Өзге тілді мектептің 5 – 7 сыныптарына арналған тапсырмалар жинағы

АСТАНА ҚАЛАСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ КАДРЛАР БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

Қазақ тілі

өзге тілді мектептің 5 – 7 сыныптарына арналған тапсырмалар жинағы

Астана,  2012

Пікір жазғандар:

Б.Ғ. Ғалымжанов., Астана қаласы Білім беру жүйесіндегі кадрлар біліктілігін арттыру институты гуманитарлық пәндерді оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі.

М.Қ. Аманғазиева, ф.ғ.к., доцент С. Бәйікеев атындағы Ақтөбе университетінің аға оқытушысы.

Құрастырған:  А.Қ. Нұрғалиева.,  Ж.Қ. Күленова Астана қаласы № 22  мектеп-гимназиясының қазақ тілі мен әдебиет пәндері мұғалімдері.

      Бұл – оқу өзге тілде  жүргізілетін мектептердің 5-7 сынып оқушыларының жас ерекшелігін, қазақ тілін меңгеру дәрежесін, сөздік қорын ескере отырып, оқулықтағы материалдарды толықтыру мақсатында қолданылатын қосымша құрал.

       Қосымша құралда жасақталған тапсырмалар Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі бекіткен оқулықтардағы грамматикалық тақырыптарға сәйкес етіп құрастырылған.

Астана қ. № 22 мектеп-гимназиясының қазақ тілі мен әдебиет пәні бірлестігінде қаралып мақұлданған № 5, 10.01.2012 ж.

Түсінік хат

         Ұсынылып отырған өзге тілді мектептің 5 - 7сыныптарына арналған тапсырмалар  жинағының негізгі мақсаты оқушылардың грамматикалық тақырыптар бойынша білімдерін одан әрі жетілдіре отырып, мемлекеттік тілде сөйлеу тілдерін дамыту болып табылады.

  Бұл тапсырмалар жинағы Мемлекеттік білім стандарты «Қазақ тілі

(негізгі және орта деңгей) оқыту қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептің  5-9 сыныптарына арналған оқу бағдарламасы» негізінде 5-7 сыныпқа арналған бағдарламамен оқулықтарды басшылыққа ала отырып құрастырылды.

Тапсырмалар оқушылардың өтілген лексикалық тақырыптардан алған біліктерін пысықтауға арналған. Берілген  тапсырмалар оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне, ой еңбегімен айналысуына көмектеседі. Бұл тапсырмаларды тақырыпты пысықтау,қайталау негізінде пайдалануға болады. Тапсырмалар  жинағы оқушылардың сөздік қорын байытуға,тілін дамытуға бағытталған.

5 – СЫНЫП

ФОНЕТИКА. ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ.

1.      Фонетикалық талдау жаса, үндестік заңын түсіндір:

Мұражайда, бұйымдар, теңіз.

1.     Фонетикалық талдау жаса, үндестік заңын түсіндір:

Құрмет, қонақ, көже, тату, қамқор, дәреже

3.Төмендегі сөздерге көптік жалғауын жалға:

Қыз, ұл, құс, қол, қонақ, ақын, қант, қазақ, ұшқыш, ұста, жұмыс, ғалым, жұмысшы, қала, әке, шеше, әже, ата, әнші, әзіл, есік, дәрігер, аға, іні, мұғалім, аң, аңшы, қасқыр, қоян, оқушы.

4. Сөздерді аударып, көптік жалғауын жалға:

Тетрадь, линейка, учебник, повар, учитель, зверь, птица, стул, класс, мел, одежда, шуба, сапоги, магазин, сахар, листья, овощь, фрукт,дерево,друг,часы, библиотека.

5. Жаңылтпаштарды 1-2 рет оқып, жатта.

  -      Шын еңбекшіл өрмекші,

Өрмекші шын өрнекші.

-         Күн ыстық, күнге қыздық.

Суға түстік үздіксіз жүздік.

6. Мына мақалдарды қалай түсінесін өз сөзіңмен айт, 1-2 рет оқып жатта.

1.Жері байдың – елі бай.

2.«Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ»

7. Абайдың нақыл сөзіне эссе жаз.

«Еңбексіз тапқан мал дәулет болмас, қырдың суы секілді тез суалар...»

Абай

АНТОНИМ. СИНОНИМ. ОМОНИМ.

1.Антонимдерді тап:

Ащы- ...                                            Кел- ...

Жақсы- ...                                        Қымбат- ...

Аз- ...                                                Өмір- ...

Алыс- ...                                           Ақыл- ...

Биік- ...                                             Еңкеу- ...

2.Синоним сөздердің сыңарын жаз :

Қиын,әдемі, жақсы, шал, мағына.

3.Антоним сөздердің сыңарын жаз:

Қалың, қымбат, үлкен, бар, жуан.

4. Төмендегі сөздердің сыңарын тап:

ә) синоним

Оқушы,сұлу, биік, зат, дос.

       5. Төмендегі сөздердің сыңарын тап :

а) антоним

Жақсы, көп, жылау, аз, қиын

6. Берілген сөздерге қарама-қарсы сөздерді тауып бер.

Оңтүстік ,шығыс, терең, тәтті, жуан, биік

7. Омоним сөздердің сыңарын жаз:

Би, жаз, ара, бағана, қара

8. Төмендегі сөйлемдердің  асты сызылған сөздердің мағынасын дұрыс түсіндіріп бер.

 Атасы немересінің отауына кірді. Айдалада ақ отау, аузы-мұрны жоқ отау (жұмбақ).  Жазда арамшөпті отау керек.  Біздің жағымызда мықты спортшылар болды.  Баланың тісі ауырып, жағы ісіп кетті. Сен ана жақта бол, мен мына жақта боламын. Бір құмалақ бір қарын майды шіртеді (мақал).  Құмалақшы кісі құмалақ салды. «Тоғызқұмалақ» - есеп ойыны.

СӨЗ ҚҰРАМЫ.

  1. Сөз құрамына талдау жаса.

 Орыспыз, ұшқышсыздар, досымның, мұғалімдерден

 2. Берілген сөздерді сөз құрамына талда: 

кезекші, күздік,

жидектер, кемелер, жапырақтар,

жазғы, бақша, астық, жаңбырлы

егістік, ауамен, пайдалы,бұлтты

жұмысшы, дүкенші, кезекшілер, білім

далалар, суретші,ақылшы,оқушылар, хаттар

үлкендер, балықшы, жастық, балалық, бестік

өтірікші,тәрбиеші, әнші, бірлік, байлық

3. Мына сөйлемдердегі қарамен жазылған сөздердің түбірін, қасымшаларын  ата.

1.     Менің жолдасым тәртіпті. 2. Сенің қарындасың әдепті. 3. Ағаштың көркі жапырағы.

4.Келесі сөздерге морфологиялық талдау жаса.

Оқушыларымыздың, аспаздың, кезекшілері, дәптерге, дүкендерімізден.

5.Төменде берілген сөздердің қосымшаларын анықтап бер.

Бақша, кітаптар, жұмысшылар, кітапханашы, ғарышкер.

6.Сөздерді көшір. Түбір сөздің астын бір, қосымшаларының астын екі сыз.

Оқушы, жылқышы, суретші. Егінші, келіншек, қапшық, ботақан, құлыншақ, сусын, көрпеше, аспаз , астық, асхана.

Бұлар қандай сөздерден жасаланған?

ЗАТ ЕСІМ.

1. Асты сызылған сөзге сұрақ қойып, жалғауын анықта:                                      

a) Сережа велосипедпен келді

б)Маша Витямен киноға барды

2. Асты сызылған сөзге сұрақ қойып, жалғауын анықта:                                      

a) президент жұмысшылармен сөйлесті

б)Катя салатты ыдысқа салды

3. Мына сөздерді салыстыр :

Орын –орындық            сұрағы- не?

Жол- жолаушы            сұрақтары- не?  кім?

Көз -көзілдір                сұрағы- не?

Өрмек- өрмекші           сұрағы- не?

Ән- әнші                      сұрақтары- не?  кім?

- Салыстырылған сөздердің құрамында, мағыналарында қандай айырмашылықтар бар екенің айтыңдар.

4. Қандай сөздердің бас әріптен басталып жазылғанын түсіндір.

                                      Жанат пен Қанат

         Жанат үшінші сыныпқа көшті. Ал Қанат бірінші сыныпты бітірді. Олар ауылдағы атасының үйіне қыдырып барды. Атасы Қанат пен Жанатты қуана қарсы алды.

(М. Балақаев)

5.Мәтінді оқып, жалқы есім мен жалпы есімді тап:

Сарыарқа

         Орталық Қазақстанда ағаштың бірнеше түрі бар. Қарқаралы, Баянауыл, Көкшетау, Ереймен тауларында әдемі ақ қайыңдар, боз талдар өседі.

         Орталық Қазақстан түсті маталдарға өте бай. Республикамызда көмір, мұнай, мыс, темір шығатын жерлер – Қарағанды, Екібастұз, Жезқазған, Қоңырат, Бозшакөл, Қарқаралыдағы Кентоғай,, Қостанайдағы Соколов-Сарыбай мен Лисаков кен орындары. Орталық Қазақстанда тұзды көлдер бар.

         Сарыарқа – Шоқанның туып-өскен алтын бесігі. Ыбырай Алтынсариннің қазақ жастарына арнап мектеп ашып, білімге жетелеген өлкесі. Бұл - Ақан серінің, Біржанның, жаяу Мұсаның, Майраның алуан түрлі әндері тараған өлке.

(Н. Баяндин)

6.Мына сұрақтарға толық жауап бер:

Ағаштан не жасалады?

Матадан не тігіледі?

Темірден не жасалады?

Жауаптар:

Ағаштан орындық,шкаф , ... жасалады.

