Жаңартылған білім беру мазмұны

• 1 слайд

  Орындаған: 3 “Ғ” сынып оқушысы
  Ақылбек Анель
  Ғылыми жетекші: ХАСЕНОВА ИНДИРА
  “ҚЫЗҒАЛДАҚТЫҢ ОТАНЫ-ҚАЗАҚСТАН “
  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ
  «СОЗАҚ АУДАНЫ ӘКІМДІГІНІҢ БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ
  “ШОЛАҚҚОРҒАН” ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІ”
  КОММУНАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ
  

• 2 слайд

  Жоспары
  І. Кіріспе
  1. Атауы
  II. Негізгі бөлім.
  Қызғалдақтың шығу тегі мен таралуы
  Отырғызуы
  Көбейтілуі
  Қызғалдақ туралы аңыз
  ІІІ. Қорытынды
  
  
  

• 3 слайд

  МІНДЕТІ
  Туған өлкеде өсетін қызғалдақ гүлінің Отаны-Қазақстан екенін мектеп оқушыларына жеткізу және дәрілік қасиеттерін тану, ажырата білу, олардың емдік қасиеттерін анықтай отырып, салауатты өмір салтын насихаттау.
  
  

• 4 слайд

  МАҚСАТЫ
  Туған өлкеде өсетін өсімдіктерін зерттей отырып, олардың адам, қоғам өміріндегі маңызын ашу.Бұл өсімдіктердің таптырмайтын емдік көзі екенін дәлелдеу.Олардың өсетін жерлерін, өсу ерекшеліктерін анықтап, қоршаған ортаны таныту, олардың адам өмірінің арашасы екеніне көз жеткізу.
  
  
  

• 5 слайд

  
  
  
  Осы жылдың қараша айының 21-ші жұлдызында Елбасымыздың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы жарияланды. Қазақ ұлтының бары мен бағын асырар, ұлты үшін мақтана алатын, маңызды мақала дүниеге келді. Мақала екі бөлімнен тұрады: «Ұлт тарихындағы кеңістік пен уақыт. Кеңістік – барлық нәрсенің, ал уақыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уақыт пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқан кезде ұлт тарихы басталады. Бұл – жай ғана әдемі афоризм емес» деп бастады. «Ең бастысы, біз нақты ғылыми деректерге сүйене отырып, жаһандық тарихтағы өз рөлімізді байыппен әрі дұрыс пайымдауға тиіспіз» деді. Сонымен, Ұлы даланың жеті қырына тоқталды.
  Мен Ұлы даланың жетінші қыры «ҚАЗАҚСТАН – АЛМА МЕН ҚЫЗҒАЛ­ДАҚТЫҢ ОТАНЫ» тақырыбына тоқталғым келіп отыр. «Асқақ Алатаудың баурайы алма мен қызғалдақтың «тарихи отаны» екені ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Қарапайым, бірақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңызы зор бұл өсімдіктер осы жерде бүр жарып, жер жүзіне таралған» деп жазады Елбасы.
  
  

• 6 слайд

  
  
  Гүл патшасы – қызғалдақ біздің жерімізде Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған. Қазақ топырағындағы осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз әдемілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп бүкіл әлемге тарады.
  Шу-Іле таулары, Талас Алатауы мен Ақсу Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы аумағының орталық, батыс және солтүстік беткейлерінде грейг қызғалдағы өседі.
  Қызғалдақ (лат.Tulipa) – лалагүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін пиязшықты өсімдік. Қазақстанда 32 түрі кездеседі. Биіктігі – 3-50 см. Сабағы жұмыр, тік өседі. Тамырымен жалғасқан буы­нында пиязшығы болады. Қызғалдақтың өте сирек кездесетін 13 түрі (Альберт қызғалдағы, Борщов қызғалдағы, Грейг қызғалдағы, Кауфман қызғалдағы, Шренк қызғалдағы, т.б.) қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Ерекше әсем көркімен дараланатын қызғалдақтың Отаны – Қазақстан болып саналады. Бүгінде жер жүзінде 3 мыңнан астам түрі бар. Олар – біздің дала қызғалдағының ұрпағы.
  2002 жылы Нидерланды король­дігіне жасаған ресми сапары кезінде Елбасы Н.Назарбаевқа сол елдің ханшайымы Беатрикс ханым қызғалдақ жайында ағынан жарылып, былай депті: «Ұлы Жібек жолы ғасырлар бойы Еуропаны Азиямен, сондай-ақ Қазақстанды Нидерландымен байланыстырып тұрды. Осы байланыстар біздің елімізге қызғалдақ гүлін әкелді. Бұл гүл осылайша Нидерландыға кең тарады. Гүл саудасында да ол ең өтімді өнімге айналды. Қазіргі кезде қызғалдақ гүлі – нидерландықтардың нөмірі бірінші экспорттық тауары. Сол үшін де Сіздің елге қарыздармыз» деген екен.
  

