УРОК НА ТЕМУ : Мотт-халкъа са.

Мотт-халкъа са!

Мотт, адама уйлан лоарх1амег1а бола г1ирс ба. Меттаца гучадоал дика мел дар: хьаькъал, сакхетам, эхь-эздел, г1улакх, сий, денал, ший мехкацара безам, иштта кхы а.

В1алла к1орда а дергдоацаш, укх лаьттан букъ т1а дуккха х1амаш долашше а, х1ара сагà ше-ший дар деза. Иштта ларх1а мегаргба меттацара безам а.

Саг х1ама ийша а эшанза а хул, х1аман сов волаш-воацаш а хул. Хоза хета алац г1алг1аша мотт ховш волча сагах «Корта болаш саг ва» аьле. Сага кхетама лакха мах ба цу дешо бер.

Дукха хургбац наьна мотт яха дешаш ца хозаш а, уж ца довзаш а. Дийца варгвоацаш хоза а, к1оарга ма1ан долаш а ба наьна мотт. Воча дешашца бувцача хана ч1оаг1а дегаза хет из. Бакъда, лебе безача тайпара к1аьда, хоза из лебеш хилча ч1оаг1а хьамсара ба из. Из хьахьокхаш я вай къаман хьалхара поэт хиннача Янда-Къонгий Хамарзий Джамалда наьна метах язъяь байташ.

Сага мотт!

Хьо 1аьржача дега чура

Хьалувш хилча,

Ма б1еха, ма харца ба хьо

Сага мотт.

Хьо тийшача балхах

Биза хилча,

Дуне а х1алак дергда 1а,

Астарах биза беза

Сага мотт.

Хьо ц1енача дег чура

Хьалувш хилча,

Ма б1аьхий, ма хоза ба хьо,

Сага мотт.

Хьо маьршача уйлашца

Бувзабенна хилча,

Бешлоам-Корта а

Бошоргба 1а,

Дунен тоам бу сага

Ва мотт!

Ший кер чу лелаваь хьа а ваь, воча, б1ехача, унзарча  х1амах лоравеш, ший мотт д1а а хьехаш нанас хьалкхевича, из ший наьна мотт лертт1а ца бувцар эхь да сага. Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна, царех эхь хийтта а, лорабе беза вай наьна мотт, кегалургбоацаш. Цудухь вай фу де деза аьлча, ма хулла из наьна мотт боагг1ача тайпара нийсса бувца беза.

Хьамсара дешархо, вай теркам бича, воашта а ховш, ч1оаг1а к1оадо ю вай наьна метта. Воашта х1араненна уллув ба ала йиш йолаш да вай лертт1а г1алг1ай мотт хьабувца ца хов нах.

Уйла яьйий вай? Доккха зе ма хулий вай воай т1ехьен дер, боагг1ача тайпара царна из мотт д1а1ома ца бой. Ца1-м хов сона, боккхий хилча цу вай т1ехьено вай бехке дергдолга. Из цар дой, царех бехк боаккхилга хургдац. Цул совг1а, вай дешарлешкеи кхы йолча дешара моттигашкеи г1алг1ай мотт к1езига бувц. Къаьстта наьна мотт хьехаш долча дарсашка мара ца бувцаш. Цхьаькха а да лерх1аме, бийцача доаллаш дац из, нийсса бувцаш ца хуле.

Сога хаьттача ц1аккха лакъаргбоаца хьаст ба мотт. Хьаст ц1ена хилча хиво хьогал  йоаю.  Цох тара х1ама да мотт а. «Хьалъаьннар дото – чудитар дошо»  яхаш дале а, «Ала дезача аьнна дош дошол а дотол а дезаг1а да», яьхад вай даьша. Из бахьан д1а ца аьлча далац тахан къаман мотт вай к1албиталга. К1албиса хилаций из цох вай т1ехьале лоарх1аш ца хилча.

Сага са да мотт! Лебеча меттага хьежжа хул наха юкъера сага лоарх1ам а сий далар а. Вайна цхьачарна оалаш хеза да-кх вай дай дош: «Наьна мотт – Даьла совг1ат» - яхаш. Тахан воашка хьакхаьча из Даьла совг1ат тишде йиш яц вай. Даьша а ноаноша а цох доккхал деш метта ганз йитай вайна, вайх шоай йоаккхо еш. Цун хам бе а, из т1ехьенга д1акхачийта а вай декхарийла да. Т1аккха цар шоай т1ехьенга а т1ехьен т1ехьенга а д1акхоачийтаргья из метта ганз.

Цхьаволчо оал: мегаргбар из-м нах д1акхеташ хилча. Мегаргбац, даьра! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе яьздаргахьа а, бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт. Вай даьша, дукхача халача заманна шоаш духьалнийсбенна болашше, кега ца болийташ, вайга хьакхоачабаьб из. Вай из лорабе декхарийла да.

Вайна ховш да-кх, хьалха вай къаманна цхьацца халонаш т1алаттарца вай мотт йоазонга ца боалаш гайналга. Бакъда, г1алг1ай мотт, йоазув хиннадеце а массаза дег1аихаб багахбувцамца. Дукха фаьлгаш, кицаш, лоаца дувцараш, ховлий-довзалеш, иллеш да вай г1алг1ай мотт, къам, хоза г1улакхаш хестадеш. Сога хаьттача шийна ховчо кхувш йоаг1ача т1ехьенна уж дувцаре, цох боккха пайда баргбар.

Хийла нийслу г1алг1аша шоайла эрсий мотт бувцаш. Эрсий мотт хар а дика да, из ханза баргбоацаш ба тахан. Бакъда, ший къаман мотт кхетабеш болча наха эхь да шоайла кхыча меттал къамаьл дар. Наха шоай мотт кхыча меттал халаг1а хетилга да из е ший мотт а нана а ца лоарх1алга да. Г1алг1ай  метта дукха дешаш да, кхыча къамай вай санна хьадаккха ма1ан а долаш хьадоаладе доацаш. Цо хьахьокха г1алг1ай мотт б1аьхий хилар.

Мерза ба наьна мотт лерга хезача, юхь к1айеннача къоаночо тайжжа бувцаш хилча, берий йиткъача оазаца бувцаш хезача, ший берага кхайкача нанас бувцаш хезача а. Ай, цу наьна меттел техка еций вай Г1алг1айчен, лоамий, арений, шахьарий, юртий, оахамий, гувний, хина, иштта кхы а дуккхача х1амай ц1ераш.

Г1алг1ай меттал дешар Iомалац яхачо дувцар дош доацар да. Кхыча къаман сага цу тайпара дош дIахозе фу хетаргда. Цхьаволчо оал, сага шира дош доаладича: «Д1авалал, хьай къаьнара мотт а т1ехьа». Из в1алла мегаргдолаш дац.

Чехкка Iомавала веза гIалгIай меттал деша! Дийнахьа цхьан сахьата деше, кIира Iодеша Iомалургва, бетта – шаьрлургва. Селла хоза мотт вайна беннача Даьлах эхь хета а ма дезий!

Духхьал мотт аьнна ца а буташ, из нана яха дош хьалха даьккха цох д1а а хетта, наьна мотт аьннад цох, кхыча меттал хьамсараг1а а, безаг1а а из лоарх1аш. Ма хулла нийссаг1а бувца хьажа деза вай мотт, хьалкхувча т1ехьено нийсса д1а1омабергболаш. Цхьаккхача х1аманга кхоачаргбоаца мах ба наьнна метта – из нийса бувцар.

Ткъоалаг1ча б1аьшера мара г1алг1ай мотт йоазонга баьннабац. Керттера бахьан из а да цун цхьацца дола х1амаш ах-астаг1а хилар, вай меттà вай хийра хилар, вай цунна кхы а гаьнадовлаш латташ хилар.

Мах баь варгвоацаш, безача маьхе да ший мотт ц1ена хар. Ше ц1ена бувцарца йоаккха метто ший хозне. Дала низ лолба вайна массанена а из к1оаргаг1а 1омабе а цун къайленаш йовза а.

Жи! Дукха дахаш, 1омабе къаман мотт!