Х.Әхмәтов - композитор. Союздар.

Дәрестең технологик картаһы

Төҙөүсе: юғары категориялы башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы  Дәүләтова Лилиә Фәндүс ҡыҙы.

Дәрес темаһы	Х. Әхмәтов  композитор.  Теркәүестәр.
Дәрес төрө	Яңы материалды өйрәнеү.
Дәрес маҡсаты	Белем биреү маҡсаты:   Х.Әхмәтовтың тормошо һәм ижады менән танышыу, шиғыр йөкмәткеһен аңларға һәм һөйләргә өйрәтеү; Үҫтереүсе:  теркәүестәр менән танышыу, тема буйынса бәйләнешле телмәр күнекмәләрен үҫтереү, өйрәнгән һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡулланыу; Тәрбиәүи: Тыуған илгә, тыуған ауылға, тыуған яҡҡа ҡарата һәм тәбиғәткә ҡарата һөйөү , бер-береһенә ҡарата ихтирамлылыҡ тойғолары тәрбиәләү.
Планлаштырылған һөҙөмтәләр:	Предмет УУЭ һөҙөмтәләре: тема буйынса яңы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр өйрәнеү, уларҙы  бәйләнешле телмәрҙә ҡулланыу. Метапредмет УУЭ һөҙөмтәләре: а) регулятив: уҡытыусы менән берлектә дәрес темаһын, маҡсатын билдәләргә күнегеү, булған белемдәрен барлау, баһалау; б) танып белеү: өлгө буйынса эш итә белеү, булған  (төркөмләү, файҙалыһын һайлау); в) коммуникатив: темаға ҡарата бәйләнешле текст төҙөй белеү, үҙ-ара аралашыу, төркөмдә хеҙмәттәшлек итә белеү. Шәхси УУЭ һөҙөмтәләре: үҙаллылыҡ сифаттары үҫтереү, өйҙә, бүлмәлә һәр әйберҙең урынын билдәләү, этикеты белеү.
Йыһазландырыу	З.М. Ғәбитова, ИМ.Ғ. Усманова  “Башҡорт теле”. 7-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек ҡулланмаһы- Өфө: “Инеш” нәшриәте, 2020.. Эш дәфтәре, мультимедиа проекторы, аудиояҙма., маршрут биттәре, А3 форматында плакаттар,  .
Предмет-ара бәйләнеш	Тормош һабаҡтары, дизайн.

Дәрес этаптары	Уҡытыусы эшмәкәрлеге	Уҡыусылар эшмәкәрлеге	Дәрестең һәр этабында формалаштырылған УУЭ (регулятив, танып белеү, коммуникатив, шәхси)
I.Ойоштороу моменты. Уҡыу эшмәкәрлегенә мотивация булдырыу	I.- һаумыһығыҙ, уҡыусылар! - Хәйерле көн! - Хәлдәрегеҙ, кәйефтәрегеҙ нисек? - Бөгөнгө дәрестә һеҙҙе күреүемә бик шатмын. Әйҙәгеҙ, дәрестә үҙебеҙгә уңыштар теләп, бер-беребеҙгә ҡарап йылмайыштыҡ. - Бөгөн беҙҙең дәрескә бик күп ҡунаҡтар килгән, әйҙәгеҙ уларҙы ла сәләмләйек:          -  II. Фонетик-орфоэпик күнегеүҙәр -         Балалар, бөгөн дәрестә кем дежур? -         Бөгөн нисәнсе ғинуар? -          (Бөгөн 25 ғинуар) -         Бөгөн көн ниндәй? -         (Бөгөн көн –һалҡын,аяҙ, ҡояшлы, ҡышҡы матур көн.) -         Балалар, таҡтаға ҡарағыҙ әле, бында шиғыр күрәһегеҙ, әйҙәгеҙ уҡып үтәйек. Йырҙан ғүмерлерәк нимә бар һуң?     Йыр тормошто биҙәй, хеҙмәтте.    