Урок по Крымскотатарской литературе на тему "Из детства Амет-Хана"

Эдебиятдерси

5 сыныф

«Амет – Ханнынъ

балалыгъындан»       

Учитель крымскотатарского языка  и литературы

                                                                                Мичуринской ОШ 1-3 ступеней

                                                                        Якубовской З.М.

5 сыныф

Тувгъанэдебият.

Мевзу. «Амет-Ханнынъбалалыгъындан» метининдекъараманнынъ образы.

Макъсат. 1. ТалебелерниАмет-ханнынъаятийёлунен, Риза Фазыл, ЛютфиеСофу «Амет-ханнынъбалалыгъындан» (Амет-Ханнынъйылдызыповестинден) метиннинъмундереджесинентанышэтмек.

                    2. Талебелернинъсёзбайлыгъыныарттырмакъ, агъызвеязманутукъларыныинкишафэтмек.

                    3. Ватангъасевгиашламакъ.

Балаларарасындадостлукъбагъыныкъавийлештирмек.

Теминлев.Дерслик, Амет-Хан Султаннынъресимли.

Китаплар.

                        Кассета. «Амет-Хан» - йырыУ.Кенджекаеваиджрасында

Иллюстрациялар (ресимлер)

Дерснинъкетишаты.

I.Тешкилиймуйит.Селямлашув. Дерскеазырлыкъ.

II. Янъымевзу.

а)  Оджанынъсёзю. Балалар, бугуньбизимдерсимизэфсаневийкъараманАмет-Хан Султаннынъаятыненвеонынъбалалыгъыакъкъындаязылгъаникяенентанышолмагъабагъышланаджакъ. Амет-Хан Султан бутюндюньягъа нам бергенучуждыэди.

б)  Шабанова ЭльмазАмет-Хан Султан акъкъындамалюматазырлады, келинъизбиргелешип оны динълейик.

в)  Амет-Хан Султан догъупоськеншеэриАлупканы, озьВатаныны, халкъыны пек севеэдиведогъгъаншеэринебагъышлапшиир де язгъанэди.

Алупкагъа!

ВелуллаеваЗейнеп

Ахменим Алупкам, сени пек сагъындым,

Едикъаткоклергеюксельгенвакъытта.

Яшлыкътансинъгенсинь сен мениманъгъыма

Чыкъмайсынъакълымдан эр кунь, эр саатте.

Захарова Маша

Ахменимсевимлибалалыкъшеэрим!

Дюньяда эр шейдензиядесеверим.

Сен менимкъуванчым, джанымвеанъымсынъ,

Дамардадургъусы з къайнагъанкъанымсынъ.

АдияроваЭльмаз

Мен сенинъкоклергекотеремшанынъы

Сен ичюн мен ольсем, мугъайып яс тутма

Ялварам, мен ольсем, мугъайып яс тутма

Истейим, тек мениэбебийунутма.

(Амет-Хан Султаннынъшиири).

Оджа. Эм ойле де олды. Алупка, къырымтатархалкъыАмет-Хан Султанныичбирвакъытунутмаз.

ШаирлеримизАмет-Хангъабагъышлапчокъшиирлерязгъан.

АбджемилеваДжемиле, ГалимоваЭльзара, окъунъыз.

Риза Фазылнынъ «Амет-Хангъа» шиири.

Джемиле

О Къараденьизянындадогъгъан,

Денъиздентишкинлик, кучь-къуветалгъан,

Ай-Петрикъырынатырмашкъан, джошкъан,

Ватангъахазметчюндагъларныашкъан.

Эльзара

Душманнынъустюнеатылгъанокъкиби,

Гуякиичкъоркъудуйгъусыёккиби.

«Алупка, сен ичюн! Сен ичюнВатан!»

Депдогърубильмейип, фашистниургъан.

КъараманАмет-Хан! Сынавджы батыр!

Санъадырбизлерденбубеш он сатыр.

Куньордугъакетмекниолмагъаистеймиз

Бизде сен кибиолмагъаистеймиз.

Оджа.Бабалар, бугуньдерсимизде Риза ФазылвеЛютфие Софу «Амет-Ханнынъйылдызы» повестинденамет-Хан Султаннынъбалалыгъындандегенметинининентанышоладжакъмыз.

а) Лугъатиши.

коба-пещера,

незакет-вежливость,

тары-злаки, зерно,

кетен-полотно,

сюннет-воля бога,

акътааля-Аллах,

эдждат-порядок,

асабалыкъ-наследство,

окъ-пуля,

аскер-воин, солдат,

хаин-злой,

залым-гневный,

перишан-неряшлевый.

дженк-уруш, война,

джебе-фронт,

джесюр-храбрый,

къараман-герой,

сынавджы-испытатель.

душман-враг,

ифтихар-гордость, честь.

б) Саналаштырылгъанбирлевха.

Икяенинъмевзусыныбизлерге:

              1. ВелуллаеваЗейнеп - муэллиф

              2. ГаливоваЭльзара – ана

              3. БеляловСейяр – Амет-Хан.

Зейнеп. Язкуньлерниньбиринде, Султан (бабасы) иштенкъайткъанвакъытта, пешинденетеклепбирэчкичикалыпкеле. Аметвеанасыонъа пек севиндилер.

АнаЭльзара

Иште, огълум, буны яхшыбеслесенъ, санъа эр куньсютберир-дедиана.ОндансонъАмет эр куньэчкиникъырларгъаайдай.

