"үздік ғылыми жұмыс тезисі" биология пәнінен.

Ғылыми жұмыстың

АННОТАЦИЯСЫ

1. Жергілікті шикізаттан тұз өндіру технологиясының негізі.

2.Екібастұз қаласы, Өлеңті жалпы орта білім беретін мектебі.

3. Жұмыс көлемі: 30 бет.

4. Қосымшалар саны: 5 бет

5. Суреттер саны: 2

6. Кестелер саны: 4

7. Әдебиет көздерінің саны: 16

8. Жұмыстың мемлекеттік және орыс тілдеріндегі қысқаша түйіндемесі

Тұз бен саз батпақтың құрамын анықтай отыра, тұзды тамақ өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында қолдану жолдарын көрсетіп , саз батпақтың емдік қасиеті бойынша медицина саласында және тұзды альтернативті энергия саласында қолдану барысында ұсыныстар жүргізілген. Зерттелген жұмыстардың нәтижесі бойынша тұзды тағамға және ауыл шаруашылығында пайдаланылуға болатыны анықталды, ал саз батпақты медицина саласында емдік мақсатта қолдану және осындай пайдалы табиғи ресурстарды келешекте жүзеге асыру барысында, халық шаруашылығына қолданылысқа кіргізуге болады. Таза табиғи энергия көздерін пайдалану үшін облысымыздағы тұзды көлдерден күн электрстанциялары арқылы электр тоғын алу.

Определить состав соли. Показать способ примениния соли в пищевой промышленности и сельской местности. Если построить на озере Бестуз завод по выроботке соли, то сельские жители были бы обеспечены рабочими местами. Данный научный проект может быть использован как занимательный материал по химии и сведения об окружающей среде. Опираясь на данные исследования состава соли возможность использования в пищевой промышленности и в сельском хозяйстве.

Жұмыстың сипаттамасы:

1. Ғылыми жұмыстың мақсаты: : Тұз бен саз батпақтың құрамын анықтай отыра, тұзды тамақ өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында қолдану жолдарын көрсетіп , саз батпақтың емдік қасиеті бойынша медицина саласында және тұзды альтренативті энергия саласында қолдану.   Қойылған мақсатқа жету жолында төмендегі міндеттерді қарастыру қажеттілігі туындады

-      Тұз бен саз батпақтың құрамын анықтап зерттеу;           

-      Тұзды тамақ өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында қолдану жолдарын көрсету;

-      Саз батпақты емдік қасиеті бойынша медицина саласында қолдану;

-      Тұзды альтренативті энергия саласында пайдаға асыру.

2. Зерттеудің өзектілігі: Тұз адам өміріндегі ең қажетті элементтердің бірі. Тұздың құрамында адам ағзасына қажетті көптеген минералды тұздар бар. Ол адамның дұрыс жетілуіне үлкен септігін тигізеді. Елімізде көптеген тұз өндіретін заводтар бар. Соның ішіндегі ең әйгілісі «Арал тұз» бен «Павлодарсоль» кәсіпорындары. Осы кәсіпорындар жылына мыңдаған тонна тұз өндіріп шығарады. Еліміздің минералдық-шикізат кешенінің ресурстық базасын дамытуға  арналған бағдарламасы бар. Егер де осы бағдарламаны қолданып тұз өндіру кәсібін көркейтетін болсақ, ол көптеген жетістіктер шыңынан көрінер еді.

3. Зерттеу әдістері:  Зерттеу ,сипаттау, салыстыру, талдау.

