Урок "Шовун хаврин зəңглəч"

Ил кичəл

кел ɵргҗүллһн «Шовун хаврин зəңглəч».

Учитель калмыцкого языка

2021-2022 уч.г.

Күсл: - Сурһульчнриг хаврин теегин бəəдл шинҗлдг дасхх, шовуна чинр, тус медх, яһҗ үвлин хɵɵн йиртмҗ сольгддгиг үзүлх;

- күүкдин медрл гүүдүлх, келлһ ɵргҗүлһнə кɵдлмш күцəх, хальмг келнə үгмүдин кɵрң байҗуллһна кɵдлмш давулх;

- амн урн үгин зɵɵрəс дассан сергəх, гүүдүлх, эврə һарсн келндəн дурта болх, тɵрскнч седкл зүүх, эргндк йиртмҗиг хадһлдг сурһмҗ ɵгх.

                                Кичəлин йовуд:

1. Мендлһн. Мендвт күүкд, мендвт мана гиичнр! (1 мин.)

Чи, та, тадн ямаран бəəнəт?

- Би,мадн, бидн гем уга, му биш сəн бəəнəвидн!

- Йир сəн! Кичəлəн эклий.

2.Күүкд, һаза ямаран җилин цаг?(мин)

- Хавр. Морн сарин 7, үлмҗ ɵдр.

- Хаврин дару ямаран жилин цаг болна?

- Зун. Эн цаг таднд йир байрта, тааста цаг

-Тегəд  хавр аашхинь мадн яһҗ меднəвидн?

- Йиртмҗин бəəдлəр.

Урдк кичəлд мадн урһа моддын тускар келлəвидн.

-Ямаран урһа модд тадн меднят?

3.Келлһн (4мин)

-Урһа модна олзин тускар кен келня.

- Лижин Анна келтн.

- Йир сəн.

4.Презентац «Шовуд» (1мин).

Ода самбрт хəлəтн кенə зургуд үзҗəнəт?

-Тегəд мадн юуна тускар эндр кичəлдəн келхвидн?

- Шовудын тускар.

- Чик. Девтртəн бичтн. Сарин, ɵдрин то, кичəлин тɵр.(2мин)

5. Тегəд, күүкд, эндр мадн кичəлдəн иим күсл тəвҗəнəвидн:

негдврəр :Хаврин йиртмҗд шовуд яһҗ орлцна,

Хойрдврар: олн зүсн эв –арһ олзлад келлһəн ɵргҗүлх ,манна нертə улс бичəчнр, зурачнр, дуучнр эврəннь билгəрн сəəхн хаврин цаг үзүлсинь медх.

Һурвдвар болхла: һазр- усндан дурта болх, йиртмҗəн харх –хадһлх.

6. Ода толин кɵдлмш кехин ɵмн давтчкий

Сурврмуд: ямаран келлһнә хүвс мадн даславидн? (2мин)

- Б.н. болн  Ч.н.

-б.н. кедү багта? Кедү киисквртә?

Ч.н. кедү зүсн бәәнә?

Ода зургуд хәләһәд, шовудын нердинь бичтн деернь ч.н. немәд.(5мин)

Бичкн бор богшурһа (3б),

Цоохр керә (3б)

Ут сүүлтә харада (3 баг)

Дууч үкр хар (2б)

Бор кɵглҗрһн (1б)

Зɵрмг һәрд (2б)

Худлч шаазһа (3б)

Махч элә (3б)

Сәәхн тоһрун (1б)

Сурвр: Хаврар шовуд яһна?

-Дулан һазрас нисч ирнә.

7. Һəрə Рокчинскин «Торһа дуулдг кемлə» зург хəлəтн.(2мин.)

 «Торһа бичкн күүкд мет кү байрлулдг, сергəдг шовун»- гиҗ Гарри Олегович Рокчинский келдг билə. «Торһас дуулдг кемлə» гидг зурган 1976-гч җил зурсмн. Хальмг улс шовудас торһад ик дуран ɵгч тосна, юңгад гихлə эдн моһа сарин эклцд дууһан дуулад хавр җивртəн авч ирцхəнə. Торһан җиңнсн сəəхн дун теңгрт хадгдхла əəх юмн уга, кедү үвл татгдв чигн хавр эврəһəн авх гисн ухан орна.

8. «Торһа» гидг ду мана бас нег нертə ачта дууч Ильцаранова Валентина дуулҗ йовла. Соңстн.Ямаран сəəхн җиңнсн дун.(4мин)

9.Кен шовуна туск үлгүрмүд меднə?(2мин)

Шовун далвагар, күн дɵңгəр.

Шовун җиврəр нисдг, сүүлəр буудг.

Догшн шовун хоңгшарарн медгддг.

Ирсн шовуна ɵвцү хуһлдг уга.

Байрлсн керə бəркрдг юмн.

Шаазһа эс суусн мод нуга.

Хун догшн болвч ɵндгəн хамхлдг уга, хул догшн болвчн унһан адг уга.

Нур дунд нуһн сəəхн, нутг дунд номтань сəəхн.

Дегдрə йовҗ дегдəмл, һуңша йовҗ һууҗмл.

Харңһ сɵ нүдн уга, хар керəзүсн уга.

Шовуг нислһəрнь меддг, күүг- үгəрнь меддг.

Ноха эзндəн, шовун- бийдəн.

Намр хурар эклдг, хавр хунар эклдг.

10. Шовудын ду соңстн.(2мин)

Ямаран уха таднд заана? Яһна эдн?

Эдн йиртмҗ кеерүлнә. Модна ɵт, шивҗ , хорха иднә.Хавр аашхинь медүлнә.

11.Мана хальмг улс эврәннь туульмудтан шовудыг бас орулсн билә. Ямаран туульс мадн даславидн?.

- Богшада, Ухата керә, Керә цаяха хойр.(8мин)

Кен келҗ ɵгнә?

Тяялвринь олтн:»чик-чирик» гиж,ж,иргдг , бичкн бор шовуна нерн----?

Ик цогцта,ут кузутя,шон,шхр хон,шарта, ут колтя, урвж, йовдг шовун-----?

12.Бамбан Вика шүлг «Тогрун»- умшх.(5мин)

    Буджала Егорин шүлгүд «Харада»(Дурдусов Алтман)

                                                   «Богшурһа» (Лидждиева Анна)

                                                   «Богшурга» (Мутулов Арлтан)

13. «Шовун хаврин зәңгләч» гидг тɵрәр үгин ниицлһс бичхмн.(5мин.)

Шар нарн, цевр аһар, кɵк теңгр, шовуна дун, җиңнсн айс, серүн салькн, хаврин тег.

14.Синквейн олзлад зәңг тогтай.(3мин.)

2 ч.н. + 1 б.н.+3 үүлдәгч+1 зәңг +1 ашлвр үг.

Бичкн, сәәхн + торһа+ниснә, дуулна, җиңнə . Хаврин зəңг авч ирнə- шовун.

16. 7. Текст умшлһн.(10мин)

     Шовудын ик зунь киит даахш. Тегәд Европд үүрән яссн шовуд зунын чилгчәр зелләд, Африк темцәд , кесг миңһн дууна һазрт нисцхәнә. Хаврин эклцәр эдн хәрү Европдан эргҗ ирнə.(умшад  орчултн.)

15. Бичтн.

16.Зура:   (5мин.)                      

1.Шовуд нисч ирлһн.

2.Торһа- хаврин  зəңгч.

3.Хальмгин наласн тег.

Кроссворд «Теегт увлздг шовуд»

17.Ашлвр. (2мин.) 18.Герин даалһвр.Текст тогталһн