"Туган як" мәктәп музеена экскурсия

“Халкыбызның милли  бизәкләре”    (“Туган як”музеена экскурсия)

1.Укытучы: Безнең мәктәптә "Туган якны өйрәнү" музее эшли. Безнең музейдагы экс­понатлар  бик озын юл­лар, күп куллар аша үтеп, музейда үзләренең урыннарын алдылар.

 Музейның төп максаты: татар хал­кының гореф-гадәтләренә,йолаларына,тормыш  көнкүрешенә, мәдәниятенә караган  әйберләр    җыю;

Музей предметлары аша укучы­ларны белемле, тәрбияле, әхлаклы шәхесләр итеп үстерү.

2.Укучы.Менә алар—халкыбызның күңел җәүһәрләре, җаны  хакында сөйләүче бу чигүле эскәтер-сөлгеләр, милли күлмәкләр,купшы  калфаклар-түбәтәйләр, гаҗәп нәфис чулпылар-алкалар, ачык бизәкле, бөтен дөньяга билгеле - күн читекләр...

3.Укучы.Элекке заманда татар хатын-кызының милли киеме аска таба киңәеп киткән иркен күлмәктән һәм шуның өстеннән киелә торган камзулдан гыйбарәт булган.

Күлмәкне бер генә төсле тукымадан — атластан, тафта, парча, ефәк, сатиннан утыртма яка белән, изүен ачык итеп теккән­нәр. Күлмәкне кайвакыт киң воланнар яки бөрмәләр белән бизәгәннәр. Авыр, төсле ту­кымалардан— бәрхет, сукно, парча, ефәктән тегелгән камзул озын яисә кыска җиңле һәм җиңсез озын жилетны хәтерләткән.

4. Укучы.Хатын-кыз костюмын бизәүдә бизәнү әйберләренә зур урын бирелгән. Ювелир­ларның осталык серләре һәм эш корал­лары буыннан буынга тапшырылып кил­гән. Ювелирлык эше белән ир-атлар да, хатын-кызлар да шөгыльләнгән. Кешеләр аерым-аерым да, кечкенә генә ар­тельләр булып та эшләгәннәр. Алар яса­ган әйберләр:  алка, муенса, чулпы , беләзек, йөзек, балдак тәннең төрле урыннарын бизәгән.

 Бизәнү әйберләренең кайберләрен  көн дә кигәннәр, ә кайберләрен  бәйрәм көннәрен­дә, кунак-төшем килгәндә, сәяхәткә чык­канда такканнар.

5. Укучы. Бизәкле күн читекләр, туфлиләрне җирле халык кына түгел, бүтән төбәктәгеләр дә яратып кия. Аларны төсле йомшак күн са­фьяннан, бераз катырак булган юфтьтән, кайвакыт кәҗә тиресеннән тегәләр.

Күнне салават күперенең барлык  төсләренә диярлек маналар, аннары, бизәк төшергән­дә, трафаретка салып кисәләр. Күн кисәк­ләреннән ясалган бизәкләрне мозаика тәр­тибендә урнаштырып, ефәк, кайвакыт алтын һәм көмеш җепләр белән тоташтырып тегә­ләр.Күннән бизәкләп тегелгән әйберләр һәрвакыт кул белән эшләнгән һәм шуңа күрә уникаль булган.

 6Укучы.Бизәкләп туку өй һөнәрчелеге һәм вак ма­нуфактуралар рәвешендә яшәп килгән. Татар кызлары һәм хатыннары борын-борыннан, сәгатьләр буе туку станогы артында утырып, үзләренә бирнә, туган-тумачаларына һәм ки­яүләренә, сабантуйга бүләкләр, йорт өчен чаршаулар, кашагалар, сөлгеләр әзерләгән­нәр.

  Оста куллар бизәкләп туку техникасының барлык төрләрен белгәннәр. Болар-чүп­ләм, төсле чүпләм, кыялап сугу һәм аеруча традицион булган асалап сугу. Кызыл яки алсу төстәге борынгы сөлгеләргә төшерелгән эре-эре, катлы-катлы геометрик бизәкләр ни­гездә буй-буй булып сөлге читләренә урнаш­тырылган: төп буй киң булып, як-якта таррак бизәкләр ясалган. Өске һәм аскы буйдагы бизәкләр гадәттә бер-берсен кабатлап кил­гән.

