Урок казахского языка на тему: "Тілдің норма және стиль"

Қазақ тілі, 10-сынып

Сабақтың тақырыбы: «Тілдік норма және стиль»

Мақсаты: Оқушыларға тілдік норма және стиль туралы мағлұматтар беру. Тақырыпты  түсініп оқи білуге баулу. Тілін, сөздік қорларын дамыту арқылы сабаққа деген қызығушылығын арттыру

Күтілетін нәтиже: Тақырыпты түсіне отырып ойын жеткізе білу арқылы,тақырыпты дұрыс орындауға дағдыланады

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Әдісі: сыни тұрғыдан ойлау, «Келісемін» және «Келіспеймін» стратегиясы, АКТ,  Дамыта оқыту әдісі, үйрету.

Көрнекілік: презентация, кестелер, тест жұмысы, оқулық

І.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Кезекшінің міндеті орындалады. Оқушыларға сабақтың тақырыбы, мақсаты мен міндеттері айтылады.

Сабақтың өту барысы.

Психологиялық  дайындық:

Қазақ тілім - өз тілім дара тілім.
Абай, Мұқтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл - қызың мәңгі сені
Болашағым, бақытым қазақ тілім.

ІІ. «Келісемін» және «келіспеймін» стратегиясы:

1. Қазақ тілінде 42 әріп бар - келісемін
2. Қазақ тілінде 38 дыбыс бар - келіспеймін
3. «Әліпби» сөзі парсы тілінен шыққан - келіспеймін
4. Дауысты дыбыстар жақтың қатысына қарай жуан, жіңішке деп бөлінеді - келіспеймін
5. Ерін мен езудің қатысына қарай еріндік, езулік деп бөлінеді - келісемін
6. Қазақ тіліне тән 10 дыбыс бар – келіспеймін
7. Қазақ тілінде 10 дауысты дыбыс бар - келіспеймін
8. Дауысты дыбыстар дегеніміз - өкпеден шыққан ауа кедергісіз шығып, үннен ғана тұрады.

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі.

А)90-тапсырма. Төмендегі сөздерді қолданылуына қарай қандай сөздер дейді? Олардың қай сыңары әдеби тіл нормасына сәйкес келеді?

Теңдік            -теңлік                                   өңде                -           өңле

Балуан            -палуан                                  ақшалай         -           ақшадай

Барлы-жоқты-барды-жоқты                       бірлі –жарым-           бірді-жарым

Кәрлен           -кәрден                                  қаралай          -           қарадай

Ащы               -ашты                                     бешпет           -           бешпент        

3. Өткен материалдар бойынша білімдерін тексеру кезеңі.

Босаң норма  дегеніміз не? (Тілдің жанды дүниедей түлеп, өзгеріп отыруының белгісі)

Қоғам дамыған сайын тіл де дами береді. Бірақ ескіні бірден аластата алмайсың. Ескі мен жаңа бірлесе ілесіп жүреді.

IV.Жаңа материалды түсіндіру кезеңі. Тілдік норма және стиль.

^·       Тілдік норма дегеніміз – тілдегі бірізділік, тіл материалдарын нормалау деген сөз, белгілі бір тәртіп, заңдылыққа бағындыру.

·      Тілдік норма тілдің ішкі заңды жүйелері негізінде дамып қалыптасады, олар сұрыпталған, ұтымды орайында, жалпыға бірдей ортақ түрінде жұмсалады. Ол тәртіпті орнататын да, оның иінін қандыратын даәдеби тіл.

·      Тілдің дыбыс жүйесі, сөз байлығы, сөз мағыналары, тілдің грамматикалық құрылысы – бәрі қалыптасқан заңды ерекшеліктерге негізделеді. Халық тілінің сан қабат байлығы басы бір жерге қосылмайтын бытыраңқы құбылыс емес. Олардың бәрінде әдеби тілге негіз боларлықтай заңдылықтар бар. 

·      Тілдік норма әдеби тілдің нормасы арқылы реттеліп отырады. 

Тілде белгілі бір ұғымның бірнеше сөзбен аталатын орайлары бар:

Жазушы-қаламгер, суреткер;

Егінші-диқан;

Мұғалім-оқытушы, ұстаз т.б.  Бұл әдеби тілдің стильдік айырым жігін саралай түсетін белгілер.

Жазушы, мұғалім, оқытушы әдеби тілдің барлық тармақтарына тән бейтарап сөздер болса, қаламгер, суреткер, ұстаз – публицистика, көркем әдебиет стиліне тән

Жазушылар Одағының мүшесі +

Қаламгерлер Одағының мүшесі –

Баспасөз беттерінде сөздердің экспрессивті баламасын айту күшейді:

Астық -алтын дән                             көмір  -қара алтын

Констит.-Ата Заң                             малды-аяқты қазына

Теледидар-көгілдір экран               президент-елбасы  т.б.

V. Жаңа материал бойынша түсінгендерін зерттеу кезеңі.
Оқулықпен жұмыс:

95-тапсырма: Төменде берілген тіркестерге мағыналық талдау жасаңыздар, тілдік нормаға сәйкес келетінін, келмейтінін ажыратыңыз.

Пышағы өткір	Тура мағына, өткір пышақ +
Сөзі өткір	Тіл шешен адам, ауыспалы мағына
Көзі өткір	Ауыспалы мағына, көреген адамдар.
Қолы өткір	Ауыспалы мағынада
Мінезі ауыр

96-жаттығу:Тіркестердің баламасын табу.

Аузы жеңіл    -өсекші адам; Баласын құтты орнына қондыру-үйлендіру, ұзату.

Құлағы тосаң-құлағы жөнді естімейді. Қолының жымысқысы бар-ұрлықшы адам; Қосып айтады – өтірікші; Ауыз бастыру-айтпауға уәде беру үшін ақы беру; Бет жыртыспау-тату тәтті тұру; Жасы ұлғаю- ересек; Қалтасы тесік – ақшасы жоқ; Сымсыз телефон – өсек айту; Аузының желі бар – өсекші, Ұзынқұлақ –сыбыс, жаңалықтар.

ҰБТ-ға дайындық сұрақтары:

«Жай сөйлем» тақырыбына Блиц-сұрақтар

1.Сөйлем дегеніміз не?

2. Сөйлемнің грамматикалық негіздері (тұрлаулы мүшелер: бастауыш, баяндауыш)

3. Сөйлемдер құрылымына қарай нешеге бөлінеді?

4. Жай сөйлем дегеніміз не?

5. Жай сөйлемнің түрлерін ата.

 V.Бекіту кезеңі.

127 беттегі тест жұмысы:

Кілті:

1.      Г; Б; В.

2.      Б; В;

3.      В; Ә;

4.      Б; Г.                «2» -1 дұрыс жауап;  «3» - 2 дұрыс жауап  «4»- 3 дұрыс жауап;

«5» -4 дұрыс жауап.

VІ. Үйге тапсырма беру, оқушылар білімін бағалау кезеңі: 97-тапсырманы берілген нұсқаулықтары бойынша орындау. Сөйлемдерге СКТ жасау;

Сұхбаттасу сөзінің синонимдік қатарын түзу;