4.                                                              Бестұз

Павлодар облысында көптеген тұзды көлдер бар. Бірақта сол тұзды көлдердің кейбірінен тұз өндірілмейді. Соған мысал, Ақтоғай облысына қарасты Шұға ауылының жанында «Бестұз» деген тұзды көл бар. Осы көл ешқандай іске жаратылмаған. Осы көл Шұға ауылына 15 шақырымдай жерде орналасқан. Бестұз көлінің ұзындығы 3 киллометр, ал ені 2-2,5 киллометрге дейін жетеді. Жергілікті жердегі ауыл адамдары, оны мал азығы ретінде, ауыл шаруашылығында күнделікті тұрмысқа пайдаланылады. Малға беру себебі,  тұздың құрамындағы әр – түрлі минералдар малдың жақсы жетілуін қамтамасыз етеді. «Бестұз» көлінің неге осылай аталғаны, сол жерде 80 жылдай бұрын бес үлкендеу тұз түзіліп, сол жерді ауыл адамдары осылай атап кеткен. Осы көлдің бетіндегі тұз өте ұсақ және таза ақ түстес жылтыр. Ал одан кейін бірнеше қабаттардан тұратын тұз бөліктері орналасқан. Осы көлден алынған тұздың бөліктері жыл  сайын қайта қалпына келіп отырады.  Ал тұздың астыңғы қабаты қара жылтыр емдік қасиеті бар батпақтан тұрады. Оны ауыл адамдары буындары ауырғанда, аяқтары сырқырағанда осы батпақты қыздырып басады. Осы орайда жергілікті шикізатты пайдалануды іске асыру барысында, осы Шұға ауылына барып, Бестұз көлінің тұзын алып алып зерттеу жұмысын жүргізу барысында, көлдің бет жағындағы тұз бөліктерін, орта қабатын, қатты кесек тұздарды және қара саз батпақты әкеліп зерттеу жұмыстарын жүргіздім. /қосымша – 5/ Зерттеу жұмысы Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының зертханасында, химия кафедрасының доценті Сиромаха Людмила Ивановна мен химия магистрі Сейітова Рахила Қабылтайқызы көмегімен бірге жүргізілді. Зерттеу барысында көлдің бетіндегі тұздың құрамынан мына элементтерді кездестірдік.   /қосымша – 6/

Көлдің бетіндегі ақ тұздың құрамында:

Бейтарап орта (pH=7)

K⁺  - жоқ

Ca²⁺ - жоқ

Mg²⁺ - бар

Cl^- - бар

SO₄^2-  - бар

CO₃^2- - бар

NO₃^- жоқ

PO₄^3- - жоқ

Нәтиже бойынша мынадай химиялық реакция жасалып:

1)    NaCl^- + AgNO₃ = NaNO₃ + AgCl      Ақ тұнба түзілді /қосымша – 6/

        2)  Na₂SO₄ +BaCl₂  = BaSO₄       + 2NaCl

                                                  Ақ тұнба

3)    Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl + CO₂  +  H₂O

                                                Газ бөлінеді

4)    MgSO₄ + 2NaOH = Mg(OH)₂  + Na₂SO₄

                                         Ақ тұнба

Көлдің түбіндегі тұз кесектерінен мыналар анықталды:

Катиондар:

K⁺ - жоқ  (+Na₃[Co(NO₂)₆ = тұнбасы түзілмейді)

Ca²⁺ - бар (+NH₄)₂C₂O₄=CaC₂O₄   )

Mg²⁺ - жоқ (+NaOH = тұнбасы түзілмейді)

Аниондар:

Cl^-  -  бар (+AgNO₃ = AgCl   )

SO^4- - бар (+Ba = BaSO4  )CO₃^2-  - жоқ (+H₂SO₄ = газ жоқ)

NO₃^-  - (+дефиниламин = тұнба түзілмейді)

PO₄²⁺ - (+ магнемольдық қоспа = тұнба түзілмейді)

Біздің зерттеген тұздың 95,5 % натрий хлориді (NaCl), ал қалғаны әр – түрлі минералдар және аз мөлшердегі 1% пайыздан азы магний (Mg)

кездесетіні анықталды. Сондықтан осы тұзды тамақ өнеркәсібінде қолдануға болатынын үлкен сеніммен айтуға болады және  тері илеуге, ет сүрлегенде, ауыл шаруашылығында пайдаланылуға болады. Бір айта кететін жай осы тұзды шикідей түрінде көкеністерді консервілеуге қолдануға болмайды. Себебі тұздың құрамында магний (Mg) болғандықтан, консервіленген банкаларда ауаның пайда болу салдарынан ұзақ уақытқа сақталуы мүмкін емес. /қосымша – 7/ Бестұз көлінің батпағын зерттеу үшін, Мойылды көлінің батпағын алып сонымен салыстыра зерттеу жұмыстарын жүргізілді.  

