Внеклассное мероприятие по физике "Поле Чудес"

Физика - кызык, физика – күңелле

Физика фәнен дә яраттырып була

Бүгенге көндә  мәктәпнең бурычы – укучыларны белем җыелмасы белән коралландыру гына түгел, ә иҗади фикерли, инициатива күрсәтә белү, стандарт булмаган чишелешләр таба алу кебек сыфатлар тәрбияләү, үзара ярдәм итешеп, аралашып белем алу төп урында тора. Әлеге сыйфатларны булдыруда физика фәне зур роль уйный.

Физика фәнен укыту процессында укучыларны активлаштыру юллары күптөрле. Дәрестән тыш чаралар, мәктәптә ел саен “Физика атналыклары”  үткәрү, укучыларның фәнгә кызыксынучанлыкларын арттыра.  Еллар дәвамында тупланган һәм укучылар яратып өлгергән уен-дәрес эшкәртмәләрен тәкъдим итәм.

Физика, математика һәм информатика атналыгында үткәрелгән “Могҗизалар кыры” уены

Максат. Укучыларның логик фикер йөртү дәрәҗәсен үстерү, математика, информатика һәм физика фәннәренә кызыксыну уяту, математика тарихы белән якыннанрак таныштыру, бик күп буын галимнәрнең хезмәтенә хөрмәт хисе тәрбияләү, укучыларның танып-белү сәләтен киңәйтү.

Уенга әзерлек.

Уен актлар залында, барлык мәктәп укучылары катнашында үткәрелә. Сәхнәгә “Могҗизалар кыры” барабаны, экран һәм мультимедиа проекторы урнаштырыла. Уенга презентация, шкатулка, бүләкләр әзерләнә.

Уен тәртибе.

Телевизор экраннарыннан  яратып карый торган “Могҗизалар кыры”   уенына булган барлык кагыйдәләр дә үтәлә.  Уен - өч турдан, тамашачылар белән уен, финал һәм супер уеннан тора. Һәр турда катнашу өчен өчәр уенчыны, залда утыручы укучыларга тематик сораулар биреп сайлап алабыз. Җавапларның иң  соңгысын    әйткән укучы, сәхнәгә “могҗизалар барабаны” янына менә.      

Уен барышы.

  Исәнмесез, хөрмәтле укучылар! Математика һәм физика елына багышланган “Могҗизалар кыры” уенына рәхим итегез!

Уенның  беренче туры математика фәненә багышланган. 

“Математиканы өйрәнегез!

Математиканы белсәгез, барысын да белерсез.”  - дигән

                                                                                   Иван Андреевич Крылов

Уенда катнашу өчен мин сезгә сораулар бирәм, кем соңгы булып дөрес җавап бирә, шул укучы “Могҗизалар барабаны” янына чакырыла. Әйдәгез, беренче уенчыны сайлыйбыз, җавапларны кул күтәреп чиратлап әйтәбез.

Хөрмәтле укучылар, Сез нинди хәзерге һәм борынгы озынлык үлчәү берәмлекләрен беләсез?

 1.     Хәзерге һәм борынгы озынлык үлчәү берәмлекләре.

1.     Километр         1 км = 1000 м = 10³ м

2.     Метр                 1 м = 10 дм = 100 см = 10⁰ м

3.     Дециметр         1 дм  = 10 см = 0,1 м = 10^-1 м

4.     Сантиметр       1 см = 10 мм = 0,01 м = 10^-2 м

5.     Миллиметр      1 мм = 0,1 см = 0,001м = 10^-3 м

6.     Микрометр      1 мкм = 0,001 мм = 0,000001 м =10^-6 м –( микрон)

Кеше организмы әгъзаларының зурлыгына бәйле булган үлчәүләр.