Матадан көйлек, ... тігіледі.

Темірден пеш, күрек,...жасалады.

Осындағы зат есімдерді ата. Көп нүктенің орнына тағы қандай зат есім қоюға болады?

8.Көп нүктенің орнына керекті зат есімдерді қойып, көшіріп жаз.

...сиыр сауады. ...темір соғады. ...бала оқытады. ... көмір қазады. ...ауруларды емдейді. ...сурет салады. ...зауытта, фабрикада істейді.

9. Сөздерді оқы.Бұлар қайсысы қыста, қайсысы жазда болатынын айт.

Қар, жаңбыр, боран, аяз, мұз, құйын,шық, қырау, сең, ыстық, суық.

10. Фонетикалық жаттығу

Жері байдың- елі бай . Табиғатты сүю- Отанды сүю. Туған жердей жер болмас, туған еелдей ел болмас.

Табиғат туралы берілген мақалдардың мағынасын түсіндір. Өзің тағы 2 мақал тауып жаз.

11. Қазақшаға аударып, 7 сөйлем құрастыр.

     Зовут Марата, книга Марата,позвонить Марату, увидеть Марата, гостил у Марата, взял у Марата, ходил с Маратом.

     В школе, за школой, перед школой, в школу, из школы, со школой, от школы, школу, к школе, над школой.                                                                                   Родной язык, с родным языком, с родного языка,родному языку , родным языком, к родному языку, в родном языке.

12. Қарамен жазылған сөздердің қай септікте тұрғанын анықта:

                   Жаңа жыл қарсаныңда.

         Бұл күндері орталық телеграф үйіне келушілер көп. Қала тұрғындары өздерінің достарын, туысқандарын Жаңа жылмен құттықтап, жеделхат жіберіп жатыр. Олар жақындарына Жаңа жылда жаңа табыстарға жете беруге тілектестік білдірді.

          Жаңа жыл жақындаған сайын, жас жеткіншектер мен балдырғандар қуанышқа бөленуде. Олар  жаңа жылдық мерекеге әзірленуде. Біреулері билейтін биін, айтатын өлеңі мен тақпағын үйреніп жатыр.

      «Балалар әлемі»  дүкенінде бұл күндері қызу сауда жүріп жатыр. Мұнда жаңа жылдық шыршаға керекті ойыншықтар өте көп. Кейбіреулер өздерінің балаларына сыйлықтар сатып алуда.

«Балдырған» журналынан

Тағы қандай септік жалғаулар кездесуде?

13. Түбір сөздерді тәуелдеулі сөздермен салыстыр. Түбір сөздер

тәуелденгенде қандай өзгерістерге ұшырағанын айт.

Бөрік – бөркім

Әріп – әрпі

Халық-халқым

Ауыл – аулым

14.Сөйлемдерді оқы.

Қазақ халқы соғысты қаламайды, бізге керегі бейбітшілік. Сәуле орнынан тұрды да, бірдеңе айтқысы келіп ернін жыбырлатты. Балқаш көлінің балығы мол. Білегі жуан бірді жығар, білімі толық мыңды жығар.

1.     Қарамен жазылған сөздерде қандай дыбыс өзгерістері бар?

2.     Ол сөздерді түбірлерімен салыстыр. Дыбыс өзгерістері қай буында екенін айт.

15.Көп нүктенің орнына жақшадағы сөздерге тиісті тәуелдік жалғауын жалғап жаз.

1.     Сенің ..(дауыс) естілмейді. 2. Менің ...(уақыт) болмады. 3.Мемелекеттің...(мүлік) шашпа. 4. Дәмеш...(ерін)жыбырлатты. 5. Нәрестенің...(қарын) ашпасын. 6. Біздің...(халық) бақытты.

2.     Түбір сөздердің дыбыс кұрамы түгел сақталды ма?

3.     Ол создердің қай жақта екенін айтыңдар.

16.Мәтінді оқы.

Екі дос.

         Серік пен Берік тату  дос. Олар үйлеріне келсе, Беріктің әкесі  баласын тосып отыр екен.

-      Кел, балам, - деді, жұмысқа амданып.

-      Күннің ашық кезінде бітіріп тастайық. Шешең дәрігерге кетіп еді. Қап, кірпіш әперіп тұратын бір адамның жоғын қарашы! ...Әзірше өзіміз амалдай тұрайық.

-      Кірпіш әперетін кісі бар, әне, - деді, Берік қасындағы даланы нұсқап, - мына Серік көмектеседі.

Абдолла ағай Серікке қарады.

-      Мен көмектесейін, - деді, Серік өз ниетін білдіріп.

-      О, міне азамат! – деп қуанды Абдолла ағай, - достар осындай болады! Рақмет!

Ж. Мұсаев

Сұрақтар:

1.Екі дос кімге көмектеседі? Не істеді?

2.Мәтіндегі тәуелдік жалғыулы сөздерді көшір. Олар қай жақта қолданылғанын айт.

17.Зат есімдердің жекеше, көпше түрлерін салыстыр:

Жекеше:

Шана, арба

Құс, үйрек

Торғай, балапан

Түйе, бұзау

Көпше:

Шаналар, арбалар

Кұстар, үйректер

Торғайлар, балапандар

Түйелер, бұзаулар

18.Төмендегі сөздерге көптік жалғыуын жалғап, көшіріп жаз.

Арба, терезе, шана, машина, қала, кілем, мал, тас, қап, қауын, өрік, жұмысшы, колхозшы.

19.Мәтінді оқы.

Балық аулаға барған балалар.

      Күн жылы еді. Балалар өзенге келе жатты. Біраз жүрген соң қатты жел тұрды. Аспанды бұлт қаптады. Сіркіреп жауын жауды. Сәлден соң жауын кұйып кетті. Балалардың үсті-басы су болды. Олар ағаштардың арасына тығылды.

     Жауын басылды. Бұлт арасында жарқырап күн щықты. Балалар өзенге келді, қармақ салды. Олар балық ұстады. Кешке үйге қайтты.

М. Балақаев.

1.Зат есімдердің астын сыз.

2.Әр зат есімге қандай сұрақ қоюға болатынын айт.

3.Өзен, бұлт, жауын, ағаш,қармақ, балық сөздеріне жалғауын жалғап, көшіріп жаз.

20.Өлеңді көшіріп жаз

Ұшқыш ағалар.

Москваға да ұшамыз,

Тәшкенге де ұшамыз.

Туваға да ұшамыз,

Кубаға да ұшамыз.

Ұшақпен балалар

Жердің жүзін аралар

Құтты болсын мереке, батыр ұшқыш ағалар

Ұ. Есдәулетов

 Жалқы есімдер нені білдіретінін аңғар. Олардың жазылуында жалпы есімнен қандай өзгешелігі бар екенін айт.

21.Көмекші есімдер. (служебные слова) 

   Комекші есімдер: іші (внутри), сырты (снаружи, вне), үсті ( верх), асты ( под), алды (спереди), арты (сзади), жаңы, қасы ( около, возле).

Көмекші есімдер в падежных окончаниях соответствуют родительному, творительному и предложному падежам русского языка: Асан үйдің жанында тұр. – Асан стоит около дома (родительный падеж). Доп үстелдің астында жатыр. – Мяч лежит под столом (творительный падеж). Кітап үстел үстінде жатыр. – Книга лежит на столе (предложный падеж).

22.Оң жақта тұрған сөздерді пайдаланып, сұрақтарға жауап бер.

                Оқушы ненің алдында тұр?                Айманның

               Сен кімнің жанында отырсың?           Тақтаның

Цирк ненің қасында?                            Стадионның

Ненің іші халыққа толы?                     Үстелдің

Сен кітапты ненің үстінен алдың?    Клубтың

23.Сөйлемдерді көшіріп, керекті сөздерді орындарына жаз.

Мектептің...стадион салынды.  Балалар стадионның ... ойнап жүр.  Үйдің ... жап-жарық, тап-таза. Інім әжемнің ... отыр.  Дүкеннің ...  бір машина тоқтады.

Комекші есімдер: қасында, жанында, іші,алдында, алдына.

24.Қазақ тіліне аудар:

Женя положила ключ на край стола. Книги лежат на столе. Кто стоит у доски?  Наша школа находится за стадионом. Ручка упала под парту.

25. Сөйлем құрап, жаз:

              К...тап

Света       ти...н     алды

              Ыд..с

26.Дұрыс сөйлем құра

Әңгімеледі, туралы, Сәния, сынып.

Борщті, ұнатамын, мен.

Шығады, кітап, болып, басылып, баспаханадан

Үшін, кеседі, жасау, кітап, адам, орманнан, ағаш

Болуды, келешекте, азамат, армандады, жақсы.

Қалдырды, ұрпақтан, ұрпаққа, еті, мені, мирас.

27. Өзің туралы әңгімеле:

      Менің жасым ... . Мен ... сыныпта оқимын. ... ауылында тұрамын. Біздің отбасымыз ....  Әкем  ...  жұмыс істейді. Шешем ...  жұмыс істемейді.

СЫН ЕСІМ

1. Жұмбақтардың шешуін тап:

1.     Ақ сандығым ашылды,

Ішінен жібек шашылды.

                           (күн)

1.     Ортасында шегесі,

Жіп­­-жіңішке денесі.

                      (қарындаш)

2.     Түсі аппақ қардан да,

Жесең тәтті балдан да.

                            (қант)

               Жұмбақтардағы сөздер: ақ, жіп-жіңішке, аппақ, тәтті  қай сөздерге қатысты?

Оларға сұрақ қой. Нені білдіретінін айт.

2. Өлеңді оқы.

Гүлдер, гүлдер, шоқ гүлдер,

Қызыл гүлдер, көк гүлдер.

