Урок-презентаци. Темæ: "Афганистан - мæ уды рис". (Хостыхъоты Зинæ).

• 1 слайд

  Поэзийы изæр «Афганистан – мæ уды рис».
  
  /Хостыхъоты
  Зинæ/.
  

• 2 слайд

  « Куы мын æрцъæл кæна зæххы
  Фыдæх мæ зæрдæ
  Мæнæн фæстаг къахдзæф мæлæтон
  зын куы уа.
  Уæддæр рæстдзинады бæрзонд кувæн
  къæсæрмæ.
  Мæ фæстаг туджы ртах
  фæхæсдзынæн зынгау».
  

• 3 слайд

  «Ды ма рох кæн, лæг намысджын цæмæй у, -
  Кæйдæр мастыл дæхи мастау дзыназ…»
  
  /Хостыхъоты Зинæ/.
  

• 4 слайд

  у мæ удлæууæн, мæ зæрдæ,
  Зæрдæйæн та ныддихтæгæнæн нæй».
  /Хостыхъоты Зинæ/.
  

• 5 слайд

  Цыфæнды богътæ ма кæна нæ дуг,
  Цæр уарзт æмæ лæгдзинады бæрзæндæн.
  (Хостыхъты
  Зинæ).
  

• 6 слайд

  О, Сатана, сылгоймаджы бардуаг,
  Цæй-ма, радт мын де стыр зонд, дæ ныфс,
  Уа цæмæй мæ дзыхы ныхас кардау
  Иры лæгтæн тохы бон æххуыс.
  

• 7 слайд

  Адæймагæн йæ цард цæрæнбонты йæ къухы хорзæй бакæнын цы бафты, адæмы хсæн йæхицæн кад æмæ ном цы рæстаг, арфæйаг хъуыддæгтæй скодта, уыдоны фæрцы йæм æрцæуы намыс. «Уый фесты ном, дунейы фарныл бафты»,- фыста фыццаг ирон поэтессæ Хостыхъоты Зинæ намысы тыххæй . Æмæ йæ ныхас, йæ раст хъуыды йæхиуыл дæр æрцыд.
  Йæ поэзи , ирон адæмы, рæстдзинады сæраппонд йе хсæнадон æвæллайгæ архайдæй йæхицæн скодта намыс æмæ кад.
  

• 8 слайд

• 9 слайд

  Адæм ацы дунемæ гуырдзæй рацæуынц иухуызон, фæлæ семæ рахæссынц алыхуызон удыхъæд æмæ зондахаст, курдиат æмæ амонд . Иутæ дзы адæмæн цырагъау фæсудзынц, зæрдæтæ фæтавынц, тармæ рухс бауадзынц.
  Иннæтæ та мæйау нæдæр тавгæ кæнынц, нæдæр рæстмæ рухс кæнынц, фæлæ искй рухсæй æрттивгæйæ , ницы аразгæйæ , кадыл мæлгæ хи стауыныл фæархайынц. Афтæмæй сæ фæстæ фæд нæ ныууадзынц: нæдæр адæмы зæрдæты, нæдæр царды æмæ мæрдырохы хай бавæййынц.
  