1.     Адым = 70 см - кеше адымы

2.     Аршын = 71 см

3.     Бер илле -Дюйм = 2,54см - баш бармак буыны, киңлеге

4.     Сажин = 3 аршын = 2,13 м – аяк табаныннан кул очына кадәр булган биеклек

5.     Колач = 1,76 м – ике якка җәелгән куллар арасы

6.     Кыек сажин = 2,48 м

7.     Терсәк – локоть = 44 см

8.     Карыш – вершок = 1/16 аршын = 4,45 см -бармак буе

9.     Сөям = 1/4  аршын = 17,7 см

10.  “Чабата буе”- Фут = 30,5 см – аяк табаны озынлыгы

11.  Бер кул буе – җилкәдән бармак очларына кадәр булган ара.

12.  Бер кул яссуы – биш бармак яки уч төбе киңлеге

13.  Тукмак – терсәк белән йодрык арасы.

14.  Чирек –пядь=23 см- баш бармак белән чәнчә бармак арасындагы ераклык

15.  Ярд = 91,44 см бармак очыннан борынга кадәрге ераклык.

Ераклыкларны күз белән күреп һәм ишетеп сиземләп үлчәү

1.   Чакырым – верста=500 сажин=1,07 км- чакыру ( иштеп була торган ара)

2.   Фарсах – 5 верст = 5 чакырым

3.   Күз күреме (тигез урында күреп була торган ара) – 3- 4 чакрым

4.   Өрмәк (эт тавышын ишетеп була торган ара) -2 - 3 чакрым

 Ераклыкларны күз белән күреп һәм ишетеп сиземләп үлчәү

1.       Бер күз күреме (тигез урында күреп була торган ара) – 3- 4 чакрым.

2.       Чакыру (кеше тарафыннан иштеп була торган ара) – 1 чакрым.

3.       Өрмәк (эт тавышын ишетеп була торган ара) -2 - 3 чакрым.

4.       Мөгрәмәк (сыер мөгрәвен ишетеп була торган ара) - 0.5 чакрым. Ераклыкны вакыт белән билгеләп үлчәү

5.       Көнлек юл -  35 чакрым.

6.       Айлык юл – 1050 верст, чакрым.

7.       Бер кунык (кунмак) юл -30-40 чакрым.

8.       Ат йөреше -40-50 км.

9.       Ат чаптырып – 15-25 км.

10.   Бер агач юл – 5 км.

11.   Юл – 0.5 чакрым.

12.   Мәнзил 30-40 чакрым.

13.   Астрономик берәмлек –1 а.е.= 149 597 870 700 м -Җирдән Кояшка кадәр ара

14.   Яктылык елы = 9,46 *10²⁴ км - яктылыкның 1 елда үткән юлы

15.    Парсек = 3*10¹⁶ м – йолдызларга кадәрге ераклыкны үлчәү берәмлеге 

16.    Нокта – точка = 0,25 мм

17.    Линия = 10 нокта = 1/10 дюйм = 2,54 мм – бодай бөртеге озынлыгы

Укучыларның җаваплары тыңланып, җиңүче билгеләнгәч, барлык җаваплар һәм аларның аңлатмалары экранга чыгарыла. Мисаллар, мәкалләр әйтелә, видеоматериал  “Чем мерили в старину на Руси” күрсәтелә.

Мисал: "трёхлинейка" -Мусин мылтыгы колибры – d =7,62 мм

Мәсәлән: “Бер карышлы бүрәнәдән бураган өйдә җылы торамы”,

 “Үзе бер карыш, белеме мең карыш”.

 Сез нинди мисаллар беләсез? Бүләкләр бирелә.

Әйдәгез, икенче уенчыны сайлык! Математикада саннарның унарлы әйтелешләрен санагыз!