• 7 слайд

  МІНДЕТІ
  Туған өлкеде өсетін қызғалдақ гүлінің Отаны-Қазақстан екенін мектеп оқушыларына жеткізу және дәрілік қасиеттерін тану, ажырата білу, олардың емдік қасиеттерін анықтай отырып, салауатты өмір салтын насихаттау.
  
  

• 8 слайд

  Қызғалдақ – пиязшықтардың ішіндегі табиғатта да кең таралған, көгалдандыруда да жиі пайдаланылатын өсімдік
  Қазақстан табиғатында қызғалдақтың 35 түрі бар. Осы себепті де Қазақстан – қызғалдақтың отаны болып саналады.
  Сұрпы мен түріне қарай қызғалдақтың гүлдеу мерзімдері де әртүрлі. Наурыз-мамыр айларында гүл ашады. Оның биіктігі 10 см-ден аспайтын аласа бойлы түрлері ерте көктемде гүлдейді
  Барлық түрі 20-25 күн аралығында әдемі гүл жарып тұрады. Қызғалдақ гүлінің түсі ақтан қараға дейінгі аралықта алуан түрлі болып келеді. Көп жағдайда сабақ басына бір тал ғана гүл жарады.
  Гүлзарларға бірыңғай түсті қызғалдақтарды топтап отырғызған жақсы көрінеді. Ал, жеке ыдыстарға бойы аласа түрлерін отырғызған дұрыс.
  

• 9 слайд

  Атауы
  Қызғалдақ атауы туралы көптеген болжам бар. Ең көп тарағаны-"тюльпан"-парсы сөзі "толибан" немесе "долбент", яғни қызғалдақ қауызының осы шығыс баскиіміне ұқсастығымен түсіндіріледі.
  

• 10 слайд

  Шығу тегі мен таралуы
  Қызғалдақтың пайда болу орталығы Орта Азия болып есептеледі. Оның көп бөлігі шөл, айнала тау жүйесі қоршап жатыр:ортасында - Копетдаг, Ауғанстан шекарасына дейін Памир-Алай таулары, оңтүстік шығысында -Тянь-Шань. Үндістанның солтүстігінде, Ауғанстанда, Кавказ тауларында, Сирия мен Ливан шекарасында, Қара , Каспий және Жерорта теңізі маңында жабайы қызғалдақ түрлері өсетін оқшау ошақтары белгілі. Қызғалдақтардың экологиялық ауқымы өте кең. Бір түрі сусыз құмды және тасты шөлдерде, гипсті және сазды топырақта өссе, басқалары аңғарларда немесе тау етегінде, шөгінді тастарда, аяқ жетпейтін құлама жарда, қиыршық толған жартас қуыстарында, тау баурайымен теңіз деңгейінен 3000 м биіктікке дейін көтеріледі. Қызғалдақ өсімдігі ылғалды сүймейді
  

