Жүйке жүйесінің құрылысы мен қызметі

Сабақтың тақырыбы: ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды   жүйке жүйесінің құрысы мен қызметтерімен таныстыруды жалғастыру .

2. Оқушылардың  адамдарда болатын биологиялық процестерді ғылыми тұрғыда түсіндіре алу

3.Оқушыларды  еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ  

 Сабақтың түрі: Ұжымдық ойлау.

Сабақтың әдісі:  Баяндау, трек-сызба құру.                                    

Сабақтың пән аралық байланысы:                   

 Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар « тізе рефлексінің  құрылысы»

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру бөлімі.

                                 ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

                                 ІІІ. Бекіту.

                                 ІV. Үйге тапсырма беру.

                                 V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру. 

ІІ.Жүйке үлпасының негізін жүйке жасушалары — нейрондар түзеді. Олар акпаратты қабылдау, беру жөне сақтау қызметін атқарады. Жүйке жасушалары дене, өсінді жөне жүйке ұштарынан тұрады. Дене пішіні әр түрлі: қыскалары — дендриттер, ұзындары — аксондар деп аталады. Нейрон денелері мен қысқа өсінділерінің жиналуы ми мен жұлынның сұр затын құрайды. Ал май қабығымен қапталгған ұзын өсінділер ақ затты түзеді. Нейронның ұзын өсінділерінің тармақталуы жүйке ұштарын — рецепторларды құрайды. Нейрондар сезімтал (орталыкка тепкіш), қимыл- қозгалыс (орталықтан тепкіш) және аралық болады.

Нейрон импульстерді қысқа өсінділер аркылы алады, сигналды жүйке талшықтарын түзетін ұзын өсінділермен береді. Сезімтал талшықтар бойынша импульс орталык жүйке жүйесіне беріледі, ал козғалғыш нейрон талшыктары аркылы керісінше орталык жүйке жүйесінен бұлшық ет синапсы — қозғалғыш талшыктың бұлшық етпен түйісуі арқылы жұмыс мүшесіне беріледі.

Жүйке жасушаларының қыска өсінділері қосылып, жүйке синапсын түзеді. Қимыл-қозқалыс нейрон талшык тары безге баратын жерде безді синапс түзіледі.

                                Нейронный бұлшың ет талшығымен түйісуі Синапс

Кысқа есінділер

Синапс арқылы Нейрон сигналдардың берілуі химиялық  заттар — медиатор көмегімен іске асырылады. Жүйке талшықтары бойынша 0,5-тен 120 м/с-ке дейінгі жылдамдьщпен таралатын жүйке импульстері — әлсіз биоэлектрлік ток.

Синапстардын бірі — қоздырғыш, ал басқалары — тежеуші.

Жүйке жүйесі мүшелер мен мүшелер жүйесінің жұмысын реттейді; бүкіл организмнің өзара үйлесімді жұмысын реттейді, организмнің қоршаған ортамен байланысын қам-тамасыз етеді. Адамның саналы мінез-құлқы, ойлауы мен сөйлеуі жүйке жүйесінін күрделі дамуына байланысты.

Рефлекс және рефлекс доғасы. Организм әр түрлі тітіркендіргіштерге үнемі жауап қайтарады. Организмнің тітіркендіргііпке жауап реакциясы рефлекс (лат. reflexus — кері бұрылған) деп аталады. Рефлекс дегеніміз — О:Ж:Ж іске асырылатын және бақыланатын, сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіпітерге жауап реакциясы. Рефлекс рефлекс догасы арқылы іске асырылады. Ал рефлекс доғасы — жүйке импульсі өтетін жол. Рефлекс доғасын рецепторлар — тітіркенуді кабылдайтын жүйке ұштарынан, импульсті орталык жүйке жүйесіне өткізетін сезімтал жүйке талшықтарынан, түскен акдарат анализі жасалатын орталык жүйке жуйесінің бөлігінен, импульс жұмыс мүше-сіне (бұлшык етке) синапс арқылы берілетін қозғалгыш жүйке талшықтарынан тұрады. Осыған жауап ретінде бүлшық ет жиырылады.

