Урочы темæ: "Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ".

Урочытемæ: Хъуыдыйады æмхуызон уæнгтæ
Урочынысан: Сфæлхаткæнынхъуыдыйадыæмхуызонуангтæ;
æрхæцæннысæнттыæрæвæрдыæгъдæуттылæрдзурын;
Урочыхъомыладонхæс: скъоладзаутыахуыркæнынсылгоймагæнкад
кæныныл.
Урочыæрмæг:
1. Ахуыргæнæнчиныг.
2. Сылгоймаджыхуызист, афæдзыафонтынывтæ, техникой
фæрæзтæ.
3. Уæлæмхасæнæрмæг.
32
Урочыцыд.
I. 1. Рацыдæрмæгсфæлхатын. Фæрстытæндзуæппытæраттын.
Цыхонæмхъуыдыйадыæмхуызонуæнгтæ!
Уыцыиуфарстæндзуаппчидæттыæмæуыцыиудзырдычиæмбарынкæны,
ахæмхъуыдыйадыуæнгтæхонæмæмхуызонуæнгтæ.
Цавæрæрхæцæнныссæнттææвæрæмхъуыдыйадыæмхуызонуæнгтимæ?
Хъуыдыйадыæмхуызонуæнгтæкæрæдзийæхицæнгондцæуынц
къæдзыгтæй.
2. Хæдзæрмæкуыстсбæрæгканын:
(сылгоймаджытыххæйаивныхæстæ, æмбисæндтæныффыссын, кæддзыис
æмхуызонуæнгтæ, уæдсæбацамонын).
1). Сылгоймаджызындзинæдтææмæуаварницæмæдарын, уый
комкоммæфыдракæнддзинад.
(Гадиаты Ц.)
2).Сылгоймагæфсармæйфидауы.
(Брытъиаты Е.)
3). Сылгоймагарфдæрæнкъарырæсугьддзинадæмæуарзондзинад.
Удыхъæдæйтыхджындæр у нæлгоймагæй.
(Беджызаты Ч.)
4). Сылгоймагавгæйуалдайнæу. (æмбисонд). 5.Сылгоймаджы
амонд - æфсармæмæхæрзæгъдау. 6. Хæдзарыфарнæмæбæркад
сылгоймаджыномимæбастсты.
33
Ахуыргæнæджыразныхас: Тынгбирæрæсугьд, зæрдæмæдзæугæныхæстæ
иссылгоймаджытыххæй. Йæрæсугьддзинадæмæаивдзинадабарæнис
æрмæстдæруалдзæгимæ, хуримæ.
Æнæуалдзæгæмææнæсылгоймагнæйцард, нæйрæсугъдфидæннæдæр
æрдзæн, нæдæрæрдзыфидауц - адæймæгæн. Сылгоймагимæбастстынæ
цардытæккæрæсугьддæрæмæахсджиагдæрцаутæ. Сабифыццагкæй
фæзæгьы, уыцыныхасвæййы - мад . Сылгоймаг у бинонтыбындур,
сылгоймагхъомылкæныцот, сылгоймагæйфидауыхæдзар.
Поэттæ, музыканттæ, нывгæнджытæфæлтæрæй - фæлтæрмæстыркадæмæ
намысканынцсылгоймагæн. Тынгаив, зæрдæмæдзæугæныхæстæзагьта
Цæгæраты Максим дæрсылгоймаджытыххæй.
Хæс: фæйнæгæйрафыссын текст къæлæттæаиуварсгæнгæйæ.
Цард æ(п,пп)æтыфы(ц,цц)агсылгоймаджызæрдæйырайгуырд.
Сылгоймаджызæрдæйыуидæгтимæбаст у дунейы æ(п,пп)æтдæр
сывæ(л,лл)оны фы(ц,цц)агцъæхахстхъæбулыфы(ц,цц)агбахудтавдæны
уынгæгæмæфæлмæнзарæгфæндырыæмбæхстмиддуненæлгоймаджы
кадаварцæ(с,сс)ыгтæхæстонынæргæкадæмæхъарæджыфæйнæрдæмтонгæ
хъуырдухæн... Æрмæстдæрсылгоймаджызæрдæйыуыдисуыдонæн
райгуырæн.
