5-9 ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ДАМЫТУШЫ ОЙЫНДАР

5-9 ЖАС ШАМАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ДАМЫТУШЫ ОЙЫНДАР

ДАЙЫНДАҒАН: Рысқұлова Арайлым Рысқұлқызы

Бастауыш сынып мұғалімі

Ойлан да аяқта

Шарты: педагог сөз тіркестерін айтады, балалар сөйлемдерді аяқтайды.

Мақсаты: айтылған сөздерді есіне сақтап, сөзді сөйлем - мен жалғастырып айтуға дағдыландыру, сөздік қорларын молайту.

Aт шабады, ал қарлығаш ....

Қозы ... , сиыр ... .

Бота - ... төлі.

Лақ ... . Құлыншақ ... .

Ертегі құрастыру

Шарты: педагог балаларға қазақтың халық ертегілерінде кездесетін кейіпкерлерді атайды. Мысалы: хан, уәзір, қарға, кірпі, т.б. Аталған кейіпкерлерді біріктіре отырып, жаңа ер - тегі мазмұнын құрастырып айтуды ұсынады. Балалар ертегі құрастырады. Ең қызықты ертегі ойлап тапқан бала жүргізуші болып, ойынды жалғастырады.

Сиқырлы саусақтар

1. Таңғалу (екі қолдың бас бармағын көтеру).

2. Өзіңді көрсет (бір саусақпен көрсету).

3. Сәлемдесу (қолды жоғары көтеру).

4. Қорқыту (сұқ саусақпен).

5. Тоқта (бас бармақты төмен түсіру).

6. Аймалау (екі алақанды бір - біріне сипалау).

7. Жеңіс (екі қолды жоғары көтеру).

Өз іс - әрекеттерін бағалау

Әр бала үй жануарларының қимылын келтіреді, дауысын салады (біреуі қозы болып маңырайды, екінші бала шөп жейді, үшінші бала атқа отырып шабады, лақ болып секіреді, т.б.). Қалған балалар жүргізушінің айтқанын, орындағанын қайталайды. Соңында балалар қандай жануарлардың қимыл - дарын қалай жасағанын әңгімелейді.

Белгісіз сөз

Балаларға мүлде таныс емес сөз беріледі. Мысалы: «дәм айырушы» (дегустатор). Балалардың пікірлері тыңдалады, педагог толықтырады.

Домино

Үстел үстіне ертегілердің мазмұнына сай салынған сурет­тер теріс жатқызылып қойылады. Бір бала суретті ашып, ертегінің мазмұнын әңгімелейді. Бала ертегінің белгілі бір жеріне шейін айтып, жанында тұрған баланың иығына қолын салады. Сол кезде көрші тұрған бала ертегіні жалғастыра жөнеледі.

Заттың атын ата

Мақсаты: заттарды көріп сипаттау арқылы балалардың сезімталдығын дамыту, танымдарын кеңейту, сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: ыдыс суреттер (көкөністер, жемістер), мульяж, қоржын.

Ойын шарты: әртүрлі жемістер немесе көкөністер муляж - дары салынған ыдыстан көзі байланған бала бір затты алады. Сонан соң сол затты жан - жақты сипаттайды және заттың атын атап, түр - түсін ажыратады.

Мысалы: бала ыдыстан немесе қоржыннан алманы алып, пішінін түсін, дәмін және қасиеттерін айтады немесе баланың көзін байлап қойып, қоржыннан бір затты алғызады. Ол оны сипалап, не екенін ажыратады да сипаттайды, атын айтады.

Қайсысы ұнайды?

Мақсаты: суреттен көрген заттарының атын атап, суреттеп, қайсысының ұнайтынын, не үшін ұнағанын айтқызу.

Көрнекіліктері: әртүрлі суреттер, жануарлар, жыл мезгілдерінің суреттері.