                Ми дан келетін талшықтар

Жұлын

Аткарушы нейрондар

.

Тізе рефлексі кезіндегі аяқ

Аяқтың бастапкы калпы

тізе рефлексі - сезімтал, бір немесе бірнеше аралык және аткарушы  нейрондар тізбегінен түзілген. Ыстық затка жанасу ауыру сезімін туғызады да, адам қолын тартып алады. Бұл бугу (иілу) рефлексіне байланысты. Осы кезде ауыру сигналдары жүлынға жетіп, аралык нейрондарға беріледі. Олар қол бұлшық еттеріне нұскау беретін аткарушы нейрондарды қоздырады. Бүлшык ет жиырылады да, қол бүгіледі.

Рефлекс доғасының бір бөлігі орталык жүйке жүйесінің белгілі бөлігінде орналасады да, аралык және аткарушы нейрондардан түрады. Бұл — осы рефлекстін жүйке орталығы.  жүйке орталыгы — белгілі бір рефлекс әрекетін (акт) орындауға қатысуға, яғни қандай да бір мүшенің немесе мүшелер жүйесінің іс-әрекетін басқаруға арналған нейрондардың бірігуі.

ІІІ. Зертханалық жұмыс №2

Рефлекс доғасы бөліктеріне сәйкестігін көрсетіңдер.

1. Рецептор. 2.Қимыл-қозғалыс жүйке ұштары.   3.Нейронаралық  синапс. 4.Сезімтал жүйке талшықтары 5. Қимыл-козғалыс жүйке талшьщтары

а)қозуды жұмыс мүшесіне өткізеді; ә) қозуды жұмыс мүшесіне береді; б) ішкі мүшелерге тітіркенуді қабылдайды; в) бір нейроннан басқасына жүйке импульсін береді; г) қозуды ж.ж орталық бөліміне өткізеді; ғ) сыртқы ортадан тітіркенуді қабылдайды.

ІV. §14.

V. Сұрақтарға жауап беру.

Бүгу рефлексі нөтижесінде колды тартып алу

                   Нейрон дегеніміз не?

 2.Мидың  сұр заты жене ақ заты неден құралған?

-                      (^ерік-жасушалар қандай қызмет атқарады?

1                    Кандай жүйке жасушасын сезімтап нейрон

дейді? 5   Қимып-қозғалыс нейрон қызметі қандай?

2-зертханалық жүмыс

6.                Арапық нейрондар жұйке импульсін өткізуде қандай рөп атқарады?

7.                Қандай  жүйке  импупьстері  бір  жүйке жасушасынан екіншісіне беріледі?

8.                 Жүйке импульстері бүлшық ет талшықтарына қалай беріледі?

9.                 Рефлекс дегеніміз не?

10.           Рефлекс доғасы деген не?

Тізе рефлексін зерттеу және тәжірибе жүзінде тізе рефлексін бақылау

Бір окушы орындьщқа аяғын бірінщ үстіне бірін қойып, яғни аяғын айкастырып отырады. Екінші окушы резеңке балғамен немесе алаканның кырымен тізенің төменгі бөліғін жайлап үрады. Осы кезде сідір жалғамасында пайда болған козу санның алдынғы кабырғасыньщ бүлшык етіне беріледі де, аяк тізе буынынан бүгіліп, алға жоғары қарай тебіледі. Бүгілу сезімтал және кимыл-козғалыс нейрондар есебінен болады, сондықтан тізе рефлексі деп аталады.

Рефлекс доғасының суретін салындар. Оның бөліктерін түрлі түсті бояумен корсетіңдер. Бүл жүмысты түрлі түсті кағаздан аппликация (жапсырма) түрінде де жасауға болады.