7. Укучы.Декоратив иҗатның бүтән төрләре белән чагыштырганда, чигү киңрәк таралган бул­ган. Казан татар хатын-кызлары бала чактан ук чигәргә өйрәнгәннәр, кияүгә чыгарга бир­нә һәм туй  бүләкләре  әзерләгәннәр.

Чигү өчен төрле тукымалар—үзләре сук­кан һәм сатып алган тукымалар, ефәк, парча, бәрхет, сатин кулланылган.

 8. Укучы Элек-электән оста куллы хатын-кызларыбыз мавыктыргыч кул эшл­әренә бөтен тырышлыкларын куеп, зәвык белән милли киемнәр теккәннәр. Кышкы озын төннәрдә кызлар, яшь киленнәр аулак өйләрдә кич утырып йон эрләгәннәр, оекбаш-бияләй бәйләгәннәр. Өрсәң очып китәрдәй мамык шәлләр бәйләргә дә оста булганнар. Өйне бизәү өчен төрле бизәкләр төшереп ефәк җепләр белән ашъяулыклар, сөлге-тастымаллар, намазлык, аяк чолгаулары чиккәннәр.

Ир-атлар чабата үргәннәр,савыт-саба  ясаганнар.Олы яшьтәге апалар,Коръән сурәләре укыганнар,ә әниләр үзләренең  балаларына  бишек   җырлары  җырлаганнар  һәм  кызыклы  әкиятләр  сөйләгәннәр.

 9. Укучы.Эштән соң өстәл  янына утырып менә  шушындый  җиз  самавырдан чәй эчкәннәр.Бәйрәмнәрдә чәй янына төрле  тәмле  ризыклар  куелган:чәк-чәк,кош  теле,бавырсак кебек милли ризыкларыбыз  табынның  күрке  булып торган.

10. . Укучы. Татар  халкы   элек-электән, тырыш,эшчән,һәм кунакчыллык  сыйфатлары  белән танылган. Безнең  музейдагы эш  кораллары һәм  савыт – сабалар моңа дәлил  булып  торалар.Шушы  чуеннарда  кимендә җиде-сигез кешедән торган гаиләләр  өчен  тәмле  азык хәзерләгәннәр,пешкән   ризыкны  мичтән  ухват  белән тартып  чыгарганнар.

11. Укучы.Бу  ураклар белән  әби-апаларыбыз кырларда иген урганнар.Ир-егетләр балта белән агач эшкәрткәннәр.Озын,юан бүрәнәләрне ышкылап зур,матур өйләр төзегәннәр.

     Элек менә шушындый  үлчәүләр  булган, аларны бизмән дип атаганнар.Авырлыкны  шушындый герләр ярдәмендә  үлчи торган  булганнар.Кайчак  гер ролен алдан үлчәнеп куелган йозак,кадак кебек предметлар да үтәгән.

12. Укучы. Татар халкы электән үк чисталыкны яраткан.Әбиләребез шушындый юу такталарын кулланып, кер юганнар, көянтә-чиләк асып  инешкә кер чайкарга барганнар. Юылган керне сырлы бәләк белән кыйнаганнар,соңрак исә күмер үтүкләреннән куллана башлаганнар.

13.  Укучы .Татар осталары иң борынгы заманнардан ук металлны нәфис эшкәртү белән шөгыль­ләнгәннәр. Бакыр, бронза, көмеш, кургаш һәм хәтта алтыннан алар бизәнү әйберләре, йорт кирәк-яраклары, ат дирбияләренең сос­тав өлешләрен ясаганнар, корал бизәгәннәр.

   Соңрак осталар нигездә металл комган­нар, су салу өчен савытлар, тәлинкәләр, под­нослар, тимердән коелган сандыклар эшли башлаганнар.

 Һәрбер татар гаиләсендә шәхси гигиена почмаклары булган.Анда ләгән, су салып юу өчен, комган яисә чүмеч урын алган.Бит-кулны  һәм аякны сөртү өчен сөлгеләр,юынганнан соң алыштырырга аяк һәм өс киемнәре эленеп торган.Юынып арулангач кына табын янына, яисә намаз укырга  уза торган  булганнар.

Укытучы.Туган як" музеенда һәрбер әйбер бай һәм тарихи әһәмияткә ия. Чөнки һәр экспонат­та ата-бабаларыбызның күңел җылысы, аларның рухы, изге хатир­әләре саклана.