Сыфатларнынъ япылувы ве эмиети..

09.03.2017 с. Къырымтатар тили 6 сыныф

Дерснинъ мевзусы: Сыфатларнынъ япылувы ве эмиети..

Дерснинъ макъсады: сыфат акъкъында бильгилерни текрарламакъ, арттырмакъ, зенгинлештирмек;

сыфатларанынъ япылувы ве эмиети акъкъында анълатмакъ; джумлелерде беджерген

вазифе устюнде чалышув; ана тилине севги ве окъувгъа авеслик ашлав.

Талебелер не бильмек керек: сыфат не олгъаныны; джумледе беджерген вазифелерни

Дерснинъ типи: текрарлав, пекитюв ве анълатма дерси

Корьгезме васталар: дерсли, презентация, карточкалар.

Иш шекиллери: агъзавий, язма, мустакъиль, индивидуаль, группаларда чалышув.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

1. Тешкилий къысым. Селямлашув.Невбетчи талебенинъ рапорты.Нутукъ дакъ-сы...Талебелернинъ дерске азырланувы. Эмоциональ севиеси бельгилев.

2. Эв вазифесини тешкерюв. Дефтерлернен денъишмек.

3.Янъы мевзунынъ макъсат ве вазифелерини илян этюв.

Текрарлав. Медиа -тахтада чалышувДефтерлеримизде бугуньки кунюни язамыз

Мартнынъ докъузы

Сыныф иши.

Вазифе: (Эки талебе тахтагъа чыкъып чалышалар ве язувны анълаталар).

Сёзлерни насыл язамыз? Насыл теляффюз этемиз?

Татлы, томалакъ, къырмызы— (алма. шефтали, ... ).

Лезетли, йымшакъ, беяз — ( дондурма, шекер,шербет)... .

Къарт, яш— (инсан, къыз,огълан)... .

Дюльбер, къырмызы— (антер, штан, шал)... .

280-инджи ишни беджермек. (анълатма). Лугъаттан сыфатларны сечип, айры дефтерге „Сыфатлар лугъаты” тертип этинъиз. Лугъатынъыздаки сыфатларнынъ аслий ве нисбий чешитлерини шартльг бельгилернен къайд этинъиз.

Суаллер: Бу сезлер насыл суалине джевап берелер? Нелерни бизге бильдирелер? Насыл суалине джевап берелер?...

Демек, бугунь дерсте насыл мевзу устюнде чалышаджамыз?

СЫФАТЛАРНЫНЪ ЯПЫЛУВЫ

Морфологик усулынен сыфат япылувы

Бу усулнен сыфатлар, эксерий алда, исим ве фииль негизлерине, базан сыфат ве зарф негизлерине махсус сыфат п япыджы ялгъамалар къошулувынен япылалар.

Негизге къошулып, сыфат мейдангъа кетирген ялгъамалар булардыр:

1. -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

Вазифе: 277-нджи иш. Нокъталар ерине кельген исимлерни къойып язынъыз. Схемагъа эсасланып, сыфатлар тизинъиз:

... ... ... ...

... -лы ... -ли ... -лу ... -лю

... ... ... ...

Раатланув!!!

278-инджи иш.

280-инджи иш.(агъзавий). Ашагъыдаки метинни окъунъыз. Теркибинде сыфат олгъан джумлени кочюрип язынъыз, асыл я да япма олгъаныны къайд этинъиз. Джумле азаларыны бельгиленъиз.

Алим къаранлыкъкъат синъип кетти. Эр шей зифт къаранлыкъ ичинде ве терен къар тюбюнде олгъанындан, эвлер де бир бичимде олып корюне эдилер. Я онынъ эмджесининъ эви къайсы биридир?

Алим, дёрт бир этрафкъа козь кездирсе де, олардан бирден-бирининъ къапусыны къакъмагъа джурьат этип оламады. Лякин, умютсизле- нип, энди кери бурулайым дегенде, онынъ козьлерине ёл кенарындаки азбарлардан биринде йипке асувлы терилер илишти. О, дос-догъру азбаргъа кирди ве эвнинъ къапусыны къакъты.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

283-юнджи иш. Берильген метинни окъунъыз. Саде, къошма ве чифт сыфатларны сечип, язылувны изаланъыз. Къайд олунгъан сыфатларнынъ япылув усулыны анълатынъыз.

Чам — бу ернинъ саиби. Кучьлю фуртуна котерилип, Къара денъизнинъ, бойле вакъытта акъикъатен къара къаве ренкине чевирильген денъизнинъ далгъаларыны къаяларгъа шыпырткъанда, амансыз ель бу чыдамлы осюмликни биле тамырынен сувурып, алып кете. Чам исе тура, озюни сыкъмай. Тек базыда бир, я мисильсиз кученювденми, ёкъса хошлукъ ве кейфленювденми, гъырчылдап ала. Онынъ, гуя ишкир койлюнинъ берчли эллери киби, тунч ренкли гурь пытакълары, туфанда къалгъан къушларгъа сыгъынмакъ ичюн, ишанчлы бир ердир. Онынъ къудретли тамырларындан атта къая чатлагъан. Чамда бу дередже мисильсиз кучь бар экен.

Дерснинъ нетиджеси: Агъзавий Бугунь мен ... мевзунен таныш олдым. Озюме ... къоям, чюнки яхшы чалыштым. Чырайчыкъ

Эв вазифеси:285-инджи иш. (анълатыла) вариантлар бельгилене.

Баалав.

1 -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

1 -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

1 -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

1 -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

1 -лы, -ли, -лу, -лю ялгъамалары исим ве сыфат негизлерине къошулып, сыфат япалар: джанлы, къарлы, акъыллы, гъайретли, кезлевли, тузлу, сютлю;

2. -сыз, -сиз, -суз, -сюз ялгъамалары исим ве сыфат негиз­лерине къошулып, сыфат мейдангъа кетирелер: урбасыз, елъсиз, чюрюксиз, сувсуз, тузсуз, сютсюз;

3. -гъын, -къын, -гъун, -къун, -гин, -кин, -гюн, -кюн ялгъа­малары фииль негизлерине къошулып, япма сыфат мейдангъа кетирелер: къызгъын, ташкъын, ёргъун, джошкъун, киргин, кескин, сюргюн, отъкюн;

4. -ки, -(да)ки, -(де)ки ялгъамалары исим, сыфат, замир ве зарфларнынъ негизлерине къошулып, сыфат япалар: багъчадаки, тарладаки, эвдеки, мындаки, алтындаки, акъшамки, эвелъки, бугуньки ве иляхре.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.

Синтактик усулынен сыфат япув

Бу усулнен къошма ве чифт сыфатлар япыла.

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёз я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделевинен япыла: тынчлыкъсевер, ачкозъ, ишсевер, дёрткоше. Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар чешит тюрлю маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (акъ-чубар, къара-къашкъа), манадаш ве якъын маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (ач-ялангъач) ве къарама-къаршы маналы сыфатларнынъ чифтленювинен (къарт-яш, буюк-кичик, юксек-алчакъ) япыла.