Внеклассное занятие по чувашской литературе.

МБОУ «Лащ-Таябинская СОШ им.В.В.Андреева Яльчикского района Чувашской Республики»

Внеклассное  мероприятие на чувашском языке

«Чăвашсем эпир»

                                                                                                 Подготовила и провела

                                                                                                        учитель начальных классов

                                                                                     Николаева Е.Д.

2015 год

«Чăвашсем эпир»  концерт программи.

Камсем эпир?Мĕнле йăхран эпир?

Мĕнле анне пире савса çуратнă?

Мĕнле атте ура çине тăратнă?

Мĕнле çĕр парнеленĕ хăйĕн çăкăрне?

Чăвашсем эпир,ыр çынсем эпир.

Чăваш анне пире савса çуратнă.

Чăваш атте ура çине тăратнă.

Чăваш çĕрĕ парнеленĕ хăйĕн çăкăрне.

-Чăвашсем – пит авалхи халăх. Вĕсем  тĕнчери чи паллă халăхсемпе хурăнташлă, тăванлă  çыхăнура пулнă. Чăвашсене пĕтĕм тĕнче пĕлет.

Ман  çĕршыв – тус- тăванлăх  çĕршывĕ,

Чапĕ ун хĕвел пек ялтăрать.

Улăп евĕр эпир паттăр, сывă,

Ырă   ĕмĕт мала йыхăрать.

-Эпир, чăвашсен  çамрăк  ăрăвĕ,  хамăр  халăх юрри-кеввине манасшăн мар. Паян сирĕн умăрта чăваш юрри-сăввисем янрĕç, ташшисем куçа савăнтарĕç.

Савăнатăп хам чăваш пулнишĕн,

Тăпăл-тăпăл  тăпăлкка ташшишĕн,

Асамат кĕперĕ пек  тĕрришĕн,

Атăл  шывĕ  пек  çемçе  чĕлхишĕн.

Савăнатăп хам чăваш пулнишĕн.

Юхтăр юрă  шăранса,

Чун-чĕрене ăшăтса.

Юрă пире вăй парать,

Чунра çунат çуратать.

ЮРĂ : «АСАМАТ  КӖПЕРӖ»

1.Асамат кĕперĕ  çӳлти тӳпере,

Ҫут хĕвел тĕрлерĕ, тĕнче çеçкере.

Асамат кĕперĕ сар хĕр пек хитре-çке,

Юлчĕ ун чиперĕ пирĕн сăн- питре.

2.Асамат кĕперĕ ыталать çĕре.

Пуç тайса пиллере тĕррине пире.

Асамат кĕперĕ сар хĕр пек хитре-çке,

Юлчĕ ун чиперĕ пирĕн сăн- питре.

3. Асамат кĕперĕ  çӳлти тӳпере,

Ҫут хĕвел тĕрлерĕ, тĕнче çеçкере.

Асамат кĕперĕ сар хĕр пек хитре-çке,

Юлчĕ ун чиперĕ пирĕн сăн- питре.

Пирĕн хыçра юманлăх,

Юманлăхра паланлăх-

Айтăр, хĕрсем, палана.

Пирĕн хыçра хурăнлăх,

Хурăнлăхра çырлалăх-

Айтăр, хĕрсем, çырлана.

Пирĕн хыçра çырлалăх,

Аслă вăйă пухмалăх-

Айтăр, хĕрсем,  вăйăна.

Айтăр вăййа пуçлар-и те,

Вăй кĕввине калар-и.

Ташă кĕвви -çĕр сумлăх та,

Пирĕн вăйă –пин сумлăх.

ЧĂВАШ ХАЛĂХ ЮРРИ «ҪӖМӖРТҪЕҪКИ ҪУРĂЛАТЬ»

1.Ҫĕмĕрт  çеçки  çурăлать те,/2 хут

     Вăрман витĕр курăнать./2 хут

2.Шурă кĕпе тăхăнсан та,/2 хут

    Вăйă витĕр курăнать./2 хут

3.Шурă пушмак, шур чăлха та,/2 хут

    Кирĕк лармĕ теетр-им?/2 хут

4.Вылямастăр, кулмастăр та,/2 хут

    Ӗмĕр иртмест теетр-им?/2 хут

Тункки-тункки параппан

Ҫапмасăрах тунклетет.

Эпир вăййа тухсассăн та,

Чĕнмесĕрех çын килет.

Тавай ташă ташлар-и те,

Таш кĕввине пуçлар-и?

Ташă кĕвви - çĕр сумлăх та,

Пирĕн вăйă – пин сумлăх.

ЧĂВАШ ХАЛĂХ  ЮРРИ «ЛИНКА-ЛИНКА» (ушкăн ача ташă ташлать)

1.Линка-линка авкаланма

    Юман хăма кирлĕ.

    Халь те юман тата юман

    Тата юман кирлĕ.

2.Йăкăш-якăш шуçкалама

    Яка хăма кирлĕ.

    Халь те яка тата яка

    Тата яка кирлĕ.

3. Ик аллăмпа сулкалама

    Кĕмĕл  çĕрĕ кирлĕ.

    Халь те кĕмĕл тата кĕмĕл

    Тата кĕмĕл кирлĕ

4. Линка-линка авкаланма

    Юман хăма кирлĕ.

    Халь те юман тата юман

    Тата юман кирлĕ.

-Улаха кĕркуннехи-хĕллехи тĕксĕм  каçсенче пуçтарăннă.Ку вăл  чăвашсен  авалтан йĕркеленнĕ яшлăх шкулĕ. Улахра юрланă, ал-ĕç тунă, вăйă вылянă.