• 10 слайд

  Фыццæгтæ ацы дунейæ куы ацæуынц, уæддæр æнусты нæ бамынæг вæййы сæ рухсы тæмæн æмæ адæм йæ алыварс æмбырдтæ фæкæнынц.
  Хостыхъоты Зинæ дæр кæд не хсæн нал ис, уæддæр абон дæр йæ зæрдæйы тыхджын æнкъарæнты хъомысæй, йæ барджын æмæ уæндон ныхæстæй ныфс дæтты æрыгон фæлтæртæн, уарзын сын кæны фыдызæхх, мадæлон æвзаг æмæ сæ хоны сæ сæрыл тохы уæлахизтæм.
  Йе сфæлдыстады рухс нæ мынг кæны. Уый нæ, фæлæ ма ныл тынгæй-тынгдæр тæфсы , цы адæймаг уыд нæ фарсмæ æгæр раджы кæмæй бавдæлон стæм, уыцы рис. Зинæ царди Ирыстоны цæрайæ, йæ зæрдæйæ райгуырди. Стыр лæггад ын бакодта æмæ йын йæ зæрдæ дæр радта.
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Зинæйæ уæлдай сæрыстырдæр сты йæ хъæубæстæ Хъæдгæрон. Буц дзы сты , сылгоймаг уæвгæйæ, Ирыстоны хуыздæрты æмрёнхъ кæй æрлæууыд, йæ радтæг ирон адæмы хъысмæт йæ зæрдæмæ афтæ арф кæй айста, йыл фæрыст æмæ йæ сæрыл тохы хуымæтæг æфсæддон нæ, фæлæ æцæг хæстон кæй уыд, æмæ уыцы тохы хъæбатырау йæ цард кæй радта, уый тыххæй. Хостыхъоты Зинæ нæлгоймаджы хъару æмæ зонд равдыста, мæхъхъæлон тыхгæнджытæ Ирыстоны зæхмæ куы ныббырстой, уæд дæр. Кочысаты Розæйы фæдон сидт æмæ ныфс уагъта ирон фæсивæды уæнгты, ныййарæг мадау дзынæзта Ирыстоны сæрыл тохы зынгхуыст хъæбултыл, фыста сыл кадгæнæг уацмыстæ. Сæнусон сын кодта сæ нæмттæ.
  
  Æмдзæвгæ «Ды дæ нæртон».
  

• 13 слайд

• 14 слайд

  Цинтæ æмæ лæвæрттæй рæвдыд нæ уыд Хостыхъон йæ райгуырæн Ирыстоны. Æниу уыдон йæ хъуыдыйы дæр нæ уыдысты. Уый йæхи нымадта ирон адæмы чызгыл. Зыдта, Хуыцау ын иу хатт йеддæмæ цард нæ радта æмæ йæ снывонд кодта ирон адæмæн. Йæ адæмы куыд уарзта, ууыл дзурæг у уый, æмæ Афганистаны хæсты цæхæры кæй балæууыд.
  

• 15 слайд

• 16 слайд

  Зындгонд куыд у, афтæмæй 1979 азы Цыппурсы мæйы Советон Цæдисы æфсæддон хæйттæ, æдæппæт 100 мин æмæ 300 сæдæ адæймаджы, Республикæ Афганистаны разамонæджы курдиатмæ гæсгæ, бацыдысты уыцы бæстæмæ баххуыс ын кæныны нысанимæ , цæмæй сыгъдæг пысылмон феодалон паддзахадй бæстæ рахиза нырыккон демократон паддзахадмæ.
  Фæлæ , хъыгагæн, дуне афтæ конд у ныртæккæ, æмæ Ныгуылæны паддзахæдты нæ фæнды, æнæ уыдон бафæрсгæйæ , исчи исты змæлдтытæ кæна, уый.
  Дæс азы уым хъæбатырæй хæцыдысты Советон бæстæйы лæппутæ. Дæс азы та дæс боны не сты.
  

• 17 слайд

• 18 слайд

  «Я не знаю, кому и зачем это
  нужно,
  Кто послал их на смерть
  не дрожащей рукой,
  Только так бесполезно,
  так зло и не нужно
  Опускали их в вечный покой.»
  Афганская война
  1979 - 1989
  

• 19 слайд

  Афганистан…. Цы у уый советон салдатæн?
  Уый у хурсыгъд змисджын быдыртæ.
  Уый у хæхтæ, кæм алы уаддзаг дæр дзаг у туг
  æмæ хидæй , дурджын кæмттæ, кæм фæнды ныхъхъæр кæнын: « Цы нын хъавут саразын, куыд нæ судзут цырæгътау!».
  Фæлæ салдат йæ дæндæгтæ нылхъивы, сцæттæ кæны автомат, ныссæрфы йæ цæсгомы хид æмæ дзуры йæхицæн: «Приказ лæвæрд у, фæстæмæ фæндаг нæй». Æмæ цæуы салдат уыцы зындоны размæ , нæ зонгæйæ, кæцæй рагæпп ласдзæн душман.
  