      2.    Математикада саннарның унарлы санау системасында язылышы

һәм укылышы

ü 10¹ = 10 - ун

ü 10² = 100 - йөз

ü 10³ = 1000 – мең

ü 10⁴ = 10 000 – ун мең

ü 10⁵ = 100 000 – йөз мең

ü 10⁶ = 1000 000 – миллион

ü 10⁹ = 1 000 000 000 – биллион (миллиард)

ü 10¹² = 1 000 000 000 000 – триллион

ü 10¹⁵ – квадриллион (биллиард)

ü 10¹⁸ – квинтиллион

ü 10²¹ – секстиллион (триллиард)

ü 10²⁴ – септиллион

ü 10²⁷ – октиллион (квадриллиард)

ü 10³⁰ – нониллион

ü 10³³ – дециллион

ü 10³⁶ – андециллион

ü 10³⁹ – дуодециллион

ü 10⁴² – тредециллион

ü 10⁴⁵ – кваттордециллион

ü 10⁴⁸ – квиндециллион

ü 10⁵¹ – сексдециллион

ü 10⁵⁷ – октодециллион

ü 10⁶⁰ – новемдециллион

ü 10⁶³ – вигинтиллион

ü 10⁶⁶ – анвигинтиллион

ü 10⁶⁹ – довигинтиллион

ü 10⁷² – тревигинтиллион

ü 10⁷⁵ – кватторвигинтиллион

ü 10⁷⁸ – квинвигинтиллион

ü 10⁸¹ – сексвигинтиллион

ü 10⁸⁴ – септенвигинтиллион

ü 10⁸⁷ – октовигинтиллион

ü 10⁹⁰ – новемвигинтиллион

ü 10⁹³ – тригинтиллион

ü 10¹⁰⁰ – гугол

ü 10¹⁴⁰ – асанкхейя

ü 10³⁰³ – центиллион

ü 10³⁰⁰³ - миллиллион (яки милиаиллион)

ü 10^3000003 – микриллион

ü 10^3000000003 – наниллион

ü 10^{3000000000003} – пикиллион

ü 10^{3000000000000003} – аттиллион

ü 10^{3000000000000000000003} – зептиллион

ü 10^{3000000000000000000000003} – йоктиллион

ü ₁₀ 10 ¹⁰⁰ – ун гугол дәрәҗәсендә – Гуголплекс

ü 10^3×n+3 – зиллион

ü зиллиард    

ü  ун гуголплекс дәрәҗәсендә -  гуголплексплекс

 дәрәҗәләрне дәвам итсәк гуголтетраплекс, гуголпентаплекс, гуголгексаплекс, гуголгептаплекс, гуголоктаплекс, гуголэннеаплекс һәм гуголдекаплекс саннарын язарга мөмкин.

1 нче турда катнашучы икенче уенчыны тәбриклик һәм әйтелмичә калган саннар белән танышып китик.

Хәрмәтле укучылар, әйдәгез өченче уенчыны сайлык.

 Укучылар сез нинди геометрик фигураларны беләсез? 

3.  Геометрик фигуралар

            Планиметрия - яссылыктагы фигураларның үзлекләрен өйрәнә

Ø Нокта

Ø Туры

Ø Нур

Ø Кисемтә

Ø Почмак

Ø Өчпочмак

·       Турыпочмаклы өчпочмак

·       Тигезьянлы өчпочмак

·       Тигезьяклы өчпочмак

Ø Турыпочмаклык

Ø Квадрат

Ø Ромб

Ø Параллелограмм

Ø Трапеция

·       Тигезьянлы трапеция

·       Турыпочмаклы трапеция

Ø Күппочмак

Ø Әйләнә

Ø Түгәрәк

Ø Эллипс

         Стереометрия - геометриянең пространстводагы фигураларның үзлекләрен өйрәнә торган бүлеге

Ø Куб

Ø Шар

Ø Тор

Ø Цилиндр

·       Авыш цилиндр

Ø Параллелепипед

·       Авыш параллелепипед

Ø Призма

·       Авыш призма

Ø Пирамида

·       Авыш пирамида

·       Кисек пирамида

Ø Конус

·       Кисек конус

·       Авыш конус

Ø Тетраэдр

Ø Октаэдр  

Ø Додекаэдр 

Ø Иксаэдр 

Ø Большой икосаэдр

Ø Кубооктаэдр

Ø Ромбододекаэдр

Ø Ромбоикосододекаэдр

Ø Ромбокубоктаэдр

Ø Ромботриаконтаэдр

Ø Ромбоэдр

Ø Параллелоэдр

Ø Бипирамида

Ø Гекзакисикосаэдр  

Ø Ехиднаэдр

Экранда җаваплар тикшерелеп беткәннән соң, 1нче турга сайлап алынган өч укучы могҗизалар   барабанын әйләндереп сорауга җавап эзлиләр.

