Урок - Внеклассное мероприятие по теме "Шагаа"

Шагаа-2015-ке уткуштур

ХОЙ ЧЫЛЫ КАНДЫГ БОЛУРУЛ?

2015 Хой чылы, ону Өшкү чылы деп база адап турар, бөдүүн эвес, харын-даа дүвүрээзинниг болур. Ажылды, дыштанылганы, хуу амыдыралды чогумчалыг кылдыр планнаары чугула. +г-бүле тудуп алырынга таарымчалыг чыл бо, чүге дээрге хой (өшкү) дээрге өдээнге ынак мал-дыр. Оон аңгыда ол шынчы болгаш идегелдиг амытан.

Ындыг турбуже Хой чылында хоп-нүгүл үнүп болур айыылдыг үелер тур­гулаар. Ооң уламындан ат-алдар-даа кудулап болур. Ылаң­гыя доктаамал аас былаажып, кайы-даа тала дүжүп бериксевес ажылчын коллективтерге материалдыг, саң-хөө айтырыгларының шиитпирлеттинери берге болур. Хой чылында мурнуку одуругже үнер дээш демиселге сагынгыр-тывынгыр чорук херек.

2015 чылда улустуң сеткилинге тааржыр, ниитилелге ат-алдарлыг, онзагай кижилер көстүп келир. Оларның сорулгалары дидим болур. Ындыг кижилер кара чааскаан чоруурунга хөңнү чок, олар кичээнгейниң төвүнге турарын күзээрлер.

1931, 1943, 1955, 1967, 1979, 1991, 2003, 2015 чылдарда төрүттүнгеннерге чедиишкин Хой (өшкү) чылында келир. Олар дээрге туружу быжыг, сагыш-сеткили кадыг болгаш чүден-даа чалданмас кижилер-дир. Хой чылында төрүттүнген улус сорулгаларын чедип алыр дээш  кандыг-даа ажылды сегирип алыр, ол хирезинде аажок хомудаачал болур, ооң уламындан эр кижилерниң херээжен улус-биле, а херээженнерниң эр кижилер-биле ниити дыл тывары нарын. 

Хой чылында төрүттүнгеннерниң аразында ат-сураглыг кижилер эвээш эвес, оларның дыка хөйүнүң аттарын төөгүже киир бижээн. Олар чедиишкиннерни боттарының кызыл күжү-биле чедип алганнар, салым-хуузу чолдуг кижилер-дир. Хой чылдыг кижи чурукчу, артист, хөгжүмчү, теле-башкарыкчы, танцы-сам күүседикчизи болур болза эки. Уран чүүл, реклама болгаш шинчилел ажылдарынга чедиишкинниг болурлар.

Оларга таарымчалыг саннар: 3, 4, 5, 12, 34, 45, 54.

ШАГААДА КАНДЫГ БЕЛЕК СУНАРГА ЭКИЛ?

Чоннуң ус-шевер кылыглары-биле каастаан свитерлер, өөк дузазы-биле катап алыр хеп, чеңичоктар, ук, чымчак тапочкалар, чылыг чоорганнар  эки белек болур.

Хой (өшкү) одар солуп оъттаарынга ынак болгай. Ылаңгыя өшкү чаңгыс черге доктаавас, оът баштап халып чоруй баар. Ынчангаш бо чылда туристер эт-херекселин, дачага ажыглаар чүүлдерни белекке бээ­ри, бойдусче үнеринче чалаары тааржыр. Ылаңгыя чер кезип чоруур кижилер, хой-өшкү доктаамал шимчеп чорур мал болганындан, бо чылда селгүүстээшкин чогумчалыг  деп санап турар.

Өшкү дээрге чаңнаарынга ынак, каас мал болгай. Ынчангаш херээженнерге чараш, алдындан, мөңгүн- ден кылган каасталгалар белекке бээр болза, тааржыр. Чараш коңга хевирлиг сыргаларны база сунуп болур. Кандыг-даа ювелир кылыглардан өшкү чажам дивес. Чечек өстүреринге ынак кижилерге горшоктарда олурткан үнүш--эки белек. Ай календарын езугаар алырга, келир чылдың демдээ ыяш болгай.

Аар өртектиг белек  садары кижи бүрүзүнге берге болуру чөп. Ынчалза-даа чаа 2015 чылдың демдээн чураан суй белектерден кым-даа ойталавас. Бир эвес белекте хойну азы өшкүнү сиилбээн болза, чаа чылда ооң ээзинге аайлажыр.  Өшкү-хой дүрзүлерин чураан идик-хеп, ойнаарак нептереңгей белектер болур.

Хой чылында төрүттүнген кижилерге аржыылдар, моюн-ораарлар, номнар болгаш өске-даа чогаадыкчы ажылдар эки белек дээрзин утпаңар. Оон аңгыда өшкү азы хой хол-биле кылган ажылдарга, бажың эт-херекселинге ынак, аргаан чадыглар дээн ышкаш   чүүлдер база тааржыр. 

Хой чылын уткуп тура, бижек, шактар, думчук аржыылдары болгаш янзы-бүрү чүүлдер суккан хап белекке берип болбас деп чурагачылар сүмелеп турар. Алгыдан кылган белек хойну азы өшкүнү хорададып  болур, ындыг чедимче чок белекти сунган-даа кижиге, ону алган-даа кижиге орук аайлашпас. Оон аңгыда кымны-даа «Өшкү сен» азы «Хой сен бе?» деп сөглеп болбас. Ынчаар сөгледип алган улустуң сеткили аажок хомудаар. Удавас үнер Хой чылы-биле!