Урок по истории Казахстана на тему "1836-1838жж.И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс" (8 класс)

Сабақтың тақырыбы:1836-1838 жылдардағы И.Тайманұлы  мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Исатай мен Махамбет астаған Кіші жүз қазақтарының көтерілісінің жеңілу себептері, тарихи маңызы туралы мәлімет беру;

Міндеттері : 1) Көтерілістің  тарихи маңызын, бұл тарихи оқиғаның бүгінгі жастарға үлгі екенін түсіндіру;

2) . Оқушылардың  тарихи  оқиғаларды  өз бетінше  салыстыра білуіне бағыт  беру, ойын  еркін жеткізу дағдыларын дамыту;

3) Тұлғалардың ерліктерін үлгі-өнеге ете отырып елін  сүйетін, өз елінің тарихын құрметтейтін  азамат тәрбиелеу.  .

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Стратегиялық әдіс-тәсілдер: үлестірмелі тапсырмалар беру, сұрақтарға жауап-алу, Венн диаграммасын жасату, кесте толтырту

Сабақтың көрнекілігі:ҚР картасы, портреттер, видео, слайд арқылы сызба

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, география

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1)      «Кубик лақтыру» ойыны.

1801 жыл – (Бөкей ордасы құрылды)

1803 жыл – (Бөкейге ілесіп 5000 отбасы Ішкі ордаға көшіп барды)

1823 жыл – (Жәңгір хан таққа отырды)

1827 жыл – («Билер кеңесі» құрылды)

1818 жыл - (патша үкіметі қазақстардың Жайықтың өзенінен өтіп, Бөкей ордасына көшіп келуге тиым салған жарлық шығарды)

1833 жылы – (Жәңгір хан Қарауылқожа Бабажанұлын Коспий теңізі өңірінде көшіп жүрген қазақ руларына билеуші етіп тағайындады)

1791-1838 жж. – (И.Тайманұлының ө/с жылдары)

1804-1846 жж. – (М.Өтемісұлының ө/с жылдары)

1812 жыл – (Бөкей хан Исатайды беріш руының Жайық бөлімінің старшыны етіп тағайындады)

1836 жыл маусым – (Исатай қасындағы 18 жолдасымен ханға сөйлесу үшін хан ордасына келді

1837 ж.15 қазан – (Исатай мен Махамбеттің қолы Теректіқұм деген жерде Балқының ауылын ойрандады)

1837 ж. 15 қараша – (көтерілісшілер Тастөбе деген жерде жазалаушылардың біріккен қолымен кездесті).

2)      кесте толтыру.

Көтерілістің қамтыған аумағы	Мақсаты	Көтерілістің басты себептері	Көтерілістің басталуына түрткі болған оқиға	Көтерілістің қозғаушы күштері	Исатайдың жақын серіктері	Тастөбе түбінде көтерілісшілердің жеңілу себептері
Ішкі Орда, Кіші жүз	Ø хан озбырлығына шек қою; Ø шаруалар жағдайын біршама жақсарту; Ø жер мәселесінде патша үкіметінің отаршыл саясатын өзгерту.	1).1818 ж.патша үкіметінің  қазақстардың Жайықтың ішкі бетіне өтуге тиым салған заңы; 2) 1834 жылғы жұт; 3) Билер кеңесін құрамын ханның өзі бекітуі	1833 жылы Жәңір ханның өз қайын атасы Қарауылқожа Бабажанұлын Каспий теңізі өңірінде көшіп жүрген қазақ қазақ руларына билеуші етіп тағайындауы	қазақ шаруалары	Ұса Төлегенұлы, Смайыл Өтемісұлы, Сарт Еділұлы, Достыхан Жәнібекұлы, Алдияр Шонайұлы, Мұстафа Бектемірұлы т.б.	Қылыш, садақпен ғана қарулан көтерілісшілерді жазалаушылардың зеңбіректермен атқылауы

ІІІ. Жаңа сабақ жоспары:

1. Постер құру (әр топқа жеке сұрақтар беріледі) – 5 мин.

2. “Жылдар сөйлейді”  (сұрақтарға жауап) – 2 мин.

