Урок по теме "Комсомольцы в годы гражданской войны"

9 класс.                                                                                                            27.10.2013 год.

Тема урока: По поэме С.Р.Кулачикова “Комсомольцы в годы гражданской войны”.

Уруок темата: Буурҕа-буулдьа дьылыгар.                                                            9 кылаас.

             (С.Р.Кулачиков-Эллэй поэмата).

Уруок сыала: Комсомол туһунан өйдөбүлү уонна Саха сирин комсомолун  героическай олоҕуттан 1920-1930сс. кэрдиис кэмин сырдатыы, чинчийии.

Уруок соруга: - поэманы таба интонациялаан, доргуччу аахтарыы.

               -Үөрэнээччилэр Саха сирин комсомолун 20-30сс. кэрдиис кэмин

                поэматтан ааҕан, олоҕу кытта ситимнээн, тугу билэллэрин

                уонна өйдөөбүттэрин быһаарыылара, дьүүллэһиилэрэ, ыры-

                тыылара.

               -олохтоох матырыйааллары уруокка таба туһаныы.

Уруокка туһаныллар матырыйааллар уонна тэриллэр: ноутбук, экран, презентация, учебник, “Летописец молодёжного движения” А.Д Сыроватскай кинигэлэрэ, учебник, комсомольскай билиэт о.д.а

.

Уруок хаамыыта:

1.Тэрээһин. Уруок тематын, сыалын-соругун билиһиннэрии.

2.Киирии тыл.

Быйыл Россия үрдүнэн история сыла, онон уруокпун Саха сирин историятыттан ыччат олоҕун сырдатыыга аныыбын. Алтынньы 29 күнүгэр Комсомол төрүттэммит күнэ. Бүгүн С.Р.Кулачиков-Эллэй Саха сиригэр Комсомол төрүттэммитэ 10 сылыгар анаан суруйбут  «Буурҕа, буулдьа дьылыгар» поэматын үөрэтэбит.

3.Саҥа тема:

- Авторы билиһиннэрии. (учебник 106стр.)

Учебниктан суруйааччы Николай Габышев кылгас ахтыытын искэ аахтарыы.

Ыйытык:- оҕонньор тоҕо “Эн дьиҥнээх Эллэйгин дуо?” диэн ыйытарый?

        -Ити ыйытыы элбэххэ эбээһинэстиир диэн этии туох суолталааҕый?

                ( аат элбэххэ эбээһинэстиир )

Оҕолор өйгө тутар дьоҕурдарын бэрэбиэркэлээһин. 

- Поэмаҕа киирии. Комсомол диэн тугуй? Комсомол туһунан тугу билэҕин?

                ( оҕолор эппиэттэрин истии )

- Комсомол историятыттан сибидиэнньэлэр: (оҕолорго суруйтарыы)

1918с. алтынньы 29 күнүгэр Россияҕа Комсомол төрүттэммитэ. Саха сиригэр сэбиэс-кэй былаас 1919с. ахсынньы 15 күнүгэр коммунист-большевиктар салалталарынан саллааттар уонна рабочайдар куораты колчаковскай былаастан босхолообуттарын кэннэ олохтоммута.  Комсомолу Омскайга, Красноярскайга, Иркутскайга төрүттэспит, ол кэмҥэ 1920с. олунньу 3 күнүгэр Сибревком уполномуочунайынан анаммыт М.К.Аммосов Иркутскайтан 1920с. муус устар 1 күнүгэр коммунист-большевиктарга комсомолу тэрийэргэ телеграмма ыыппыта. Муус устар 16 күнүгэр Дьокуускайга эдэр ыччат мунньахтаан баран, 8 киһи комсомолга киирэргэ суруйтарбыта. Кинилэр орто-лоругар Чэриктэйтэн Күүстээх Куонаан уола Попов Илья Кононович баара. Муус устар 18 күнүгэр уопсай мунньах оҥорон, ЫКС быстах устаабын ылыммыттара .Бу күн Саха комсомольскай уобаластааҕы тэрилтэтэ тэриллибитинэн ааҕыллар. Комсомол- коммунист партия эрэллээх көмөлөһөөччүтэ, сэбиэскэй былааһы олохтоһон гражданскай сэриигэ хорсуннук сэриилэспитэ. Комсомол  20-30сс. героическай олоҕун, Эллэй кырдьык олус таба буурҕа, буулдьа дьылларынан ааттаабыта.  