Мойылды батпағымен Бестұз көлінің салыстырмалы химиялық анализі

№	Иондар	Өлшеу бірлігі	15.09.16 көл	15.09.16 батпақ қоймасы
1	pH	мг/дм3	7.4	7.6
2	Ca2+	мг/дм3	450	450
		мг-экв	22.5	22.5
		%мг/дм3	2	1
3	Mg2+	мг/дм3	6652	6287
		мг-экв	547.00	517.00
		%мг/дм3	1	22
4	Na+	мг/дм3	42200	42777
		мг-экв	1834.80	1859.86
		%мг/дм3	23	77
5	K+	мг/дм3	225	200
		мг-экв	5.80	5.12
		%мг/дм3	76
6	NH4+	мг/дм3	37	52
		мг-экв	2.08	2.88
		%мг/дм3
7	Fe2+	мг/дм3	<0.1	<0.1
8	Fe3+	мг/дм3	<0.1	<0.1
9	HCO3-	мг/дм3	2860	2837
		мг-экв	46.88	46.51
		%мг/дм3	2	2
10	Cl-	мг/дм3	40206	40146
		мг-экв	132.56	1130.88
		%мг/дм3	47	47
11	SO42-	мг/дм3	40694	67243
		мг-экв	847.8	1400.0
		%мг/дм3	45	39
12	NO2-	мг/дм3	<0.01	0.02

5.Қазақстан жерінде табиғи ресурстар қорына өте бай. Елімізде адам өміріне қажетті: мұнай, газ, көмір, алтын, тұз т.б пайдалы ресурстар өңделіп, өндіріледі.  Біз Бестұз көлінің тұзының химиялық құрамын анықтап, оның, 95,5 % NaCl екендігін білдік. Осы тұзды тамақ өнеркәсібінде, консервілеуде, мал шаруашылығында, тері илеуге пайдалануға болатынына көзіміз жетті. Ал саз батпағының құрамындағы химиялық элементтердің адам ағзасына пайдалы, яғни кейбір ауруларға ем ретінде, жапсырма түрінде емшара ретінде колдануға болады.  Бестұздың сазды батпағының емдік қасиетін біле отыра, қаламыздың емханаларын  сазды батпақпен жабдықталуын қамтамасыз еткен жағдайда, сонау Мойылды шипажайына барудың қажеттілігі шамалы болар еді. Қазақстанда табиғи байлық кен орындары көп болғанымен оған жұмыс күштері жетіспей отыр.

   Қазақстанда тұңғыш рет өтетін   EXPO - 2017,  оның тақырыбы «жасыл энергетика», қазіргі таңда отандық ғалымдар осы сала бойынша жұмыс істеуде. Еліміздің экономикасын көтеру, экологияны жақсарту, таза табиғи энергия көздерін пайдалану үшін облысымыздағы тұзды көлдерден күн электрстанциялары арқылы электр тогын алуға болады. Елбасымыз халқымызға үлкен міндеттер артатыны белгілі. Еліміздің қамын, жарқын болашағын ойласақ, Қазақстанның кең байтақ жазық жерінде жатқан байлықты көркейтіп, пайдаға жаратуға бізде өз үлесімізді қосуға әзірміз.

Ұсыныс:

·        Осы Бестұз көлінің маңынан тұз өндіретін өнеркәсіп орнын салу, сол жергілікті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету, еліміздің әлеуметтік экономикасын көтеру

·        Көлдің түбіндегі қара саз батпақтың емдік қасиеті бар екенін ескеріп, осы жерде батпақпен емдейтін шипажай орнын ашып, пайдаланыста қолдану арқылы адам денсаулығының нығайуына үлес қосу

·        Егер мемлекет тарапынан тұзды көлдерге көңіл бөліп одан энергия өндіру мақсатында қаражат бөлсе, экономикаға тиімді болады.

·        Жұмыс орындары пайда болып, «2050 жұмыспен қамтамасыз ету» бағдарламасына үлес қосамыз

 Екібастұз қаласы  Өленті жалпы білім  беру мектебі

11 сынып оқушысы

Қаржаубай Ағзам Тұрсынғалиұлы: