Зертханалық жұмыс Логикалық функциялар.

Зертханалық жұмыс Логикалық функциялар.

Мақсаты: ЕГЕР, ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, АҚИҚАТ, ЖАЛҒАН, ТЕРІСТЕУ функцияларына анықтама. Логикалық функциялардың синтаксистері. Функциялардың қолдану жолдарын түсіну, оларды қолдана білу.

ЕГЕР (Если) логикалық функциясы

Егер берілген шарт нәтижеде Ақиқат болса бір мағынаны береді, ал жалған болса басқа мағынаны береді.

ЕГЕР функциясы формулалармен мағыналарды шарт арқылы тексеруде қолданылады.

Синтаксис: ЕГЕР (Шарт; 1-қадам; 2-қадам)

«1- қадам» - егер шарт орындалса (АҚИҚАТ)

«2- қадам» - егер шарторындалмаса (ЖАЛҒАН)

Логикалық айтылу- бұл нәтижесі Ақиқат пен Жалғанды қабылдаушы кез-келген мағыналармен айтылулар.

Мыс: А5=26 –бұл логикалық айтылу, егер А5 ұяшығындағы мән 26-ға  тең болса, нәтижесі Ақиқат болады, басқа жағдайда нәтиже Жалған болады.

Ескерту:

• Егер функциясы бірінің ішіне бірі аргумент ретінде Ақиқат нәтиже және Жалған нәтиже ретінде күрдеі тексерулерге 7 функцияға дейін салынады.
• Аргументтің нәтижелері  егер Ақиқат және егер Жалған болса, онда Егер функциясы алынған нәтижелерді қайтарады. ?
• ЕГЕР функциясының бір аргументі массивті болады, егер функцияда массивтің барлық элементтері есептелсе.
• MSExcel шарттардың қолданылуларымен талдаулары үшін қосымша функциялар ұсыныды. Мыс: СЧЕТЕСЛИ, СУММАЕСЛИ.т.б.

Мыс: ЕСЛИ функциясын қолдану.

	А	В
1	Мәліметтер		Түсіндірме (нәтиже)
2	70	=ЕСЛИ(A2<=100, "Бюджетте ", "Бюджеттен тыс")	Егер алынған сан 100 санынан кем немесе тең болса, формула "Бюджетте " қатарын, қарсы жағдайда  "Бюджеттен тыс" қатарын таңдайды.
		=ЕСЛИ(A2=100, СУММ(B7:В17))	Егер алынған сан 100 тең болса, B7:В17 диапозонының қосындысы алынады, кері жағдайда (“”) бос мәтін көрсетіледі.

ЕГЕР функциясының аргумент түрінде қайталануы.

	А	В		Түсіндірме (нәтиже)
1	Балл	Баға	Формула -Баға есептеу	Түсіндіру
2	47	Ғ	=ЕСЛИ (А2>89; “A”; ЕСЛИ(A2>79; “B”; ЕСЛИ(A2>69; “C’; ЕСЛИ(A2>59; “D”; “F”))))	47 санын 89, 79, 69, 59 сандарымен жеке-жеке салыстырылады. Нәтижесі шарт бойынша 59- дан кем және әріптік баға Ғ болады.
3	94	А	=ЕСЛИ (А3>89; “A”; ЕСЛИ(A3>79; “B”; ЕСЛИ(A3>69; “C’; ЕСЛИ(A3>59; “D”; “F”))))	94 санын 89, 79, 69, 59 сандарымен жеке-жеке салыстырылады. Нәтижесі шарт бойынша 89- дан артық және әріптік баға А болады.
4	68	С	=ЕСЛИ (А4>89; “A”; ЕСЛИ(A4>79; “B”; ЕСЛИ(A4>69; “C’; ЕСЛИ(A4>59; “D”; “F”))))	68 санын 89, 79, 69, 59 сандарымен жеке-жеке салыстырылады. Нәтижесі шарт бойынша 79- дан кем және әріптік баға С болады.

