде сөздердің ретін сәл шатастырып алған.

60, 65, 173-1 дегендері – Қайрат батырдың мойнына кеңестік соттың іліп қойған кодекс баптары. “Срок – ату жазасы” дегеніне қарағанда, бұл кезде соттың үкімі шығарылып та қойған сияқты. Алайда, аталған жаза 20 жылға бас еркінен айыруға айырбасталғанынан ол әлі хабарсыз екен. Әлде сол уақытқа  дейін мұны Қайратқа жасырып айтпай келген бе?

“Бывший ст-т ААСИ” дегені – өзі­нің темір торға түс­кенге дейін Алматы сәулет-құрылыс институтының сту­денті болғанын айт­қаны.  “Сын Моюн­кума” деп жазғаны – кіндік қаны тамған туған жері Жамбыл облысының Мойын­құм ауданының пер­зенті екендігін айт­қандағысы ғой.

Неткен биік рух! Қандай қайтпас қай­сарлық!

Өзі ату жазасына кесілген, үкімнің қашан орындаларын әр сәт сайын беймаза көңілмен күтіп жүр­ген боздақ Қайрат тар қапаста тұншы­ғып отырса да тас қа­бырғаның ішінде жа­бырқап жатқан “қа­ра­көз қарындастары мен жылы жүзді жеңгейлерін” ойлап, бір-екі ауыз жылы сөзімен болса да солардың көңілін көтеруді ойлапты-ау сабаз!

Ойлап қара­ңыз­шы, сол кезде Қай­рат боздақ небәрі 22 жаста ғана екен. Сөздің шындығы керек, ердің ерінің ғана қолынан келетін тірлік қой бұл деге­ніңіз.

Неге дейсіз ғой? Өзі жалғыз кісілік камерада отырған болатын. Өзі ату жазасына кесілген! Сол үкімнің қашан орындаларын күтіп, есіктің әрбір сықырынан секем алып отырған еді ғой сабазың. Артында қалың елі, әлпештеп өсірген әкесі мен шешесі, аяулы бауырлары қалып бара жатқан болатын.

Сөйтіп отырып, қаракөз қарындастарына қанатымен су сепкен қарлығаш құс секілді бір ауыз жылы сөзімен дем беруді ойлаған батыр боздақ-ай! Неткен қайтпас қайсар едің! Жүрегің неткен үлкен еді!

Сен жалғыз ғана Мойынқұмның ұлы емес, барша қазақтың ардақты батыр перзентісің, Қайрат бауырым! Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні – сенің тойың!

Өлген жоқсың, ер Қайрат!

Өзіңнің қыран рухың туған еліңнің көгінде қалықтап жүр. Ол халқыңмен бірге мәңгі жасай береді!

…Қайрат батырдың тар қапаста жатып, қазақтың қанаттары қайырылған қаракөз қыз-келіншектеріне жолдаған сәлем хатын жазушы Ілияс Есенберлиннің “Қаһар” романының соңғы парағына жазуының өзінде ғажап бір символикалық сыр бар сияқты көрінеді маған.

Қазақ халқының даңқты хандары мен біртуар батырларының, аузымен құс тістеген кемеңгер билерінің ерлік шежіресі іспетті осы тамаша тарихи романның соңғы парағына түрмеде жазылған үшбу хат  айбынды бабалар жолын жалғаған Қайрат Рысқұлбеков сияқты бүгінгі қазақ жастарының да ерлік эпопеясының басы десек, асыра айтқандық болмас…