Тұра  берші ырғалып,

Тұра берші нұрланып.

Гүлдер­­-қызыл гүлдер,гүлдер-көк гүлдер деген сөздерді

салыстыр.

Қызыл,көк сөздері гүлдердің қандай сынын білдіреді?

3. Көп нүктенің орнына қандай? деген сұраққа жауап беретін сөз қойып көшір.

... мақта, ... шөп,... сиыр,... балапан,... қауын,... алма,... айран,...өрік.

Керекті сөздер: көк, ақ, тарғыл, сары, тәтті, ашы, тұщы, қышқылтым.

4.Мәтінді оқы.

Алматы

         Алматы – Қазақстанның ірі қалалардың бірі. Алматы қаласының тұрған жері – Алатаудың етегі, айналасы – асқар тау, жасыл шөп, бәйшешек, бау-бақша.

         Алматының маңын аралап, табиғатын тамашалаймын деген адам оның жанындағы тауларға шықсын. Алдымен Кіші Алматы тауындағы қорықты көруге болады. Одан  да жоғары көтерілген адам Тұйық су құзына кездеседі.

(Б. Құлмағамбетова)

Қандай? деген сұрак қоюға болатын сөздерді тап.

5.Сын есімнің шырайлары

Жай шырай	Салыстырмалы шырай	Күшейтпелі шырай
Ақ Қызыл Дәмді Үлкен	-рақ, -рек жақсырақ, әдемірек -ырақ, -ірек үлкенірек,қызылырақ -лау, -леу дәмділеу, ашылау -дау, -деу үлкендеу, қалындау -тау, -теу алыстау, биіктеу	Күшейткіш буын: жап-жасыл, әп-әдемі, үп-үлкен Күшейткіш үстеу (тым, өте, аса, тіпті): өте жақсы, тым үлкен, аса көрнекті

Мәтінді оқып, ондағы шырай формаларын тап, кестеге сүйеніп, олар қай шырай екенін айт.

Біз қысқа жақсырақ дайындалып жатырмыз.  Менің ағам сізден биіктеу.  Менің апам жап-жақсы адам.  Ол өте жақсы білім алған.  Тап-таза асхананың аса дәмді тамағы бізге өте ұнады.  Шайхананың бауырсағы тым дәмді.  Ағам – жап-жасам жігіт.  Апам алыста тұрады. Бұл – өте биік үй.

6.Берілген сың есімдерді салыстармалы және күшейтпелі шырайға айналдыр.

Жақын, биік, жүйрік, ащы, таза, әдемі, жылы, суық.

7.Мәтінді аударып, сын есімдерін тап. Қай шырайда тұрғанын анықтап, тіркесін сөзбен көшіріп жаз.

Сен білесің бе?

        Әлемдегі ең ұзын темір жол – Мәскеу – Владивосток темір жолы. Оның ұзындығы 9216 шақырым. Жануарлардың ең үлкені – кит. Оның салмағы 35-40 пілден салмағындай болады. Байқал – дүние жүзіндегі ең терең қөл. Оған бес жүз қырық төрт өзен құяды.

(Б. Құлмағамбетова)

8.Қазақ тіліне аудар.

      Город Алматы больше, чем город Шымкент. Сегодня день теплее, чем был вчера. На самолете прибудешь быстрее, чем на поезде.

9.Мәтінді оқы. Жақшадағы сөздердің қайсысын көп нүктенің орнына қойып айтуға болады?

                            Медеу шақталы.

    Алматы ... (қаласынаң, өлкесінің) оңтүстік жағасында Алатау бар.

Алатаудың ... (қаласында, бауырында) Медеу шақталы бар.

    Медеу  шақталына мұз ... (айдыны, алаңы) салынған. Онда дүние жүзі

конькишілерінің ... (айтысы, жарысы) өтіп тұрады. Медеу мұз айдыны әлемге әйгілі.

Әр сөйлемнің соңыда каңдай белгі койылған?

СӨЙЛЕМ. СӨЙЛЕМДЕГІ СӨЗДЕРДІҢ ОРЫН ТӘРТІБІ.

1.Мына сөздерді қатыстырып сөйлем құра.

Жаз, күз, егің, малға, менің, трактормен.

2.Мәтінді көшіріп жаз. Әр сойлемнен кейін нүкте қой.                           Нүктеден кейінгі жаңа сойлемнің бірінші созін бас әріптен бастап                           жаз:

                                                     Бал арасы

     Еңбек етуді арадан үйрену керек олар күні бойы тыным таппайды гулден                                                                           гулге ұшып-қонып,шырын жинайды бір килограмм бал жинау үшін қаншама                                                          гулге қонып,үш жүз мың километр жерді шырлайды бал арасы,міне,осындай еңбекқор келеді.

(М. Балақаев)

3.Оқып шығып,жаттап ал.                                                                                                                    1. Еңбек етсен ерінбей,                             2. Тамағы тоқтық,                                                                            Тояды қарның тіленбей.                              Жұмысы жоқтық                                                                                                                                                                                                                                                                                                      мақал-мәтел                                                    Аздырар адам  баласын.

                                                                                                                 Абай

4.Төмендегі сөйлемдерді көшіріп, бастауыш пен баяндауыштың астын сыз.

      Менің кішкентай мысығым болды.  Аулада ақ күшігім жататын. Ешкіміздің үш лағы болды.  Жеңімпаз бала үшінші лақты алатын.  Жарыста мен озып шықтым.  Мысық пен күшік ақ лақпен жақсы дос болды. 

5. Көп нүктенің орнына баяндауышты қойып көшір.

Керекті сөздер: тұрады, қалдыр, жаттым, қатысады, тұрдым, келдім, алды. 

 Біздің сыныптың оқушылары спорт жарыстарына ... . Жеңімпаз спортшы жүлде ... .  Жүйрік бала жарысқа ... .  Бұл кітапты сен өзіңе ... .  Демалыс үйінде мен үш досыммен бірге ... , бірге ... .  Достар бір-бірімен тату ... .

    6. Төмендегі етістіктерді баяндауыш етіп, сөйлем құра.

         Демаламын, жарысамыз, береді, алады, әкелдің, шықтым, болды.

    7. Төмендегі сөздерді бастауыш және баяндауыш етіп, сөйлем құра.

          Бастауыш: Әкем, әжесі, балалар,қойшы,інісі,қарындасың,анаңыз.

          Баяндауыш: Демалады, оқиды, жұмыс істейді, ойнайды, кесте тігеді, 

  қой бағады, сурет салады, көмектеседі.

   8. Төмендегі сөздерді қатыстырып, сөйлем құра.

          Балапандарымен, келді, алаңға, тауық.  Ойнап, балапандар, кішкентай, кетті.  Ақыл, айтып, тауық, отыр, балапандарға.  Анасы, көрсетеді, балапандарына, әрқашан, үлгі, осылай.  Балапандар, ойнап, жүр.

  9. Сөйлемдерді өрбітіп жаз.

        Тату болу керек. Алаңға келді. Өнеге көрсетеді. Балалар мәз болды. Сен таласпа.

  10. Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлем құрастыр.

      1. Бала, таласты, екі, ойыншыққа, бір күні. 2. Жаман, жанжалдасу, әдет. 3. Бұғылардың, аңшылар, сүзіскенін, көреді. 4. Бұғының, теңбіл, болады, түсі. 5. Нудың, ештеңе, ішінен, көрінбейді. 

    11. Төмендегі сөздерді қатыстырып, сөйлем құра.

          Ұшып, аққулар, жылы, кетті, жаққа, күзде. Біз, қарсы, құстарды, көктемде, аламыз.  Қармақпен, жазда, мен, ұстадым,балық, өзеннен. Ыстық, күн, шешіп, тастамаймын, көйлегімді, болғанда, мен.  Айтты, рақмет, көмегім, аққу, маған, үшін. Мен, қоштастым, олармен.     

12. Сұрақтарға жазбаша жауап бер.

Жаз айларын атай аласың ба?  Жаздың бірінші айы қай ай?  Жаздың соңғы айы қай ай?  Жазда ауа райы қандай?  Жазда жаңбыр жиі жауа ма? Сен жазғы демалыста не істейсің? Саяжайда, бақшада  жұмыс істейсің бе?  Саяжайда не өседі? Көкөністер мен жемістерді атай аласың ба?

13. Мағынасы бір-біріне жақын сөздерді теріп жаз.

     Сұлу, опырып, көйлек, әдемі, сындырып, көрікті, жейде, тақты, шаттандық, байлады, өте, қуандық, тым.

14.   Мағынасы бір-біріне қарсы мәндес сөздерді теріп жаз.   

    Бар, әдемі, қалың, жоқ, көріксіз, жұқа, жылы, жұмсақ, аяз, қорықтық, қуандық.

ЕТІСТІК

1. Етістіктерді үш шаққа бөліп жаз: осы шақ,өткен шақ,келер шақ.

Әңгімеле,тыңда,кел, айт.

2.Төмендегі етістіктерінен сөйлем құра.

Жазып  алды, оқыдым, береді, орындап отырмын, бастадың, айтады.

3. Төмендегі бірінші қатардағы сөздер мен сөз тіркестерімен, екінші қатардағы сөздерді байланыстыра отырып, сөйлем құра.

1.Жастар, шетелге, емтихан, қазақ тілі, әдебиет, тарих, әдеп-ғұрып.

2.Үйреңгісі келеді, барғыңыз келеді, тапсырасыз, білуіңіз керек, білуге міндеттісіз.

4.Сөз топтарына сәйкес келетін сөздерді көрсет:

Зат есім                      ақ, қалың, ұзын, тәтті

Етістік                      мен, кім?  Ол,өзің.

Сын есім                    тыңдады,естіді,апарды.

Есімдік                       алма, қалам, гүл, өзен.