Ойын шарты: әртүрлі суреттерді көрсетіп, олардың қайсысының ұнайтыны, не үшін ұнағаны туралы сұралады. Олардың қай мезгілде бейнеленгенін айтқызады. Балалардың сөздік қорына жаңа сөздер енгізу үшін, тапсырманы түр­лендіруге болады. Олар туралы балалардың білетін тақпақтарын айтқызуға болады.

Заттарды сипаттауына қарай табу

Мақсаты: бір затты сипаттау арқылы атын тапқыздыру, ойлау қабілетін дамыту, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. Көрнекілігі: ойыншықтар, көкөністер.

Жалпы атауын ата

Мақсаты: балаларға заттарды жеке - жеке таныта келе, ең соңында заттардың жалпы атауын бір сөзбен ойлана отырып айтқыздырту.

Көрнекіліктері: жемістер, ойыншықтар, оқу құралдары, үй жиһаздары.

Ойын шарты: балаларға хатқалтаның ішіне салынған жемістер, ойыншықтар, оқу құралдары, үй жиһаздары бейнеленген суреттерді таратып береді. Осы материалдарды жалпы атауына сәйкес топтастыру қажет. Сонан соң өзінің топтағанын дәлелдеп айтуы тиіс.

Мысалы: алма, өрік, алмұрт жемістерге жатады. Өйткені олар жеміс ағаштарында өседі.

Бұл қай аң?

Мақсаты: суреттен көрген аңдардың суреттері көрсетіліп, олардың қайда өмір сүретіні сұралады. Олардың немен қоректенетінін айтқызады.

Балалардың сөздік қорына жаңа сөздер енгізу үшін, тапсырманы түрлендіруге болады. Олар туралы балалардың білетін тақпақ, жұмбақтарын айтқызады.

Дәл тауып айт

Мақсаты: балаларды көрген суреттерден үй жануарларын, аңдардың және құстардың аттарын дұрыс, дәл айтқызу. Оларды қорғауға, қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: үй жануарлары, аңдардың, құстардың суреттері.

Ойын шарты: әртүрлі суреттерді теледидардан көрсетіп шығады. Балалар бірінші суреттен қой, сиыр, ешкі, түйені, яғни үй жануарларын, екінші суреттен аю, қасқыр, түлкіні, яғни жабайы аңдарды атайды.

Үшінші суретте қарлығаш, көгершін, тотықұсты, яғни құстарды атап шығады.

Жалпы және жеке ұғымдарды бекітіп, оларды қорғау үшін, қамқоршы болу үшін не істейтіндері сұралады.

Менің сүйікті ертегім

Мақсаты: ертегі кейіпкерлері бойынша ертегілерді атау, жағымды, жағымсыз кейіпкерлерді ажырату. Достыққа, адамгершілікке, жолдастыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: ертегі кейіпкерлерінің суреттері.

Ойын шарты: сурет бойынша ертегілердің аттары мен мазмұнын айту.

Үй жануарлары мен төлдері

Мақсаты: балаларды үй жануарлары мен төлдерді ажыратуға, олардың қимылын, қалай дыбыстайтынын және дене мүшелерін суреттеп, үй жануарларына қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: үй жануарларының, төлдердің суреттері.

Ойын шарты: балаларға үй жануарларының суреттері таратылып беріледі. Олардың қалай аталатынын, қалай дыбыс­тайтынын, қалай күтуге болатынын айтқызады. Сонымен бірге дене мүшелерін де атап, үй жануарлары туралы балалардың білетін жұмбақтарын шешкізеді.

Аңдарды салыстыр

Мақсаты: жабайы аңдардың дене мүшелерін салыстыра отырып, үлкен - кіші ұғымдарын бекіту. Көрнекілігі: жабайы аңдар суреттері.

Ойын шарты: сурет бойынша аңдарды атап, олардың дене мүшелерін салыстырады.

Жыл мезгілдері

Мақсаты: күз және қыс мезгілдерінде ойнайтын ойындардың аттарын атап, ерекшелігін айту, сөздік қорын дамытып, байланыстырып сөйлеуге үйрету.