Йыр кешегә дуҫ та һәм юлдаш та,   Йыр йәшәртеп йәшәй йөрәкте!                                       (А.Игебаев) а) – Уҡыусылар, был шиғырға ниндәй һүҙ йыш ҡабатлана? (Йыр) - Уҡыусылар, ә ни өсөн беҙҙең дәрес йыр һүҙе менән бәйле икән? (уҡыусыларҙың яуаптары) Йыр менән бәйле..., сөнки беҙҙең бөгөн танышасаҡ шәхесебеҙ – композитор Хөсәйен Әхмәтов. Минең тыуған ҡырҙарым Балдай татлы һыуҙарым, Яладарым, урманым Күккә ашҡан Уралым, Минең изге төйәгем Һеҙҙе һөйә йәрәгем. -Каждый из нас с гордостью называет Башкортостан, Урал своим домом, и нередко Башкортостан называют «жемчужиной» Урала. Ведь недаром башкирская земля славится талантливыми поэтами как Мустай Карим, Равиль Бикбаев, Даут Юлтый. Рами Гарипов; С.Юлаев, художниками и композиторами как Загир Исмагилов, Нариман Сабитов, Масалим Валеев, Хусаин Ахметов, которые вдохновенно воспевают красоту родного края. - Сегодня мы на уроке познакомимся с жизнью и творчеством башкирского композитора Хусаина Ахметова. б) – Уҡыусылар, хәҙер дәфтәрҙәрҙе   дәфтәрҙәргә бөгөнгө датаны, теманы яҙып ҡуяйыҡ.(дата һәм тема таҡтаға яҙылған.	Уҡыусыларҙың яуаптары Хор менән ҡунаҡтарҙы сәләмләйҙәр.   Дежур уҡыусылар менән эш.   Дежур уҡыусылар һорауҙарға яуап бирәләр. -         Уҡытыусының уҡыуы -         Хор менән уҡыу -         2-3 уҡыусының уҡыуы -         Тәржемә итеү -         Һорау-яуаптар	Регулятив: үҙҙәренең уҡыу эшмәкәрлеген ойошторалар; Шәхси: белем алыуға, уҡыуға ҡарата, дәрескә ыңғай ҡараш күрһәтәләр. Танып белеү: яңы белем алыу кәрәклеген аңлайҙар, үҙҙәренең эшмәкәрлеген планлаштыралар.
II. Уңыш ситуацияһы тыуҙырыу (белемдәрҙе актуалләштереү)	Егерме бишенсе ғинуар. Шаршамбы. Хөсәйен Әхмәтов – композитор. Теркәүестәр.	-     Уҡытыусының уҡыуы -         Хор менән уҡыу -         2-3 уҡыусының уҡыуы -         Тәржемә итеү -         Һорау-яуаптар   Уҡыусылар әңгәмәлә ҡатнаша, яуптар бирә -         Дәфтәрҙә эш. Теманы яҙыу.	Регулятив: уҡыу мәсьәләһен аңлау, ҡабул итеү, маҡсатҡа ярашлы эштәрҙе башҡарыу, ҡуйылған һорауға яуап бирә белеү. Танып белеү: кәрәкле мәғлүмәтте текстан ишетеп аңлау Коммуникатив: тыңлайҙар һәм диалогка инәләр, әңгәмәгә ҡушылалар Шәхси: уҡыу эшмәкәрлегенә мотивация булдырыу, уҡыуға, яңылыҡ белеүгә ынтылыш, ҡыҙыҡһыныусанлыҡ сифаттары формалаша.
III. Уҡыу мәсьәләһен (проблемаһын) ҡуйыу	-         Шулай итеп, беҙ бөгөн дәрестә нимә тураһында һөйләшәсәкбеҙ? -         Үҙебеҙгә ниндәй маҡсат ҡуябыҙ?	Уҡытыусы менән берлектә дәрескә маҡсат ҡуялар.	Танып белеү: логик фекерләү (сылбырын) алгоритмын төҙөйҙәр. Регулятив: уҡытыусы менән берлектә дәрестең маҡсатын билдәләйҙәр.
