Абдулаев Шарипан Леча.
Дахар а, кхолларалла а.
1алашонаш: Абдулаев
Лечин дахаран а, кхоллараллин а некъ бовзийтар; дешархойн ойла а, тидам а
кхиор; нохчийн литературе болу безам ч1аг1бар.
Кхочушдан лору жам1аш: дешархошна хаа
деза шаьш ешначух кхета, цунах лаьцна коьртаниг дагахь латтадан а, шайна хетарг
ала а; вовшашца а, хьехархочуьнца а къамеле бовла, къамел д1адахьа,1ама беза
шайн кхиамаш а, кхачамбацарш а довза, царех пайдаэца.
Хьехаран некъаш: учебникца
болх бар, дешархойн хаамаш, комментари ярца текст ешар.
Гайтаман г1ирс: яздархочух
лаьцна йина презентаци, «Орга» а, «Вайнах» а журналаш.
Урок д1аяхьар
I.
Урокана
кечамбар.
II.
Ойла
т1еерзор.
- Хьоме дешархой, дагадаийтий вай, х1ора шеран оханан беттан
25-г1а де х1ун аьлла билгалдина ду вайн къоман?
- Нохчийн маттахь дуьххьара арадаьллачу газетан ц1е муха хилла
вайн?
- Тахана а долуш ду аьлла хетий шуна и? Хьан йоккхур яра аша
цуьнан ц1е?
- 1990-чу
шарахь республикин «Ленинан некъ» газетан коьрта редактор х1оьттина а волу,
уггар хьалха оцу газетан ц1е «Даймохк» аьлла хийцина волчу нохчийн
г1араваьллачу поэтан ц1е яккха хуур дарий шуна? Мила хилла те и? (Абдулаев
Леча).
- Хьан эр дара
аша, хьанах лаьцна дуьйцур ду вай тахана урокехь?
( Дешархошка
шайга урокан 1алашонаш а, декхарш а бигалдохуьйту)
III.
Дешархойн
хаарш жигардахар
Хьехархочо
толлу дешархоша ц1ахь кхочушбина белхаш, билгалбоху церан кхиамаш а,
кхачамбацарш а.
- Мичахь, маца
вина поэт Шайхиев 1алвади?
- Шен
дуьххьарлера стихаш хьаьнга йоьшуьйтуш хилла 1алвадис?
- Маса шо долуш
зорбанехь араяьлла къоначу поэтан дуьххьарлера стихотворени?
- Мичахь белхаш
дина Шайхиев 1алвадис?
- Коьртачу
турпалхочун х1ун амалш билгалйоху авторо «Дорцан буса» поэма йолалуш?
- Х1ун хьехар
до цунна дас?
- Муха т1еоьцу
к1анта ден хьехар?
- Ден хьехам
кхочушбеш, х1ун сацам т1еоьцу к1анта?
- Муха гучуволу
к1антана шен накъостех бакъволу доттаг1?
- Муьлхачу
амалшца къаьста бакъволу доттаг1 кхечу накъостех?
- Билгалдаккха
поэмин коьрта маь1на
«Тешаме доттаг1
– ч1аг1онна йоьттина б1ов» рефератах дош.
IV.
Керлачу
хаарийн дуьххьара д1алацар.
1.
Хьехархочун
дош.
Тахана вай
шуьца карлабоккхур бу Абдулаев Лечин дахаран а, кхоллараллин а некъ.
«Аре дукха
шийла хилла хиларна хир ду и, аре суна кхин хIара аьлла дага а ца йогIу: тхо,
бераш, гуттар бохург санна чохь хуьлура. Да балхара чувогIу хан а яра гуттар
ларош. Да даим векхна-велавелла хуьлура. Иза боккха синтем а, синкъерам а бара.
ХIетахь дуьйна иштта цунах дIаволарх суна хIинца а ца хаьа иза сингаттаме,
гIайгIане ган. Иза сингаттаме, дог ца догIуш хаавелча, суна суо бехке хетта.
Ишттачохь тIаьхь-тIаьххьалц цуьнга хоттуш Iедал а дара сан: «Соьгара цхьа
ледарло-м ца яьлла?»
Дас суна гуттар
а цхьацца дуьйцура. Суна хIетахь дуьххьара девзира Кавказ, ДегIаста, ДецIа,
БIаьсте боху дешнаш. Суна цу дешнийн чам хаалора багахь. Суна и берриг цхьа
кхетам а бара. «ЦIа гIур ду» боху хиндолчу диканан нуьре гIаларт дара гуттар
бIаьргашна дуьхьал лаьтташ. Цкъа а цхьанхьа а вахна воцчу суна суо
цхьанхьара схьавеъна вуйла хаьара, юхаваха везаш, юхаваха бакъо а, декхар а
долуш.
I957-чу шарахь
тхо цIа даьхкира. «Вай цIа дохуьйту!» – дас и кхаъ баьккхина дагадогIуш санна
хета суна, и боккхуш цуьнан хилла бIаьргаш дуьхьал а лаьтташ. Аьлча а, иза
деккъа суна хетарг хила тарло. Амма и некъ, Кавказ, ДегIаста, ДецIа, БIаьсте
йолчу махка тхаьш цIа бина и беха некъ, юха тхаьш схьакхачар а суна билггал
дагадогIу. Бохамочул дикано, халхетарочул хазхетаро, къастарочул юхагаро
чIогIахо велхош хиллийла а хиира хIетахь дуьххьара»,- иштта дуьйцу Абдулаев
Лечас шен дагалецамашкахь.
Оцу къамелаца а
йовза йиш ю вайн авторан амал. Цуьнан дена муьт1ахь хилар, шегара цхьаъ даларна
кхоьруш, лерина хилар. Ткъа иштта хила ца веза муьлхха а доьзалхо? Нохчийн
1адаташца йог1ург а и кеп бен ма яц… Вовше ларам а, барт а, дегайовхо а йолуш…
Шен сил дукха Даймохк а безаш… Кхин цкъа а ладог1а кху мог1анашка ( д1айоьшу
билгалъяьхна предложенеш), иштта дешнаш яздан ма муьт1ахь хила веза шен
доьзална а, Даймахкана а.
Ткъа вай
тахана вийца лерина волу Леча Абдулаев ван а ву иштта. Нагахь вацахьара, сих
кхетар дацара мел ч1ог1а говза кечдина къоламца яздинарг.
2.
Учебник т1ерачу
статьяца болх бар.
( Цкъа хьалха хьехархочо, цул
т1аьхьа дешарошка д1адоьшуьйту статьян дакъош)
3.
Дешнаш т1ехь болх.
Г1аларт- силуэт, призрак.
Аккази- акация
Элхьамчаш- боярышник
Коканаш- терн
ГIундалгIеш-бузина траянистая
Ц1ийнан лард- ц1ийнан бух
(фундамент).
4.
Кхетарх
дуьххьарлера таллам.
Хаттарш:
- Маца
д1аболабелла Абдулаев Лечин кхоллараллин некъ?
- Муьлхачу лит-цхьаьнакхетарраллехь
дакъалоцуш хилла иза?
- Шен бераллех
муха дуьйцу поэто?
- Нохчийн
къоман эшарш а, иллеш мичахь, маца девзина Поэтана?
V. Урокан жам1дар
- Стенах лаьцна
дийци вай тахана урокехь?
- Мичахь, маца дуьненчу ваьлла нохчийн
г1араваьлла поэт, яздархо, гочдархо Абдулаев Леча?
-Муьлхачу шерашкахь нохчийн литературина
юкъавеана иза?
- Дас х1ун т1е1аткъам бина поэтана
бераллехь?
- Муьлхачу васташкахь карийна поэтана
Даймохк?
- Абдулаев Лечин книгийн ц1ераш яха
5. Рефлекси.
Дийца шайн кхиамех лаций.
Суна 1еми…
Суна хии…
Суна кхета хала дара…
Со ца кхийти…
Хаарийн мах хадор. ( Мах дешархошка
шайга хадабойту).
VII. Ц1ахь кхочушдан
дезарг. ( Т1едахкарш декъа мегар ду дешархошна).
1.Учебник-хрестомати т1ерачу 1-7-чу
хаттаршна жоьпаш кечдар.
2. «Маьлхан каш» поэма еша.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.