Демдек ады. 10 класс.
Кичээлдиё
хевири: быжыглаашкын кичээли.
Сорулгазы: 1.Демдек адыныё
грамматиктиг демдектерин,домакка синтаксистиг ролюн,чада хевирин катаптавышаан
быжыглаар.
2.Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаазынга ажыглаар,с=с
курлавырын байыдары.
3. С=з\глелдиё дузазы-биле уругларны м=з\-шынарга
кижизидер.
Дерилгези: компьютерде
слайдылар, пейзаж чуруу.
Кичээлдиё
чорудуу:
I.Организастыг
кезек.
II.Онаалга
хыналдазы.
Ч\ве
адынга хамаарыштыр харыы –диктант кылдыртыр.Аас-биле кылыр.
1.Ч\ве
ады ……………… чугаа кезээнге хамааржыр.
2.
Ч\ве ады кандыг хевирлерге =скерлип
чоруурул?....................................
3.Падежтерни
чурум езугаар бижи…………………………………………..
4.Хуу
ч\ве аттарынга…………………………….. хамааржыр.
5.Ниити
ч\ве аттарынга…………………………..хамааржыр.
6.Тавакчыгаш,хумуёчугаш,оолчук
ч\ве аттарыныё ……………хевири.
7.Домакка
ч\ве ады………………………..болур.Чижээ……………………..
III.
Катаптаашкын. Башкыныё с=з\.
-Б=г\н каштыё х\н\л? Агаар-бойдус даштын кандыг
–дыр?
а) Чурук-биле ажыл.Слайдыда Ногаан-Х=лд\ё чуруу.
-Чурукта ч\н\ к=р\п тур силер? Кайда х=л-д\р.
Кым Ногаан-Х=лге чорааныл?.Х=лд\ё =ё\ кандыг-дыр? Х=лд\ё чоогунда ч\лер
бар-дыр? +ёнери кандыг-дыр.
Домактарны
деёнеёер.
Чай д\шкен.
Черниё кыры ногаарара берген. Дыштанылгада агаарга чоруурга магалыг. Мен
чайын Ногаан-Х=лге чордум.
|
Х=гл\г чай
д\шкен.Черниё кыры ногаан хевин кедипкен. Чайгы дыштанылгада арыг агаарга
чоруурга магалыг. Мен чайын кайгамчык чараш Ногаан-Х=лге чордум.
|
1-ги
с=з\глел 2-ги с=з\глелден ч\н\ё дузазы-биле ылгалып турар-дыр.
-Эр-хейлер!
Демдек аттары кирип турар.
Ынчангаш, б=г\н демдек адыныё дугайында ч\н\ билиривисти кичээлде
катаптавышаан ==ренир бис. Таблицада к=ргенивис дег демдек адыныё домакка
ужур-дузазын, ролюн, тургустунар аргазын, шын бижилгезин бо кичээлде к==р
бис.
Демдек ады ч\велерни шын тодарадып бижииринге херек деп ч\вени \ст\нде
чижектерден к=рд\в\с. Бир эвес демдек адыныё дузазы-биле кандыг-бир ч\вени азы
ч\\лд\ шын тодарадып алыр болза, ол ч\\лд\ каракка к=рбейн тып ап болур бис.Чижээ:
доруг,ч\г\р\к ч\л ол?-аът. А орус дылда бурый,мохнатый,косолапый-медведь.
б)
С=з\глел-биле ажыл.
« Кижиде
б\г\-ле ч\ве: арын-шырайы-даа, хеп-сыны-даа, сеткил-сагыжы-даа, бодалдары-даа
чараш болур ужурлуг… Тергиин чараш арын-шырайлыг болгаш хеп-сынныг, ооё
чаражындан карак шокараёнаар кижилерни бо-ла к==р бис, ынчалзажок, оларныё
сеткил-сагыжында болгаш бодалдарында кижи алыр ч\ве чок. Чараш хептиё иштинде
чамдыкта дендии кара сагыш чаштынып чыдар, ону кандыг-даа =ё-биле агартып
шыдавас сен»-дээн А.П.Чеховтуё билдингир чугаазы тыва улустуё \легер домаа
«Чыланныё шокары даштында, кижиниё шокары иштинде»-биле кончуг ч\\лдешкек
болгаш тыва чоннуё м=з\-б\д\шт\г кижи дугайында эчис сорулгаларыныё бадыткалы
болур. «Даштын к==рге чаагай, а иштин к==рге ирик» деп база чугаалаар болгай. Ол
кандыг кижил деп ч\ве д=мей-ле к=ст\ бээр. Карак чаап болбас. Бодун канчаар ап
чорууру билдине бээр. Чон караа к=ск\. Бак сагыш башка халдаар. Ол ч\\ дээни ол
дээрге, кажан-даа кижилерге багай сеткил сеткивес дээни ол-дур. Ынчангаш
кижиниё даштыкы хевири-даа, иштики сагыжы-даа арыг, чараш болур ужурлуг.
(А.С.Шаалы).
С=з\глел-биле
ажылдаарыныё планы:
1.С=з\глелди
чараш кылдыр номчуур.
2.Хамаарылганыё
болгаш шынарыныё демдек аттарын ушта бижиир.
3.Демдек
адыныё к\штелдирер чадазында с=стерни бижиир.
4.Укталган
демдек аттарыныё укталган хевирин айтыр.
5.
Демдек адыныё синтаксистиг ролю.
1.С=з\глелди
номчууру эки ==реникчиге аянныг болгаш чараш кылдыр номчуттурар. С=з\глелдиё
утказы-биле ажылдап, кижизидилге ажылы чоргузар.
2.
+=реникчилер кылыптарга, слайд-биле хынаптар.
Шынарыныё
|
Хамаарылганыё
|
Чараш
Кара
Чаагай
Ирик
Бак
Багай
Арыг
|
Арын-шырайлыг
Хеп-сынныг
М=з\-б\д\шт\г
Тыва
|
3.Тергиин
чараш, дендии кара сагыш- к\штелдирер чада. Тергиин,дендии деп с=стерниё
дузазы-биле демдек адыныё к\штелдирер чадазы тургустунган.
4.Укталган
демдек аттары (синтаксистиг арга).
Арын-шырайлыг
Хеп-сынныг
М=з\-б\д\шт\г
5.Ат
с=ст\г составтыг: чараш болур ужурлуг, к=ск\,арыг,чараш
болур ужурлуг.
Тодарадылгалар:
тергиин чараш арын-шырайлыг болгаш хеп-сынныг,чараш хептиё, дендии кара сагыш,
тыва улустуё,м=з\-б\д\шт\г кижи,бак сагыш, багай сеткил.
в)
Мергежилге 198 (аас-биле).
Укталган
демдек аттарыныё укталган аргазын айтыр.
Чодур-чодур,м=рзеё-м=рзеё,кара-к=к,ак-к=к,алдын-сарыг-синтаксистиг
арга
Чуксуг,дозузуг- морфологтуг арга.
Т\ёнел.Демдек адыныё канчаар тургустунарын ==реникчилерден айтырар.
г)
Бердинген с=стерниё дузазы-биле синквейн чогаадыр бис. Уруглар
ооё мурнунда база тургузуп турган.(капсырылганы к=р)
Хар. Харжыгаштар,
Улуг хар. Уругларныё кылган ажылдарын самбырага бижидер. Очулгазын база
кылдыртып болур.
1.Баштайгы
хар. «Первый снег»
Арыг,чымчак.
Дескинмишаан,
д\ж\п бадып тур.
Баштайгы
хар-бойдустуё кайгамчык болуушкуну.
Байырлал.
2.Харжыгаштар.
«Снежинки»
Арыг,кылагар.
Каастаар,шимээр
,эриичел.
Харжыгаштар-черниё
чараш каасталгазы.
Бичии
сылдыстар.
3.Бир дугаар
улуг хар. «Снегопад»
К\шт\г, магаданчыг.
Чаап-ла
турар, улгадыр, хуулар.
Бойдус кайгамчык
кылдыр =скерли берген.
Хуулгаазын.
Чогааткан
синквейннеривисте демдек адыныё домактарда ролюн тодарадыёар. Демдек адыныё
ужур-дузазыныё дугайында чугаа чорудар.
К\шт\г, баштайгы,
магаданчыг деп с=стерниё тургузуун
сайгарар.
д)
Домактарда демдек аттарыныё мурнунга к\штелдирер чада тургузар с=стерни
киирбишаан аянныгномчуёар. Утказы канчап баар-дыр.
Оолдар
тааланчыг аялгадан к=ж\й берген дыёнап олурганнар. Оларга ол \еде аялганыё
тевии-биле карактарынга Тыва черниё чараш тайгалары, ногаан шынаа-шыгы, ак-к=к
хемнери, казылганныг кара туруг, шорааннары, чалгып чыдар тереё, делгем
х=лдери, оон эртпес буурул т==г\н\ё ыыт-даажы… дыёналып турган
чадавас.(И.Бадра.)
IV.Кичээлдиё
т\ёнели.
·
Демдек ады ч\н\ илередирил? Ол =скерлир
бе,=скерилбес бе?
·
Утказыныё аайы-биле демдек ады кандыг б=л\ктерге
чарлып турарыл? Олар тус-тузунда кандыг демдектерни к=рг\зерил?
·
Кайы демдек аттары чада хевири тургузарыл?
·
Кошкадыр чада канчаар тургустунарыл? Ол кандыг
демдекти к=рг\зерил?
·
К\штелдирер чада канчаар тургустунарыл? Ол кандыг
демдекти илередирил?
·
Демдек ады домакка кандыг функция тургузуп
турарыл?
·
Демдек ады тургустунар аргазы кандыгыл?
·
Нарын демдек аттарын канчаар бижиирил?
V.Онаалга.
Кайы-бирээзин шилип алыр.
1.
+г-б\лениё бир кежиг\н\н\ё чуруун алгаш, нарын
демдек аттары киирип тургаш, мини-чогаадыг бижиир.
2.
Антоним,синоним с=стер киирип тургаш, «Мээё ынак
дириг амытаным» деп мини-чогаадыг бижиир.
3.
Час. Шончалай.Хек-Даваннар-деп с=стерниё дузазы
синквейн чогаадып эккээр.
VI.Демдек
салыры.
Синквейн-
француз дылдан келген,очулдурарга «беш» дээн
уткалыг. Ынчангаш, синквейн-беш одуругдан тургустунган ш\л\к деп очулдуруп
турар.
Синквейнни
бижиириниё чуруму:
1-ги
одуруг. Чаёгыс с=с.( Ш\л\кт\ё темазы азы ады,ч\ве ады ).
2-ги
одуруг. Ийи с=с. (Теманы бижип к=рг\зери, демдек ады азы причастие).
3-к\
одуруг. /ш с=с. (Теманыё шимчээшкини,х=делиишкини. Кылыг с=з\ ).
4-к\
одуруг. Д=рт с=с азы домак.(Бирги одуругда бердинген с=ске авторнуё
хамаарылгазы).
5-ки
одуруг. Чаёгыс с=с.(Ч\ве ады. Ш\л\кт\ё адынга синоним азы бодалдарныё
харылзаазы).
Ажыглаан
литература.
1.Е.А.Юнина.
Технологии качественного обучения в школеМ,2007,ар 79.
2.Т.П.Лакоценина.
Необычные уроки русского языка.Ростов-на –Дону «Учитель» 2008,ар 34.
3.О.И.Горбич.
Современные педагогические технологии обучения русскому языку в школе. М.
«Первое сентября» 2009,ар 23,78.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.