Юри кайрăм вăрмана

Ҫăка йывăç шыраса.

Юри килтĕм улаха

Сире туссем шыраса.

УЛАХ ЮРРИ.

1.Акăшĕ ăçта? Атăлта.

   Чĕпписем ăçта? Тинĕсре.

   Атăлпа тинĕс пĕрлешнĕ тĕлте

   Ас илет-ши акăш чĕппине.

   Ас илет те пуль, ас илмест те пуль,

   Хăй юратнă чĕппи çумĕнче.

2.Авăтать-ши куккук, авăтмасть-ши,

   Сĕм вăрманта пĕччен ларнă чух,

   Авăтать те пуль, авăтмасть те пуль ,

   Авăтман кун сайра пулать пуль.

-Улахра  тĕрлĕ вăйăсем вылянă.

ВĂЙĂ «ҪӖРӖ ПАМАЛЛА»

Ман çĕршыв – чăн юмах çĕрĕ-шывĕ,

Иксĕлми вăй хăватлăн сывлать.

-Юмах –халăх хушшинче сăмах вĕççĕн çӳрекен асамлă, тĕленмелле ĕçсем çинчен калакан калав. Чăваш юмахĕсем тĕрлĕ сăнарсем тăрăх.Эпир сирĕн умăрта йăла-йĕрке юмахне кăтартса парасшăн.

ЮМАХ «ҪЕРҪИ ИЛТСЕН»

 Акăх ,çырма урлă пурăнакан кӳршĕ  çынни, тĕмӖскер тимлесех  ĕçленине курчĕ те:

-Якуш, мĕн  тăрăшсах ĕçлетĕн? – тесе ыйтрĕ.

Сасă еннелле Якуш пуçне çавăрса пăхрĕ те:

-Кунта кил , калатӳп, -терĕ.

«Темĕскер  вăртăнлăхĕ  пур  ĕнтĕ ку Якушăн»  шухăшласа Акăх  çырма урлă пылчăк аша-аша кӳрши патне утрĕ. Якуш патне çитсенех сывлăх сунчĕ.

-Ҫакăнта кантăр  акас  тетĕп,-тет Якуш хăлхаран Акăха.

-Ҫакă анчах-и? Мĕн вăрттăнлăхĕ  пур вара кунта? Ма  çырма урлă кăшкăрса каламарăн ?- тет ӳкенĕклĕн Акăх.

-Ухмах-им эсĕ! Ҫерçисем илтсен кантăра çисе яраççĕ  вĕт!-тет Якуш.

Ман çĕршыв -çĕр пин юрă çĕршывĕ,

Калаçать вăл  çĕр  пин  сăмахпа.

Ун çĕр  пин  тĕррине эс куç хывăн

Чи илемлĕ таса туйăмпа.

ЮРĂ «ИЛЕМЛӖ»

1.Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ  чăваш  кĕпи.

   Илемлĕ чăваш кĕпи те, çĕлеме пĕлсен кăна.

2.Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ  чăваш  юрри.

   Илемлĕ чăваш юрри те, юрлама пĕлсен кăна.

3.Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ  чăваш  ташши.

   Илемлĕ чăваш ташши те, ташлама пĕлсен кăна.

4.Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ  чăваш  тĕрри.

   Илемлĕ чăваш тĕрри те, тĕрлеме пĕлсен кăна.

-«Манăн халăхăн çĕр пин сăмах» тесе ахальтен каламан ĕнтĕ И.Я.Яковлев. Айтăр-ха эпир сирĕнпе ачасем вали çырнă сăвăсемпе паллашар.

Кĕркурисен умĕнче                                    Ах-хах, ирхине

Кĕр-кĕр купăс калаççĕ,                             Ахах çунă çĕр çине.

Кĕркурипе арăмĕ                                        Арлан курнă – ахăрнă.

Ура хуçса ташлаççĕ.                                 Куян курнă – макăрнă.

Ҫĕнĕ пӳрт ăшкапĕнче                                 Мăрмăл курнă – макăрнă.

Хăнкала кĕпе çăвать.                                Тилĕ курнă – тилĕрнĕ.

Ун юлташĕ таракан                                    Упа курнă- мĕкĕрнĕ.

Ыран салтака каять.                                  Шăши курнă – шăхăрнă.

Кĕр-кĕр кĕрлесе кайрĕ.                             Мул пуçтарма йăхăрнă.

Мĕскер кĕрлесе кайрĕ?                               Ак çак айван

Вăрăм туна шăнана                                    Ҫавна та туйман! 

Качча вăрласа кайрĕ!         

 -Чăваш халăхĕ юрлама, ташлама юратать. Ташăсем халăхăн нĂселне, кăмăл-туйăмне уçса параççĕ. Анчах вăхăт иртнĕçемен пурнăç аталанса пырать, халăхăн юрри-ташши те сăн-сăпатне улăштарать. Эпир мĕн пĕчĕкрен пĕлекен юрă «Кукаçипе куками» хальхи кĕвĕпе, арӳын ачасен ушкăнĕ юрлать.

ЮРĂ «КУКАҪИПЕ КУКАМИ».

Хĕвел шевли вăй вылять,

Ҫут тĕнчене çутатать.

Чĕрем хушать юрлама,

Чунăм чĕнет ташлама

Ташши, ташши, салакайăк ташши.

Салакайăк ташши мар,

Хĕрачасен ташши.

ЧĂВАШ ТАШШИ (хĕрачасен ушкăне ташлать)