“Математика – фәннәр патшасы, ә арифметика – математика патшасы”

Бу канатлы сүзләрне  кайсы бөек математик, физик һәм астроном әйткән.

 Ә аның үзен “математика патшасы” дип атаганнар.

Беренче турда дөрес җавап биргән укучы финал уенына үтә.           Укучыларга истәлекле бүләкләр тапшырыла. Гаусс турында сөйләнә

  Уеныбызның икенче туры физика фәненә багышланган.                                

II ТУР   “ФИЗИКА”  (Экранда язу)

“ Химия – физиканың   уң   кулы, ә  математика  аның   күзе ” дигән бөек рус галиме М.В.Ломоносов

(Залда утыручы укучылардан мәйдан, күләм һәм озынлык үлчәү берәмлекләре сорала. Һәр этапта соңгы дөрес җавап биргән өч укучы барабан янына чакырыла.)

Әйдәгез хөрмәтле укучылар, Сез нинди мәйдан үлчәү берәмлекләрен беләсез?

 1. Мәйдан үлчәү берәмлекләре

1.   Кв. километр          1 км² = 1000 000 м² = 10⁶ м²

2.   Кв. метр                  1 м² = 100 дм² = 10000 см²

3.   Кв. дециметр          1 дм²  = 100 см² = 0,01 м²

4.   Кв. сантиметр        1 см² = 100мм² = 0,0001 м²

5.   Кв. миллиметр       1 мм² = 0,01 см² = 0,000001м²

6.   Гектар                     1 га = 10000 м²

7.   Сутый – ар              1 ар = 100 м²

8.   Декар                       1декар = 10 сутый

 Борынгы мәйдан үлчәү берәмлекләре

1.     1 кв. дюйм = 6,45 см²

2.     1 кв. вершок = 19,758 см²

3.     1 кв. фут = 144 кв. дюйм= 0,092 м²

4.     1 кв. аршын = 0,5 м²

5.     1 кв. сажин = 4,55 м²

6.     Десятина = 1,09 га

7.     Че́тверть (четь) -чирек = ½ десятина

8.     1 кв. верста (чакырым)=1,138 км²

9.     1 акр = 4047 м²        

2. Күләм үлчәү берәмлекләре

1.     Куб  километр          1 км³ = 1000 000 000м³ = 10⁹ м³

2.     Куб  метр                  1 м³ = 1000 дм³ = 1000000 см³

3.     Куб  дециметр          1 дм³  = 1000 см³ = 0,001 м³

4.     Куб  сантиметр        1 см³ = 1000мм³ = 0,000001 м³

5.     Куб  миллиметр       1 мм³ = 0,001 см³ = 0,000000001м³

6.     Литр                          1л = 1 дм³ = 0,001 м³

7.     Миллилитр               1мл = 1 см³ = 0,001л

8.     Сантилитр                 1сл = 10 мл = 0,01л

9.     Децилитр                  1дл = 100 мл = 0,1 л

10.  Декалитр                  1 дкл = 10 л

11.  Гектолитр                1 гл = 100 л

12.  Килолитр                 1 кл = 1000 л

13.  Баррель                    1 баррель = 159 л

Борынгы рус һәм татар күләм үлчәү берәмлекләре

1.     Чиләк = 12,2 л

2.     Бочка = 40 чиләк = 492 л

3.     Корчога (балчык горшок) -амфора = 25 л

4.     Кружка = 1/10 чиләк = 1,2 л