 

ЕГЕР функциясын қолданумен шартты формулаларды құру

Шартты формуларды орындауда ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ТЕРІСТЕУ операторлары қолданылады.

ЖӘНЕ (И) функциясы

Синтаксис: ЖӘНЕ (Шарт 1; Шарт 2; ...)

Шарт 1 – Аргументтердің барлығы  АҚИҚАТ болса, нәтижесі АҚИҚАТ болады.

Шарт 2 – Аргументтердің біреуі  ЖАЛҒАН болса, нәтижесі ЖАЛҒАН болады.

Шарт 1; Шарт 2; ... -  1-ден 30-ға дейін жауабы АҚИҚАТ немесе ЖАЛҒАН болатын шарттарды тексеруге болады.

Ескерту:

• Аргументтер логикалық мағыналармен берілуі қажет: массивтермен сілтемелер.
• Егер берілген аргумент массив немесе сілтеме  мәтінмен немесе бос ұяшықтар болсаонда оператор нәтижесі болмайды.
• Егер көрсетілген аралық логикалық нәтиже бермесе, онда ЖӘНЕ функциясы #ЗНАЧ! қате жауабын береді.

Мыс:

	А	В	С
1	Мәлімет	Формула	Түсіндірме (нәтиже)
2	25	=И (А3<A2; A4>A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, екі шартта орындалмайды. Нәтиже ЖАЛҒАН.
3	41	=И (А3>A2; A4<A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, екі шартта орындалады. Нәтиже АҚИҚАТ.
4	15	=И (А3<A2; A4<A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, бірінші шарт орындалмайды, екінші шарт орындалады. Нәтиже ЖАЛҒАН.

            ЖӘНЕ функциясының  ЕГЕР функциясында  аргумент түрінде алынуы. Егер ЖӘНЕ функциясы Ақиқат болса, онда ЕГЕР функциясыда ақиқат болады.

	А	В	С
1	Мәлімет	Формула	Түсіндірме (нәтиже)
2	25	=ЕСЛИ (И (А3<A2; A4>A3); «Дұрыс»; «Қате»)	Екі шартта орындалмайды, нәтижесі «Қате» сөзі.
3	41	=ЕСЛИ ( И (А3>A2; A4<A3)); «Дұрыс»; «Қате»)	Екі  шартта орындалады. Нәтиже «Дұрыс»сөзі.
4	15	=ЕСЛИ (И (А3<A2; A4<A3); «Дұрыс»; «Қате»)	Бірінші  шарт орындалмайды, екінші шарт орындалады. Нәтиже «Қате» сөзі.

НЕМЕСЕ (ИЛИ) функциясы

Нәтижесі Ақиқат болады, егер аргументтерді біреуі ғана ақиқат болсада. Нәтижесі ЖАЛҒАН болады, егер барлық аргумент жалған болса.

Синтаксис: НЕМЕСЕ (Шарт 1; Шарт 2; ...)

Шарт1- Аргументтің біреуі АҚИҚАТ болса, нәтиже АҚИҚАТ болады.

Шарт2- Аргументтің барлығы ЖАЛҒАН болса, нәтиже ЖАЛҒАН болады.

Ескертулер:

·         Аргументтер логикалық мағыналармен берілуі қажет: массивтермен сілтемелер.

·         Егер берілген аргумент массив немесе сілтеме  мәтінмен немесе бос ұяшықтар болса, онда оператор нәтижесі болмайды.

·         Егер көрсетілген аралық логикалық нәтиже бермесе, онда НЕМЕСЕ функциясы #ЗНАЧ! қате жауабын береді.

·         НЕМЕСЕ функциясын массив формуласы ретінде қолдануға болады., яғни массив жауабы болатын болмайтындығын тексереді. Массив форумасын егізу үшін CTRL+SHIFT+ENTER батырмаларын шертіңіз.