• 11 слайд

  жатаған
  Биіктігі 10 - 25 см,пиязшығы жұмыртқа тәрізді,жуандығы 1 - 1,5 см,жұқа қағаз тәрізді дерлік терілі,қара қоңыр,ішкі жағынан ұшы және түбі жатаған түкті қабықты. Саны мен таралу аймағы қысқарып бара жатқан түрі. Түрдің таралу аймағы Қазақстанда орналасқан. Оған республиканың солтүстік аймағы дерлік түгел кіреді, шығыста Алтай тауларын қосқанда, Арал маңынан және оңтүстікте Орталық шоқыларға дейін таралған. Сонымен қатар, Ресейдің Волга-Дон аудандарында және Батыс Сібірдің оңтүстігінде кездеседі. Шағыл тасты беткейлерде, далаларда, жиі жазықтықтар мен тау етегіндегі сортаң топырақтарда өседі
  Құрылысы жағынан жауқазынға ұқсас, әсіресе Гербарийден айыру қиын. Сондықтан екі түрді айыру мүмкін емес. Өте әдемі түр, гүлінің алуан түсімен ерекшеленеді, аппақ қардай түстен қызғылт- ақшыл көк түске дейін ауытқиды. Тұқымымен, өте сирек вегетативті көбейеді. Көптеген ботаника бақтарында жақсы өседі. Алғашқы гүлдеу кезеңі өте ұсақ, Алматы  қаласында екпе көшеттері жетінші жылы гүлдейді. Табиғаттағы популяциясының саныгүл шоқтарына жинау және жер жырту әсерінен азайып отыр. Бірен-саран популяциялары Науырзым және Батыс Алтай қорықтарында, сонымен қатар Қарқаралы мен Баянауыл ұлттық парктерінде қорғалады.
  Сәуір - мамыр айларында гүлдейді.
  Қазақстанда таралуы. Далалы,сортаң жерлерде. шоқылардың шағыл тасты және сазды беткейлерінде өседі. Тобыл-Есіл, Ертіс, Көкшетау, Торғай, Қарқаралы, Зайсан,Арал маңы,Қызылорда флористикалық аймақтарында, Батыс пен Шығыс шоқыларында, Алтайда кездеседі.
  

• 12 слайд

  —Алакүлтелі қызғалдақ- лалагүлділер тұқымдасына жататын қызғалдақ туысының бір түрі, көп жылдық баданалы өсімдік. Қазақстанда тек Оңтүстігінде Алтайда ғана өседі. Ол қиыршықтасты, жалаңаш тастақты жерлерде кездеседі. Биіктігі 20 см-ге жуық, сабағы мен тамырының жалғасқан буынында жұмыртқа пішінді баданасы бар, жуандығы 1,5 см-дей болады. Сабағы жұмыр, тік, жалаңаш, 2 – 3 таспа тәрізді жіңішке жапырақты келеді. Гүлі біреу, сабақ ұшында орналасады. Гүл қоршауы сары, сыртынан күңгірт күлгін түсті. Тұқымынан көбейеді. Сәуір – мамыр айларында гүлдеп, маусымда жеміс береді. Баданасын күзде гүлі түскеннен кейін жинайды. Оны құрғақ, салқын жерге сақтап, көктемде егеді. Алакүлтелі қызғалдақ – өте сәнді әсем гүлдейтін хош иісті, өте сирек кездесетін өсімдік. Сондықтан ол қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
  
  

• 13 слайд

  
  КЕШ ҚЫЗҒАЛДАҚ– лалагүлдер тұқымдасы, қызғалдақ туысына жататын көп жылдық жуашықты өсімдік.Қазақстанда Іле Алатауының батыс бөлігінде (Қастек, Суықтөбе, Ұзын Қарғалы) ғана кездеседі. Тастақты, қиыршықтасты далалық өңірде өседі. Биіктігі 5 – 15 см, жуашығы жұмыртқа тәрізді, жуандығы 3 см-дей, сырты қара қоңыр қатпарлы. Жапырақтары жіңішке және ұзын, төменгі жапырақтары қауырсын немесе таспа тәрізді. Гүлі ақ, сирек сары түсті, сабақ ұшында дара кейде бірнешеу болады. Тұқымынан көбейеді. Сәуір – мамыр айларында гүлдеп, жемістенеді. Жемісі – қорапша, ені 2 см-дей. Әсемдік өсімдік ретінде өсіріледі. Кеш қызғалдақ – өте сирек кездесетін эндемик түр. Жылдан-жылға таралу аймағының азаюына байланысты Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
  
  
  