5.     Шешә (бутылка)=1/16 чиләк = 0,7 л

6.     Косушка = 1/40 чиләк = 0,3 л

7.     Четушка = 1/50 чиләк = 0,25 л = 246 мл

8.     Чарка = 1/100 чиләк = 0,123 л=123 мл

9.     Шкалик 1/200 чиләк =61,5 мл

10.  Стакан = 0,273 л

11.  Кашык = 18 мл

12.  Калак = 5 мл

  3.         Масса үлчәү берәмлекләре

1.     Тонна              1 т = 1000 кг

2.     Центнер          1 ц = 100 кг

3.     Килограмм     1 кг = 1000 г

4.     Грамм             1 г = 0,001 кг = 1000 мг

5.     Миллиграмм  1 мг = 0,001 г = 10^-6 кг

6.     Карат = 0,2 г

Борынгы рус һәм татар масса үлчәү берәмлекләре

7.     Доля (өлеш) = 1/96 золотник(мыскал) = 44,435 мг

8.     Золотник (мыскал)  = 96 доля (өлеш) = 4,265 г

9.     Лот = 3 золотник = 12,797 г

10. Гривень ( гөрәнкә) = 204 г

11.  Гривна, фунт (кадак) = 409 г

12.   Бизмен ( бизмән) = 1,022 кг

13.  Полубезмен (яртыбизмән) = 0,511 кг

14.  Батман = 10 фунт = 4,095 кг

15.  Пуд (пот) = 40 кадак = 16 бизмән = 16,38 кг

16.  Полпуда (яртыпот) = 8,19 кг

17.  Контарь = 10 батман = 40,95 кг

18.  Берковец = 10 пот = 400 кадак = 163,8 кг

     Татар халкында “ Гәүһәрне мыскаллап үлчиләр” дигән мәкаль бар.

 Шулай ук  “Бу эшне эшләү өчен 1 пот тоз ашарга кирәк” дигән әйтем бар. “Кабак бик зур да, поты бер тиен”.“Авыру батманлап керә, мыскаллап чыга”.

 Сез, хөрмәтле укучылар нинди мәкальләр, әйтемнәр беләсез?

2нче турга үткән өч укучы финалга чыгу өчен “могҗизалар барабаны” артында, экранда яшерелгән  сорауга җавап эзлиләр.

Борынгы грек галимнәреннән кайсы олимпия уеннарының атлет буенча ярышларында катнашкан?

Икенче турда дөрес җавап биргән укучы финал уенына үтә. Катнашкан укучылар бүләкләнә. Пифагор Самосский турында мәгълүмат күрсәтелә.

          Уенның өченче туры информатика фәненә багышланган.   

“Табигатьнең  бөек  китабы математик  символлар

  белән язылган” дигән  Галилео Галилей

Залда утырычылар арасыннан вакыт, мәгълүмат микъдары һәм компьютерның кертү-чыгару җайланмаларын иң соңгы булып әйткән өч укучы барабан янына чакырыла.

III ТУР “ИНФОРМАТИКА”

Хөрмәтле укучылар, Сез нинди вакыт үлчәү берәмлекләрен беләсез?

1. Вакыт үлчәү берәмлекләре

1.     Секунд = 1/60 минут = 1/3600 сәг.

2.     Миллисекунд    1мс = 0,001 с

3.     Микросекунд    1 мкс = 10^-6 с

4.     Наносекунд       1 нс = 10 ^-9  с

5.     Аттосекунд        1 ас = 10 ^-18 с

6.     Минут                1 мин = 60 с

7.     Сәгать                1 сәг. = 60 мин = 3600 с

8.     1 Тәүлек = 24 сәг.

9.     1 Көн = 12 сәг.