  Æмдзæвгæ: «В ту ночь сигнал пришел в казарму…»
  
  Видеоклип «Пришел приказ».
  

• 20 слайд

  «Горячая точка» на карте
  

• 21 слайд

  Не стыр бирæнацион Цæдисы адæмтимæ ирæттæ дæр Афганистаны зæххыл кадджынæй сæххæст кодтой сæ хæстон ардбахæрд. Нæ лæппутæ се ппæт дæр службæ кодтой хæсты цæхæры архайæг дæлхæйтты æмæ сæ хъæбатырдзинадæй уыдысты цæвиттон. Куыд рабæрæг, афтæмæй иннæ нацит хсæн нымæцмæ гæсгæ мах ахсæм фыццаг бынат.
  Афганы хæсты ноджыдæр ма иу хатт рабæрæг сты ирон лæджы хæстон миниуджытæ: йæ хъару, лæгдзинад æмæ æхсардзинад. Ирддæрæй рабæрæг йæ иууыл егъаудр æмæ тæхудиаджы миниуæг – ардбахæрдыл кæронмæ æнувыд уæвын.
  Æмбалы сæраппонд дæ цард нывондæн æрхæссын.
  Уыдоны хсæн сты: Бекъойты Павел Викторы-фырт, Хъёргиты Игорь, Василий Васильевич Колесник ,Гаситы Станислав, Генадий Каторгин, Темыраты Казбек æмæ бирæ æндæр хъæбатыр фырттæ Ирыстонæй.
  

• 22 слайд

• 23 слайд

• 24 слайд

• 25 слайд

• 26 слайд

• 27 слайд

• 28 слайд

• 29 слайд

  Афганистаны зæххыл Советон Цæдисы ххуысæй арæзт æрцыд 60-æм азты зындгонд тъунел Саланг Панджшеры комы. Йæ дæргъæн у цыппар километры. Уый у æппæтæй бæрзонддæр æфцæг æнæхъæн дунейы. Зоны йæ алы салдат дёæ чи уыд Афганистаны хæсты. Æфцæг стыр пайда хаста хæсты рæстæджы æнæхъæн дæс азы.
  Æфцæгыл ластой хæринаг, хæцæнгарз, гуманитарон æххуыс Афганистаны сабыр цæрджытæн. Уый руаджы ирвæзтысты адæ м дæр æнæфыдбылызæй.
  Фæлæ дзы цы æвирхъау хабар æрцыд, уый никуы ферох уыдзæнис, Темыраты Казбеджы руаджы ма дзы цы бирæ салдæттæ раирвæзт, уыдонæй.
  3 ноябры 1982 азы тъунелы æрцыдис тох знæгтимæ. Кæрæдзицы скъуырдтой дыууæ автоколлонæйы. Срæмыгъды аххосæй тъунелы рдæг сæхгæдта. Газы тæфæй мардысты салдæттæ . Уыцы зындоны амард 64 салдаты. Уыдонимæ хистæр сержант, санитарон инструктор - Темыраты Казбек. Уый-иу рагацау зыдта, кæд цæудзысты уæзласæн машинæтæ, æмæ иу кæддæриддæр цæттæ уыд баххуыс кæнынмæ. Уыцы бон дæр ирон хъæбатыр лæппу цыдис коллонæимæ . Ахæм бæллæх фенгæйæ дæр та фæцарæхст- Ирон. Уый зыдта, цы кæнын хъæуы, уый. Цас æм фа г кодта тых æмæ цас фæрæзта, уыййас æддæмæ ласта салдётты уыцы зындонæй. Бирæ дзы фервæзын кодта, фæлæ йæхицæн йæ цæрæнбоны стъалы ахуыссыд æнустæм æмæ баззад Афганы зæххыл. Хорзæхджын æрцыд «Сырх стъалыйы орденæй».
  