	А	В	С
1	Мәлімет	Формула	Түсіндірме (нәтиже)
2	25	=ИЛИ (А3<A2; A4>A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, екі шартта орындалмайды. Нәтиже ЖАЛҒАН.
3	41	=ИЛИ (А3>A2; A4<A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, екі шартта орындалады. Нәтиже АҚИҚАТ.
	15	=ИЛИ (А3<A2; A4<A3)	41 саны 25-тен үлкен және 15 саны 41-ден кіші, бірінші шарт орындалмайды, екінші шарт орындалады. Нәтиже АҚИҚАТ

НЕМЕСЕ функциясының  ЕГЕР функциясында  аргумент түрінде алынуы. Егер НЕМЕСЕ функциясы Ақиқат болса, онда ЕГЕР функциясыда ақиқат болады.

	А	В
1	Мәлімет	Формула	Түсіндірме (нәтиже)
2	25	=ЕСЛИ (ИЛИ (А3<A2; A4>A3); «Дұрыс»; «Қате»)	Екі шартта орындалмайды, нәтижесі «Қате» сөзі.
3	41	=ЕСЛИ ( ИЛИ (А3>A2; A4<A3)); «Дұрыс»; «Қате»)	Екі  шартта орындалады. Нәтиже «Дұрыс» сөзі.
4	15	=ЕСЛИ (ИЛИ (А3<A2; A4<A3); «Дұрыс»; «Қате»)	Бірінші  шарт орындалмайды, екінші шарт орындалады. Нәтиже «Дұрыс» сөзі.

АҚИҚАТ (ИСТИНА) функциясы

Логикалық нәтиже АҚИҚАТ болады.

Синтаксис:  АҚИҚАТ( )

Ұяшықтармен формулаларға АҚИҚАТ функциясын енгізбей нәтижені тікелей енгізуге болады. АҚИҚАТ функциясы электрондық кестеде басқада функциялармен қатарлас жүреді.

 

ЖАЛҒАН (ЛОЖЬ) функциясы

Логикалық нәтиже ЖАЛҒАН болады.

Синтаксис: ЖАЛҒАН()

ЖАЛҒАН сөзін жұмыс парағында немесе формулада тікелей қолдануға болады, және MSExcel оны логикалық нәтиже ретінде қабылдайды.

ТЕРІСТЕУ (НЕ) функциясы

Өз аргументтерін қарама-қарсы мағыналы логикалық нәтижеге алмастырады. ТЕРІСТЕУ фунциясын мәні нақты емес логикалық нәтиже қолданылады.

Синтксис: ТЕРІСТЕУ(Логикалық нәтиже)

Логикалық нәтиже-шама немесе мағынаны екі нәтижені қабылдай алады: Жалған немесе Ақиқат

МЫСАЛДАР

Мыс№1:

 2х²-3х+1=0 квадрат теңдеуін шешу.

·         A3:G3 аралығын таблицадағыдай толтырыңыз.

·         А4 ұяшығына «2», В4 ұяшығына «-3», С4 ұяшығына «1» сандарын енгізіңіз.

·         D4 ұяшығына =B4^2-4*A4*C4 формуласын енгізіп Enter батырмасын шертіңіз.

·         Квадрат теңдеудің жауап сандарының қанша болатынын мына функцияларды орындау арқылы білеміз:

Е4 ұяшығында Вставка-Функция командасын орындаңыз. Ашылған сұқбат терезеде Логические категориясын таңдап, одан кейін ЕСЛИ функциясын таңдаңыз және ОК батырмасын шертіңіз.

Квадрат теңдеуді шешу кезінде үш шартты тексеруіміз қажет:

D>0 жауап: 2,     D4<0 жауап: 0,     D4=0 жауап: 1. 

Ашылған сұқбат терезеге функцияның аргументтерін енгізіңіз.

Сұқбат терезенің ЖАЛҒАН бөлігіне екінші шартты тексеру үшін ЕСЛИ функциясын енгіземіз. Ол функцияны Excel терезесінің Адрес жолындағы функциялар тізімінен  ЕСЛИ функциясын таңдаймыз. Ашылған сұқбат терезеге функцияның қажетті аргументтерін енгіземіз.

Бұл сұқбат терезенің ЖАЛҒАН бөлігіне 1 жауап болады деген сан енгізілген, себебі егер екі шарт қатарынан орындалмаса үшінші шарт тексермеседе орындалады.