5.Отыр, жүрді, жатады етістіктерді жікте.

6. Төмендегі сөздерге жалғау жалғап  4 сөйлем құрап жаз.

Ойыншы, ойын жүргізуші.

7. Төмендегі сөздерге  –шы,  -ші жұрнақтарын жалғап сөйлем  құра.

Тыңдау, сурет, жазу, жүргізу, ойын, аң,тігін, мал, алу.

8. Сөздерге тәуелдік жалғауын жалғап, 4 сөйлем құрап  жаз. Бастауш пен баяндауыштың астын сыз.

Шеңбер, таяқ, өнер, нөмір.

9. Орны ауысқан  сөздерді қатыстырып, сөйлем құра.

1.Шеңбер, тұрды, бойына, ойыншылар.

2. Ойын, бастады, ойынды, жүргізуші.

3.Ол, алды, қолына, таяқ.

4.Таяқты,қағып алуы, керек, ойыншылар, түсірмей.

5.Ортасында, тұрады, шеңбердің, кім?

ҮСТЕУ

1. Мезгіл  үстеулерін қатыстырып сөйлемдер құра

Балтыр. Таңертен. Қазір. Кешке. Түнге қарай. Андасанда.

2. Мына сөйлемдерден мезгіл үстеулерін тіркескен сөздермен бірге көшіріп жаз (үстеу+етістік)

                       Үлгі: енді үлгі бол, ...

1.С ен енді басқаларға үлгі бол. 2. Кешке қарай ол үйге келеді.

3. Күндіз жұмысқа барады. 4. Балтыр егін мол шықты.5. Күні

бойы жаңбыр жауды.

3. Мына сұрақтарға жауап бер.

1. Мектепке қашан барасың? 2.Сабағыңа қашан дайындаласың? 3. Досыңды қашаң көрдің? 4. Хайуанаттар бағына қашан барамыз?

4. Көп нүктенің орнына тиісті септік жалғауын қойып  жаз, мезгіл үстеудің астын сыз.

Мектеп ... бүгін жиналыс болады. Әлім екеуміз қазір сол жиналыс...

барамыз. Біраздан кейін жиналыс... ораламыз.

5. Үстеудің астын сызып анықта.

   а) Мен мактептен кеше келдім. ә) Бүгін мектепте жиналыс болады.

 б) Ертең ауылға жүремін.

6. Төмендегі мекен, мезгіл  үстеулерін етістіктермен қосып жаз.

Үлгі: төменде отыр, ...

Жоғарыда, төменде, ілгеріде, кейінде, сыртта, сонда, күздігүні, күнде.

7. Көп нүктеннің орнына мекен үстеулерін жаз.

Біз ... озып кеттік. Олар ... қалып қойды. ... қар жауған жоқ. Болат ... қалды.

8. Мына сөз тіркестерінен сөйлем құраңыз.

Бүгін кетті, кеше келді, ертең басталады, төменде қалды, күндіз көрдім.

9.Оқып аудар.

       Қазақстанның жануарлар және өсімдіктер дүниесі әр түрлі. Республикада 6 мыңнан астам өсімдік, 500 түрлі құс, 178 түрлі аң, 107 түрлі балық бар. Каспий мен Арал теңізінің ортасындағы Үстіретте өте сирек кездесетін аңдар мекендейді. Мысалы, муфлон, сусар, қабылан, сілеусін, тағы басқа аңдар. Сотүстік Тянь- Шаньда шырша ағаштары, арша ағашы өседі. Батыс Тянь-Шаньда шабындықтар, алма ағашы, орман жаңғағы көп. Таудың басында қыста да, жазда да мұз жатады.

(Энциклопедиядан)

1.     Мәтіннен аң, ағаш аттарын таптап жаз.

Үлгі: Аңдар: сусар, ..... ...

        Ағаштар: алма, ..... ...

2.Сан есімдерді сөз тіркесі ретінде көшіріп жазып, сөйлем құра. Сан есімнің қай түріне жататын анықта.

10. Шашыранды түрде берілген сөздерден сөйлем құра.

1. Дүниесі, Қазақстанның, өсімдіктер, өте, бай.

2.Құстың, түрі, көптеген, елімізде, біздің, бар.

3. Бізде, сирек, өте, аңдар, мекендейді, кездесетін.

4.  Теңізінің, Арал, суы, бара жатыр, азайып.

5. Табиғаты, Қазақстанның, түрлі, әр.

11. Сөз тіркестерінен сөйлем құра.

Жануарлар дүниесі, өсімдіктер дүниесі, Арал теңізі, таудың басы, аңдар мекендейді, шырша ағаштары, солтүстік Тянь-Шань, таудың басыңда, алма ағашы, орман жаңғағы.

12. Мәтінмен жұмыс.

                             Наурыз мерекелері.

     Наурыз айында аналар мерекесі мен Наурыз мерекесі тойланады. Бұл мерекелер көңілді өтеді.

     Аналар мерекесі сегізінші наурыз  күні тойланады. Бұл күні аналарға, әжелерге арнап сыйлықтар дайындалады. Жақсы тілектер айтылады.

     Наурыз- парсы сөзі. «Нау»- жаңа, «рыз» - күн дегенді білдіреді. Сондықтан бұл күнді ата- бабаларымыз жыл басы деп есептеген. Наурыз мейрамында мерекелік ас- наурыз көже пісірген. Адамар бір-біріне бата береді.

Бата.

Ұлысың оң болсын,

Ақ мол болсын,

Қайда барсаң ол болсын!

(«Балдырған» журналынан)

13. Керекті сөздерді қойып жаз.

                                 Көктемгі еңбек.

Биыл көктем ... келді. Қар ... бастады. ... жыл құстары оралды. Көктемгі еңбек басталды. Егіншілер ...  егуге дайындалады.  Далада жер жыртылды. Жерге ... себілді. Олар ... көшелерге ағаштар көп отырғызады. Балалар да ата-аналарына көмектесті.

Керекті сөздер: ерте, алыстан, тез, бидай, саяжайда, егін, биыл.

-Үстеулерді тауып, түрлерін анықта, сұрақ қой.

14. Нұсқа бойынша жұмыс.

I нұсқа: «Биыл бізге көктем ерте келді» тақырыбына әңгіме жаз.

II нұсқа: «Биыл бізге көктем кеш келді» тақырыбына әңгіме жаз.

ЕСІМДІК

1.Көп нүктенің орнына тиісті жіктеу есіміктерін қой:

-...кеше далада доп ойнадық.

-...концертке билет алдыңыз ба?

-Жоқ,...бармайтын болдым.Кітапханаға баруым керек.

-...жазғы демалыста атам мне апама барамын.

-...әкәңе газет-журнал сатып әкелдің бе?

-Ертең ...дәптер,қалам сатып алдыңдар.

2.Көп нүктенің орнына тиісті есімдіктерді қой:

... үйім – өлең төсегім ...оқушымын. ... ... көшеде тұрасыз ?

... ешқашан сабаққа кешіккен емес. ...өтірік айтпа! ... – қызық ертегі . Бахтияр Артаевты ... ел таниды. Кімнің баласысың ? - ... апамның баласымын.

 (барлық, өз, сіз, қай, мен, кімнің, ? бәріңізге, мен, әр, ол, бірнеше, бұл, ешқашан )

3.Ол, қашан есімдіктермен сөйлем құрастырыңдар, түрін анықтандар.

4.Өзім, мынау  есімдіктермен сөйлем құрастырыңдар, түрін анықтаңдар.

5.Сен,бұл  есімдіктермен сөйлем құрастырыңдар, түрін анықтаңдар.

6.Біз,мына есімдіктермен  сөйлем құрастырыңдар, түрін анықтаңдар.

7.Анау,біз, өзім, әрбір, бәрі  есімдіктермен сөйлем құрастыр.

8.Сол,неше есімдіктермен сөйлем құрастырыңдар, түрін анықтаңдар.

ҚАЙТАЛАУ

1. Сөйлемдерді көшір. Неше? қанша?  деген сұрақтардың орнына заттардың санын білдіретін сөз жаз.

(Неше?) бала тоғайға барды.Екі баланың қасында (неше?) иті бар?Қалың бұтаның түбінен(қанша?) қоян қаша жөнелді.Екі бала айқан салды. Ит (неше?) қоянды қуа жөнелді.

2.Сан есімдерге – ыншы, - інші жұрнағының тиістісін жалға. Сонда оларға қандай сұрақ қойылады?

Үш... күн,бір... гудок, жеті... вагон, отыз...бәтеңке, бес... үй, жиырма сегіз...пәтер, тоғыз...машина.

3.Сөйлемдерді оқы. Жақшадағы сұрақ арқылы қай сөзбен қай сөз байланысты екенін айыр.

Үлкен бастар, кіші қостар (Кім бастар?Кім қостар?).Жарқыраған жаз келеді, қатар ұшып қаз келеді (Не келеді?).Малшылар малды жайлауға айдады (Кімдер айдады?).Сарқырап су ағып жатыр. (Не ағып жатыр?)

4.Сойлемдерді оқып шығып, қарамен жазылған сөздерге қандай жалғау жалғанғанда, кейінгі сөздермен байланысты болатынын айт.

1.Бригадир қырман... келді.Машиналар қырман... кетіп жатыр. 3. Оқушылар да жұмыс... кірісті. 4. Батыстан соққан жел ағаштар... теңселтті. 5. Жамал суды шелек... алып келді.

Сұрақтар: Қайда? Қайдан? Неге? Нені? Немен?

5. Мына сөздерді байланыстырып сөйлем құрау үшін тұсындағы жалғаулардың қайсысын қай сөзге жалғау керек?