• 30 слайд

• 31 слайд

  Цалдæр мæйы фæстæ иугай истой фыстæджытæ, æрмæст цалдæр рæнхъытимæ.: «Дæн Афганистаны не фсæддон хай æрбынат кодта хæхты. Дардыл фыссыны фадат нæй.
  Ехх… Æз ам базыдтон, райгуырæн зæхх цы ад кæны, уый. Бон – изæрмææ фæлгæсын ацы талынг, ацы сау хæхтыл æмæ Ирыстоны мысын. Мæхи хабæрттæй мæ куы фæрсай, уæд рæстæг ам уæззау у. Зæрдæ æнкъард кæны ацы сау хæхтæй, алы дуры рæбын дæр фыдбылыз цыма гæппынвонгæй бады, фæлæ нæ лæппутæ сты хъæбатыр, тæрсгæ нæ æёнынц. Абон нæ дыууæйæн сты нæ райгуырæн бонтæ. Сæххæст ныл уыдзæн фæйнæ æссæдз азы. Ссæдз азы Уыцы сыгъд зæххыл сæ адзал ссардтой бирæ советон фæсивд æмæ сæ фыды уæзæгмæ ластой сындзыхгæд чырынты. Се рыгон цард радтой Афганистаны цæрæг рæстзæрдæ æмæ рæстæг мæгуыр адæмы сæрибарады сæраппонд …..
  
  Видеоклип «Афганистан – Вечно по 20».
  
  

• 32 слайд

• 33 слайд

  Поседевших мам и пап все меньше,
  Все они уходят в мир иной.
  А сынок в граните остается,
  Остается вечно молодой.
  
  

• 34 слайд

  Уыдоны фæстæ та-иу райстой зæрдæриссн фæстаг писмотæ сæ бинонтæ. Писмотæ фыстой сæ ныййарджытæм, сæ уарзон чызджытæм, сæ хæстæджытæм..
  
  Видеоклип: «Вот пишу тебе письмо».
  
  Æмдзæвгæ «Дæу байста хæст»
  
  

• 35 слайд

• 36 слайд

  Фæлæ æваст – нал дæр писмотæ, нал дæр – хабæрттæ. Ныййарджыты хуыссæг нал ахста, фыд сагъæсты бацыдысты.
  
  Æмдзæвгæ: «Кæм ис, мæ хъæбул?».
  

• 37 слайд

• 38 слайд

  Афганистаны хæсты ирон лæппутæ куы мардысты, уæд Зинæйы зæрдæ йæхицæн бынат нал ардта. Цæмæн, кæй æмæ цæй сæрвæлтау мæлынц советон лæппутæ æцæгæлон бæстæйы. Æмæ æрмæст ирæттæ нæ, фæлæ æнæхъуаджы царæфтыд чи кодта, уыдонæн се ппæтæн дæр. Ацы хъуыды йын æнцой нæ лæвæрдта æмæ сфæнд кодта æппæт дæр йæхи цæстæй фенын. Ацыд Афганистанмæ.
  
  Видеоклип: «Салам Бача».
  

• 39 слайд

  ХОСТЫХЪОТЫ ЗИНÆ АФГАНИСТАНЫ
  

• 40 слайд

  Зинæ Афганистаны бабæрæг кодта Советон Цæдисæй уым цы хæстонтæ уыд, уыдоны. Фембæлд канд ирон лæппутимæ нæ, базыдта афгайнаг адæмы мæгуырдзинæдтæ, сæ рыст, сæ маст, се ххормаг. Уыцы азты алцы фыссæн нæ уыд. Нæ уыд зæгъæн дæр ацы фыдбылызджын æнæхъуаджы хæсты азарæй нæ фæсивæды хуыздæр минæвæрттæй бирæтæ кæй бабын сты, уый дæр. Ам дæр та йæ лæгдзинад равдыста Зинæ æмæ фæзынд йæ чиныг «Мои Афганские встречи».
  