• 14 слайд

  Отырғызу
  Қызғалдақ баданалардың отырғызу мерзімі жердің ерекшеліктеріне және олардың өсуіне байланысты тұрақталанады. Баданалардың тез өсуіне жер температурасының төмендеу (5-7°) қажеттілігі бар болғаны анық.
  Қыр жерлерде осындай жағдайлар қазанның ортасында пайда болады. Былай қарасақ, бүкіл қазан айы бойы қызғалдақтарды отырғызу үшін өте қолайлы уақыт. Қызғалдақтардың тамырлары жердің температурасы 6—10° болғанда жақсы дамиды. Егер температура жоғары деңгейге көтерілсе ол оған көп зиян келтіреді.
  Гүлдер ауыруға өте жуық, сонымен қоса көктемде кеш гүлденеді. Әдетте, күндердің аяздауына дейін бадалардың тамыр жүйелері жақсы дамып, өсімдіктер қысты сәтті өтеді.
  Ең жарамды мерзімі бұл қазан жұлдызының бірінші және он бесіншінің арлығындағы күндері. Осыдан ертеректеу уақытта отырғызу ұсыналмайды.
  

• 15 слайд

  Пиязшықтан бөліп алынған балапандарын отырғызу арқылы көбейтіледі. Суық түскенше тамырланып үлгеруі үшін, күздің алғашқы айларында егу керек. Отырғызу тереңдігі пиязшық көлемінен екі-үш есе терең болуы тиіс (пиязшықтың ұзындығы 4 см болса 8-12 см тереңдікте егу керек). Пиязшықтардың арақашықтығы биіктігіне қарай 10-20 см-ден кем болмағаны жөн.
  Көбейтілуі
  

• 16 слайд

  Ерте, ерте замандарда әлемнің бар бақыты сары қызғалдақтың орамына жасырылып қойылған және оған жетіп, бақытқа қол жеткізуді армандамайтын адам болмаған деседі. Өкінішке орай, ондай бақ ешкімнің басына қонбайды. Айлар өтеді, жылдар өтеді, күндердің-күнінде ойын қуып, бейғам жүрген шынашақтай бала қолға сол гүлді алса, қауызы өзінен-өзі ашылып сала берген. Содан бері қызғалдақ бейкүнәлілік пен тазалықты, пәктіктің нышаны саналып келеді.
  Қызғалдақ туралы аңыз
  

• 17 слайд

  Жазушы,ақындарымыз қызғалдақ туралы көптеген өлеңдер және әңгімелер жазған сол сияқты ғалымдарда қызғалдақты зерттеп адам ағзасына көп пайдасы бар екенің жазған деп мен өз ғылыми жобамды қорытындылаймын.Қорытындылай келе,Қызғалдақ Отаны-Қазақстан екенін өлең жолдарымен жеткізгім келеді:
  Қазақстан – біліп ал,
  Қызғалдақтың отаны.
  Қызғалдақпен шықты ғой,
  Біздің елдің атағы.
  

• 18 слайд

  
  
  Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласының «Ұлт тарихындағы кеңістік пен уақыт» бөлімінде Қазақстан алма мен қызғалдақтың отаны екені айтылады. Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың үш мыңнан астам түрі бар болса, соның басым көпшілігі – біздің дала қызғалдағының «ұрпағы» саналады.
  Көктем шыға көздің жауын алып, қырларға сән беретін қызғал-дақ көзге де, көңілге де ыстық көрінеді. Дала кілемі секілді гүлдер ізетпен амандасып тұрғандай әсер қалдырады. Түрлі өнер туындысына арқау болған гүлдің тарихына көз жүгірткен кезде оның бірнеше түрі бар екенін білдік.
  ҚОРЫТЫНДЫ
  

• 19 слайд

  Назар қойып
  тыңдағандарыңызға рақмет!
  

Краткое описание документа:

. Қорыта келе, мен мақаламды ақын Міржақып Дулатовтың «Жалғыз сүйеніш, жалғыз үміт – оқуда. Теңдікке жетсек те, жұрттығымызды сақтасақ та, дүниедегі сыбағалы орнымызды алсақ та, бір ғана оқудың арқасында аламыз. Жақсылыққа бастайтын жарқын жұлдыз – оқу. Надан жұрттың күні – қараң, келешегі — тұман» деген сөздерімен аяқтағым келіп отыр. ХХІ ғасыр – ғылым ғасыры. Мақсатты білім беру – тұлға дамуын жүзеге асыратын мәселе. Ал осы жалпыеуропалық стнадартқа сай жаңа білім беру - жеке тұлғаның жан-жақты дамуына әкелетін бірден-бір жол!