Урок родной литературы "Улуу Куданса"

Уруок темата: П.А.Ойуунускай «Улуу Куданса» сэьэнэ

Уруок аата: «Норуот туьугар охсуьар киьи хайаан да баар буолуохтаах»

Уруок керунэ: кэпсэтии-уруок

Уруок сыала-соруга:

Предметнэй:  П.А.Ойуунускай «Улуу Куданса» сэьэнин тула кэпсэтии

Метапредметнэй: 

Сир-халлаан туьунан билэри санатыьыы

Ийэ дойдуга, тереебут норуокка бэриниилээх буоларга, утуе сиэргэ-майгыга иитии

Айымньы ис хоьоонугар оло5уран   «Улуу Куданса аатын ааттыахха, утуе холобур оностуохха сеп дуо?»   диэн проблема5а бэйэ санаатын этинии, тумук онорорго уерэнии

Уруок тэрилэ: слайдалар, карточкалар, дуоска, учебник

Уруок технологическай каартата:

Уруок тутула	Учуутал улэтэ	Уерэнээччи улэтэ	Уерэх дэгиттэр уеруйэхтэрэ (УУД)
			Билэр-керер уеруйэх	Тус санааны, сыьыаны сайыннарар уеруйэх	Бэйэни салайынар уеруйэх	Бодоруьар уеруйэх
Уерэнэргэ бэлэмнэнии	Дорооболоьуу Уруок сыалын билиьиннэрии
Турукка киллэрии	О5олоор, эьиги куьунну харана халлаанна баьаам элбэх сулустар ортолоругар биир саамай ча5ылхай сулуьу кербуккут дуо? Ол ханнык сулуьуй? Эьиги ханнык мифтэри билэ5итий? Миф диэн тугуй? Сахалыы тылбааьа Ханнык миф араастарын билэ5итий? Улуу Куданса туьунан номох ханнык мифкэ оло5урбутуй? Улуу Куданса уобараьа хайда5ый?	Чолбон Эллэй Боотур, Дьыл о5уьа, Ый кыыьа Грек омук тыла, оло5у кытта ханан эмэ сибээстээх айымньы Уьуйээн, сэьэн 1.Этнологическай миф- айыл5а эттигин туьунан 2.культовай миф-сиэр-туом, итэ5эл туьунан 3.киьи аймах уескээбитин кэпсиир миф 4.солярно-лунарнай –ый, кун туьунан 5.астральнай миф- араас сулус, планета уескээьинин туьунан 6. календарнай миф-айыл5а кэмэ-кэрдиитэ уларыйыытын быьаарар мифтэр 7.героическай миф-мифологическай герой муччургэннээх сырыытын туьунан 8.космогоническай миф-аан дойду айыллыытын, тутулун, чаастарын туьунан миф Астральнай мифкэ оло5урбут (араас сулус, планета уескээьинин быьаара сатыыр миф). Оччотоо5у сахалар итэ5эллэрэ мифологическай ейге-санаа5а олохсуйбут эбит Куустээх утарсыылаах уобарас. Кини туохтан да иннэн-толлон турбат улуу баьылык. Кини оло5у уларытар кыахтаа5ын билинэр, онорбут   дьыалата   ерегейдуур    эрээри, бэйэтин норуотуттан  мунан, куьа5аннык елер.  Чачыгыр Таас ойуун теье эмэ  элбэхтэ сэрэтэ сатаабытын урдунэн, уеьээ халолаан  ууруутун     алдьатан, улуу буруйга туруорбут.	Тылынан, суругунан үлэлиир			Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Сурун улэ	Айымньы тумугун аа5ыы (стр.268 бутэьик абзац)	Тыллары быьаарыы: Амынньыар-тиит мас хаппыт лабаата Куугэс-бырдах, кулумэн Дьабынна-тугэ5э биллибэт куйаарга Енусбас-моой быччына хорук тымыр Айыы-ай диэн тылтан тахсар (айар танара) Аньыы-куьа5аны оноруу, грех
	Учуутал айымньы  тумугун дор5оонноохтук аа5ыыта	Тунэтиллибит лиискэ  ыйынньык онорорго бэлэмнэнии, суруйарга оностуу, наадалаах этиини, ес хоьооннорун, бэргэн тыллары  сурунан иьии – бутэьиккэ киьи-аймах, сиэр-майгы,  майгы-сигили туьунан наадалаах информация-буклет  тахсан кэлиэхтээх.		Наадалаа5ы ейдеен ылынар, сурунар.
	Сэьэни ис хоьоонун ырытыы Этап тумугэ: (слайд)	Ыйытыыларга эппиэттииллэр: Бу сэьэннэ тугу себулээтин? Бу сэьэннэ тугу себулээбэтин? Улуу Куданса хаьан, ханна олорбутуй? Ол са5анаа5ы сахалар олохторо-дьаьахтара хайда5ый? Улуу Куданса дьууьунэ-бодото эн санаа5ар хайда5ый? Улуу Куданса ийэ ууьугар ылар миэстэтэ Эн Куданса оннугар тугу гыныан этэй? Айымньыттан ордук тугу ейдеен хааллын? Улуу Куданса дьон кердеьуутун то5о ылынна? Аан бастаан ханнык алдьархай буолла? Ыарыы-дьан турбутугар тугу тобулла? Чачыгыр Таас ойуун Улуу Куданса5а сыьыана Айыл5а кууьэ уонна киьи кууьэ тэннэр дуо? Ей кууьэ диэни хайдах ейдуугут? Абааьылыын аймахтаьыы тумугэ туох буолла? Билигин тохсунньуга то5о ыал буолбаттарый? Улуу Куданса хайдах елле? Кини елугун кимнээх дьаьайдылар? Ийэ ууьун дьоно киниэхэ хайдах сыьыаннастылар, бастаан уонна тумуккэ? Бу айымньы историяны кытта сибээстээх дуо? Бардамсык