Внеклассное мероприятие: "Жемчужина Башкортостана-3"

Ололар һүҙе – аҡылдың үҙе

                                                       “Телең барҙа илең бар,

                                                                         Илең барҙа иркең бар.

                                                                          Иркең барҙа күркең бар,

                                                                           Ерең, күгең – икең бар”

                                                                                                         (Рәми Гарипов)    

                       Аҡһаҡал аманаты

Аҡһаҡал. Борон – борондан ололарҙың йор, тапҡыр һүҙҙәренә, аҡыллы кәңәштәренә ҡолаҡ һалған кешенең юлдары уң, эше изге, хөрмәткә лайыҡ булған. Аҡһаҡалдар ваҡыт еткәс киләсәк быуынға еткереү – изге бурыстарҙың береһе булып тора.

     Һәй, ғүмер тигәндәрең:” Һыу шикелле аҡты ла китте...Ниндәй гүзәл ер! Минең тыуған ерем!”(Артҡы планда.)

Сәлимә. Хуш,Йәркәй, иртәгә тиклем хуш, йәнем!

Йәркәй. Хуш, Сәлимә! Иртәгә нәҡ ошо урында көтәм һине!

Сәлимә. Ғашиҡ булдым мин һиңә!

Йәркәй. Һине һөйәм, Сәлимә!

Сәлимә. Уф, йәш йөрәккәйемә ут һалма! (Ҡулъяулыҡ бирә лә йүгереп сыға.)

Йәркәй. Сәлимә, Сәлимә!

Аҡһаҡал. Их, бар ине шул шәп саҡтар! Йәш саҡтар! Галуш кейеп, кәләш әйттергән саҡтар! Һай, һай...ҡартайылды шул, ҡартайылды... 90 йәш тула бит инде...(Балалар йыр йырлап, уйын уйнай. Олатай ҙа сығып тыпырҙап ала, уны күреп ҡалалар.)

                     Сума өйрәк, сума ҡаҙ,

                      Сума өйрәк, сума ҡаҙ.

                     Ағын һыуҙы ярата, ярата,

                     Ағын һыуҙы ярата, ярата.

                      Йәркәй кемде ярата?

                      Йәркәй кемде ярата?

                     Сәлимәкәйҙе ярата, ярата,

                       Сәлимәкәйҙе ярата, ярата.

                    Йосоп кемде ярата?

                    Йосоп кемде ярата?

                    Зәлифәкәйҙе ярата, ярата,

                    Зәлифәкәйҙе ярата, ярата.                                             

Бала. Һай, үҙебеҙҙең олатайыбыҙ ҙа инде!

Аҡһаҡал. Ай,әттәгенәһе, балаларым күреп ҡалды бит!

Бала. Олатай был матур ерҙәр кемдең ере?  Ауылыбыҙҙың исеме ҡайҙан килеп сыҡҡан?  Ә был ниндәй шишмә?  Был тауҙың исемен беләһеңме, олатай?

Аҡһаҡал. Ҡолонсоҡтарым, йондоҙҙарым! Бында инде йәншишмәнең тере һыуын бөркөп, Урал батыр бүләк иткән гүзәл ерҙә һигеҙ тиҫтәнән ашыу ғүмер итергә яҙҙы! Аллаға шөкөр! Һеҙгә һөйләп үтәйем әле!

Торналы  ауылына исемде,  мәғрүр ҡоштар биргән.

Маяҡ тауы – иһә бында маяҡ торған, шунан ҡалған. Шул тирәләрҙән Ҡазан юлы үткән булған.

Гөлбөй шишмәһенә килгәдә был бик ҡыҙыҡ хәл. Бесән осоро. Еҫе. Гөлбөй өләсәйегеҙ һыу эсәйем, йыуынып алайым тип шишмә янына килеп һыуға эйелеүе була, артынан берәү уны һыуға этәп төшөрә, шунан бирле уны Гөлбөй шишмәһе тип йөрөтәләр.

Бала. Бик хикмәтле икән, олатай.

Аҡһаҡал. Бөгөн һеҙгә, киләсәк быуынға, аманатымды  тапшырырға ла мәл етте.

Бала. Ололар һүҙе – аҡылдың үҙе!

Бала. Шулай!  Дөрөҫ! Олатай, һине тыңлайбыҙ.

Аҡһаҡал. Улайһа, һүҙемә ҡолаҡ һалығыҙ.

                  Был донъянан кем ҡалыр?

                  Малы барҙан мал ҡалыр,

                   Оҫталарҙан ҡул ҡалыр,

                    Сәсәндәрҙән тел ҡалыр.

                   Бынамын тип ғүмер ит һин,

                    Тирә – йүнгә даның китһен,

                    Намыҫың булһын алдан,

                     Һүҙең булмаһын ялған.

                       Ирмен тигән ир батыр

                       Тыуған илен һөйөр ул.

                      Ил ҡайғыһын ҡайғы итеп

                     Иле, халҡы өсөн көйөр ул.

                    Ҡыҙым, ҡыҙым ҡыҙ кеше

                     Ҡыҙыма килер йөҙ кеше

                      Иртә торһаң уңырһың

                     Кискә ҡалһаң туңырһың.

                     Өй усағын һүндермәһәң

                      Уңған килен булырһың.