Көрнекілігі: жыл мезгілдеріне сәйкес суреттер.

Ойын шарты: суретте берілген ойындардан күзде және қыста ойнайтын ойындарды ажырату.

Хайуанаттар бағына орналастыр

Мақсаты: заттың көлеміне қарап, салыстыруды үйрету. Жабайы аңдар мен үй жануарлары, құстардың дене бітіміне қарап хайуанаттар бағына орналастыру, оларға қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: хайуанаттар торлары, әртүрлі жануарлар, аңдар, құстар.

Ойын шарты: хайуанаттар бағына әкелінген аңдар мен құстарды торларға орналастыру қажет. Балалар пілді, түйені үлкен торға, қоян, тиін, т.б. кіші торға орналастыруы қажет. Бала неліктен олай орналастырғанын, яғни піл үлкен, қоян кіші, сондықтан үлкен торға пілді, қоянды кіші торға орналастырғанын айтып, олар туралы білетін жұмбақ, жаңылтпаштар айтады.

Бұл киімдерді қай мезгілде киеді?

Мақсаты: балаларға жыл мезгілдерін ажырата білуді, қандай киімдер киетінін баяндай білуді үйрету, сөздік қорын молайта отырып, ой - өрісін дамыту. Әсемдікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты: суреттегі киімдерді қай мезгілде киетіндерін айтқыз.

Сандық

Мақсаты: балаларды берілген тапсырманы ойлана отырып шешуде тапқырлыққа, шапшаңдыққа баулу. Ойын шартын түсініп, ондағы мақал - мәтел, жұмбақ, жаңылтпаштарды дұрыс, анық айтуға үйрету. Сөздік қорын молайтып, тапсырманы орындауда достық, жолдастыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: сандық, түрлі түсті асықтар, тапсырмалар жазылған хатқалта.

Ойын шарты: қызыл, жасыл, сары түске боялған асықтар сандық ішінде жатады. Әртүрлі тапсырмалар болады.

Жасыл асық алған бала жұмбақ жасырады, шешкізеді.

Сары асық алған мақал - мәтел айтады.

Қызыл асық алған бала тақпақ, өлең оқиды.

Не артық?

Мақсаты: балаларды суретке қарап, оларды топтастыруға үйрету. Құстар мен жануарлардың жеке жалпы аттарын айтқызу. Оларды қорғауға, қамқоршы болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: әртүрлі құстар мен үй жануарлары бейнеленген суреттер.

Ойын шарты: үлгідегідей әртүрлі берілген суреттерден не артық екенін табады. Берілген суреттерді топтастырып, олардың жалпы атауын айтады. Неліктен артық екенін түсіндіреді. Жеке мен жалпы ұғым туралы түсініктерін бекітеді.

Кім қандай киімді таңдайды?

Мақсаты: балаларға суреттен көрген киімдердің аттарын атап, киімдер мен ұлттық киімдерді ажыратып топтастыруға, тапқырлыққа шапшаңдыққа баулу. Әдемілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: жаңаша киімдер, ұлттық киімдер, хаттама.

Ойын шарты: хатқалтаға салынған әртүрлі киімдердің үлгілері балаларға таратылып беріледі. Балалар киімдерді және ұлттық киімдердің аттарын атап, оларды қашан, қайда киюге болатынын айтады.

Мамандықтың бәрі жақсы

Мақсаты: балаларға әртүрлі мамандықтың атын айтқызу, еңбекті құрметтеуге дағдыландыру.

Көрнекілігі: әртүрлі мамандықтар туралы суреттер.

Ойын шарты: суреттер тақтаға ілінеді. Бала өзі қалаған мамандық иесі бейнеленген суретті қалап алады да, сол мамандық туралы өмірмен байланыстырып әңгімелейді.

Телефон

Мақсаты: естіген сөзді екінші балаға бұлжытпай жеткізуге дағдыландыру, диалогтік сөйлеуді жетілдіру арқылы сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: телефон.

