Дерс мевзусы: Шамиль
Алядин языджы.
Дерс макъсады:
• Муэллиф акъкъында малюмат
бермек.
•
Талебелернинъ сёз байлыгъынъы арттырмакъ..
• Ана тилимизге севги ве
урьмет дуйгъусыны ашламакъ, оны бильмеге ве сербест лакъырды этмеге тырышмакъ арекетлерини
тербиелемек
Дерс донатылувы:
ресимлер,дерслик, иш дефтери ,лугъат сёзлери, Шамиль Алядининъ портрети.
Дерс кетишаты:
I.Тешкелий
къысым.
*Селямлашув.
*Невбетчинен субет:
–Бугунь айнынъ къачы?
– Афтанынъ къайсы куню?
– Насыл йыл мевсими?
– Бугунь ава насыл?
–Дерсте ким ёкъ?
–Эвге насыл вазифе берильген?
II.Эв вазифесини тешкерюв.
III.Дерснинъ макъсат вазифелерини илян
этюв.
–Бугунь дерсимизде биз Шамиль Алядининъ
яратыджылыгъынен таныш оладжакъмыз ве эсерини окъуджакъмыз. Дефтерлеринъизни
ачынъыз ве бугуньки кунюни ве мевзуны язынъыз.
II.Янъы мевзуны анълатув.
Тахтада Шамиль Алядининъ портрети.
Шамиль
Алядин 1912 сенеси, июль 12-де юксек Айпетри дагъынынъ этегинде ерлешкен
Махульдюр коюнде догъды. Ханлар шеэри – къадимий Багъчасарай мектебинде окъуды.
Сонъра Акъмаесджид шеэринде педагогика техникумында ве педагогика институтында
тиль ве эдебият болюклеринде тасиль алды.
Шамиль
Алядин институттан сонъ, Украинанынъ Старый Константинов шеэринде къызыл
казаклар полкында арбий хызметте булунды. Сонъра о, генч деликъанлы бир
романтик йигити сыфатында, Озьбекстангъа кетип, анда Чырчыкъ къуруджылыгъында
экскаватор машинисти олып чалышты.
Шамиль
Алядин 1939 сенеси Къырымгъа къайтып, та 1941 сенеси июнь 26-гъа къадар Къырым
языджылары Бирлинининъ месуль кятиби вазифесинде фаалиет косьтерди. Экинджи
джиан дженкининъ биринджи кунюнден о джебэге кетти. Взвод ве эскадрон командири
оларакъ о, дженкнинъ сонъуна къадар урушты. Джебэ ёлларында дефаларджа агъыр
яралангъан ве тесадюфен сагъ къалгъан Шамиль Алядин, Меркезий Асия койлеринден
биринде явуз эджель панджасында аизар чекип яткъан къорантасыны тапа. (Эдипнинъ
«Я ваш царь и Бог» повестинде, бу фаджиа акъкъында тавсилятлы икяе этиле).
Белли
языджы Александр Фадеевнинъ ярдымы иле Шамиль Алядин Озьбекстанда «Сталинское
знамя» адлы Андиджан веляет газетасында мухбир чалышып башлады. Сонъра,
кеттикче о, Ташкентте Яш темашаджылары тетросында (ТЮЗ) директор, Озьбекстан
языджылыры Бирлигинде эдебий консультант ве месуль кятип, ана тильде чыкъкъан
«Ленин байрагъы» газетасында Баш муаррир муавини, Озьбекстан языджылары Бирлиги
янындаки къырым миллий эдебияты секциясынынъ Реиси, ана тильде янъы ачылгъан
«Йылдыз» журналында Баш муаррир вазифелеринде булунды…
Эбет,
Шамиль Алядин де, эксериет иджадкярлар киби, эм чалышты, эм де эбедиеттен ер
алгъан эсерлер язып къалдырды. О эдебят алемине озюнинъ «Танъ бульбули» шиири
иле келип кирди. 1927 сенеси он беш яшында олгъан Шамиль Алядин, бу биринджи
эсерини Исмаиль бек Гаспралыгъа багъышлады ве оны «Яш къувет» газетасында дердж
этти. Бундан сонъ, генч муэллифнинъ назмиет жанрында язылгъан эсерлери
бири-бири артындан матбуат саифелеринде дюнья юзюни корип башлады. Арадан чокъ
кечмеди, онынъ 1932 сенеси «Топракъ кульди, кок кульди», 1935 сенеси исе,
«Къызыл казакнынъ йырлары» серлева астында шиирлер джыйынтыкълары нешриятта
басылып чыкътылар.
Шамиль
Алядин экинджи джиан дженки арфесинде иджад къалемини энди несир жанрында
чалыштырып башлады. «Сенсинъми огълум?» «Шаланда», «Мердивен», «Геджелев» киби
несир эсерлери иште булар джумлесиндендир.
Экинджи
джиан дженкинден сонъ, джеза ерлеринде, эдипнинъ «Эгер севсенъ», «Рузгярдан
саллангъан фенерлер» киби романлары, «Ешиль япынджалы къыз» ве «Эльмаз» киби
икяелер ве повестьлер джыйынтыкълары, «Иблиснинъ зияфетине давет» повести,
«Теселли» повестьлер китабы, эдебиятшнаслыкъ мевзуда «Юксек хызмет» китабы,
дёрт томдан ибарет «Сайлама эсерлер»и ве айны заманда сыра-сыра публикациялары
дюнья юзюни корьди. Эдипнинъ къалеми астындан чыкъкъан назм ве несир эсерлери
юкъарыда ады зикир этильген Матякъуб Къошджановнынъ тили иле сёйлегенде,
акъикъатта, Шамиль Алядиннинъ эсерлери бинълерле, миллионларле адамларнынъ
гонъюлини айдынлаталар…
Буюк
къалем саиби Шамиль Алядин, 1994 сенеси догъмуш бешигине – Къырымына къайтты. О
Ветанында «Тугъайбей» серлевалы тарихий роман узеринде чалышып башлады, велякин
сонъуна чыкъып оламады. Амансыз эджель оны бу фани дюньядан бакъи дюньясына
алып кетти (1996 сенеси, майыс 21-де). Акъмесджид шеэрининъ Абдал мезарлыгъында
дефн олунды.
Бу сёзлер тахтада языла.Лугъат
иши:
Аякъдаш- ровесник
Аркъадаш- друг
Тедарик-подготовка
Тосун-молодой бычок
Ибрет-пример
Тай-жеребёнок
Чельтев-выборы
IV. Пекитюв.
Суаллерге джевап берюв:китаптан.
VI .Дерснинъ нетиджесини чыкъарув:
1. Не ичюн муэллиф эсерни бойле
битире?
2. Эсас къараманы бельгилениз.
3. Инсан озь макъсадларына иришмек
ичюн не япмалы?
VII. Баалав.
VIII. Эвге вазифе.
Янъы
сёзлерни эзберлемек.Муэллиф акъкъында малюмат тапмакъ.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.