3. “Тапқыр болсаң, тауып көр” (әр түрлі тапсырмалар)

4. Венн диаграммасы.

5Топтастыру стратегиясы

6. Құжатпен жұмыc.

7. «Сиқырлы торша»

ІҮ. Бекіту

V. Үй тапсырмасы

VI. Бағалау

І тапсырма:

1-топ. Көтерілістің бәсеңдеуі

2- топ. Көтерілістің жеңілу себептері

3-топ. Көтерілістің  салдары мен маңызы

1-топ.

Көтерілісшілерді қуалаған Гекенің жазалаушы отряды нелістен Кулагин бекінісіне қайтып оралу себебі?	Исатайды қуалап, жиі орын ауыстыруға мәжбүр болған отряд әбден қалжырады. Және Исатайды ұстап бергенге 1000сом ақша тігілсе де, нәтижесіз болды.
Қай жылы Исатай Кіші жүзге өтіп кетті?	1837 ж.13 желтоқсанда
Б.Айшуақұлы қолға түсірген көтерілісшілердің  бір тобының ішінде кімдер болды?	Исатайдың ұлдары Досмұхамбет, Дінбаян, жұбайы, Махамбеттің інісі Сүлеймен, тағы 12 адам түрмеге жіберілді.
Қашан Исатай сарбаздары Орал әскери бекінісіне қауіп төндірді?	1838 ж.қаңтарда
В.А.Перовский көтерілісшілермен күресуге Горск және Калмыково бекіністерінен қанша әскери күш бөлді?	4 казак полкінбөлді.

2 топ

Көтерілістің осы кезеңіндегі Исатайдың мақсаты не болды?	Ішкі Ордаға қайта оралып, Жәңгір мен оны қолдаушыларға соққы беру, көтерілісті Ішкі Ордаға тарату,  орыс помещиктері тартып алған жерді қазақ шаруаларына қайтару
1838 ж.12 шілдеде болған оқиға?	Жазалаушы Геке отрядының Б.Айшуақұлының біріккен қолы мен көтерілісшілер арасында Ақбұлақ деген жерде шайқасы болды.
Көтерілістің жеңілу себебі?	Күштердің тең болмауы, зеңбірекпен атқылаған жазалаушыларға қылыш, найза, шиті мылтықпен қаруланған көтерілісшілердің төтеп бере алмауы
Көтерілісшілерден қанша адам қаза тапты?	80-дей адамқаза болды, 6–уы тұтқынға түсті. Ауыр жараланған Исатайды казактар қылышпен шауып, атып өлтірді.
Махамбет пен қолға түскен көтерілісшілерді қалай жазалады?	Махамбетті әскери сотқа тартып, айыптайтын материал жетіспегендіктен Бөкей Ордасынан алысқа жер аударды. Қожахмет Өтемісұлы, Бекен Сарұлы, Танрық Нұржанұлы, Балабек Нұрланұлы 8 жылға Ригаға, Ұса Төлегенұлы мен Р.Жәнібекұлы Сібірге жер аударылды.

3 топ

Көтерілістің нәтижесі нелер болды?	1)      Жәңгір сарайының алым-салықты өсіруіне шек қойылды; 2)       патша үкіметі көтерілісті қолдаған старшындармен санасатын болды.
Көтерілістің маңызы?	1)      ХІХғ.30-жылдарындағы ірі әлеуметтік қозғалыс болды; 2)       сипаты жағынан ұлт-азаттық болды, тотаршылдыққа, әлеуметтік езгіге қарсы бағытталды; 3)       отаршылдық саясаттың нәтижесінде хандық басқарудың күйрегенін көрсетті; 4)      Тәуелсіздік үшін күресті жаңа сатыларға көтеруге өз үлесін қосты.

ІІ тапсырма“Жылдар сөйлейді”. 1.      1837 ж.13 желтоқсан  - Исатайдың Кіші жүзге өтуі 2.      1838 ж. қаңтардың басында  – Исатайдың қолы Орал әскери шебіне қауіп төндірді. 3.      1838 ж. 12-шілде   - Ақбұлақ шайқасы болды. 4.      1841 ж. – жазалаушылар Махамбетті қолға түсірді 5.      1846 ж. – Махамбеттің қаза болуы. 6.      1836-1838 жж  - И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс.