1. Біз машина... мін... .                    |  -дік, -ға

2. Машина... екі кісі түс... .            |  -ті, -дан

3. Мен сабақ... дайындал... .           | -қа, -дым

4. Бүркіт аспан... көтеріл... .         | -ді, -ға

5. Ермек... әкесі завод... істей... .   | -та, -тің, -ді

Сөздерге тиісті жалғауларды жалғап, сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Оларға қандай-қандай сұрақтар қойылатынын айтыңдар.

 Жалғаулар сөздерге не үшін жалғанды?

6. Ұстаз, қала, бала, көше сөздердін тиісті сын есімдермен тіркестір:

Мысалы: мейірімді, білімді, тәрбиелі ұстаз, ...

7.  Берілген зат есімдерден туынды сын есімдер жасап, сөз тіркестерін құрастыр:

Тәрбие-                Бала–

Құрмет-              Күз-

Үлгі-                     Қайрат-

Эдеп-                   Ақыл-

Қала-                   Тау-

Орман-                Көл-

Мысалы: әдепті қыз.

8. Берілген өлең жолдарынан сын есімдерді тауып, сұрақ қой, түрлерін анықта.

Желсіз түнде жарық ай,

Сәулесі суда дірілдеп.

Ауылдың жаны – терең сай,

         Тасыған өзен гүрілдеп.

9. Мына сөз тіркестерін аудар:

         Осенний лес                              Көктемгі ауа

         Счастливая мама                  Қысқы киім

         Прилежный ученик                  Тәртіпті оқушы

         Красивая девочка                             Жалқау бала

         Интересная книга                   Әдемі қала

         Государственный символ      Қорқақ қоян

         Осы сөз тіркестерімен қазақша сөйлем құрастыр.

10. Берілген сөздермен сөз тіркестерін құрастыр:

         Үй               Қалың

         Жер            Жазғы

         Мектеп      Жаңа

         Демалыс     Биік

         Бала           Ұлаң-байтақ

         Орман        Әдепті      

         Мысалы: қалың орман.

11.Сын есімдерін аударып, антонимдерін ата:

         Честный             Соленый

         Жирный               Веселый

         Сильный              Вкусный

         Хитрый               Прилежный

         Высокий              Сладкий

         Мысалы: биік – аласа

         Аударылған сын есімдерімен сөз тіркестерін жаса:

         Мысалы: хитрый – қу түлкі.

12.Сын есімдерді аударып, антонимдер қазақша жаз, сөз тіркестерін құрастыр:

Қорқақ                Жеңіл                   Жұмсақ

Еріншек               Жабайы              Сүйкімсіз

Таза                     Сұлу                    Кең

Ұзын                    Дәмді                   Тұзды

Мысалы: Ұзын – Қысқа

                Қыска шаш

13. Көп нүктенің орнына керекті сын есімдерді қойып, түрлерін анықта, сұрақ қой:

... боран соғып тұр. ... ... , ... қар жер бетін жапты, ... аспан түнеріп тұр. ... мезгіл. Балалар ... киінген ... ойындар ойнап, уақытты ... өткізіп жүр. Менің анам тамақты ... пісіреді. ... адам, ... бұлбұл.

(Отансыз, көңілді, мамықтай, қарлы, аппақ, ормансыз, жұмсақ, бұлтты, жылы, кешкі, қызықты, дәмді)

14.Көмекші есімдер дегеніміз не? – анықтама бер, мысал келтір.

15.Сөз тіркестерін аударып, сөйлемдер құра:

Вдоль улицы, возле школы, внутри парка, в центре города, за памятником, перед зданием, вдоль реки.

16.«Менің қалам» монолог құрап бер.

17.Сөздерді қазақщаға аудар:

Житель, здание, центр, представители наций, облик города, гостеприимный, путник, встретить, высотный, весь мир, каток, зритель, мчатся, около, комплекс, знаменитый, открылся.

18.Үлгіге қарап, сөз тіркестерін дұрыс құрастырып, айт:    

Ермек менің аға+м. Әсел Асанның қарындас+ы. Ол сенің іні+ң.

Абай сенің іні+?. Айжан Анардың сіңлі+?.Әсем менің әпке+?.

Есен Бақыттың аға+?. Айман Талғаттың қарындас+?.

Менің әже+? аты-Жазира. Әкемнің аға+? Парасатты адам.

6 – СЫНЫП

ТӘУЕЛДЕУЛІ СЕПТЕУ.

ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУЫ МЕН ІЛІК СЕПТІГІНІҢ БАЙЛАНЫСЫ.

1.Сөз тіркестерді қазақшаға аударып, сөйлем құрап бер:

Моя ручка, его книга, сестренка Марата, твой портфель, детские игрушки, их дом, наша школа, твои коньки, мой старший брат.

2.Мына сөйлемдерді біртіндеп күрделендір:

Үлгі: Досым келді: 1) Менің досым келді. 2) Менің жақсы досым келді. 3) Менің жақсы досым үйге келді. 4) Менің жақсы досым біздің үйге келді. 5) Менің жақсы досым біздің үйге қазір үйге келді.

Досым келді. Баламыз оқиды. Ағаң барады. Атаң айтқан. Әкесі әкелген.

3.Сөйлемдерді аударып, сұрақ қой.

Это моя книга. Это мой журнал. Где твой брат? Ваша одежда лежит здесь. Моя мама сейчас придет. Твой отец работает. Ваша жизнь прекрасна. Ваша статья хорошо написана. Наша школа большая.

4.Сөйлемде Ілік септікте тұрған сөз қандай сөзбен байланысып тұр,  анықтап бер.

Менің досым тамаша адам. Ол – өте әділ адам. Оның достары өте көп. Менің досымның балалары да жақсы. Оның балаларының бәрі жақсы оқиды. Біздің балаларымыз да дос. Біздің балаларымыз тату. Олардың бірлігі күшті. Біз олардың татулығын ұнатамыз.

5.Тәуелденген сөздегі септік жалғауды тауып, оның ерекшелігін айт.

Ол үйіне келді, дәптерін алды. Дәптерін үстелге қойды. Қолына қаламын алды. Ол барлық ойын дәптеріне жазатын.

ДЫБЫС ҮНДЕСТІГІ. БУЫН. БУЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ.

1.Мына сөздерге қосымша қандай заңдылық бойынша қосылғанын түсіндір.

Өндірістер, ғылымдар, қалалар, өзендер, көлдер, өнімдер, әнші, балықшы.

2.Мына сөздердің түбіріндегі қатаң дыбыстың өзгеру заңдылығын түсіндір:

Көк – көгі, көп – көбі, қонақ – қонағы, қазақ – қазағы, есік – есігі, жоғары шық – жоғары шығыңыз.

3.Сөйлемдегі сөздер мен қосымшалар арасындағы заңдылықты ата.

Әншілер ән салады. Бишілер би билейді. Қонағы көп. Оқушылар жақсы билейді. Үлгілі қыздар көп. Көбі ән салады.

4.Мына сөздерді буынға бөліп жаз. Қай буынын тасымалдауға болатынын айт.

Күн, шақ, телефон, пішен, шегіртке, жаңбыр, жапырақ, көрімдік, сенімді.

5.Төмендегі сөздердің қай буындарын тасымалдауға болатынын айт.

Домбыра, орман, барабан, көзілдірік, дастарқан, орындық, жолдастық, басқару, басқарушылар, табыс, табыстарымыз, баспа, баспахана.

ҚАТЫСТЫҚ СЫН ЕСІМ.

1.     Зат есімнен –лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті жұрнақтар арқылы сын есім жаса.

Қайрат, ақыл, күш, сабыр, жүрек, шыдам, дарын, талап, жігер, ынта.

Бұл сын есімдермен сөз тіркес құра.

2.     Сұрақтың орнына сын есімді қой, жасалу жолдарын анықта.

(Қандай?) түнде (қандай) ай,

Сәулесі суда дірілдеп.

Ауылдың жаны – (қандай?) сай,

Тасыған өзен күрілдеп.

Абай

Керекті сөздер: Желсіз, жарық, терең.

3.     Сын сімдерді тауып, түбір мен қосымшанын астын сызып дәптеріңе көшір.

Ана – ардақты сөз.

Тау – тас

Салмақты сөз.

Жел – қанатты сөз.

Шәкірт – талапты сөз.

Жалау –дабылды сөз.

Алау – жалынды сөз.

Дос, жар – мейірлі сөз.

Дала – пейілді сөз.

4.Берілген сапалық, қатыстық сын есімдерді екі бағанаға бөліп жаз.

Танымал, қызыл, қымбат, әдемі, әйгілі, үлкен, көркем, арзан, қалың, жасыл,жұқа.

5.Берілген тіркестерді қазақ тіліне аудар.

Уважаемый человек, одаренный ученик, горячий чай, образованный учитель, крупный ученый, узкая улица, короткий день, дорогая вещь, светлая комната.

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ СӨЗДЕРДІҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ.

1.Мына сөздерде неше буын барын айт.

Ата, әже, адам, әдемі, ақ, жақсы, қымыз, қарбыз, қауын, сәбіз, әнші, сол, оң.

2.Тасымалдауға болатын сөздерді теріп жазып, тасымалдың орнын үлгідегідей көрсетіңіз.

Үлгі:  әде – мі

Әдемі, өнім, егу, өзен, ата, әділ, есік, оқушы, оқытушы, алады, отыр, ақын, мықты, дала, үлкен, үйрен.

3.Төмендегі сөздердің тасымалдану жігін көрсет.

Қайырлы, жұмысшы, тұрады, тамаша, денсаулық, жаңалық, көкөніс, уақыт, алмұрт.

4.Мына сөзді екі бағанаға жазып, 1-бағанада буын жігін, 2-бағанада тасымалдануын үлгідегідей көрсет.