IV. Яңы материалды өйрәнеү. Уҡыу проблемаһын сисеү.	1.         – Экранға иғтибар менән ҡарайбыҙ.Унда нимәләр күрәһегеҙ? .Хөсәйен ағай Әхмәтов тураһында ишеткәнегеҙ барҙыр. Булма һа, әйҙәгеҙ беҙ уның менән танышып китәйек.( портретын күрһәтәм) – -   Хусаин Ахметов родился в старинном башкирском селе Чингизово Баймакского района Башкортостана 6 января 1914 года в многодетной крестьянской семье седьмым ребенком. В семье было девять детей: шесть мальчиков и три девочки. Детство будущего композитора было трудным и суровым. Рано лишившись отца, дети вынуждены были батрачить на баев в деревне. С 10 лет Хусаин Ахметов работал на лесоповале. Его, маленького, худенького мальчика, брали туда не столько из-за работы, а сколько из-за умения петь. С детства он был великолепным исполнителем башкирских народных песен «Урал», «Таштугай», «Сибай», «Гильмияза». Его приглашали петь на свадьбах и сабантуях, и таким образом заработал он свой первый кусок хлеба. С 1920 по 1930 год Хусаин Ахметов учился в горнопромышленной школе города Баймака. В 1930–1931 годы – в Казанском музыкальном техникуме. В 1932 году был принят на вокальный факультет башкирского отделения при Московской государственной консерватории. Учителя сумели чутко подойти к развитию природного дарования молодого музыканта и подсказать ему верный путь. Великолепное знание башкирского народного песнетворчества и исполнительный опыт направили внимание Хусаина Ахматова на вокальную музыку. В этой области он испробовал свои силы прежде всего. Первоначально X.Ахметов обрабатывает народные песни для голоса с сопровождением фортепиано, затем для хорового исполнения. Ему хочется поскорее вывести родную песню на концертную эстраду, сделать ее достоянием возможно большего числа слушателей. Затем появились и первые оригинальные сочинения – песни и романсы на стихи М.Гафури, Г.Тукая, К.Даяна. Учебу в консерватории прервала война. С первых дней Отечественной войны Хусаин Ахметов записался добровольцем, но в 1942 году он был демобилизован по болезни и отправлен в Уфу, где становится редактором Башкирского радиовещания. В 1944 году X.Ахметов возвращается в Москву. С приездом в Москву для него началась новая жизнь, наполненная консерваторскими буднями и настойчивым трудом. Хусаина Ахметова все же более и более увлекал не столько вокал, сколько композиция. В 1945 году он окончил башкирскую студию при Московской консерватории и начал активную композиторскую деятельность. С 1945 по 1953 год он заведовал музыкально-фольклорным кабинетом в республике, одновременно был председателем Союза композиторов Башкирии и художественным руководителем Башкирской филармонии до 1974 года в течение 28 лет. Особая область деятельности Хусаина Ахметова – работа по собиранию и записи башкирского фольклора. Начавшись в военные годы, эта кропотливая работа продолжается в течение всей творческой жизни композитора. Именно в эти годы он увлеченно и плодотворно работает в разных районах Башкирии, записывая множество народных песен, которые вошли в сборник «Башкирские народные песни». Творчество X.Ахметова разнообразно по тематике и жанру. Это балет, опера, симфонические и хоровые произведения, камерно-вокальные, инструментальные сочинения, музыка к театральным спектаклям «Салават Юлаев», «В ночь лунного затмения» и кинофильмам. Несмотря на многообразие жанров, Хусаин Ахметов прежде всего композитор вокальный. Такова природа его яркого таланта, музыкального мышления композитора. Песенно-романсное творчество композитора – самое емкое по количеству созданных произведений, по жанровому разнообразию. Это более 200 песен, 17 баллад, четыре поэмы для голоса и фортепиано, песни для детей. В 70-е годы X.Ахметов пробует силы в совершенно новом для себя жанре: вместе с Нариманом Сабитовым пишет музыку к национальному балету «Горный орел». (Просмотр сюжета видеофильма.) Герои балета – башкирский народ и выразитель его дум и чаяний, поэт и воин Салават Юлаев. Тема Родины остается ведущей и в песенном творчестве композитора. «Тебе, Москва», «Сибай'», «Уфа – прекрасная столица» и многие другие песни постоянно исполняются нашими певцами. А песня-вальс «Уфа – прекрасная столица» в 50-е годы стала яркой музыкальной эмблемой города Уфы, мелодия которой каждое утро возвещала о наступлении нового дня. Эта мелодия близка к народным песням, и ее любит и знает каждый житель нашей республики. Послушаем эту прекрасную песню-вальс. ·        Х.Әхмәтовтың биографияһын уҡыу өҫтөндә эш: - уҡытыусының уҡыуы Һүҙлек эше: Мәшһүр – выдающийся Тормош – жизнь Ижад – творчество Көй – м елодия Ярлы - бедный - Уҡыусылар, хәҙер  Х.Әхмәтовтың “Тыуған ауылым” шиғырын үҙаллы уҡып сығығыҙ. (Һуңынан бер, ике уҡыусы ҡысҡырып уҡып сыға)   б) Был шиғырҙа һүҙ нимә тураһында бара? ( уҡыусылар менән әңгәмә ҡорам)    в) Ә һеҙ, уҡыусылар, Хөсәйен ағай кеүек үҙ тыуған яғығыҙҙы яратаһығыҙмы?(әңгәмә)	-  уҡыусылар экранға ҡарай һәм Х.Әхмәтов тураһында презентация һәм видео ҡарайҙар. -         Дәреслектән 80-се бит “Тыуған ауылым” шиғыры өҫтөндә эш.	Регулятив: өлгө буйынса эшләй белеү, төркөмдә эшләй белеү.