 

ІІІ тапсырма. Әр топқа тапсырмалар беріледі.

1-топ.  . Әңгімелесу. Ізден, пікір білдір, ой қорыт: «Исатай-Махамбет» көтерілісі мен Алматыдағы «Желтоқсан оқиғасы».

2-топ.Жәңгір хан мен Бөкей ордасының би-сұлтандары туралы ізден.

3-топ.Кіші жүз қазақтарының  жер аумағын, Бөкей Ордасының аумағын, шайқас болғанжерлерді картадан көрсету.

4. Ой толғаныс. Венн диаграммасы. К.Қасымұлы мен И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлының көретілістерінің ұқсастығы мен даралығын салыстыру.

 

5. топтастыру.

1 топ. «Исатай кім?»

2 Топқа «Махамбет кім?»

3 топқа «1836-1838жж көтеріліс»

 

6. Құжатпен жұмыс. 105 бет

7. Сабақты бекіту. Тест..

1. Бөкей Ордасында болған көтерілістің мақсаты айқын көрінеді:

А) Махамбеттің өлеңдерінде В) Исатайдың старшындар съезінде сөйлеген сөзінде

С) Көтерілісшілердің патшаға жазған үндеуінде

2. 1837 жылы хан сарайын қоршауға алғандағы көтерілісшілердің саны

А) 10 мың         В) 5 мың              С) 2 мың

3. Исатай қаза тапқан шайқас:

А) Тастөбе        В) Ақбұлақ              С) Теректіқұм

4. Исатайдың подполковник Геке мен Жәңгірдің біріккен әскерімен шайқасы болды

А) 1836 ж. Қазанда          В) 1837 ж. Қазанда                  С) 1837 ж. қарашада

5. Исатай көтерілісін тездетіп басуға әсер еткен жағдай

А) Кенесары қозғалысының Кіші жүзді шарпуы         В) Көтерілісшілер санының көбеюі

С) Тастөбе түбіндегі көтерілісшілердің жеңілісі

6. Патша үкіметінің Исатайды ұстап берушіге белгіленген сыйдың мөлшері

А) 2000 сом      В) 1000 сом                С) 500 сом

7. 1837 жылы қазанның 15 де Исатай мен Махамбет бастаған қол Теректіқұмда кімнің ауылын ойрандады

А) Баймағамбет сұлтанның   В) Жәңгір ханның               С) Балқы бидің

8. Патшаны қолдаушылардың ұйымдастыруымен Н.Өтемісұлы өлтірілді

А) 1838 жылы                В) 1842 жылы                    С) 1846 жылы

Дұрыс жауаптар

1- А       2- С        3- В           4- С

5- А       6- В        7- С           8- С

                         8-7   --- “5”

                         6-5   --- “4”

                         4      --- “3”

                         3-1   --- “2”

Үй тапсырмасы: 1)& 14 оқу.

2) “ 1836-1838жж  көтерілістің тарихи маңызы”   эссе жазу

Өткен тарихымызға көз жүгіртсек, Ресейге бодан болған 1731 жылдан бастап тәуелсіздік алғанымызға дейін 700 ге жуық ұлт-азаттық қозғалыс болған екен.  Исатай мен Махамбет көтерілісі де халқымыздың тәуелсіз ел болуына өз үлестерін қосты. СабағымыздыңсоңындаМахамбеттің Жұмыр қылыш күйін тыңдаимыз.

• 1 слайд

  Сабақтың тақырыбы
  
  1836-1838 жылдардағы И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс
  “Өз тарихын білмеген халық, өзін де сыйламайды” (Н.Ә.Назарбаев)
  

• 2 слайд

  Исатай мен Махамбет бастаған Кіші жүз қазақтары көтерілісінің жеңілу себептері, тарихи маңызы туралы мәлімет беру.
  Мақсаты:
  М і н д е т т е р і:
  1
  Көтерілістің  тарихи маңызын, бұл тарихи
  оқиғаның бүгінгі жастарға үлгі екенін түсіндіру;
  2. Оқушылардың  тарихи  оқиғаларды  өз бетінше
  салыстыра білуіне бағыт  беру, ойын  еркін жеткізу
  дағдыларын дамыту
  2
  Күтілетін нәтиже:
  Көтерілістің себебін анықтай алады,
  тарихи маңызын түсінеді, тарихи
  оқиғаларды саралап, салыстыра алады
  
  2. Өзіндік ой пікірлерін
  сенімді, жүйелі түрде
  жеткізе алу дағдалары қалыптасады;
  
  3. Тұлғалардың ерліктерін үлгі-өнеге ете отырып елін
  сүйетін, өз елінің тарихын құрметтейтін 
  азамат тәрбиелеу. 
  
  2. Әр түрлі деңгейдегі
  тапсырмаларды орындай алады.
  
  3
  

• 3 слайд

  
  Сабақтың түрі: аралас
  
  Сабақтың әдісі: интерактивті
  Сабақтың көрнекілігі: ҚР картасы, портреттер, видео, слайд арқылы сызба
  
  Стратегиялық әдіс-тәсілдер: үлестірмелі тапсырмалар беру, сұрақтарға жауап-алу, Венн диаграммасын жасату, кесте толтырту
  
  
  Пәнаралық байланыс: Әдебиет, география
  
  

• 4 слайд

  І.Ұйымдастыру кезеңі
  ІІ.Үй тапсырмасын тексеру
  а) Блиц сұрақтар.
  б) Кесте толтыру.
  ІІІ. Сабақтың кезеңдері:
  1. Постер құру (әр топқа жеке сұрақтар беріледі).
  2. “Жылдар сөйлейді” (сұрақтарға жауап).
  3. “Тапқыр болсаң, тауып көр” (әр түрлі тапсырмалар).
  4. Ой толғаныс. Венн диаграммасы.
  5. «Топтастыру» стратегиясы.
  6. Құжатпен жұмыс.
  ІҮ.Білімді бекіту. Тест.
  Ү. Үйге тапсырма.
  ҮІ.Бағалау.
  
  
  
  
  
  
  
  
  Сабақтың барысы:
  

• 5 слайд

  www.ZHARAR.com
  
  
  
  
  
  II.Үй тапсырмасын сұрау
  

• 6 слайд

  1818 жылы болған
  оқиға ?
  Патша үкіметі
  қазақтардың, Бөкей
  Ордасына көшіп келуге тиым
  салды
  1804-1846 жж.
  
  М.Өтемісұлының
  Өмір сүрген жылдары
  1812 жыл ы
  Бөкей хан Исатайды беріш
  руының Жайық бөлімінің
  старшыны етіп
  тағайындады
  1791-1838 жж
  
  И.Тайманұлының
  өмір сүрген жылдары
  1836 жыл маусым
  
  Исатай қасындағы 18
  жолдасымен ханға сөйлесу
  үшін хан ордасына келді
  Исатай мен Махамбеттің
  қолы Теректіқұм деген жерде
  Балқының ауылын ойрандауы?
  
  1837 ж.15 қазан
  1837 ж. 15 қараша –
  Көтерілісшілер Тастөбе деген
  жерде жазалаушылардың
  біріккен қолымен кездесті
  Бөкей Ордасы
  қай жылы құрылды?
  
  1801 жылы
  
  Қай жылы Бөкейге ілесіп
  5000 отбасы Ішкі
  Ордаға көшіп барды?
  
  1803 жылы
  
  Жәңгір хан таққа
  отырған жыл?
  
  1823 жыл
  
  Ішкі Ордада «Билер
  кеңесі» қашан құрылды?
  
  1827 жылы
  
  
  Жәңгір хан Қарауылқожа
  Бабажанұлын қашан
  Қазақ руларына билеуші
  етіп тағайындады?
  1833 жылы
  
  
  

• 7 слайд

  Кесте толтыру.
  