Үлгі:  ә-кем-де             әкем-де

              ө-нер-лі               өнер-лі

әкемде, өнерлі, әдемі, адамдар, ақындар, оқушы, аталар, әперсін, әкелсін, отырсын, оқысын.

5.Мына сөздерді буынға бөліп жаз. Буынның қайсысы тасымалдауға келетінін айт.

         Қырман, текемет, Отан, өрмекші, малшы, күрек, құлыншақ, тартпа, құмырсқа, бауырсақ, кітапхана.

МЕКЕН ҮСТЕУ.

1.Мына сөйлемдерді оқып, аудар, үстеуді тауып, оған сұрақ қой.

    Сен бері отыр. Сен әрі отыр. Сіз бермен отырыңыз. Сіз ілгері отырыңыз! Сендер әрмен отырыңдар! Сіздер жоғары шығыңыздар. Ол кейін отырсын. Олар төмен отырсын. Мен артта жүрейін. Біз алда жүрейік. Олар жолшыбай бізге келсін. Ол жол-жөнекей үйге барсын.

2.Мына сөз тіркестерін қатыстырып, лепті сөйлемдер құрастыр.

     Әрі жүр, әрі тұр, әрмен кет, алға бар, артта жүр, бермен кел, бері шық, ілгері барыңыз, артқа кет.

3.Мына үстеулерді қатыстырып, лепті сөйлемдер құрастыр.

     Ілгері, алда, жоғары, артта, кейін, алға, төмен.

4.Мына сөйлемдердегі көп нүктенің орнына тиісті үстеуді қосып жаз.

     Біз  ...  барайық. Мен  ...  шығайын. Сен  ...  кет. Сіз  ...  барыңыз. Сендер  ...  отырыңдар. Ол  ...  келсін.Олар  ...  жүрсін. Біз үйге  ...  барайық. Мен  ...  келейін. Сен  ...  отыр. Сіз  ...  шығыңыз. Сендер  ...  кетіңдер.  Сіздер  ..  келіңіздер. Ол  ...  кетсін. Олар  ...  тұрсын.

Керекті үстеулер: әрі, әрмен, бері, бермен, алда, алға,  артта, артқа, алыс, жақын, ілгері, кейін, жоғары, жолшыбай.

5.Көп нүктенің орнына мекен үстеулерін жаз.

         Біз  ... озып кеттік. Олар ... қалып қойды.  ... қар жауған жоқ. Болат ... қалды. Олар ... жүріп келді.

6. Мына мекен үстеулерінен сөйлемдер құра.

         Сонда, мұнда, төменде, алға, жоғарыда, артта.

7. Төмендегі сөйлемдерді көшіріп, үстеудің астын сыз. Бұл қандай үстеу екенін анықта.

         Мен мектептен кеше келдім. бүгін мектепте жиналыс болады. Ертең ауылға жүремін. Ол кейінде қалды. Біз ілгері озып кеттік. Ауылдың жоғары жағында досым Володя тұрады.

САЛЫСТЫРМАЛЫ ШЫРАЙ.

1.Мәтіннен сын есімдерді тауып, қай шырайда тұрғанын анықта.

    1.Біз қысқа  жақсырақ дайындалып жатырмыз. 2. Менің ағам сізден биіктеу. 3. Менің апам – жап-жас адам. 4. Ол өте жақсы білім алған. 5. Тап-таза асхананың аса дәмді тамағы бізге өте ұнады. 6. Шайханың бауырсағы тым дәмді. 7. Ағам – жап-жас жігіт. 8. Апам алыста тұрады. 9. Бұл өте биік үй.

2. Төмендегі сын есімдерді оқы, олар шырай формаларымен қалай түрленгенін байқа.

 Қызылырақ                 үлкенірек            кішірек                    жылырақ

Қызылдау                    үлкендеу             кішілеу                     жылылау

Қып-қызыл                 үп-үлкен             кіп-кішкене              жып-жылы

Өте қызыл                 өте үлкен           өте кіші                   өте жылы

Тым қызыл                тым үлкен          тым кіші                  тым жылы

3.Мына сын есімдерден салыстырмалы және күшейтпелі шырай жасаңдар.

Аласа –                           дөңгелек –

Әдемі –                           қысқа -

Тәтті -                           қышқыл –

4.Адамдардың мінезі жануарлардың қандай қылықтарымен салыстырады? Бұл сөз тіркестер адамның қандай мінезін көрсетеді.?

1.Жыландай жиырылған –

2. Мысықтай мияулаған –

3. Қасқырдай қорқу –

4. Арыстандай ақырған –

5. Түлкідей жылмандаған –

6. Ешкідей шошандаған –

7. Аюдай қорбандаған –

5. Берілген сын есімдерді қазақ тіліне аударып салыстырмалы шырай жаса.

         Стройный, красивый, симпатичный, высокий, низкий, холодный, теплый, тяжелый, легкий, дорогой, дешевый.

6. Берілген есімдерден салыстырмалы шырай жаса.

         Күшті, әлсіз, дәмді, таза, лас, ыстық, қысқа, семіз, арық, тар, терең, саяз, лай, ұстамды, жеңілтек.

Салыстырмалы шырай түрінде 7 сөз алып, сөйлем құрастыр.

МӨЛШЕР ҮСТЕУ.СЫН – ҚИМЫЛ ҮСТЕУ.

1.     Сөйлемдерді жазып, үстеулердің астын сыз.

Ол әрең келді. Сен осылайша отыр. Олар кенеттен тұрды. Сонша адам отыр. Қыруар уақыт кетті. Ол үнемі келеді. Бірталай адам жиналды. Қыруар мал бар. Бірқыдыру уақыт өтті. Ол тез келсін.

2.Төмендегі сөз тіркестерін қатыстырып сөйлемдер құра.

 қыруар                                   бірқыдыру                             әрең                        

бірталай         жұмыс,          әжептәуір      адам,             осылай         отыр,

сонша                                     бірталай                                үнемі

кенеттен

әрең            келді.

тез

3.Мына сөйлемдерді қазақ тіліне аудар.

   Он едва ходит. Ты приходи завтра. Археологи приехали сегодня. Откуда ты взял столько книг? Он всегда приходит в школу. Ты не ходи в кино. Ты иди в магазин.  Вы придете завтра? Ты читай журнал. Ты не лежи.

4.Мына сөздер мен сөз тіркестерін бірнеше рет оқып, дәптерге жаз.

    Осылай(ша), құттықтаймын, көп ұлтты, тағы басқа, жағдай, оқытушы, бірталай, қыруар, кенеттен, жетінші,  демалу,  ұлттық, мәдениет, бірге, құтты болсын.

5.Мына сөздерді бірнеше рет оқып, жатқа жаз.

Бірқыдыру, ұлттық, барлық, жиырма екі, дұнған, ұйғыр, өзбек, түрік, жиырма екінші, неміс.

МЕЗГІЛ ҮСТЕУ.

1.Төмендегі сөйлемдерден мезгіл үстеулерін көшіріп жаз.

Ертен қалаға жүретін боламыз. Бүгін сыныпта жиналыс болады.  Әкем қазір теледидар көріп отыр.  Күні бойы қар жауды. Күздігүні қаладан ағам келеді. Шешем күні бойы жұмыста болды.  Ағам қыста мал бағады.

2.Төмендегі мезгіл үстеулерін қатыстырып сөйлем құра.

Былтыр. Таңертең. Қазір. Анда-санда. Кешке. Түнге қарай.

3.Мына сөйлемдерден мезгіл үстеулерін тіркескен сөздермен бірге көшіріп жаз (үстеу + етістік).

Үлгі: енді үлгі бол,  ...

.Сен енді басқаларға үлгі бол. Кешке қарай ол үйге келеді. Күндіз жұмысқа барады. Былтыр егін мол шықты. Болат түстен кейін далада болды. Күні бойы жаңбыр жауды.  Ертең жол жүреміз. Кешке қарай келеміз.

4. Мына сұрақтарға жауап бер.

Мектепке қашан барасың? Сабағыңа қашан дайындаласың? Сен осында қашаннан бері отырсың? Омарды қашан көрдің? Маған қашан келесің?  Театрға қашан барамыз? Ағаң қашан келеді?  Кітапты сіз қашан оқисыз?

5.Көп нүктенің орнына тиісті септік жалғауын қойып жазыңыз, мезгіл үстеудің астын сыз.

 Мектеп... бүгін жиналыс болады. Әкем екеуміз қазір сол жиналыс... барамыз. Біраздан кейін сол жиналыс... ораламыз. Кешке қарай екеуміз кино... барамыз. Содан кейін сабақ... дайындаламыз.

6.Төмендегі мезгіл үстеулерін етістіктермен қосып жаз.

Үлгі:  Бүгін жүреміз.

Бүгін, ертең, қазір, бұрын, түнімен, күні бойы.

ЕТІСТІК. НЕГІЗГІ, ТУЫНДЫ ЕТІСТІК. БҰЙРЫҚ РАЙ. ҚАЛАУ РАЙ.

1.Берілген етістіктерді екі бағанаға бөліп жазыңдар. (негізгі, туынды)

Сөйле, тұр, шегеле, ойна, тазала, қыста, айт, тұзда, бағу, ақылдас.

2.Өлеңді оқы. Етістікті тауып, түрін анықта.

Қазір көп жаттығу керек

Жиі-жиі қазақша сөйлеу керек.

Сөздерді жаттау керек.

Теледидар көру керек.

Радио тыңдау керек.

Қазақша газет-журнал оқу керек.

Лабораторияға бару керек.

Үйірмеге қатысу керек.

Қазақша жазу керек.

Үнемі тырысу керек.

Ұялмай сұрау керек.

Өзіне сену керек.

Сабаққа дайындалу керек.

Ережені түсіну керек.

Сөйлемді талдау керек.             