Хæс: 1. Къæлæттимæфыстдзырдтырастфыссынадбацамонын.
2. Дыккагхъуыдыйадыæрхæцæннысæнттææрæвæрын, бамбарын
сæкæнын.
Сылгоймаджызæрдæйыуидæгтимæбаст у дунейыæппæтдæр:
сывæллоныфыццагцъæхахст, хъæбулыфыццагбахудт, авдæныуынгæгамæ
фæлмæнзарæг, фæндырыæмбæхстмиддуне, нæлгоймаджыкадавар
цæссыгтæ, хæстонынæргæкадæмæхъарæджыфæйнæрдæмтонгæ
хъуырдухæн.
34
Цæмæнæрæвæрдтамхъуыдыйадыдыстъæлф? Цыхонæмиугæнæг
дзырд?Цавæрæрхæцæннысæнттæмаæвæрæмиугæнæгдзырдимæ?
Иугæнæгдзырдхонæмæмхуызонуæнгтимæуыцыиухъуыдыйадыуæнг
чивæййы, фæлæйæхъуыдымæгæсгæуыдонæйуæрæхдæрчивæййыæмæ сын
иумæйагномæнчивæййы, ахæмдзырд. Иугæнæгдзырдфæлæууыæмхуызон
уæнгтæнкæнæсæразæй (уæдынйæфæстææвæрæмдыстъæлф), кæнæ та сæ
фæстæ (уæд, æвæрæмиугæнæгдзырдыразæй тире).
Хæс: 1.фыццаг хъуыдыйадныхасыхæйттæмæмæхъуыдыйадыуæнгтæм
гæсгæравзарын.
Цардæппæтыфыццагсылгоймаджызæрдæйырайгуырд.
2.фонетикон æвзæрстыæгъдаумæгæсгæравзарындзырдмиддуне -
мид - ду - не.
м - [м] æмхъæл. зылангон;
и - [и] - хъæлæс, тыхджын, цавдон;
д/д - [д] - æмхъæлæс. зыланг. даргъ
у - [у] - хъæлæс. тыхджын
н - [н] - æмхъæл. зыланг
е - [е] - хъæлæс. тыхджын. 7 дамгъ. 6 мыр. 3 уæнг.
З. Ссарын тексты антонимтæ. Зарæг-хъарæг, сылгоймаг-нæлгоймаг,
цъæхахст-бахудт, уынгæг-фæлмæн.
Цавæрдзырдтæхонæмантонимтæ? Сæнысаниуæгныхмæвæрдкæмæн у,
ахæмдзырдтæхонæмантонимтæ.
Хæс: бахаххкæнынхъуыдыйадыæмхуызонуæнгтæ, ссарындзы
æмхуызонæмæалыхуызонбæрæггæнæнтæ.
Кæдвæййынцбæрæггæнæнтææмхуызонæмæалыхуызон?
35
Æмхуызонбæрæггæнæнтæфæбæрæгкæнынцпредметæнйæиуæууæл,
предметы алыхуызонæууæлтæкуыфæбæрæгканынц, уæдуыцы
бæрæггæнæнтæвæйынцалыхуызон.
Æмхуызонуæнгтыцалрæнхъыис тексты? Ссарынсæ.
Æмхуызонбæрæггæнæнтæуынгæгæмæфæлмæн;
сæйраттæ: цъæхахст, бахудт, зарæг, миддуне, цæссыгтæ, кадæмæ
хъуырдухæн.
Цавæрбæттæгæйбастстыæмхуызонуангтæ? Ноджыдæрмауаварбастдзинад
ваййы се хсæн?
Æмхуызонуæнгтæкæрæдзимæцавæрбæттæгтæйбаствæййынц, уыдон
вæййынцæртæхуызы: иугæнæг, дихон, ныхмæвæрд. Бастæрцæуынцæнæ
бæттæгтæйдæр.
Хæс: вазыгджынхъуыдыйадæйсаразынхуымæтæг, æмхуызонуæнгтимæ: