Урок Биология Генетика такырыбы

            Ә. С₂Н₅ ОН + О₂ →

            Б. С₂Н₅ ОН + Na →

            В.С₂Н₅ ОН + HBr →

            Г.С₂Н₅ ОН →

8.Спирттер толық жанған кезде түзілетін өнімдер:

           A. Көмірқышқыл газы және су.

          Ә. Көмірқышқыл газы және оттек.

          Б.Альдегид және су.

          В.Көмір қышқыл газы және сутек.

          Г.Кетон және су.

9.  C₅H₁₁Cl + KOH ® ...?+КСІ

Реакция  нәтижесінде түзілетін қосылыс:

           A. Пентанол.

           Ә. Метанол.

           Б.Бутандиол.

           В.Бутанол.

           Г.Этанол.

10.Белоктың біріншілік құрылысы дегеніміз не?

A. Белок молекуласында аминқышқылдарының қалдықтарының кезектесіп орналасу реті;

Ә. Белок молекуласының кеңістікте оралып орналасуы;

Б. Белок молекуласының нығыз орналасқан жұмыр денеге айналуы;

B. Белок молекуласының кеңістікте бүктеліп орналасуы;

Г. Оның басқа молекулалармен бірігіп биокомплекстер түзуі.

                                                        Тест  2нұсқа

1.Альдегидтердің функционалдық тобы қалай аталады?

A. Карбонил;
Ә. Карбоксил;
Б. Гидроксил;

B. Формил;
Г. Оксиметил.

2.Карбон қышқылдарының жалпы формуласы:

A. С_nH_2nO₂

Ә. СnH_2n+1OH                            

Б. С_nH_2n+2

B. RСООН

Г. С_nH_2n-2

3.Кip сабын кермек суда көпірмейтіні неліктен?

A. Ол кермек суда ериді;

Ә. Судың кермектілігін туғызатын Са²+ мен Mg²+, олардың стеарин қышқылымен түзетін тұздары ерімейді;

Б. Кермек суда сабынның диссоциациясы тежеледі;

B. Сабын молекулалары бірігіп ассоциацияланады;
Г. Кермек суда сабынның еруі нашарлайды.

4.Крахмалға мына заттардың қайсысы реактив болады?

А. РЬ(АС)₂;

Ә. Ag(NH₃)₂OH;

Б. Сu(ОН)₂;

В.Вг₂;

Г. І₂.

5. Белоктың денатурациясы дегеніміз не?

А. Физикалық жөне химиялық әсерлердің салдарынан белок молекуласының табиғи қасиетін жоғалтуы;

Ә. Белоктың іріп кайта ерімейтін тұнбаға түсуі;

Б. Белоктың еріткіш есерінен ісінуі, кептіргенде қалпына келеді;

В. Белок ұйып қалады да, кайта бастапқы қалпына келе алмайды;

Г. Белоктың шіруі.

6.Формуласы СН₃─СOOH болатын органикалық затты ата:

             А. Ацетальдегид     

            Ә. сірке қышқылы        

            Б. этанол        

            В.құмырсқа қышқылы

            Г.сірке альдегиді

7.Этил спиртінің жану реакциясын анықта:

           A. С₂Н₅ ОН + 3О₂ → 2CO₂ + 3H₂O

          Ә. С₂Н₅ ОН + CH₃OH → С₂Н₅ О CH₃ + H₂O

          Б. 2С₂Н₅ ОН + 2Na → 2С₂Н₅ ОNa + H₂

          В. С₂Н₅ ОН + HBr → С₂Н₅Br + H₂O

          Г. С₂Н₅ ОН → C₂H₄ + H₂O

8.Жоғары молекулалық қосылысты алуға болатын төмен молекулалы затты көрсет:

          А.Эпимер

          Ә.Мономер

          Б.Рацемат

          В.Полимер

          Г.Еріткіш

9.Өсімдік майларының жануар майларынан қандай айырмашылығы бар?

A. Өсімдік майлары құнарсыздау;

Ә. Жануар майлары қатты, құнарлы;

Б. Өсімдік майларында қанықпаған жоғары молекулалы май қышқылдарының қалдықтары болады;

B. Өсімдік майлары тотықпайды;

Г. Жануар майлары оңай тотығады.

10.Аминқышқылдарының құрамына кіретін функционалдық топтар:

A.- NО₂, - СООН;
Ә. - CN, - СООН;
Б. – NH₂, - СОН;

B. – NH₂, - СООН;
Г. - СНО, - NО₂

Дұрыс жауаптары: 1нұсқа  1А,2Г,3Б,4Ә,5В,6А,7А,8А,9А,10А                        

                                 2 нұсқа 1А,2В,3Ә,4Г,5А,6Г,7А,8Ә,9Б,10В                                                                                  ІҮ . Студенттердің білімін өзектілеу:     Видеокөрініс 1. «Балық қабыршақты бала»                                                                                                                                                                                                                                                                                                     2. «Қартқа айналған Нұржан »5мин .                     

Ү. Жаңа білім негіздерін игерту: слаид1-6

Жоспар:

1.Теориялық бөлім

2.Есептер шығару

3.Қорытындылау

Теориялық бөлім: Генетика организмдердің тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылым. Бұл терминді ғылымға 1906 жылы ағылшын ғалымы У.Бэтсон енгізді.

Генетиканың нақты ғылым болып қалыптасуы чех ғалымы Грегор Мендельдің есіміне байланысты. Ол «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» деген еңбегінде тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын атап көрсетті.

Г.Мендель бұршаққа тәжірибе жасады. Ол тәжірибе жүргізуге өте қолайлы объект болды. Себебі басқа өсімдіктермен салыстырғанда, бұршақтың мынадай ерекше қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айқын ажыратылатын көптеген сорттары бар; 2) өсіруге қолайлы, күй талғамайды; 3) гүліндегі күлте жапырақшалармен толық қалқаланып тұратындықтан, өздігінен де, айқас та тозаңданады; 4) бұршақтың 34 сорты болған, 22 сортына тәжірибе жасады.

Г.Мендель бір белгісі бойынша тәжірибе жасау арқылы екі заңдылық ашты. Мендельдің 1-ші заңы «бірінші ұрпақтың біркелкілігі» және Мендельдің 2-ші заңы «белгілердің ажырауы» заңдары деп аталады.

Екі жұп қарама-қарсы белгілері бойынша будандастыруды дигибридті будандастыру деп атайды. Дигибридті будандастыруға бұршақ өсімдігінің сары түсті, тегіс қабықты және жасыл түсті, кедір-бұдыр тұқымдары алынады.

Америкалық генетик Т.Морган жеміс шыбыны – дрозофилаға тәжірибе жасау арқылы «Тіркес тұқым қуалау заңын» ашты. (Микроскоппен дайын микропрепараттан дрозофила шыбыны)

    Есептерді дұрыс шығарып, нақтылы нәтижелер алу үшін 1қадам Барлық генетикалық заңдылықтар мен ережелерді білу қажет. 2қадам  Генетикалық символдармен бейнелеу, 3 қадам Пеннет торын құру, тура бағытта  аталық гамета, ал көлденең бағытта аналық гаметаны жазу қажет. 4 қадам Тұқым қуалау заңдылығын сипаттап жауабын жазамыз.

 Негізгі символдар мыналар:

Р – будандастыруға немесе шағылыстыруға арналған ата-енелік даралар.

Г – гаметалар (жыныс жасушалары)

F – алынған ұрпақ, қасына қойылған индекс ұрпақтың реттік санын көрсетеді.

F₁ – бірінші ұрпақ

F₂ – екінші ұрпақ және т.б.

Х – будандастыру белгісі.