  (З.Рахмет, Г.Ж. Тайсюганова «Қызықты грамматика»)

3.Сөйле етістігін қалау райда жікте.

Үлгі: сөйлегім келеді

4.Сөйлемдерді оқып, қалау райдағы етістікті көрсет.

1.Асан: Менің инженер болғым келеді.

Володя: Менің мұғалім болғым келеді.

2.-Ал, Болат, сенің кім болғың келеді?

-Менің артист болғым келеді.

4. Сөйлемдерден қалау райлы сөз тіркесін теріп жаз.

Әр нәрсеге ұқыпты болу керек. Менің де жұмысты жақсы істегім келеді. Баламның да жұмысты осылай істегенін көргім келеді. Кітап - асыл қазына. Оны көп оқығым келеді, кітапты көп жинағым келеді. Үлкендердің сөзін тыңдау керек. Үлкендерден үлгі алғым келеді. Осылай деп әкем үйреткен.

5. Төмендегі тірек сөздерді қолданып, мына сұрақтарға жауап бер.

          Кімнен үлгі алғың келеді? Кімге барғың келеді? Кімде болғың келеді? Кіммен сөйлескің келеді? Кімді оқығың келеді? Нені оқығың келеді? Кімді сыйлағың келеді? Кімді тыңдағың келеді? Нені тыңдағың келеді? Сенің нені ішкің келеді? Сенің нені жегің келеді?

6.Негізгі түбір етістіктерді теріп жаз.

          Бүгін бәріміз ауылға көмектесуге жұмысқа барамыз. Сен де жүр, Әлия. Ал, сен, Омар, үйде қал, сабағыңды дайында, содан кейін суретіңді сал. Біз кешке жақын келеміз. Үйде бол.

7.Орыс тіліне аудар.

           Алма, сен тамағыңды іш. Содан кейін дүкенге баратын боласын. Тез кел. Жолда бөгеліп қалма. Ертең ағаң келеді, соны күтіп ал. Саған көп кітаптар әкеледі. Одан ініңе де бар.

8.Сөйлемдерден негізгі, туынды, күрделі етістіктерді үш топқа бөліп жаз.

          Сен ағарып кетіпсін. Мен әкеммен ақылдасамын. Сіз мектепке келіңіз. Сендер газет шығаруға дайындалып жатырсыңдар ма? Біз қалаға барып қайтайық. Балам көп еңбектенеді.  Сен кешігіп келдің. Тез жұмысына бар. Кітапты оқып болдым.

9.Төменде жауаптары берілген диалогті сұрақтармен толықтыр.

-  ...  ?

- Кинодан келемін.

-  ...  ?

- Кино өте қызық екен.

-  ...  ?

- Ұнады, сен де бұл киноны көр.

-  ... ?

- «Целинный»  кинотеатрында көрсетіп жатыр.

7 СЫНЫП

СҰРАУЛЫ СӨЙЛЕМ. ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ. ШЫЛАУЛАР.

1.Төмендегі хабарлы сөйлемдерден ма, ме сұрау шылауларының көмегімен сұраулы сөйлемдер жаса.

Ол бүгін диктант жазады.

Қар жауып тұр.

Жақсы қызметкер.

Астана – қала.

Астана – бас қала.

2. Төмендегі диалогтардың жауабы берілген, сен  оған сұрақ қойып, диалогты толықтыр.

 1.- ...?                                    2. – Айнұрдың көйлегі қызыл түсті, ... ?

- Қалам.                            -  Менің көйлегім сары түсті.

         - ... ?                                  - Мұраттың кітабы жаңа екен, ... ?

         - Көк қалам.                                - Менің кітабым да жаңа.

 3. Берілген жалғаулық шылауларды қатыстырып сөйлемдер құрастыр.

 Және, да, (де), та, (те), әрі, мен, (бен, пен).

4. Берілген қарсылықты шылауларды қатыстырып сөйлемдер құрастыр.

 Алайда, бірақ, сонда да, сөйткенмен.

5.  Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді теріп жаз.

Бүгін біздің сыныпқа Әділдің атасы келді. Балалар оны жақсы қарсы алды. Атасы сыныпта болып, көп әңгіме айтты. Әңгімелері өте қызық болды, бүкіл сынып мұқият тыңдады. Ол бұрындары көптеген белгілі адамдармен таныс болған. Немересі біздің сыныпта оқиды, оқуы жақсы. Ол менен бір жас кіші. Атасын өте жақсы көреді, оның айтқанын тыңдайды. Ақсақал әңгімесін бітірді, бәріміз ризашылықтарымызды білдірдік.

6. Төмендегі жай сөйлемдерден құрмалас сөйлемдер құрастыр.

Үлгі: Мектепке келдім, мұғалімім қарсы алды.

Әли келді. Сіз шығып кеттіңіз. Семинар басталды. Ағам айтты. Қол қойылды. Барлығы орнынан тұрды. Жақсы пікір айтылды. Мектепке келдім. Түскі асымды іштім.

ТУЫНДЫ СЫН ЕСІМ. ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУ. ЕТІСТІКТІҢ ӨТКЕН ШАҒЫ.

1. Төмендегі сөз тіркестерімен сөйлем құра.

Мықты бала, көңілсіз адам, қоғамдық іс-шара, сәтті күн, ұлттық мереке, қалалық байқау, үлгілі шәкірт, мейірімді ұстаз, қуанышты хабар, аудандық мектеп.

2. Сөйлемді көшіріп, ондағы туынды сын есімнің астын сыз, жасалу жолын түсіндір.

Өмірде саналы да тәртіпті адамдар өте көп. Біздің мектебімізде тәжірибелі ұстаздар бар. Ұстаздар өте өнерлі, жауапкершілігі мол азаматтар. Олар – еңбекқор адамдар.

3. Сөйлемдегі сын есіммен тіркескен зат есімнің астын сызып, сын есімнің түрін анықта.

Асқар жақсы ұл, тәртіпті қызды тәрбиелеп отыр. Ыстық күнде салқын шай қандай тамаша! Сендер отызыншы желтоқсанда қысқы демалысқа шығасыңдар. Көп балалы ананы бәрі де қадірлейді. Азаматтық борышты әрдайым атқарып отыруымыз керек.

4. Көрші, сіңлі сөздерін жекеше, көпше түрінде тәуелде.

5. Мына сөйлемдерді біртіндеп күрделендір.

Үлгі: Әпкем айтты. Менің әпкем айтты. Менің әпкем ән айтты. Менің әпкем әсем ән айтты. Менің әпкем әсем әнді кеше айтты. Менің әпкем әсем әнді кешегі мерекеде айтты.

Әпкем айтты. Баламыз жазады. Әкең келді. Жомарт барған. Құрбысы берген.

6. Сөйлемдердегі етістіктер қай шақта, қай жақта тұрғанын анықта.

Біз кеше киноға бардық. Сіздер не істеп отырсыздар? Әлібек жұмысқа кетті. Сен қашан келгенсің? Сіз театрға бардыңыз. Сен кеше бізге келіпсің. Мирас бүгін келді. Бұрын сендер жиі келетінсіңдер. Студенттер экскурсияға кетті.

СЕПТЕУЛІК ШЫЛАУЛАР. ТҰЙЫҚ ЕТІСТІК.

1. Сөйлемдегі көп нүктенің орнына тиісті шылауды қой.

 Мында Уәлихан . . . келдім.  Жиналыста Әсет . . . әңгіме қозғалды.  Күн  . . . кеш жатамын.  Айнұр Әлишер . . . жаман ойламайды.  Ол ағасы . . . тәртіпті болғысы келеді.  Ол  . . . пікіріміз жаман емес.

2. Көп нүктенің орнына барыс септігін меңгеретін септеулік шылауларды қойып, мәтінді көшіріп жаз.

Студеннтер жылда жаз айында ауылдарға көмекке барады. Олар онда кейде қыркүйектің аяғына . . . болады. Қазан айына  . . . қалаға келеді. Оған . . . студенттер қызу жұмыстың ортасында болады. Биыл біздің тобымыздан жұмысқа отызға  . . . студент қатысты. Бәрі де көңілді күйлерімен оралды, енді лекцияға . . . біраз күн демалмақшы.   

3. Барыс септіктегі сөздерге  – дейін, - шейін, - таман, - қарай  шылауларын тіркестір.

Үлгі: машинаға қарай, . . .

4. Мына сөйлемдерден шығыс септіктегі сөздерді меңгеріп тұрған септеулік шылауларды тап.

 Мектепке Иманнан бұрын жеттім.  Концерттен соң ағама барамын.  Санияны кешеден бері көрмедім.  Ауылда алпыстан астам жұмысшы жұмыс істеуде.  Саябақтан әрі жол жоқ.  Кешеден бері жұмыс көбейді.

5. Сөйлемдердегі тұйық етістіктерді тауып, оларға қандай қосымша қосылғанын айт.

Кітапты жатып оқуға бола ма? Бұл журналды сіздің оқуыңыз керек. Әңгімені оқуды қашан бастайсың? Шығарманы тез оқуың керек. Поэманы оқып біткен соң, оқуға роман беремін.

6. Сөйлеу, ашу, беру тұйық етістіктеріне тәуелдік жалғауларын жалға.

7. Төмендегі сөйлемдерден тұйық етістікті оған тіркескен модаль сөзбен бірге теріп жаз.

 Жазираның бүгін университетке баруы керек. Сенің университетке келуің қажет.  Сіздің айтуыңыз керек.  Оның шығуы мүмкін.  Біз ашуға тиіспіз.  Қайсар келуге тиіс.

8. Қарамен жазылған етістіктердің құрамындағы тұйық етістік жұрнағын көрсет.

Асқарға бүгін келуге болмайды. Сен менің қарындасыммен танысуың керек. Бұл сөйлемдерді жазуың керек. Кешке баруыңа болмайды.