V. Ял минуты	.Ял минуты.  Тышта ҡар яуа,  Ниндәй саф һауа,  Әйҙә сығайыҡ  Саңғы шыуайыҡ...	Уҡыусылар уҡытыусы артыннан ҡабатлайҙар.	Шәхси: уйында ҡатнашыу мәҙәниәте формалаша, уҡыу материалына ҡыҙыҡһыныу арта.
VI. Белемде нығытыу (Яңы белемде практикала ҡулланыу)	) 6.Балалар, хәҙер темабыҙҙың икенсе өлөшө -теркәүестәргә күҫәйек. Беҙ, теркәүестәрҙе ике төргә бүленә тигәйнек..Ниндәй теркәүестәрҙе беләбеҙ? (яуап) Эйе, теҙеү һәм эйәртеү.  Карточкалар менән эш – Әгәр мин уҡытыусы булһам..	Әңгәмәлә ҡатнашалар.	Шәхси: тасуири уҡыу күнекмәләре формалаша, уҡыуға ҡарата ҡыҙыҡһыныу Регулятив: уҡыу мәсьәләһен  (биремен) аңлау, үҙҙәренең эшмәкәрлеген планлаштырыу Коммуникатив: диалог төҙөйҙәр, һорауҙарға яуап бирәләр, башҡаларҙы тыңлай белеү, әңгәмәгә ҡушыла белеү формалаша
VII. Өйгә эш	Х.Әхмәтовтың “Тыуған ауылым”  шиғырын тасуири уҡырға.	Көндәлеккә өй эшен яҙалар.	Танып белеү: кәрәкле мәғлүмәтте һайлап алыу, анализлай, һайлай белеү. Регулятив: яңы уҡыу мәсьәләһен ҡабул итә белеү, үҙҙәренең эшмәкәрлеген планлаштырыу. Коммуникатив: текст төҙөү
VIII. Дәресте йомғаҡлау. Эшмәкәрлеккә рефлексия.	-         Шулай итеп, бөгөн дәрестә нимә белдегеҙ? -         Нимәгә өйрәндегеҙ? Дәрес башында ҡуйған маҡсаттарға ирештекме? Баһалау битендә үҙегеҙгә баһа ҡуйығыҙ. -         Алған белемдәрегеҙ тормошта кәрәк булырмы? ГҮЗӘЛ ӨФӨМ – БАШ ҠАЛАМ Хөсәйен Әхмәтов музыкаһы Рәғиҙә Йәнбулатова шиғыры Тау башында балҡый бер ҡала, Был (ул) ҡала Өфө тип атала. Яҡтыраҡ яна йондоҙҙары: Матурҙар егет һәм ҡыҙҙары. Алмалары бешә балланып, Ағиҙел аға борғаланып. Уға ҡушыла йәмле Диме, Ах, Өфөм, өҙөлөп һөям һине! Хуш еҫ бөрккән айлы кистәре Тирбәлдерә йөрәк хистәрен. Баҡсаһында иркен тын алам, Ах, Өфөм, минең гүзәл (тыуған) ҡалам! Һиндә үҫтем, эстем һыуҙарын, Тыңладым йыр, ҡурай моңдарын. Ҡайҙа барһам, һиңә ашҡынам, Ах, Өфөм, Өфөм, һин баш ҡалам! Ҡайҙа барһам, һиңә ашҡынам, Ах, Өфөм, гүзәл Өфөм, минең баш ҡалам! Уҡыусыларҙы баһалау. -         Дәрестә алған белемдәрегеҙҙе тормошта ла ҡулланырһығыҙ, тип ышанам. Тәртипле. аҡыллы малайҙар һәм ҡыҙҙар булып Тыуған илебеҙгә файҙалы, кәрәкле шәхестәр булып үҫеүегеҙҙе теләйем. -         Дәрес бөттө. Һау булығыҙ.	Уҡыусыларҙың яуаптары. Нимәгә өйрәнеүҙәре тураһында әйтәләр. Дәрес башында ҡуйған маҡсаттарҙы иҫкә төшөрөү, баһалау битендә үҙҙәренә баһалар ҡуялар.	Регулятив: үҙҙәренең эшмәкәрлегенә баһа биреү, уҡытыусының баһаһына адекват ҡараш формалаша. Шәхси: үҙүҫеш, баһалау һәләте үҫә.