майгы, бэйэни наьаа уеьэ туттунуу, аьара сиэри таьынан быьыыланыы  хаьан да учугэйгэ тиэрдибэт	Тылынан, суругунан үлэлиир	Төрөөбүт тыл баайа, норуот  чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн		Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Билиини бэрэбиэркэ лэнии,	Сорудахтар Проблемнай ыйытыктар (карточкалар) Этап тумугэ:	Биирдиилээн ыйытыыларга бэйэ санаатын этинии, ырытыьыы Улуу Куданса дьонно-сэргэ5э сыьыана Улуу Куданса Чачыгыр Таас ойуунна сыьыана Дьон кыьал5атын ис сурэ5иттэн ылынара, кемелеье сатыыра туохтан кестеруй? Бэйэтигэр эрэллээ5э, модун санаалаа5а туохтан кестеруй? Улуу Куданса быьыытыгар-майгытыгаро тугу биьирээтин? Тугу бэйэ5э ылыныахха себуй? Кини киьи уонна баьылык быьыытынан хайда5ый? Кини орто дойдуга кырдьык олорон ааспыта буолуо дуо? Кини эстибит-быстыбыт теруетэ? Улуу Куданса оноьуу, ыйаах диэни итэ5эйэр дуо? Кини бэйэтин кыа5ар эрэнэр дуо? Улуу Кудансаны саха саарына диэхпитин сеп дуо? Эн айымньыга тугу уларытыан этэй? Айымньыга норуот ханнык угэстэрэ, сиэрэ-туома кестеруй? Туох барыта сэттээх-сэмэлээх, иэстэбиллээх буолар.	Тылынан, суругунан үлэлиир		Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар	Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
Тумуктээьин	Тумук ыйытыылар Этап тумугэ:	Улуу Куданса ким туьуттан аньыыга киирдэ? Улуу Кудансаны холобур оностуохха сеп дуо? О5олор бэйэлэрэ этэн таьаарбыт, сонун, сана санааларын истии, тумугэ биир тэн буолуон эбэтэр аьа5ас хаалыан сеп.		Төрөөбүт тыл баайа, норуот  чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн		Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар
	Оло5у кытта сибээс	Биьиги кэммитигэр УК курдук дьон баар дуо? Улуу алдьархайдары билигин ханныктары билэ5ит? Улуу Куданса туохтан эстибитин-быстыбытын биллибит, оттон саха норуота туохтан эстиэн себуй? Ебугэлэрбит олохторун билии туох туьалаа5ый?			Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар
	Олонхону кытта сибээс	Бу айымньы олонхо5о маарынныыра тугуй? Айымньы тыла-еье хайда5ый? Холобур: Чоруун  мас тостору тонмут Чаран мас хайыта тонмут Ньиччэ5эй мас дэлбэритэ тонмут (гипербола) Алдьархайдаах аллараа дойдуга
	Айымньы иитэр-уерэтэр суолтата Уруокпут бугунну темата	Олус уьугулаама, ордук тыллаьыма – сэтэ-сэмэтэ бэйэ5эр эргиллиэ «Норуот туьугар охсуьар киьи хайаан да баар буолуохтаах»
Рефлексия	Бугунну  уруоктан биьиги туохха уерэннибит?	Тереебут дойдуга бэриниилээх буоларга Саха буоларбытынан киэн туттарга Дьонно-сэргэ5э наар учугэй еттунэн кестерге Бэйэ-бэйэ5э харыстабыллаахтык сыьыаннаьарга Урууга-аймахха харыстабыллаахтык сыьыаннаьарга Олох араас тугэннэригэр бэлэм буоларга Кырдьа5аска-кыаммакка кемелеьерге Киьи сиэринэн, утуе суобастаахтык, чиэьинэйдик олорорго		Төрөөбүт тыл баайа, норуот  чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн	Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыьаллар
Дьиэ5э улэ	Этии ис номо5ун ырытан керуу	«Ханна да хайыс – орто дойду оло5о икки улуу меккуер кууьунэн, икки улуу былдьаьык уотунан уктэллэнэн     сайдан испит эбит. Куустээх, ейдеех, модун санаалаах, бииртэн биир туран, оло5у уларытаары, улуу меккуеру меккуьэн, сорох елбут, сорох кыайбыт…. Ол курдук улуу меккуер олохсуйбут, иитиллибит эбит.»

Улуу Куданса дьонно-сэргэ5э сыьыана

Улуу Куданса Чачыгыр Таас ойуунна сыьыана

Дьон кыьал5атын ис сурэ5иттэн ылынара, кемелеье сатыыра туохтан кестеруй?

Бэйэтигэр эрэллээ5э, модун санаалаа5а туохтан кестеруй?

Улуу Куданса быьыытыгар-майгытыгаро тугу биьирээтин? Тугу бэйэ5э ылыныахха себуй?

Кини киьи уонна баьылык быьыытынан хайда5ый?

Кини орто дойдуга кырдьык олорон ааспыта буолуо дуо?

Кини эстибит-быстыбыт теруетэ?

Улуу Куданса оноьуу, ыйаах диэни итэ5эйэр дуо?

Кини бэйэтин кыа5ар эрэнэр дуо?

Улуу Кудансаны саха саарына диэхпитин сеп дуо?

Эн айымньыга тугу уларытыан этэй?

Айымньыга норуот ханнык угэстэрэ, сиэрэ-туома кестеруй?