10. 1 Атна = 7 тәүлек

11.  1 Ай = 30, 31 көн

12.  1 Ел = 365 көн = 12 ай

13.  1 Гасыр = 100 ел

14.  Меңъел = 1000 ел

15.  Квартал = ¼ ел = 3 ай

16.  Триместр = 3 ай

17.  Четверть – чирек = ¼ уку елы

18.  Семестр = 6 ай = ярты ел

19.  Академик сәг. = 45 мин.

20.  Олимпиада = 4 ел

2.  Мәгълүмат микъдары берәмлекләре

1.     1 Бит = 0 һәм 1икеле саны

2.     1 Байт = 2³ бит = 8 бит

3.     1 Килобайт = 2¹⁰ байт = 1024 байт

4.     1 Мегабайт = 2²⁰ байт = 1024 Кбайт = 1 048 576 байт

5.     1 Гигабайт = 2³⁰ байт = 1024 Мбайт

6.     1 Терабайт = 2⁴⁰ байт = 1024 Гбайт

7.     1 Петабайт = 2⁵⁰ байт = 1024 Тбайт

8.     1Эксабайт = 2⁶⁰ байт = 1024 Пбайт

9.     1Зеттабайт = 2⁷⁰ байт = 1024 Эбайт

10.  1Йоттабайт =2⁸⁰ байт = 1024 Збайт

3. Компьютерның кертү-чыгару җайланмалары

1.     Клавиатура

2.     Мышь

3.     Тачпад

4.     Планшет

5.     Джойстик

6.     Сканер

7.     Цифралы фотоаппарат

8.     Видеокамера

9.     Веб-камера

10.  Микрофон

11.  Музыкаль клавиатура

12.  Графическ  планшет

13.  Геймпад

14.  Трекбол

15.  Руль

16.  Педаль

17.  Световое перо

18.  Сенсорлы экран

19.  Диктафон

20.  Магнитофон

21.  Дисковод

22.  Стример

23.  Модем

24.  Монитор, дисплей

25.  Принтер

26.  Графопостроитель

27.  Плоттер

28.  Наушник

29.  Колонкалар

30.  Сетевая плата

31.  Танцеваль платформа

32.  Интернет

3 нче этапта дөрес җавап биргән укучылар могҗизалы барабан янына чакырыла һәм экранда шакмаклар артына яшерелгән хәрефләрне белеп, сорауның җавабын табалар.

   Иң озын гомерле математика китабы – әлеге галимнең иҗат җимеше. Үзенең геометрия системасын ул, безнең эрага кадәр 300нче елларда язган. Ләкин аның нәтиҗәләрен һәм теоремаларын укучылар бүгенге көндә дә дәресләрдә кулланалар. Кем турында сүз бара?

Тамашачылар белән уен. А. С. Пушкин кем турында “Ул беренче рус университетын төзеде. Дөресрәге, ул үзе безнең беренче университетыбыз булды”, дип язган?

Финал уены. Бөек Француз математигы, физик, механик, литератор һәм философ. Математик анализ, чагыштырмалык теориясе, информатика һәм проектив геометриягә нигез салучыларның берсе.  Беренче хисаплау машинасы, гидростатиканың төп законнары авторы. 

Финалда катнашкан һәм  җиңгән укучылар бүләкләнәләр. Җиңүче супер уенда катнаша, барабанны әйләндереп бүләк сайлый һәм сорауны тыңлагач,  биш хәрефне әйтә. Хәрефләр ачылгач, уйларга вакыт бирелә.

“Дөньядагы   барлык  телләрнең иң   яхшысы – гаять  кыска  тел , математика   теле”.  Кайсы бөек математикның канатлы сүзләре?

Уен төгәлләнгәч, йомгак ясала, җиңүчеләр бүләкләнә.

Игътибарыгыз  өчен  зур  рәхмәт!

Әлеге материалның презентациясен һәм барлык сыйныфтан тыш чараларның җыелмасын  http://alfred.ucoz.ru/load/ ,  https://edu.tatar.ru/community/index/14167 сайтларымнан алырга мөмкин.