♀ - аналық дараның  жыныстық белгісі (Венераның айнасы)

♂ - аталық дараный жыныстық белгісі (Марстың қалқаны мен найзасы)

АА – доминантты белгі        гомозиготалы

аа – рецессивті белгі                        ағза

Аа -                                        гетерозиготалы ағза

    Мысалы мынандай есептер шығарып көрейік:

  Мендельдің 2-ші заңы «Ажырау  заңы»

Генетикалық есептер шығару №1

Асбұршақтың тұқымының сары түсі жасыл түске қарағанда доминантты.Гетерозиготалы сары бұршақты жасыл бұршақпен будандастырғандағы  ұрпақтың генотипі мен фенотипін анықта.

Аа- күлгін түсті намазшам гүлі

аа- сары түсті  намазшам гүлі

Аа-   күлгін түсті,гетерозиготалы

Р    ♀ Аа  х  Аа  ♂

Г     А  а       А а

Ғ₂   А А    А а      Аа   а а

Жауабы:  «Ажырау заңы», Фенотипі 3:1, генотипі 1:2:1

Генетикалық есептер шығару №2

Әкесі сау,шешесі гемофилия гені бойынша гетерозиготалы болса,отбасының ұрпақтары қандай болмақ?

Н- дені сау, қалыпты

Һ- гемофилия ауруы белгісі

Р  ♂ Х  Ү х     ♀ ХХ

Г   Х Ү        Х Х

Ғ₁   Х Х    Х Х     Х Ү    Х Ү

    Сау.қыз  тасм.қыз    сау ұл     сау ұл  Жауабы: 1 сау қыз,2сау ұл бала,1тасымалдаушы қыз

Тәжрибелік жұмыс№7  Генетикалық есептер шығару

Нұсқаулықпен жұмыс

VІ. Бекіту (Ауызша ,жалпы сұрау)-5мин

1. Генетика ғылымы нені зерттейді ? – тұқым қуалаушылық  пен өзгергіштікті

2. Г.Мендельдің 1- заңы қалай аталады? – біркелкілік заңы

3. Дрозофила шыбыныны неліктен зерттеу обьектісі болды ?- өсімтал,хромосома саны-8

4. Моногибридті будандасу дегеніміз? – бір белгісімен ерекшеленетін будандасу

5. Тұқым қуалаушылық деген не? – ата-анадан ұрпаққа берілетін қасиет

6. Адамда хромосома саны қанша ?- 23 жұп

7. АА – қандай белгі? – гомозиготалы, доминантты (басым)

8. Дигибридті будандастырғанда асбұршақтың қандай белгілерін алды? – сары, тегіс қабықты, жасыл, бұдыр қабықты .

9. Г. Мендель кім? – тұқым қуалау заңдылықтарын ашқан чех ғалымы

10. Ген дегеніміз не? – хромосоманың белгілі бөлігінде орналасқан тұқым қуалау ақпаратының өлшем бірлігі

VІІ.Бағалау. Қорытындылау.-5мин

VІІІ.Үйге тапсырма  (Есептер шығару)- 2мин

Есеп №10. Перзентханада екі баланы ауыстырып алған. Олардың біреуінің ата-аналарының қаны І және ІІ топ, ал екіншісінікі – ІІ және ІҮ топ екені анықталған. Балалардың қанын алып тексергенде І және ІІ топ болып шыққан. Қайсысы кімнің баласы екенін анықтау керек.

Қосымша:

Есеп №. 8

Әкесі дальтоник отбасында ұлының дальтоник болуы мүмкін бе? Жауабыңды дәлелде .

Есеп №. 9

Қара көзді (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) еркек, көк көзді, оң қолымен жақсы пайдалана алатын әйелге үйленді. Осы семьяда көк көзді, солақай бала туды. Осы аталған адамдардың генотипі қандай?       Қара көз – А  Көк көз– а   Оң қолдылық – В    Солақай – в

                                                  Тәжрибелік жұмыс № 7

Тақырыбы:  Генетикалық есептер шығару.

Мақсаты: Генетикалық заңдылықтар негізінде гаметалар мен генотиптерді анықтай білуге, генетикалық есептердің шарттарын  қысқаша жаза білу, әр түрлі типтегі есептерді шығарып үйрену.

Көрнекілігі: Моно, дигибридті шағылыстыру кестесі,нұсқаулықтар, Пеннет торының үлгісі.

Есептерді шығару жолдары

Негізгі символдар :

Р – будандастыруға немесе шағылыстыруға арналған ата-енелік даралар.

Г – гаметалар (жыныс жасушалары)

F – алынған ұрпақ, қасына қойылған индекс ұрпақтың реттік санын көрсетеді.

F₁ – бірінші ұрпақ

F₂ – екінші ұрпақ және т.б.

Х – будандастыру белгісі.

♀ - аналық дараның  жыныстық белгісі (Венераның айнасы)

♂ - аталық дараның жыныстық белгісі (Марстың қалқаны мен найзасы)

АА – доминантты белгі        гомозиготалы

аа – рецессивті белгі                        ағза

Аа -                                        гетерозиготалы ағза

Моногибридті будандастыру

Есеп №1.

Үрмебұршақтың тұқымының қоңыр түсі доминантты , оны рецесивті тұқымы ақ түсті үрмебұршақпен будандастырғанда алынған бірінші ұрпақтың фенотипі мен генотипін анықта. Сызбанұсқаға орналастыр.

Есеп №2.

Гетерозиготалы қоңыр түсті тұқымды  үрмебұршақтарды бір-бірімен қайта будандастырғанда қандай нәтиже алынады? Сызбанұсқаға орналастыр.

Есеп №3.

Толық емес доминанттылық кезінде ата-анадан берілген екі белгі де көрінбей аралық сипаттағы жаңа белгі пайда болады. Гомозиготалы қоңыр түсті тұқымды үрмебұршақ пен ақ түсті үрмебұршақты шағылыстырғанда бірінші ұрпақта будан ала түсті үрмебұршақтың тұқымы алынды. Ала түсті үрмебұршақтарды бір-бірімен қайта будандастырғанда қандай нәтиже алынады? Сызбанұсқаға орналастыр.

Есеп №4.

Күріш дәнегінің ұзын түрі домалақ дәнекке қарағанда доминантты болады. Бірінші ұрпақ дараларының фенотипі мен генотипін анықта .Сызбанұсқаға орналастыр.

Дигибридті будандастыру

Есеп №5.

Қызан (помидор) жемістерінің қызыл түсті,домалақ пішінді болуы доминантты гендермен ,ал сары түсті және алмұрт тәрізді пішіні рецессивті гендермен анықталады.Дигетерозиготалы қызыл түсті,домалақ пішінді қызанды бір-бірімен будандастырғанда ,  оның ұрпақтарынан қандай ажырауды күтуге болады?

                                                                                       Тіркес тұқым қуалау 

Есеп №6. Шешесі сау,гомозиготалы. Әкесі гемофилиямен ауыратын отбасының ұрпақтары қандай болмақ?

Есеп №7 Шешесінің қаны І топқа, ал әкесінің қаны ІV топқа жатады.Балаларының қан топтарын анықта.

Қосымша:

Есеп №. 8

Әкесі дальтоник отбасында ұлының дальтоник болуы мүмкін бе?

Есеп №. 9

Қара көзді (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) еркек, көк көзді, оң қолымен жақсы пайдалана алатын әйелге үйленді. Осы семьяда көк көзді, солақай бала туды. Осы аталған адамдардың генотипі қандай?       Қара көз – А  Көк көз– а   Оң қолдылық – В    Солақай – в

Үйге тапсырма :

Есеп №10. Перзентханада екі баланы ауыстырып алған. Олардың біреуінің ата-аналарының қаны І және ІІ топ, ал екіншісінікі – ІІ және ІҮ топ екені анықталған. Балалардың қанын алып тексергенде І және ІІ топ болып шыққан. Қайсысы кімнің баласы екенін анықтау керек.