«Жол къагъытла»
I. Сёзлеулени табып сорууларын сал.
1.
Сакъ атлагъан терк жетер.
2. Заманында кечгинлик бере билген - адепликни шартыды.
3. Мен аз айтсам да, сен кёп ангыла.
4. Узакъда биченден жууукъда мулхар ахшы.
5. Бюгюн халкъ ючюн къыйналсанг, тамбла халкъ бла бирге
тынчайырса.
6. Он затны осал билгенден эсе, бир затны иги бил.
II. Тюз вариантын белгилерге «+, -»
Тест.
1. Сёзлеу - ол тилни энчи кесегиди.
2. Сёзлеу - ол тилни болушлукъчу кесегиди.
3. Сёзлеуню жалгъауу болмайды.
4. Сёзлеу тюрлениучю кесекди.
5. Сёзлеу ол ишни шартын кёргюзтеди.
6. Сёзлеу ол затны шартын кёргюзтеди.
7. Сёзлеу айтымда болум болуп келеди.
8. Къаллай бир? деген соруугъа жууап берип келирге болады.
9. Сёзлеу этимни энчи формасыды.
10. Сёзлеуню къауумлагъа юлеширге болады.
Белгиси:
III. Сёзлеулени тюплерин ызла,
сорууларын сал, Къайсы къауум болгъанын жаз.
Аскерни аппасы ауруп
турады. Сууукъла тюшгенли, жётели тохтамайды. Солууун айландыралмай, къыйналып
тебиресе, туудугъу анга дарман береди. Дарман ичгенлей, аппа бираз эс табады. Ол кезиучюкде жашчыкъ да жарыйды.
Аппа биягъы жётел
этип башлады. Аскер анга дарман берди. Алай аны жётели алай терк тохтап
къалмады. Не этерге билмей, жашчыкъ аппасыны къыйналгъанына жарсыйды. Энди
аппасыны жётелин дарман да тыялмай эсе, не бла болушсун?
- Хорлатып къоя
ушайбыз да бу аман кесеклеге, -деди аппа, жётели аз-маз сел болгъандан сора. –
Тейри, дугъума шай ичсем, къарап-къарагъынчы, сау болуп къаллыкъ эдим.
Бёрю-Улугъан къолну ары жанында, Бахатны къошунда дугъума бар эди...
IV.
Сёзлеулени тюз
хайырланыллыкъ вариантын жазып алыгъыз да, нек тюз сайлагъаныгъызны ангылатып
кёрюгюз.
•
1. Бюгюн
(артха, биягъы) жауун жауады.
•
2. Окъуучу
(артха, биягъы) дефтерин юйде къойгъанды.
•
3. (Алгъа,
аллында) жорукъну иги билип, жумушну алай этерге керекди.
•
4. Мени
(аллымда, алда) бир гуппур, узун адам барады, адамланы эслерин кесине тарта.
•
5. Жыйылыуда
(бек алгъа, биринчи) школгъа жюрюуню юсюнден айтхандыла, андан сора уа
сабийлени къылыкъларыны юсюнден.
V.
Нарт сёзлени
магъана жаны бла келишдирип стрелка бла кёргюзтюгюз, къауумун айтыгъыз.
Бюгюн этерик ишинги
ачымаса, башханы ур.
Уллу сёлешме да,
къартлыгъында ийнанмазла.
Узакъда жууугъунгдан тамблагъа
къойма.
Алгъа кесинги ур, уллу
къап.
Жашлыгъында ётюрюкчюге терк
ёлюр.
Тели батыр
артха асыу.
Асыралгъан - жууукъда
къоншунг ахшы.
VI.
Фразеологизмлени
сёзлеуле бла алышындырыгъыз, къайсы къауум болгъанын айырыгъыз.
1. Чибин учхан эшитилирге -
2. Хар атламдан
бир -
3. Тюк чакълы бир
-
4. Тюбюнден кирип,
башындан чыгъаргъа -
5. Таш макъа кибик
-
6. Талакъ солуу
этерге -
7. Эшекге мюйюз
чыкъгъынчы –
VII.
Саулай,
аз-маз, терсине, чийлей, онгнга, заманында, амалсыздан, узакъда, бюрсюкюн, бир
кесек, акъырын, бошуна, артха, аны ючюн.
|
Сёзлеулени къауумлары
|
Соруулары
|
Юлгюле
|
|
Халчы
|
Къалай?
|
|
|
Заманчы
|
Къачан? Къачаннга дери? Не заманда? Къачандан бери?
|
|
|
Мардачы
|
Ненча? Къаллай бир?
|
|
|
Орунчу
|
Къайда? Къалайда? Къайры? Къайдан?
|
|
|
Сылтаучу
|
Нек? Не ючюн?
|
|
|
Муратчы
|
Нек? Не ючюн?
|
|
VIII.
Берилген
этимлени хайырланып, сёз тутушла къурап кёрюгюз. Вариантла бла биринчи сёз бла
биринчи вариант, экинчи сёз бла уа экинчи вариант, юлгюдеча.
Сёзлеуле: бираз, ёхчеге,
эртте, олсагъат, былайда, терк-терк, хар кюнден, биргелей, бошуна, ариу,
заманында, эрттерек, заманында, анда-мында, кёлю бла.
Этимле: олтурама, къымылдайды.
Сёз ючюн: жазама - ариу,
таза, терк, ашыкъмай, бюгюн, аз, кёп.
IX.
Рефлексия
Ø Бу дерсде мен ангылагъан буду…
Ø Бу дерсде мен эсиме тюшюрдюм…
Ø Бу дерсде мен эсимде бу затланы тутарыкъма….
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.