  

• 41 слайд

• 42 слайд

  Зинæйы чиныг куы кæсай, уæд дзы зыны сылгоймаг – Мад – фыссæджы зæрдæйы утæхсæн. Кæд ын Афганы зæххыл бирæ фембæлдтытæ уыд стыр фысджытимæ, æндæр номдзыд адæймæгтимæ, уæддæр уыдон не ндæвтой ирыстойнаг минæвары. Уый сæдæ хъæлдзæг фембæлды дæр баивтаид иунæг ирон æрыгон салдаты уыцы зындонæй раирвæзын кæныныл. Афтæ у мады зæрдæ. Алы нацийы минæварæн дæр йæ хъæбул хъæбул у. Зинæйæн Советон Цæдисы Паддзахадон Æдасдзинады Комитет саккаг кодта преми. Уый уыд йæ дыккаг хæрзиуæг, хæстонау æхсардзинадæй, фыссæгау та курдиатæй кæй бакуыста, ахæм хæрзиуæг. Йе стырдæр хæрзиуæгыл та нымадта ирон адæмы хорздзинад.
  
  Æмдзæвгæтæ : «Монолог детей из «Ватана».
  «Шестнадцать». (Слайдтæ).
  Видеоклип: «Зажгите свечи».
  

• 43 слайд

• 44 слайд

• 45 слайд

• 46 слайд

• 47 слайд

• 48 слайд

• 49 слайд

• 50 слайд

  Афганистанæй советон æфсæдтæ ракæныныл 26 азы кæй сæххæст, уый нæ бæстæйы историйы чысыл цау нæу. Советон æфсæддонтæ афгайнаг сыгъд быдырты душманты ныхмæ хъæбатырдзинад æмæ патриотизм равдыстой. Æмæ кæд уыцы патриотизм Райгуырæн бæстæйы сæраппонд нæ уыд, уæддæр æцæгæлон адæмæн базонын кодтой , æфсæддон лæгæн йæ кад æмæ йæ намыс- хъæбатырдзинад, рæстдзинад æмæ Фыдыбæстæмæ уарзондзинад кæй сты, уый. Советон æфсæддонтæ – интернационалисттæ сæхи Райгуырæн зæххæй дард бæстæйы уæвгæйæ, кæйдæр адæмы сабыр цард хъахъхъæныныл тохы сæхиуыл нæ ауæрстой, се фсæддон хæс кæрæй – кæронмæ бафыстой. Бирæтæ дзы сæ фыды хæдзармæ æрыздæхтысты уæззау хъæдгæмттимæ, зæрдæйы низтимæ, систы инвалидтæ æрыгонæй. Хæстæй чи сыздæхт, уыдонæн бæргæ хъуыд сæ рæстæджы фаг æмæ аккаг аргъ сæ хъæбатырдзинадæн. Фæлæ уæды змæст азты æмæ æмтъеры дуджы кæй æндæвтой «афгайнæгтæ».
  
  

• 51 слайд

• 52 слайд

• 53 слайд

  Хуымётёджы нё загъта 11 азы размё Уёрёсейы Президент Владимир Путин ахём ныхёстё афгайнёгты тыххёй:.
  «Им полной чашей пришлось хлебнуть и страдании и горя, и отчаяния и трудности. Они воевали в чужой стране, а собственный народ практически ничего не знал ни о причинах этой войны, ни о ее целях, ни даже об отваге и подвигах наших солдат и офицеров.
  Больше того, многих, кто вернулся с той войны, подчас встречали на Родине с непониманием, равнодушием, и даже с осуждением».
  