• Ғ4 ұяшығына =(-B4-КОРЕНЬ(D4))/(2*А4) формуласын енгізіңіз, яғни х1 жауабын табу үшін.
• G4 ұяшығына =(-B4+КОРЕНЬ(D4))/(2*А4) формуласын енгізіңіз, яғни х2 жауабын табу үшін.

Мыс №2:

Электрэнергия құнының төмендеуіне байланысты компания клиенттерден тарифты былайша алды: 1 Квт/с-қа k тенгеден алғашқы 50 Квт/с-қа және нормадан артық әр Квт/с-қа m тенгеден алды. Клиент саны 10.

• А1:Е4 блогын кестедегідей толтырыңыз.

• А5: D14 блогын кестедегі ұқсас көрсеткіштермен толтырыңыз.
• Е5 ұяшығына =ЕСЛИ((D5-С5)<50; (D5-C5)*$E$2; 50*$E$2+(( D5-C5)-50)*$E$3) формуласын енгізіңіз. Е6-Е14 ұяшықтарына осы формуланы енгізу үшін Е5 ұяшығын белгілеп «+» белгісі шыққан кезде тышқанды төмен тартыңыз.

Мыс№3

Театрға А көрермен келді. Оның ішінде В көрермен билетті 250 теңгеден, ал қалған көрермендер 200 теңгеден сатып алды. Егер спектакльдің қойылымына С теңге жұмсалса, театрға қосымша қанша ақша түседі.

А=800, B=300, C= 150000 теңге жұмсалса, театрға қосымша қанша түседі немесе қосымша ақша түспейме.

Тапсырманы  шешу үшін кесте құрамыз.

• В4 ұяшығына 800 санын енгізіңіз.
• С4 ұяшығына 500 санын енгіңіз.
• D4 ұяшығына =B4-C4 формуласын енгізіңіз.
• Е4 ұяшығына спектакльдің қойылуына жұмсалған ақша санын енгізіңіз.
• Ғ4 ұяшығына =C4*250+ D4*200 формуласын енгізіңіз.
• G4 ұяшығына =ЕСЛИ(Ғ4>E4; «түседі»; «түспейді»)

Егер ке-келген ұяшық бос болса, формуланың орындалуынан қате кетеді. Ол үшін ИЛИ функциясын пайдану қажет.

• D4 ұяшығына =ЕСЛИ(ИЛИ(В4= «»; С4= «»); « »; В4-С4) формуласын енгізіңіз.
• Ғ4 ұяшығына =ЕСЛИ(ИЛИ(С4= «»; D4= «»); « »; С4*200+D4*250) формуласын енгізіңіз.
• G4 ұяшығына =ЕСЛИ(ИЛИ(В4= « »; С4= «»; D4= «»; Е4= «»); « »; ЕСЛИ (Ғ4>E4; «түседі»; «түспейді») формуласын енгізіңіз.

Мыс №4:

Абитуриенттің математика, ағылшын тілі, информатика пәндерінен тапсырған емтихан бағаларының қосындысы қажетті баллдан атық не тең және математика пәнінен тапсырған емтихан бағасы 4 немесе 5 болса ғана оқуға қабылданады, әйтпесе оқуға қабылданбайды. Қажетті балл 13-ке тең не одан жоғары болуы қажет.

• В1 ұяшығына кіру баллын егізіңіз. 13
• А2: D7 блогын кестедегідей толтырыңыз.

• Е3 ұяшығына =СУММ(В3: D3) функциясын енгізіңіз (Абитуриенттің жинаған баллын есептейді).
• Ғ3 ұяшығына =ЕСЛИ(И(Е3>=$B$1; B3>3); «иә»; «жоқ») функциясын енгізіңіз.

Ғ бағанасына абитуриенттің оқуға қабылдан не қабылданбағандығы туралы мәлімет шығады.