Биркунь о, эчкичикниэвгеайдапкетирди, озюкозьденгъайыполыпкетти.

Эвге та акъшамкъаранлыгъында. Перишаналдакъайтыпкельди.

Эллери, аякълары, сыдырылгъан, юзюкуськюн, козьлеритюшюнджели.

Ана:

- Къайдаэдинь, огъулчыгъым? Санъа не олды?

Амет:

- БалаларненИсар-Къаягъатырмаштыкъ. Андакъоба бар экен. Хатиджеаптеайтаэкен, бирзаманларда о къобада«Алтын» бешиксакълагъанлар. Дженюптарафтанкучьлю ель эссе, бешиксалланавеозь-озюне «айнени» чала экен».

- Андакъобаянында ель сакинэсе, шунынъичюн «бешик» бугуньйырламады.

Ана:

- Вар, огълум, ювун да, урбаларыныденъиштир. Шимдибабанъкельсе, сени къаяларгъатырмашкъан (бирдаа, ах) депкедерленир. О къаяларгъатырмашмабирдаа, яхшымы, балам. Алла косьтермесин, бир шей олса, сени къайданкъыдырмакъкереклигини де бильмемиз.

Амет:

- Сизкъоркъманъыз, анам, бир шей олмаз. Мен озюмкъайтыпкелиримэвге. Тек сиз манъаанавы «Алтын бешик» акъкъындасёйленъиз.

Ана:

- Бумасал, огълум, мен санъакерчектенолгъанбир батыр акъкъындасёйлейим. Вар тез-тез ювун.

(Аметювунды, урбаларыныденъиштирдисонътатлыкъайнатмакъичюнсепетичиндекиюзюмлернисайлапотургъананасынынъянынакельди.Онынъмераметликозьлеринебакъаракъ).

Амет:

- Мен сизгеярдымэтерим, ана, манъаАлимакъкъындасёйленъиз.

Анасы:

- Яхшы, динъле.

Сизлербильмейсинъиз, балам, революцияданэвельбизкорьгенпадишалархалкъкъа пек къылынаэдилер. О падишаларнынъякъынадамларыолгъанбайларвепомещиклербутюнхалкънычалыштырып, озьлеризенгиняшай, аммафукъарелер (бутюн) ашамагъааш, киймегеурбатапалмайэдилер. Эр ердеакъсызлыкъ, адалетсизликукюмсюреэди. Мынабуакъсызлыкъкорьген, акълагъанКъарасувлыАлимдегенбирйигитозюнинъ пек акъыллыельетмезатынаминип, байларнынъзыкъысыныбермеге, фукъарелерникъорчаламагъабельсене. Пек чокъишяпа. Пек чокъадамларныботенбеляларданкъуртара…

(НефесалмайанасыныдинълепотургъанАмет).

Амет:

- Мен де Алимолджагъым, ана, фукъарелерникъорчалайджагъым.

Анасы:

- Ёкъогълум, сен Алимолма. Эр кимнинъозьады бар сен. Аметсинъ, Амет-хансынъ. Аметол. Халкъынъы сев, Ватанынъы сев, тек Аметолыпкъал. Алим

Кибиджесюр, оламдесень, бубашкъа.

Оджа:

Анасыбиркунь «Алтын бешик» акъкъындаикяени де Аметкеайтыпберди. (масалнынъмундереджесиниоджаайтыпбере).

Пекитюв

в) Талебелерикяеден парча окъуйлар.

г) Оджанынъсуаллеринеджевапберелер.

1.     Амет-Ханнынъбалалыгъыкъайдакечти?

2.     АнасыАметкенасылэфсанеайтыпберди?

3.     Амет-Хан кимгеошамагъаистейэди?

Оджа:

КорьгенимизкибиАметханозьарзусынаетти.

Фоторесимлеркосьтериле.

       Белли учуджымыз 602 дженкяверурушларда булунды.49 душман самолеты урыптюшюрди. Улу ВатандженкиндекосьтергенджесаретлигиичюнСоветлерБирлигининъ 2 дефакъараманыунванына малик олды.  Дженктенсонъ о сынавджыолды. Амет–хан Султан 100 зиядесамолетларнысынады.

         1971 сенеси февраль 1 –де Амет–хансабаэвден кулер юзненчыкъты. Амет–хан учты. Лякин буонынъсонъкиучувыолды. Буучувбуинсанныэдебийликкеалыпкетти.

Талебе. КъайбуллаАсене.

Ольмеди, ольмеди, ольмедиАмет-хан,

Яшлар о, яшайджакънесиллеранъында,

Унутмазич оны урьВатан, догъмушхалкъ,

Батырнынъ чин рухуяшаркенкъанында.

Талебелерберабер

Бушанлыкуньде ант-эминэтемиз.

Мердликтебизсенинъизинъденкетемиз.

Джесюрликелундасендендерсалып,

Ватангъабизлер де шайхызметэтемиз.

Д)   Ф. Алиевнинъмузыкасы. Ф.Фазылнынъсезлери.( магнитофон )

Е)Аталарсезю

1.     Борюденкъоркъсанъ, дагъгъачыкъма.

2.     Алтын атештесыналыр, йигит-куреште.

IV.Нетидже.

V.Балаларныбаалав.

VI.Эвгевазифе. С. 116, 118-122.

Аталарсезютапыпязмакъ.

Кр.тат. къараманларыакъкъындамалюматтопламакъ.

 ( 9 майысякъынлаша ).