-Поэманы ааҕыы. (оҕолор бэриллибит кэрчиги доргуччу, таба интонациялаан ааҕал-    лар)

4.Ис хоһоонун дьүүллэһии (слайданан быһаара-быһаара, аахпыт кэрчиктэрин ис хоһоонун быһаараллар)

- Эдэр Эллэй комсомолга киириитэ.

- Гражданскай сэриигэ дойду көмүскэлигэр Ленин эдэр ыччаты ыҥырыыта.

- Каландрашвили этэрээтэ тоһуурга өлүүтэ.

- Строд этэрээтэ Саһыл Сыһыыга баррикада.

- Абаҕа сэриитэ. Комсомолецтар уонна пионердар хорсун быһыылара.

- Өлбүт буойуннар кэлэр кэмҥэ кэриэстэрэ.

- Герой өлбөт-сүппэт.

- Дойдугун, дьоҥҥун өстөөхтөртөн көмүскүүргэ бэлэм буол.

5. Поэманы дириҥэтэн ырытыы.

- Ырытыы, быһаарыы.

 аахпыт кэрчиккэр туох санаа, иэйии этиллибитин быһаар. (Ахтыы, ыҥырыы, аһыныы, аба-сата, инникигэ эрэл, эрэнии, кэриэстээһин....)

- Дакаастаа.

- поэманы аахтахха, ханнык хартыына көстөрүй? (реалистическай дуу, историческай дуу?)

Чинчийии.

- поэт тус-туспа лоскуйдары таҥан, биир тыынынан холбоон ыччат, комсомол героикатын хайдах биэрбитий? (Поэт сатабыла көстөр. Историяны билэр киһи туох кэпсэнэрин лоскуйдартан тута билэр.)

-бу поэманы таба интонациялаан, доргуччу аахтахха, хараххар хартыына, кулгааххар тыас-уус иһиллэр. Бүгүн үөрэтэр айымньыбытыгар сөптөөх художниктар уруһуйдарын туһанныбыт. Композитордар музыка айаллар. Онтон эн тугу айыаҥ этэй?

                       (оҕолор оҥорон көрүүлэрэ.)  ЫБСЛКС 2-тэ сэриигэ, 40-тэ үлэҕэ килбиэнин иһин Правительствоттан 6-та орденынан на5араадаламмыта. 

5. Эбии матырыйаал:

Чэриктэй нэһилиэгиттэн төрүттээх икки киһибитин ахтан ааһыахпытын баҕарабын.

Ыйытык – Москваҕа Саха сириттэн Комсомол 6 сьеһигэр делегатынан баран, Комсо-молга В.И.Ленин аатын иҥэрэргэ куоластаабыт, М.К.Аммосов эрэллээх көмөлө-һөөччүтэ, Саха сиригэр уонна атын дойдуларга Комсомолу тэрийсибит кимий?

             ( Петр Николаевич Гуляев )

-Туох баар олоҕун Саха сирин уонна Сибиир ыччатын олоҕун, Комсомол историятын үөрэтиигэ анаабыт учёнай кимий? ( Афанасий Дмитриевич Сыроватскай ).

Быйыл саас А.Д.Сыроватскай 85 сааһыгар аналлаах тэрээһиҥҥэ Дьокуускай куоракка оскуолаттан делегация баран кыттыбыппыт. (кылгас ахтыы.)

6.Үөрэнээччилэр комсомолецтартан ыйытыктара.

7.Түмүк оҥоруу: -С.Р.Кулачиков-Эллэй Комсомол тэриллибитэ 10 сылыгар аналлаах

                поэмата норуот историятын сырдатар, күүстээх тыллаах-өстөөх,

                ураты ньыманан суруллубут айымньы буолар.

               -Комсомол- норуот ыччатын түмпүт, Ийэ дойду туһугар охсуспут, үлэ-

              лээбит ыччат тэрилтэтэ.

             -Биһиги нэһилиэкпититтэн Саха сиригэр уонна тас дойдуларга Комсо-

             мол историятыгар киирбит үтүөкэн дьоннордоохпутунан киэн туттабыт.

Эдэр ыччат урукку олох геройдарын, кинилэр олорон ааспыт кэмнэрин билиэхтээх, сыаналыахтаах, кэриэстиэхтээх уонна ааттарын үйэтитиэхтээх.

8. Дьиэҕэ сорудах: Бүгүҥҥү уруок туһунан ыстатыйа суруйуу.

9. Сыана туруоруу.