• 8 слайд

  ІІІ. Жаңа сабақ жоспары:
  
  1. Постер құру (әр топқа жеке сұрақтар беріледі) – 5 мин.
  2. “Жылдар сөйлейді” (сұрақтарға жауап) – 2 мин.
  3. “Тапқыр болсаң, тауып көр” (әр түрлі тапсырмалар).
  4. Венн диаграммасы.
  5. “Топтастыру”стратегиясы.
  6. Құжатпен жұмыс.
  7. “Сиқырлы торша”.
  

• 9 слайд

  Сынып оқушыларын топтарға бөлу.
  І тапсырма:
  1-топ. Көтерілістің бәсеңдеуі
  2- топ. Көтерілістің жеңілу себептері
  3-топ. Көтерілістің салдары мен маңызы
  

• 10 слайд

• 11 слайд

• 12 слайд

• 13 слайд

  
  
  1836-1838 жылдардағы көтерілістің басшылары
  
  
  
  
  Исатай Тайманұлы
  (1791-1838)
  Махамбет Өтемісұлы
  (1804-1846)
  

• 14 слайд

  ІІ тапсырма “Жылдар сөйлейді”.
  1837 ж.13 желтоқсан - Исатайдың Кіші жүзге өтуі
  1838 ж. қаңтардың басында – Исатайдың қолы Орал әскери шебіне қауіп төндірді.
  1838 ж. 12-шілде - Ақбұлақ шайқасы болды.
  1841 ж. – жазалаушылар Махамбетті қолға түсірді
  1846 ж. – Махамбеттің қаза болуы.
  1836-1838 жж - И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған көтеріліс.
  

• 15 слайд

  ІІІ тапсырма “Тапқыр болсаң, тауып көр”.
  
  1-топ. Әңгімелесу. Ізден, пікір білдір, ой қорыт: «Исатай-Махамбет» көтерілісі мен Алматыдағы «Желтоқсан оқиғасы».
  2-топ. Жәңгір хан мен Бөкей ордасының би-сұлтандары туралы ізден.
  3-топ. 1) Бөкей Ордасының және Кіші жүз қазақтарының жер аумағын, Шайқас болған жерлерді картадан көрсет.
  2)Кімнің сөзі?
  «Өздеріндей …………………,
  Қарны жуан ………………..,
  Атандай даусын ақыртып,
  Лауазымын көкке шақыртып,
  ………………………..деп едім,
  “Еділдің бойы .........................
  .............................. деп едім,
  .................... жатқан................
  ...............................деп едім!”
  

• 16 слайд

  www.ZHARAR.com
  

• 17 слайд

  4. Ой толғаныс. Венн диаграммасы.
  Бүкіл үш жүзді
  қамтыған көтеріліс
   
  Қоқандықтардың
  езгісінен қазақтарды
  азат ету
   
  Феодалдықтоптардың
  Кенесарыны
  қолдамауы
   
  Көтеріліс
  10 жылға созылды
   
  
  Ішкі Орда, Кіші жүзді
  қамтыды.
   
  Хан озбырлығына шек
  қою;шаруалар
  жағдайын біршама
  жақсарту;
  Жер мәселесінде патша
  үкіметінің отаршыл
  саясатын өзгерту.
   
  Көтеріліс
  2 жылға созылды.
  
   
  
  
  
  Отаршылдық
  езгіге
  қарсы
  бағытталды.
  

• 18 слайд

  5. Топтастыру.
  1 топқа - “Исатай кім?”
  2 топқа – “Махамбет кім?
  3топқа – “1836-1838 жж. көтеріліс“
  

• 19 слайд

  
  
  
  
  Исатай кім?
  
  Тапқыр,
  қабілетті
  
  Көтерілісінің
  саяси көсемі
  қайсар
  қолбасшысы,
  халық батыры
  
  Беріш руының
  старшыны
  

• 20 слайд

  
  Махамбет кім?
  