• 54 слайд

  15 Февраль 1989 аз цæрæнбонты баззайдзæн адæмы зæрдæты, куыд номарæн бон
  Афганистаны сæфт хæстонтæн – интернациналисттæн.
  Афганистан иумæйаг зæрдæрис æнæхъæн Советон Цæдисæн, судзаг хъæдгæмттимæ кæцытæн ферохгæнæн нæй.
  
  Æмдзæвгæ: «Афганистан».
  Видеоклип: «Афганистан».
  

• 55 слайд

  15 февраля 1989 года землю Афганистана покинул последний советский солдат.
  

• 56 слайд

• 57 слайд

• 58 слайд

  Мы потеряли убитыми 13833 человек, ранеными и искалеченными - 49985, пленными и пропавшими без вести - 330.
  

• 59 слайд

• 60 слайд

  Раздёр æмæ ныр дæр нæ бæстæйы сты р разамонджытæ раст тæрхон никуы кодтой. Фæлæ Хуыцау тæрхонгæнæг фæуæд, Ирыстоны мадæлты зæрдæтæ æнæхъуаджы хъарæджы амæттаг чи фæкодта, уыдонæн.
  Ма сын батайæд æдзард удты тæригъæд.
  Зинæ – Мад – поэты зæрдæ тынг фæрыст Ирыстоны зынгхуыст хъæбултыл.
  Цыппар хæсты…… Цыппар хæсты йын йæ царды бонтæ бирæ фæцыбырдæр кодтой.
  1993 азы 23 февралы фыста:
  «Нырма сты хъарм уæ нæмыгдзæф уæлмæрдтæ,
  Ам фæндаджы был сахары кæрон,
  Уæ сыджытыл нырма нæ къухты фæдтæ,
  Кæмæн нæ бантыст дунейыл цæрын
  Лæууын ныр мæнæ ам уæ цуры дзæмæй,
  Цы уæм ныдздзурон, о, хуртæ, мæрдтæм?!
  Мæ уд уæ рыстæй, цæссыгæй ныццæм и,
  Ирыстоны æнæмæлгæ фырттæ.
  

• 61 слайд

• 62 слайд

  Æвирхъау рауад хъæбултæ уарзаг поэтæн йæхи хъысмæт дæр. Уыцы æмдзæвгæйы ныффыстыл дыууæ азы дæр æххæст нæма рацыд, афтæ, «Лæууын ныр мæнæ ам уæ цуры»…, кæй тыххæй фыста, уыдоны цур уый дæр ссардта йе нусон бынат 31 декабры 1995 азы.
  Сæ хъæбултыл сын мæрдты бæсты ауды, уыдоны рыстæй чи фæзæрдæдзæф, уыцы мад Хостыхъоты Зинæ.
  
  

• 63 слайд

• 64 слайд

  Фæцис нæ уарзон поэтæн йæ уæлзæххон цард. Фæлæ йæ патриотион хъæлæсы зæлтæ хъуысдзысты иу комæй иннæмæ, цæудзысты иу фæлтæрæй иннæмæ.
  Зинæ не хсæн нал ис, фæлæ цæры йе сфæлдыстад æмæ Иры фæлтæртæн хæсдзæн йæ уды рухс – цардмæ, адæммæ, ирондзинадмæ йæ уарзондзинад.
  Зинæйы фæндиаг уæнт ирон адæм, Ирыстон. Уарзта сæ йæ удæй фылдæр.
  «Æрдз, мыййаг, мæ куы айсай ды фæстæмæ,-
  Фестын кæн сæууон стъалы мæн,
  Кæд кæсин Ирыстоны зæрдæмæ,
  Калин уым æнæрмынæг тæмæн,
  Фестын мæ кæн рухс хуры фыццаг зынг,
  Хæхтыл – иу мæ цадæггай æруадз,
  Фестын мæ кæн рагуалдзæджы уаз сыг,
  Удхосæн мæ Иры зæхмæ ртадз»,
  

• 65 слайд

• 66 слайд