Йә, балаҡайҙарым, Аҡһаҡал олатайығыҙ теләктәренә ни әйтерһегеҙ?

Бала. Уғың бушҡа атма, күңелең юҡҡа һатма.

Аҡһаҡал. Дөрөҫ, Йосоп улым! Минең кеүек оҫта һунарсы бул! (Уҡ – һаҙаҡ бүләк итә.)

Бала. Аҡыл -  теҙген, ҡылыҡ – ат, теҙгенеңде белеп тарт.

Аҡһаҡал. Шәп әйттең, Йәркәй улым. Көтөү – көтөү мал үрсет. (Сыбыртҡы бүләк итә.)

Бала. Типһәң тимер өҙөрлөк, баҫһаң баҡыр өҙөрлөк батырҙар булырбыҙ! (Уларға таҫтамалдар бирә, көрәшеп, бейеп алалар.)

Аҡһаҡал. Бәйгеләрҙә бил бирмәҫ таҫтамалым кемгә эләгер икән

Бала. Татыулыҡҡа тау ҙа ҡыҙыҡҡан, олатай.

Аҡһаҡал. Бик мәслихәт, Сәлимә ҡыҙым. Татыу булыу өсөн татыу ғаилә кәрәк. Ырыу – ырыу балалар үҫтер! (Сәңгелдәк бирә.)

Бала. Әҙәпкә ғәҙәтләнһәң – әҙәм булырһың,

           Яманға ғәҙәтләнһәң – әрәм булырһың.

Аҡһаҡал. Бик хуп, Йомабай улым. Быуындан быуынға килгән еҙ ҡурайҙы һиңә тапшырам.

Бала. Ил ҡәҙерен белмәгән – башын юғалтҡан,

           Ер ҡәҙерен белмәгән – ашын юғалтҡан.

Аҡһаҡал. Афарин, Зөлхизә ҡыҙым. Өҫтәлең тулы һый булһын. (Батмус бүләк итә.)

Бала. Ҡулың пак булһа, йөҙөң аҡ булыр,

            Эшең хаҡ булһа, ғаиләң шат булыр.

Аҡһаҡал. Ҡайһылай һәйбәт әйттең, Зәлифә ҡыҙым. Күнәктәрең ырыҫ, бәхет менән тулһын. (Көйәнтә, күнәктәр бирә.)

Бала. Халҡына һәм милләтенә хеҙмәт итеүсе кеше – иң бәхетле әҙәмдер.

Аҡһаҡал. Тап өҫтөнә баҫтың Хөрмәт улым. Ата – бабаларҙан ҡалған ошо ҡомартҡы еләнемде һиңә кейҙерәм. Йәндәй һаҡла, киләсәк быуынға ла аманат итеп тапшырырға яҙһын. Еләнде кейеп, ҡолас йәйеп, туған – тыумасаңды ҡаршылап, ҡанат аҫтына йый.

     Бөгөн ҡыуаныслы көнөм. Һеҙҙең менән бергәләп күңел асып алайыҡ әле. (Уйын,  “Йәйләү. “ бейеүе  башлана,  Аҡһаҡал йөрәген тотоп туҡтай. Ейәндәре йүгерешеп килһә, “ шаярттым ғына” тигәндәй ҡарап ҡуя ла бейеүен дауам итә. Бейеү тамамланыу менән олатайҙы түмәр өҫтөнә баҫтыралар.)

Аҡһаҡал. Уландарым, тыңлаң,  һеҙгә әйтәм:

                   Ерең китһә – ил китер,

                    Илең китһә – ер китер

                    Ере киткән милләттең

                    Һөйләшер  теле ҡорор,

                    Теле бөткән ҡәүемдең

                    Үҙе лә, иле ҡорор.

                     Һин ирәм бағы, Уралым,

                     Йәнә ерҙең кендеге.

                      Барса башҡорт шунда йәшәй,

                       Еремдең иркенлеге.

                        Беҙ бөгөн барыбыҙ ҙа

Малайҙар. Уралымдың улдары,

Ҡыҙҙар.  Уралымдың ҡыҙҙары,

Бөтәһе. Уралым тоҡомдары! (Сәхнә ябыла) 

                                   Торналы урта мәктәбе

       Аҡһаҡал аманаты

(Ололар һүҙе – аҡылдың үҙе.)

                                                          Етәксеһе: Торналы урта

                                                                               мәктәбенең башланғыс

                                                                                синыфтар уҡытыусыһы

                                                                                           Хисмәтуллина З.Х.

                                       2017 йыл 

                     Сәхнәләштерҙеләр

          “Әй ынйылары” фольклор төркөмө

1.               Сафин Фидель – 7 класс (Аҡһаҡал олатай)

2.               Рәжәпова Диана – 5 класс (Сәлимә)

3.               Фәттәхов Алмаз – 10 класс (Йәркәй)

4.               Дәуләтшин Азамат – 6 класс (ҡурайҙа)

5.               Зарипов Илнур – 8 класс (Йосоп)

6.               Ғафарова Гүзәл – 7 класс (Зәлифә)

7.               Саярова Ләйсән – 8 класс (Зөлхизә)

8.               Абдрахманов Азамат – 6 класс (Йомабай)

9.               Ғәлимов Айгиз – 6 класс (Хөрмәт)

10.          Ғәзимов Денис – 6 класс

11.          Киржаков Виталий – 7 класс