  әйгілі ақын,
  күйші композитор
  осы
  көтерілістің
  жалынды
  жыршысы
  Көтерілісті
  Ұйымдастыру
  шылардың бірі
  
  Исатайдың
  жауынгер
  серігі
  

• 21 слайд

  1836-1838 жж.
  көтеріліс
  
  Ұлт-азаттық
  сипатта болды
  
  Ішкі Орда
  мен Кіші жүзді
  қамтыды
  Отаршылдыққа,
  әлеуметтік
  езгіге қарсы
  бағытталды
  
  ХІХ ғ.
  30-жылдарындағы
  ірі әлеуметтік
  қозғалыс бболды
  

• 22 слайд

  6. Құжатпен жұмыс.
  /105 бет/
  

• 23 слайд

  Исатай мен Махамбет ескерткіші
  

• 24 слайд

  “Сиқырлы торша”
  

• 25 слайд

  1. Көтерілістің негізгі қозғаушы күштері кімдер болды?
  
  а) қырғыз манаптары
  ә) қазақ шаруалары
  

• 26 слайд

  www.ZHARAR.com
  

• 27 слайд

  www.ZHARAR.com
  2. Көтерілісшілердің мақсаты не еді?
  
  а) Патша үкіметінің отарлауын тоқтатып, мемлекеттілікті сақтап қалу
  ә) Ресейге бірігу
  
  

• 28 слайд

  www.ZHARAR.com
  3. К.Қасымұлының, Исатай мен Махамбет көтерілістері сипаты жағынан қандай болды?
  
  А) Басқыншылық
  ә) Ұлт-азаттық
  

• 29 слайд

  www.ZHARAR.com
  4. Қай хан орыс императоры Павелге Жайық пен Еділдің арасында жеке Қазақ хандығын құратынын мәлімдеді?
  
  А) Бөкей хан
  Ә) Айшуақ хан
  

• 30 слайд

  5. Бөкей ордасындағы көтеріліс нені байқатты?
  
  А) Патшаның отаршылдық саясаты нәтижесінде хандық басқарудың күйреуін.
  Ә) Хандық биліктің нығаюын.
  
  
  
  

• 31 слайд

  6. Көтерілістің тарихи маңызы ?
  
  А) Бұдан кейін Қазақстан аумағында көтерілістер болған жоқ.
  Ә) Бұл көтеріліспен рухтанған жаңа ұрпақ тәуелсіздік үшін күресті жаңа сатылар мен биіктерге көтеруге дайын болуға бейімдеді.
  

• 32 слайд

  IV.Қорытындылау
  “Қайталау - оқу анасы”
  

• 33 слайд

  
  Тест
  1. Бөкей Ордасында болған көтерілістің мақсаты айқын көрінеді:
  А) Махамбеттің өлеңдерінде В) Исатайдың старшындар съезінде сөйлеген сөзінде
  С) Көтерілісшілердің патшаға жазған үндеуінде
  2. 1837 жылы хан сарайын қоршауға алғандағы көтерілісшілердің саны
  А) 10 мың В) 5 мың С) 2 мың
  3. Исатай қаза тапқан шайқас:
  А) Тастөбе В) Ақбұлақ С) Теректіқұм
  4. Исатайдың подполковник Геке мен Жәңгірдің біріккен әскерімен шайқасы болды
  А) 1836 ж. Қазанда В) 1837 ж. Қазанда С) 1837 ж. қарашада
  5. Исатай көтерілісін тездетіп басуға әсер еткен жағдай
  А) Кенесары қозғалысының Кіші жүзді шарпуы В) Көтерілісшілер санының көбеюі
  С) Тастөбе түбіндегі көтерілісшілердің жеңілісі
  6. Патша үкіметінің Исатайды ұстап берушіге белгіленген сыйдың мөлшері
  А) 2000 сом В) 1000 сом С) 500 сом
  7. 1837 жылы қазанның 15 де Исатай мен Махамбет бастаған қол Теректіқұмда кімнің ауылын ойрандады
  А) Баймағамбет сұлтанның В) Жәңгір ханның С) Балқы бидің
  8. Патшаны қолдаушылардың ұйымдастыруымен Н.Өтемісұлы өлтірілді
  А) 1838 жылы В) 1842 жылы С) 1846 жылы
  
  

• 34 слайд

  Үйге тапсырма:
  1 ) & 14 оқу.
  2) “1836-1838жж көтерілістің тарихи маңызы” эссе жазу