Ойын шарты: телефон арқылы естіген сөзді басқа балаға жеткізеді. Айтылған сөзді құлаққа ешкім естімейтіндей сыбырлап айту керек. Егер телефон үзіліп қалса, телефонды үзген бала айыбын төлейді. (Мысалы: мақал, өлең, т.б. білгенін айтуға. болады). Екінші нұсқасы төмендегі үлгідегі көрсеткендей өтеді.

Телефон арқылы екі бала:

 - Алло! Алло!

 - Иә, тыңдап тұрмын.

 - Мен Асқармын.

 - Ал мен Саматпын.

 - Не істеп жатырсың?

 - Мен ойыншықтарды жинап жатырмын.

Қарама - қарсы сөздер

Мақсаты: антоним сөздерді салыстыру жолымен балалардың ой - өрісін кеңейту, ойлау қабілетін дамыту, сөздік қорын мағыналары қарама - қарсы сөздермен молайту.

Көрнекіліктері: доп, карточкалар.

Ойын шарты: балаларға кезекпен допты лақтырып, бір сөз айтады, ал допты ұстап алған бала тәрбиешіге кері лақтырып, айтылған сөзге мағынасы қарама - қарсы сөзді айтуы керек.

Сөзге сөз қос

Мақсаты: басталған сөзге қосып, сөйлем құрастырту. Көрнекілік: шар, алма, ойыншықтар.

Ойын шарты: ойынды екі топқа бөліп өткізуге болады. Тәрбиеші сөзді айтады, балалар сөйлемді тез аяқтайды. Мысалы: Алма... Сәуле... Шар... Менің...

Ойын соңында, жеңімпаз бала немесе жеңімпаз топ анықталады.

Гүл

Мақсаты: балаларға күлтелердің түстерін атату. Әр күлтеге сөз ойлату арқылы баланың ойын, есте сақтау қабілетін дамыту.

Шарты: гүл  күлтелерін 5 түрлі түспен бояу, әр күлтеге гүлдің қандай екендігіне бес түрлі сөз тіркесін құрастырып айту. Мысалы: әдемі гүл, қызыл гүл, т.б.

Біз де

Мақсаты: балалардың ой - өрісін кеңейту, ойлау қабілетін дамыту, зейінділігін арттыру.

Ойын шарты: ойын бастаушы бала ортаға шығып, сөз айтса басқалар «біз де» деп қосылып айтады, балалар қосылмайтын болса, «үнсіз» отыруы тиіс.

Ортаға шыққан бала:

 - Мен көлге барам.

Балалар:

 - Біз де, - дейді.

 - Одан үйрек ұстаймын.

 - Біз де.

 - Үйректің жартысын күшігіме беремін.

Осы кезде біреу, «біз де» деп қалса ойын тоқтайды. «Біз де» деген бала айыбын төлейді. Ойын ары қарай жалғасады

Біздің көңіл күйіміз

Мақсаты: балаларды сурет бойынша бет - әлпеттен адамның көңіл күйін ажырата білуге үйрету. Көңіл күйді бейнелейтін сөздерді дұрыс айтқызу.

Көрнекіліктері: әртүрлі мимикадағы балалардың суреттері.

Ойын шарты: суреттен адамның қандай көңіл күйде тұрғанын тауып айту.

Бала күліп тұр.

Бала ренжіп тұр.

Бала таңғалып тұр.

Бала жылап тұр.

Бала қуанып тұр.

Бала ашуланып тұр.

Балалар паркінде

Мақсаты: балалар паркіндегі ойындарды және оның құралдарын ажырату. Демалыс барысында техникалық қауіпсіздікті, жол ережесін сақтауды үйрету.

Көрнекілігі: балалар паркінің көрінісі.

Ойын шарты: парктегі техникалық ойыншықтарды пайдаланудың ережесін ата - аналармен бірге орындау.