ШАРТТЫ РАЙ. РАЙ ЖҰРНАҚТАРЫНЫҢ ЖАЗЫЛУЫ.

1. Сөйлемнен  шартты райдағы етістікті тауып, оның жұрнағынан кейін қандай қосымша жалғанғанын  түсіндір.

Мен барсам, сен жоқсың. Сіз айтсаңыз, мен келемін. Сендер көп оқысаңдар, көп білесіңдер. Руслан ертең келсе, киноға барамыз. Сіздер кешікпесеңіздер, біз кешікпейміз. Сіздер келсеңіздер, біз қарсы аламыз.

2.Көп нүктенің орнына жіктік жалғауын жалғап жаз.

Сен түсіндірсе..., мен түснемін. Сен түсіндірмесе..., сен түсінбеймін. Оқыса..., бәрін де білемін, оқымаса..., білмеймін. Ол хабарла..., келемін, хабарлама..., келмеймін. Сен әкелсе..., аламын, сен әкелме..., алмаймын. Мен айтса..., ол тыңдамайды. Сіз алмаса..., мен де алмаймын.

3.Мына сөйлемдерден шартты райлы етістіктерді тауып, олардың қай жақта тұрғанын анықта.

Жауын көп жауса, егін жақсы шығады. Адамдар жұмысты жақсы істесе, оның нәтижесі де жемісті болады.  Еңбек өнімі көп болса, халық одан әрі жақсы тұрады. Сіз келсеңіз, жұмыс тоқтамайды. Сен қосылсаң, мерекеміз өте жақсы өтеді.

4. Сыз етістігін қалау райда жікте.

Үлгі: сызғым келеді . . .

5. Төмендегі сұрақтарға жауап бер.

Кімге айтқың келеді? Кімнен үлгі алғың келеді? Нені жазғың келеді? Кіммен көріскің келеді? Нені тыңдағың келеді? Кімнің шығармасын оқығың келеді? Кімде болғың келеді?

6. Төмендегі жеке сөздерден үлгі бойынша етістікті қалау райға қойып сөйлем құра.

Үлгі: Ескендір, мұражай, бар, кел. Ескендірдің мұражайға барғысы келеді.

Аға, қала, жұмыс, істе, кел. Мен, ұстаз, көр, кел. Бала, оқулық, қара, кел. Санжар, театр, бар, кел. Журнал, дүкен, ал, кел. Қазақ тілі, үйрен, кел.

7. Сөйлемдерден қалау райдағы етістікті тауып, оның тіркескен есім сөзін көрсет.

Қоғамдық жұмыстарда оның Ерболдан қалғысы келмейді. Соған ұқсағысы келеді, содан үлгі алғысы келеді. Демалыс кезінде ауылға барғысы келеді. Әпкесі Азизамен бірге қыдырғысы келеді. Менің де ініме барғым келеді, ауылда ініммен ойнағым келеді.

ӨЗДІК ЕТІС. ЫРЫҚСЫЗ ЕТІС.

1.Cөйлемдерді оқып, өздік етісті тап.

Сен сұран. Сара киінді. Сен тез киін, театрға барамыз. Сен жан-жағыңа қарандың. Сіз көп ойландыңыз. Сен бүгін жуын.

2. Сөйлемдегі ырықсыз етісті тап.

Кешегі мәселе жақсы шешілді. Әжеге көмек көрсетілді. Қымыз тез ішілді. Кітаптар қойылды. Түрлі пікірлер айтылды, оның бәрі дұрыс тыңдалды.

Сұрақтар да қаралды. Жауаптары да берілді. Балаңыз университетке шақырылды. Мереке өткізілді.

3. Жаз, пісір, төк, есті етістіктерінен ырықсыз етіс жасап, онымен сөйлем құра.

4. Төмендегі етістіктерден ырықсыз етіс жаса. Олармен сөйлем құра.

Ек, бақ, жақ, тақ

5. Сөйлемдерді жазып, ондағы етістердің түрлерін ажырат.

         Астық жақсы жиналды. Ерлан жуынды. Әсины шақыртты. Машинаны жүргізді. Түысын алдырды. Гүл егілді. Көкөніс жиылып болды. Қарттарға көмек көрсетілді. Оқу басталды. Өнер көрсетілді. Адамдар жиылды. Сен тарандың. Коля ойланды. Тамақ пісірілді. Шахмат ойналды. Дайындық жасалды.

6. Көп нүктенің орнына өздік етіс жұрнақтарын қойып, мақал-мәтелдерді көшіріп жаз.

1. Сауысқандай сақта...,                         2. Көп ізде...сең,

   Қырандай қырағы бол.                            Көрікті ой туады.

3.Таз тара...ғанша                                  4.Досың сүй...сін,

  Той тарқар.                                             Дұшпаның күй...сін.

РЕТТІК САН ЕСІМ. ОРТАҚ ЕТІС.

1. Берілген сандардан реттік сан есім жаса.

Отыз, қырық екі, үш жүз елу екі, алпыс бес, жүз тоқсан төрт, бір мың тоғыз жүз сексен алты, жетпіс сегіз, жүз қырық бір, бес жүз отыз тоғыз, алты мың жиырма жеті.

2. Сұрақтарға жауап қайтар.

Сен нешінші сыныпта оқисың?

Нешінші үйде тұрасың?

Нешінші пәтерде тұрасыз?

Мынау нешінші автобус? . . .

3. Көп нүктенің орнына ортақ етістің жұрнағын қосып жаз.

Сөйле..., ұста..., жина..., ойла..., бөл..., әкел..., таны...

4. Сөйлемдерді оқып, ортақ етістің қалай жасалғанын түсіндір.

         Балалар кездесті. Мұғалім оқушысымен сөйлесті. Сіздер келістіңіздер. Сендер айтыстыңдар. Студенттер бір – біріне көмек көрсетісті. Ұжым боп жер жыртыстық. Жастар өлең айтысты, өнер көрсетісті.

5.Мына сөйлемдердегі етістіктер қай етісте қолданылғанын анықта.

         Өлең айтылды. Марал жуынды, таранды. Мұғалім оқушыны шақыртты. Барлық жұмыс істелді. Балалар оған бәрін айтқызды.  Жастар өнер көрсетісті. Олар келісті. Қонақтардың әрқайсысы сөз берісті.

САН ЕСІМ ТҮРЛЕРІ. ДЕМЕУЛІК ШЫЛАУЛАР.

1. Мына сан есімдерден болжалды сан есімдер жаса.

Үлгі: сағат бесте, сағат бестерде, сағат бес шамасында, сағат төрт-бесте.(мысал ретінде)

Тоғыз, жиырма, елу, екі жүз, сексен, алпыс, мың, отыз, он, қырық.

2.Жинақтау сан есімдерін тап.

Биыл ауылдан оқуға қанша бала келесіңдер? Біздің мектеп-интернаттан алты бала келеді. Алтауы да өте жақсы оқиды. Үшеуі бағдарламашы оқуына келеді, біреуі сәулетші, екеуі есеспші болмақ.

3. Сөйлемдегі бөлшектік сан есімдермен олар қатысты зат есімдердің астын сызып анықта.

Берілген тапсырманың екіден бірі істелді, қалған жартысын жақында бітіреміз. Жүгерінің үштен бірі, көкөністің төрттен үші жиналды. Күзге таман бүкіл өнімді ерте жинап аламыз.

4. Отыз, қырық, елу, алпыс, жетпіс, сексен, тоқсан сандарына бірліктерді қосып күрделі сан есім жаса.

5. Демеулік шылау сөздерді пайдалана отырып, 5-6 сөйлем құрастыр.

Ма (ме), ба (бе), па (пе), -ақ, - ау, - ай, түгіл, - мыс, - міс.

Пайдаланған әдебиеттер.

1.      Ж. Адамбаева, С. Нұркеева,  С. Баймұқанова – «Қазақ тілі 5»  -

Алматы  «Атамұра» 2001

2.     Н. Оралбаева, Х. Есенов, С.К. Хайруллина - «Қазақ тілін үйренеміз»  -

Алма-ата «Мектеп» 1989

3.     Т.М. Артықова, Ж.Н. Қыстаубаева, Л.З. Бисенова, Н.Ж. Сагирова - «Қазақ тілі 5»  Алматы «Атамұра»  2005

4.     Ж. Адамбаева, С. Нұркеева, С. Баймұқанова, Ғ. Толықбаева.  «Қазақ тілі. Дидактикалық материалдар - 5»    Алматы «Атамұра» 2001

5.     М. Балақаев.- «Қазақ тілі 3»   Алматы «Рауан» 1990

6.      А. Белботаев - «Қазақ тілі үйренушілерге көмек»  Алматы «Қазақстан» 1993

7.     А. Белботаев, Ж. Түкебаева 2-кітап «Қазақ тілі үйренушілерге көмек»  Алматы «Қазақстан» 1993

8.     А. Белботаев, Ж. Түкебаева 3-кітап «Қазақ тілі үйренушілерге көмек»  Алматы «Қазақстан» 1994

9.     К. Сариева «Мы говорим по казахски»  Алма-ата «Мектеп» 1998

10.  Т. Аяпова «Қазақ тілі»  Алматы «Ана тілі» 1999

11.  З. Рахмет, Г.Ж. Тайсюганова  «Қазақ тілі. Қызықты грамматика»  Алматыкітап 2005

12.  Ә.С. Әмірова, К.А. Анартаева «Тіл дамыту» Алматыкітап баспасы 2008

13.  Журнал «Балдырған»  2003  Қараша 11, 24 бет

14.  «Қазақ мақал – мәтелдері» (құрастырған Ж. Дәуренбеков), Алматы, «Ана тілі» ЖШС, 2001ж. – 192 бет