Тапсырмалар:

            1. Қыста температура -20⁰ –қа тең не төмен болғанда жылу станциясы бір күнде k тонна көмір жақты. Температура -20⁰ пен -30⁰ градус аралығында болғанда 5 тоннаға артық жақты, ал -30⁰ -тан төмен болған кезде тағыда 7 тоннаға артық жақты. Бір аптада қанша тонна көмір жақты. Температура: 1- күні: -20⁰, 2- күні: -25⁰, 3-күні: -32⁰, 4-күні: -22⁰, 5-күні: -18⁰, 6-күні: -28⁰, 7-күні: -35⁰ градус болды.

            2. Бір үйде 10 тұрғын тұрады. Олардың әрқайсысы электрэнергиясына қанша ақша төлегенін табу керек. 1Квт/с m теңге тұрады. Ал кей тұрғындарға 50% кем төлеуге рұқсат берілген (Мәліметтерді өздеріңіз беріңіздер).

            3. Егер товар қоймада 10 айдан артық сақталса, онда товар құны 2 есеге арзандайды. Ал егер товар қоймада 6 айдан жоғары және 10 айға жетпейтіндей уақытта сақталса, товар құны 1,5 есеге төмендейді. Товардың қоймада сақталғаннан кейінгі құнын табыңдар (Мәліметтерді өздеріңіз беріңіздер).

            4. Ауылшаруашылық кооперативінде 10 жұмысшы жұмыс жасайды. Олар помидор жинайды және еңбек ақылары жинаған көкөніс салмағына байланысты төленеді. Бір күндік норма k кг. 1кг помидор құны m теңге. Ал нормадан артық жинаған 1 кг помидордың құны 1,5 есеге артық төленеді. Әр жұмысшының еңбек ақысын есептеу керек (Мәліметтерді өздеріңіз беріңіздер).

5. Қымбат терілі аңның салмағы 6-8 айлығын арасында 7 кг болса, онда күнделікті концентрантты витаминді 125г төмендету қажет. Аңның саны, жасы және салмағы белгілі. Ай ішінде концентрантты витаминдер қанша кг қысқартылатынын есептеңіз.

6. Қымбат терілі аңның 1-2 айлығында егер салмағы 3 кг-нан төмен болса, күніне қосымша бір стакан сүт берілу қажет. Малфермасынан бір айда  қанша литр сүт алу қажеттігін есептеу керек. Бір стакан сүт 0,2 литр.

7. Қала маңында ауыла дейін поезд билеті 50 теңге, егер  станцияға дейінгі арақашықтық 20 км-ден кем болса. Билет  170 теңге, егер арақашықтық 20 км артық 75 км-ден кем болса. Билет  200 теңге, егер  арақашықтық 75 км артық болса. Таңдау пункті, арақашықтық, билет бағасы бойынша кесте құру керек.

8. Магазинның сатып алушыларға 10 % жеңілдік берілген, егер ол белгіленген бес товарды алса немесе алған товарының құны k теңгеден асса. Жеңілдікті есептеуші: сатып алушы, алынған товар атаулары, сатып алу құны , жеңілдік бойынша сатып алу құны бөлімдері арқылы Ақпартізім парағын құрады. Сатып алу құны k теңгеден асқан  сатып алушылардың санын есептеу қажет.

9. Компания электроэнергияны жабдықтауға клиенттерінен төлем ақыны өндіріп алу үшін: алғашқы 500 кВт/ч –тың  1 кВт/ч-на k₁ теңге алады; 1 кВт/ч-қа  k₂ теңгеден алады егер энергияны қолдану 500-1000 кВт/ч арасында болса:   1кВт/ч –на k₃ теңгеден төлем ақы алады егер 1000 кВт/ч-тан асып кетсе. Әр клиенттің төлем ақысын есептеу. Қанша клиент 1000 кВт/ч қолданған

1. 10 спортсмен-балуандар 5 спорт түрімен жарысқа қатысады. Спорттың әр түрімен белгілі бір ұпай жинайды.  Спорстменге мастер атағы беріледі егер ол k ұпайдан кем емес ұпай жинаса. Қанша спортсмен мастер атағын алды.
2.