Урок на тему: "Улуу Ильмень"

Улуу Ильмень

Кэллим

                                                                  кыырыктыйбыт Ильмень куелгэ…

                                                                                           С.Васильев-Борогонскай

Предмет: история, саха литературата, терут культура силбэспит уруоктара.

Кылаас: 10

Учуутал: Шишигина Г.Н., Амма улууьун Сата5ай орто оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала

Сыала:

1.      Уерэх: С.Васильев «Улуу Ильмень» поэматыгар А5а дойду Улуу сэриитигэр саха саллааттарын героизмнарын ырытан керуу;

2.      Иитии: Ийэ дойдуларын туьугар тыыннарын толук уурбут саха саллааттарын хорсун быьыылара умнуллубат. «Ытык иэс», «хорсун быьыы» диэн ейдебуллэри быьаарсыы;

3.      Сайыннарыы: О5олор араас предметтэргэ урут ылбыт билиилэригэр оло5уран, санааларын сааьылаан кэпсииллэрин, билинни оло5у кытта сибээстииллэрин ситиьии.

Туьаныллар:

Ø  «Сэттэ кут туруйа» клип;

Ø  «Журавли над Ильменем» киинэ;

Уруок хаамыыта:

1.      Уруок темата НОН

 Клип «Сэттэ кут туруйа» (сэриигэ диэри, 3 мин)

ü  Уруокпут темата туох туьунан эбитий?

Сэрии, А5а дойдуну кемускуур Улуу сэрии, 1941-1945 с.с., саха саллааттара сэриигэ кыттыбыттара, угус саллаат эргиллибэтэ5э.

ü  А5а дойду сэриитин историятыгар саха саллааттарын туьугар биир саамай трагическай кыргыьыы буолбута. Керун эрэ киинэни.

2.      «Журавли над Ильменем» киинэ фрагмена (3 мин).

ü  Туруйа ырыа5а уонна киинэ5э туох символай? То5о туруйа, атын кетер буолбакка? Эьиги санаа5ытыгар. (Фильм звуга суох бара турар)

Туруйа дойдутугар кэлэ турар. До5орун сутэрдэ5инэ, ону 9 сыл устата теннен кэлэн до5орун кэриэстээн елербут куеллэрин эргийэр дииллэр. Ол аата туруйа кэриэстэбил (память) символа.

ü  Туруйанан сирэйдээн сэрииттэн эргиллибэтэх буойуттары  кэриэстиир ессе ханнык айымньылары билэ5ит?

Дуоска5а суруллар.

Гриша  - Расул Гамзатов туруйа туьунан, легенда. (2)

Онон бугунну уруокпутугар Ильмень куелгэ Ийэ дойдуларын геройдуу кемускээбит саха саллааттарын хорсун быьыыларын туьунан кэпсэтиэхпит.

Айсен историческай справка – Ильмень куелгэ кыргыьыы.(3)      15 мун

3.      ШГН 7 кылааска С.Васильев «Улуу Ильмень» поэматын аахпыппыт. Жанр еттунэн туох уратылаах этэй? Историческай, героическай тема5а хоьоонунан суруллубут айымньы?  - Баллада.

Истиэххэйин эрэ бу айымньыттан быьа тардыыны. Юля Артемьева.(2 мун)

Стр. 182 Кырдьык да, маннык суостаах тугэнтэн хайа киьи дууьата долгуйбат буолуо5ай? Сэриини маннык ойуулааьын саха литературатыгар суох диэххэ сеп. Ол да иьин кыргыьыы толоонугар хаалбыт саха саллааттарын бэйэтин айымньыларыгар  С.Васильев курдук иэйэн-куойан аьыйбыт атын суруйааччы суох диэн этэллэр.

4.      ШГН Поэма ойуулуур-дьуьуннуур кырааската бэйэтин жанрын уратытыгар сеп тубэьэр. Хас биирдии тыл, хас биирдии этии кырыктаах сэрии кылыьын курдук сытыы, оьоллоох оно5оьун курдук бэргэн. «Литератураны таптааччыларга» сорудахтар айымньы тиэкиьинэн. Стр 180 – 181 (беле5унэн улэ, 7 мун)

1.      Державин, Некрасов, Есенин, Рахманинов диэн кимнээхтэрий?

2.      Поэма ойуулуур-дьуьуннуур ньымаларын этин.

ТУМУК    (3 мун)

НОН «Устуоруйаны сэнээрээччилэргэ» сорудахтар.

1.      Шведтэр, немецтэр рыцардара, Невскэй, Наполеон диэн кимнээхтэрий?

2.      История: карта боевых действий – Ильмень куелгэ кыргыьыы.

ТУМУК (3 мун)

Литература:  Ойуулуур-дьуьуннуур ньымалары этин:

1.      Метафора – аьыылаах хара5ым уутун, эймэлгэннээх  хара5ым уутун, омуннаах долгун, хара5ым уутун тамма5а туойустун, тор5о солко от, хоьоонунан венок быра5ан, хоьоонунан памятник туруоран.

2.      Эпитет – улуу буойуттар, синньэ-дьэрэкээн киистэлэр, сиэдэрэй кэрэ сибэккилэр, кый ыраах, кырыалаах дойду, албаннаах кыайыы.

3.      Тэннэбил –о5уруолуу

4.      Хатылааьын – эн 4, мин буттум 3, мин бардым

5.      Риторическай туьаайан этии –Эн, улуу Ильмень

6.      Синоним -  кэпсэтэн – санардан,

7.      Антоним – ытатан - ыллатан

8.      Кэккэлэтэн этии - синтаксическай параллелизм

5.      ШГН С.Васильев доруобуйата мелтех буолан сэриигэ сылдьыбата5а. Ол эрээри суобаьа буолбакка, ытык иэьин толоро журналист быьыытынан фронт инники кирбиитигэр бара сылдьыбыта, саха саллааттарын керсен дойдуларын сонунун иьитиннэрбитэ, посылка илдьибитэ. Тыната мелтех буолан, хаана баран еле сыспыта.

Рефлексия:

Бугунну уруоктан эьиги «ытык иэс», «хорсун быьыы» диэни хайдах ейдеетугут?

Сэрии кэмигэр

Билинни кэмнэ ытык иэьи толоруу диэн тугуй? Хорсун быьыыны онорор дьоннор бааллар дуо?

«Ытык иэс» - тылдьыкка булабыт. Билинни кэмнэ ким да кэспэт, олус дьоьуннаах иэс туох баарый? Уолаттарга, кыргыттарга?

Хорсун быьыыны эьиги биирдэ эмит онорбуккут дуо? Куустээх санаалаах киьи хорсун быьыыны онорор. «В жизни всегда есть место подвигам» диэн этэллэр дии.

Бугунну уруокпут интригата тугуй? Ханнык предмеккэ уерэннибит дии санаатыгыт?

Дьиэ5э улэ: Сэриигэ саа-саадах тутан А5а дойдуларын кемускээбит саха суруйааччыларын айымньыларыгар библиотека5а обзор буолуо5а. Онно кехтеехтук кыттабыт.